Nembi wa kala wa Baibolo, waambile pa lupusano luji pakachi ka kwipipa kwa bumi bwa bantu ne ntanda byo yaikala myaka ne myaka. Myaka yavula yapitapo, bantu bamo bafwa kabiji bakwabo basemwa, bino ntanda monka yaikela ne kukwasha bilengwa kwikala byumi kufika ne luno.

Kufumatu Nkondo ya Bubiji, bintu pano pa ntanda byaaluka bingi kukila kala. Pa myaka icheche yapitapo, bantu bamona kuyilako palutwe mu ñendelo, mashinda a kumvwañenamo ne bya kulengalenga byalengela bya bukomo kwaluka. Bantu bavula babena kwikala bwikalo bo bamonanga kala amba kechi bwakonsheka ne. Onkao mambo, pa kino kimye bantu pano pa ntanda bavujilako bingi.

Nangwa byonkabyo, bino byonse kechi byaiyako kwa kubula makatazho ne. Bintu bibena kuba bantu byalengela konauna ntanda. Ne bashayuka bamo ba bya sayansi baswa kuba’mba twafika pa kimye kya kuba bantu babena kuba bintu bibena konauna ntanda.

Baibolo waambijile jimo kimye bantu kyo ‘bakonauna ntanda.’ (Lumwekesho 11:18) Bamo bazhinauka umvwe tubena kwikala mu kino kimye kyaambijilwe jimo. Bantu bakakonsha konauna ino ntanda kufika pepi? Abya ntanda ikawama jibiji nyi? Nanchi bantu bakatwajijilatu na kwiyonauna nyi?

Nanchi ntanda bakeyonauna kya kuba’mba ikabule kuwama jibiji nyi? Bashayuka bamo ba bya sayansi baamba’mba kyakatazha kuyuka bintu bikamweka kulutwe. Na mambo a kino, baakamwa bingi kuba’mba katatakatu tufike mu kimye kwalauka alauka kwa bintu po kukaleta makatazho abaya bingi.

Langulukai pa Kuchimba kwa Mema a mu Kalunga ka Antakitika kaji ku muzhika. Bamo bamba’mba kutwa kyuya kwa mwela kukafika pa kipimo kya kusungulula ano mema achimba kya kuba kechi akachimbapo jibiji ne. Mambo mema achimba o akepesha bulume bwa juba. Umvwe mema achimba atendeka kusunguluka, mujita wa peulu ukepa ne kusha kalunga ka mema patoka. Kufita kwa kalunga ka mema peulu kubayisha kyuya ne kulengela mema kusunguluka bukiji. Kino kintu inge kyatendeka kechi kileka ne. Kusunguluka kwa ano mema achimba kulengela mema a mu kalunga ka mema kuvujilako kabiji kino kilengela bantu bavula bingi kwikala mu kizumba.

Kuji mashinda avula bingi bantu o babikako a kwizhikijilamo ku makatazho o tupitamo eya na mambo a “konauna ntanda.” Jishinda jimo jo bengijisha ke kukepeshako kwingijisha bintu byakonsha konauna ntanda. Mu kuba kino mwafuma ka?

Kukizhamo kwingijisha bintu bya mu ntanda kwalengela bintu kutaminako. Bantu batwajijila konauna bintu bya mu ntanda. Abya paji kintu kyakonsha kubiwa nyi? Mwanamulume umo wafunda bya kulama bulongo bilengwa waamba’mba: “Kechi twayuka mashinda alumbuluka a kulaminamo ntanda bulongo ne.” Bino bintu bibena kumweka byaesakana na byaamba Baibolo amba: “Aye mwine muntu kechi uji na bulume bwa kwenda monka mwafwainwa ne.”—Yelemiya 10:23.

Kabiji Baibolo witubuula’mba Lesa, Mulenga kechi ukaswisha bantu konauna ntanda kikupu ne. Pa Salamo 115:16 tutangapo amba: “Panopantanda [Lesa] wipapaine ku bantu.” Ibyo, ntanda yo twikalamo ke ‘kya bupe’ Shetu wa mwiulu kyo etupa. (Yakoba 1:17) Nanchi twakonsha kuketekela kya bupe kitupa Lesa kwikala kya pa kakimyetu kacheche  uba nobe wiilengele kwikala kimye kicheche nyi? Ine! Kino kimwekela mu byo alengele ntanda yetu.

