Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Mwakonsha Kufunjisha Byepi Baana Benu?

Mwakonsha Kufunjisha Byepi Baana Benu?

“Natelekelenga bingi ku myotoka yonse yapichilenga. Kino kyajinga kimye kya bubiji Jordan kubwela pa nzubo bufuku. Neshikishenga’mba ‘Waya kwepi?’ ‘Kuji bya mumwekela nyi? Nanchi wayuka amba twaakamwa nyi?’ Byo abwelele, nakebelenga ku mukajipila.”—GEORGE.

“Mwanami wamukazhi watamine muteto kabiji natendekele kulanguluka pa kya mumwekela. Kolojanji wamulume wajinga na myaka ina wamupumine.”—NICOLE.

Natalie mwanetu wamukazhi wa myaka 6 waambile’mba: “‘Kechi naji kwibapo kambalaminwe amiwa ne. Nakwikatolatu! Kitufichishe bingi ku muchima byo akaine. Bino twayukile kuba’mba wabepelengatu.”—STEPHEN.

UMVWE kya kuba mwi bansemi, nanchi ne anweba bintu bya uno mutundu bya kimumwekelapo kala nyi? Umvwe kya kuba mwikala na makatazho atongolwapo peulu, nanchi mulanguluka pa byo mwafwainwa kufunda mwanenu nyi? Nanchi kyatama kufunda baana benu nyi?

KUFUNJISHA KULUMBULULA KA?

Mu Baibolo kyambo kya kuba’mba “kufunjisha” kyapusana na kyambo kya kukambula. Kufunjisha kulumbulula kupana mikambizho, kufunjisha ne kukwasha. Kechi kilumbulula ñambilo yatama nangwa bukaji ne.—Byambo bya Mana 4:1, 2.

Kufunjisha kwa bansemi twakonsha kwikwesakanya ku muntu ujima mashamba. Unengezha mushiji bulongo, kutekezha ne kubikako mufundo ku kijimwa. Kabiji wikizhikijila ne ku bilongolo ne ku nseku. Umvwe kijimwa kibena kukoma, njimi ufumyako mabula a mu mbaji pa kuba’mba kikomenga bulongo. Njimi uyuka amba kwingijisha mashinda apusana pusana kukalengela kijimwa kukoma bulongo. Kyo kimotu, bansemi nabo bengijisha mashinda apusanapusana a kukomesheshamo baana babo. Pano bino, pa bimye bimo bafwainwa kwibafunjisha bya kuba bintu. Kuno kwibafunjisha kwaesakana na byuba njimi kupichila mu kufumyako mabula a mu mbaji ko kuba’mba milanguluko yabo yatama saka bakiji banyike pa kuba’mba bakome bulongo. Nangwa byonkabyo, njimi wa mashamba wafwainwa kujimuka pa kufumyako mabula a mu mbaji mambo umvwe wabula kuba bulongo, kijimwa kyakonsha kukonyangala. Bansemi nabo bafwainwa kufunjisha baana babo na butemwa.

Yehoba Lesa mwine mwina Baibolo ke wakumwenako wawama ku bansemi mu kino. Jishinda jo afunjishishamo bapopweshi banji balukokelo jawama bingi kabiji ‘batemwa kwibafundako.’ (Byambo bya Mana 12:1) ‘Bakwachisha ku mafunde’ kabiji ‘kechi be aleka ne.’ (Byambo bya Mana 4:13) Mwakonsha kukwasha baana benu kukokela byo mwibafunjisha umvwe mwalondela bintu bisatu  byuba Lesa pa kufunjisha: (1) kufunjisha mu butemwe, (2) kukoka muchima ne (3) kutwajijila.

KUFUNJISHA MU BUTEMWE

Butemwe bo bulengela Lesa kwitufundako. Baibolo waamba’mba: “Mambo Yehoba umulengulula ye atemwa, pamo byonka bilengulula muntu mwananji ye amwenamo lusekelo.” (Byambo bya Mana 3:12) Kabiji Yehoba “wa lusa ne wa bibusa, ubanda kuzhingila.” (Kulupuka 34:6) Na mambo a bino, Yehoba kechi wingijisha ñambilo yatama nangwa kukanama ne. Kechi wingijisha byambo byatama, kukeba bilubo mu muntu nangwa kuba mukeyu byakonsha ‘kwasañana nobe mpoko’ ne.—Byambo bya Mana 12:18.

TELEKAINGA

Ibyo kuba’mba bansemi kechi bakonsha kulondela kyakumwenako kya Lesa kya kwikanya byonka byo aji ne, kimye kimo kikatazha bingi kutekanya. Pano bino umvwe kya kuba kwamweka bintu byakatazha, twafwainwa kuyuka kuba’mba kuba bintu saka mwazhingila kechi mufuma byawama ne. Kufunjisha muntu saka mwazhingijila kechi jo jishinda jawama kufunjilamo muntu ne. Javula kechi kwikala kwikanya ne.

Bino inge ke mufunjishe baana na butemwe ne kwikanya, mufuma bintu byawama. Akimonai byaubile George ne Nicole bansemi baambiwapo ku ntendekelo byo baubile.

