BAKAÑENDA bajinga bingi na nzala. Pa kupitañana mu mapunzha a mu muzhi wa Betelema wa kala bakebelenga kuja kajo ka konkakwa. Umo wamwene mo bajiila kajo mwajinga kajo ko batekela pamo na katoyo, matemate, kanyenze ne bishu byo babikila pamo na shinkwa bitelwa amba falafel. Kano kajo ke bakwashishe kwikala na ngovu ya kutwajijila lwendo lwabo.

Kyo kyajinga kimye kitanshi kujapo kano kajo mu bwikalo bwabo kabiji kechi balubilemo ne. Muzhi wa Betelema ulumbulula “Nzubo ya Kajo,” kabiji kufumatu ne kala mu ino mpunzha mo mo basokelanga bashinkwa. (Luta 1:22; 2:14) Shinkwa utelwa amba pita watemwa bantu ba ku Betelema.

Pa myaka 4,000 yapitapo, muka Abalahama aye Sala ‘wasokele tubashinkwa’ twakupa banabalume basatu, kwipi na ku kabeta ka ku bulenge bwa Betelema. (Ntendekelo 18:6) Kampe “bunga bwalamba” bwaingijishe Sala bwafumine ku wichi nangwa mbale. Sala wakanjile bunga bukiji bukiji ne kusoka tubashinkwa pa mabwe a kyuya.—1 Bamfumu 19:6.

Kwesakana na jino jishimikila, kisemi kya kwa Abalahama banengezhezhe ne kusoka shinkwa ye bajiile. Na mambo a kuba baendangatu na kuvilauka vilauka, kino kyalengejile Sala ne bamingilo banji kukankalwa kusoka shinkwa kwingijisha bitofu byo baingijishanga mu muzhi wa Ula mwaikalanga Sala. Wapelele bunga bwalamba kufuma ku kajo kajinga mu uno muzhi. Uno wajinga mwingilo wakosa bingi wa kwingijisha mpelo ne jibwe nangwa kampe kina ne mwinshi.

Pakupitapo myaka 400, Mizhilo ya Mosesa yaambile’mba kafwako muntu wafwainwa kulubula nkongole kwingijisha mpelo ne, mambo yajinga “mweo wa muntu.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 24:6) Lesa wamonanga mpelo ne jibwe kuba’mba yanema mambo umvwe kisemi kechi kiji na bino ne, ko kuba’mba kechi bakonsheshe kulenga shinkwa ne.—Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “ Kupela ne Kusoka Shinkwa mu Moba a Kala.”

Binembelo byaamba bimye byavula pa shinkwa kabiji kino kyo kyalengejile banembelenga Baibolo kwingijisha shinkwa kulumbulula kajo. Yesu waambile’mba aba bengijila Lesa bafwainwa kumulomba amba: “Mwitupe kajo ketu ka lelo.” (Mateo 6:11) Kajo kaambiwapo pano kalumbulula kapusana pusana. Kabiji Yesu wamwesha kuba’mba twafwainwa kuketekela Lesa kwitupa kajo kimye kyonse.—Masalamo 37:25.

Nangwa byonkabyo, kuji bintu byanema kukila kajo. Yesu waambile’mba: “Muntu kechi ukamwena bumi mu kajo konkatu ne, poso ne mu byambo bifuma mu kanwa ka Yehoba.” (Mateo 4:4) Yesu waingijishe bino byambo mambo bena Isalela baketekejiletu mu bintu bibapanga Lesa, kabiji watendekele kuba bino aku bafumatu mu Ijipita. Byo papichile ñondo umo kufuma po batwelejile mu Kiselebwa kya Sinai, bya kuja byatendekele kukepa. Na mambo a kuchina kufwa na nzala mu kiselebwa, bejizhañenye amba: ‘Twajanga kajo ne kwikuta’ mu Ijipita.—Kulupuka 16:1-3.

Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, shinkwa wa mu Ijipita wawamine bingi. Mu moba a Mosesa, bayukile kusoka bashinkwa baletanga bashinkwa bapusana pusana ku bena Ijipita. Bino Yehoba kechi wakebelenga bantu banji kwikala kwakubula shinkwa ne. Wibalayile’mba, “nkemunokeshesha  kajo kufuma mwiulu.” Ne kya kine, kano kajo kafumanga mwiulu lukelo kelo kamwekanga ‘kapelapela nobe mabebe panshi’ kabiji nobe kime nangwa kamfwa. Byo bebimwene kimye kitanshi beshikishe amba, “I kikakye?” Mosesa wibalumbulwijile amba, “Ko kajo ko emupa Yehoba ka kuja.” Bekatelelenga amba “manna,” * kabiji ko ko bajanga pa myaka 40.—Kulupuka 16:4, 13-15, 31.

Patanshitu, bena Isalela beatemenwe bingi manna. Pa kwiaja aumvwanyikanga nobe “bibebulwa byo balenga na buki” kabiji kavujile ka kukumbana bonse. (Kulupuka 16:18) Bino pa kupitapo kimye, batendekele kuvuluka kajo kapusana pusana ko bajanga mu Ijipita. Bejizhañenye amba: “Kafwako kajo kakwabo ko twakonsha kumona ne, kana onka ano manna.” (Kubala 11:6) Kabiji bazhingijile ne kwamba’mba: “Twibitala bibi bino bikajo byatamatu.” (Kubala 21:5) “Kajo ka mwiulu” katamine kabiji kechi bekakebelenga ne.—Masalamo 105:40.

Byonka bijitu kajo ne bintu bikwabo, twakonsha kwibimona amba byatu. Bino Baibolo wamba pa kajo ko twakonsha kubula kumona amba katama. Kano kajo Yesu ko aesakenye ku manna akaine bena Isalela, kakonsha kulengela muntu kwikala na bumi bwa myaka ne myaka.

Yesu waambile’mba: “Amiwa yami kajo ka bumi. Bashakulu benu bajiilenga manna mu kiselebwa, bino bafwile. Kano ko kajo kafuma mwiulu, kuba amba yense akonshe kujako ne kubula kufwa. Amiwa yami kajo komi kafumine mwiulu; inge muntu waja kano kajo ukekala myaka ne myaka; kabiji kajo ko nkapana, ye mubiji wami ye nkapaina ba pano pa ntanda kuba amba bakekale na bumi.”—Yoano 6:48-51.

Bantu bavula Yesu bo aambilengako kechi baumvwishishe  mwatajile byambo bya kuba’mba “kajo” ne “mubiji” ne. Kino kishimpi kyayijilemo bingi. Bayudea bajanga shinkwa moba onse byonkatu ne bena Isalela byo bajanga manna mu kiselebwa pa myaka 40. Nangwa kya kuba manna afumanga kwi Lesa, kechi alengelanga muntu kwikala na bumi bwa myaka ne myaka ne. Bino bukuzhi bwa kwa Yesu bulengela aba bamuketekela kwikala na bumi bwa myaka. Kya kine aye ye “kajo ka bumi.”

Kampe umvwe kya kuba mwaumvwa nzala, muja shinkwa. Kabiji mwakonsha ne kulomba kwi Lesa pa “kajo ketu ka lelo.” (Mateo 6:11) Nangwa kya kuba twiyowa kajo kawama, twafwainwa kutwajijila kunemeka “kajo ka bumi” ko kuba’mba Yesu Kilishitu.

Twakonsha kumwesha byepi kuba’mba twanemeka kano kajo kupusanako na bena Isalela ba mu moba a kwa Mosesa bekalengulwile? Yesu waambile’mba: “Umvwe mwantemwa, mukalama mikambizho yami.” (Yoano 14:15) Umvwe ke tulondele mikambizho ya kwa Yesu tukajanga kajo ne kwiyowa myaka ne myaka.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 12:7.