LOMBAINGA

“Jordan byo afikile pa nzubo, amiwa ne mwinakwami twaputuminengatu na bukaji. Pano bino, twikainye kuba byatama ne kuteleka ku byo aambilenga. Na mambo a kuba bwayijile, twafuukwilepo kwisamba nanji juba jalondejilepo lukelo. Twalombele ne kuya na kulaala. Byo bwakile, twisambile bulongo na mwanetu ne kumukwasha mu jishinda jawama. Waswile kulondela mizhilo yo twamubujile ne kupimpula byubilo byanji. Twafunjijileko ku kino kuba’mba kufunda mwana saka wazhingila kafwako byawama bifumamo ne.”—George.

ISAMBAINGA

“Nazhingijile bingi mwanami wa mulume byo apumine nyenga yanji. Mu kifulo kya kubapo kiji kyonse, namwambijile kuya mu kibamba mo alalanga na mambo a kuba nazhingijile bingi. Panyuma ya kupwa bukaji, namubujile kuba’mba kechi kyawama kulwa ne, kabiji namumwesheshe byo akozhezhe nyenga yanji. Kumufunjisha mu jino jishinda kwamukwashishe. Walombele lukelelo lwa mambo ku nyenga yanji.”Nicole.

Kufunjisha mwana mu butemwe nangwa kya kuba mwavwangwa ne kumukambula jo jishinda jawama.

KUKOKA MUCHIMA

Yehoba ufunjisha bantu “monka mo kyaolokela.” (Yelemiya 30:11; 46:28) Ulanguluka pa bintu  byalengela ne pa byabula kuyukanyikwa. Nga bansemi nabo bakonsha kuba byepi bino? Ba Stephen bo twaambapo ku ntendekelo baamba’mba: “Nangwa kya kuba kitukolele bingi ku muchima pa byakaine Natalie pa kambalaminwe, twayukile kuba’mba kyalengejile ke jifumbi janji.”

Ba muka ba Nicole abo ba Robert, nabo balangulukile pa byalengejile. Umvwe kya kuba baana bauba bintu byatama, beshikishanga amba: ‘Nanchi kyo kimye kitanshi kyo bauba bino nangwa ye muteeto wabo nyi? Mwanami wakoka nyi, inyi wakolwa? Nanchi kino kintu kyo auba kibena kumwesha lukatazho lukwabo nyi?’

Bansemi bayuka kufunjisha baana bayuka kuba’mba baana babo bakiji banyike. Mutumwa Paulo waambile pa kino kishinka amba: “Byo nakijinga mwanyike, naambanga bya bwanyike, nalangulukanga nobe mwanyike.” (1 Kolinda 13:11) Ba Robert baamba’mba: “Kintu kimo kinkwasha kuyuka bya kuba na bintu byamweka ne kubula kuzhingila ke kuvuluka bintu byo naubanga byo nakijinga mwanyike.”

Mwafwainwa kuketekela kuba’mba baana bakobanga bintu byapusana na byo mukeba, pano bino kechi mwafwainwa kutalangapotu pa byatama byo boba ne. Kuyuka biji mwanenu, byo akankalwa kuba ne bintutu bikwabo bikemukwasha kuyuka bya kufunjisha mwana bulongo ne kwikala bakoka muchima.

BAFUNJISHAINGA KIMYE KYONSE

Malakai 3:6 waamba’mba, “Mambo amiwa Yehoba kechi ngaluka ne.” Bantu ba Lesa baketekela mu buno bukine kabiji bazhikijilwa. Baana nabo bakeba kwibafunjisha kimye kyonse pa kuba’mba batwajijile kuzhikijilwa. Umvwe ke mubule kulondela mizhilo na mambo a kuzhingila, mwanenu wakonsha kubula kwimukokela ne kulefuulwa.

Yesu waambile’mba: “Mwafwainwa kwambatu amba ‘ee,’ ee, ‘ine,’ ine.” Bino byambo bansemi bakonsha ne kwibingijisha pa kufunjisha baana babo. (Mateo 5:37) Langulukaipo saka mukyangye kulenga mizhilo yo mukabula kulondelanga. Umvwe mwabuula mwana kuba’mba mukamupanga inge wauba byatama, mwafwainwa kumona amba byobyo mwauba.

Kuyuka bya kwisamba na baana kwanema pa kuba’mba muyuke bya kufunjisha baana benu kimye kyonse. Ba Robert baambile’mba: “Inge kya kuba baana betu bambulapo bintu bimo byo baji kwibabula ku mukazhami byo bafwainwa kukankalwa kuba kabiji umvwe nayuka, ndondela byo baji kwamba benakwami.” Umvwe kya kuba bansemi bapusenamo na byo bafwainwa kupwisha lukatazho, kyawama kwisambila ku mbaji ne kumona byo bafwainwa kupwisha lukatazho.

KUFUNJISHA BAANA KWANEMA

Umvwe kya kuba mwaikala na butemwe, bakoka muchima ne kufunjisha baana kwakubula kuleka byonka biji Yehoba, baana benu bakamwenamo. Kufunjisha baana mu jino jishinda ja butemwe kukakwasha baana benu kukoma bulongo ne kuyuka bya kuba na bintu. Baibolo waamba’mba: “Umvwe wafunjisha mwana kwenda mu jishinda jafwainwa, kechi ukafumamo byo akakoma ne.”—Byambo bya Mana 22:6.