Buku wa mu Baibolo wa Ntendekelo witubuula byavula bingi Lesa byo alengele bulongo ntanda. Patanshitu ntanda beilumbulula’mba “yajinga yavulañanatu yatutu; kabiji ponse ponse pa kalunga ka mema pakumbene mfishi.” Pa ntanda patongolwa kuba’mba pajinga “mema”—alengela bintu kwikala na bumi. (Ntendekelo 1:2) Kepo Lesa aambile’mba: “Kwikale kyeya.” (Ntendekelo 1:3) Kabiji juba jasamijile pa ntanda, ne kyeya kyamwekele pa ntanda kimye kitanshi. Mushiji wauma ne tulunga twa mema byalengelwe. (Ntendekelo 1:9, 10) Kabiji ‘nsono yuba nkunwa, ne bichi bipanga bipangwa’ byamenene. (Ntendekelo 1:12) Bintu bilengela bumi kutwajijila byaikeleko, nabiji jishinda bichi jo bilengelamo kajo. Ñanyi kintu kyamulengejile kuba’mba alenge bino bintu mu jino jishinda?

Ngauzhi wa kala aye Isaya waamba pe Lesa amba “yenka wabumbile ntanda ne kwiilenga, ne kwiikajika kechi wiilengele ke yavulañanatu ne, kana yafwainwa kwikalapo bilengwa byanji.” (Isaya 45:18) Kwambatu kine, Lesa wakebelenga’mba bantu bakekalenga pa ntanda myaka ne myaka.

Muntu waingijisha kutama kino kya bupe kyamupele Lesa kabiji wikyonauna. Pano bino, Mulenga kechi wapimpula milanguluko yanji ne. Muntu wajingako kala waambile’mba: “Lesa kechi ye muntu wakonsha kubepa ne, nangwa mwana muntu wakonsha kulapila ne. Kyo aamba kechi ekyube nenyi?” (Kubala 23:19) Byo abula kuswisha bantu kutwajijila konauna ntanda, katatakatu Lesa ‘akonaune aba babena konauna ntanda.’—Lumwekesho 11:18.

Mu Jashi janji ja pa Mutumba, Yesu Kilishitu waambile’mba: “Bo bene balusekelo bakooka michima, mambo bakaswana ntanda.” (Mateo 5:5) Mu jonkaja jashi, Yesu walumbulwile jishinda ja kuzhikijilamo ino ntanda kubula kwiyonauna. Wakambizhe baana banji ba bwanga kulomba amba: “Bufumu bwenu bufike. Kyaswa muchima wenu kyubiwe pano pa ntanda, byonka byo kibena kubiwa  mwiulu.” Kine, Bufumu bwa Lesa nangwa’mba kafulumende ukafikizha bintu byakeba Lesa kuba ku ino ntanda.—Mateo 6:10.

Kwamba pa bintu bikaleta Bufumu, Lesa waamba’mba: “Tala! Mbena kwalula bintu byonse kwikala ke bipya.” (Lumwekesho 21:5) Nanchi kino kibena kulumbulula’mba Lesa ukapingizhapo ntanda ya katataka ikwabo nyi? Ine, mambo kafwako kintu kyatama kyo alengele ku ino ntanda yetu. Pakuba Lesa ukafumyapo bantu babena kutamisha ntanda, “aba babena konauna ntanda,” ko kuba’mba makafulumende a bantu ajiko lelo. Ano makafulumende bakeapingizhapo na “jiulu jipya ne ntanda ipya,” ko kuba’mba kafulumende mupya wa mwiulu, Bufumu bwa Lesa bukalama bantu ba mu ntanda ipya.—Lumwekesho 21:1.

Pa kuwamisha bintu byaonauna bantu, Lesa ukabwezha bintu byonka byo byajinga kala. Kulumbulula bintu bikooba Lesa, nyimbi wa masalamo wanembele na lutangijilo lwa mupashi amba: “Mupempula ntanda, ne kwiitekezha na mema, ne kwiifukisha bingi.” Ko kuba’mba ntanda ikekala paladisa mukekala kajo kavula, mwela wawama ne bintutu bikwabo byawama bikafuma kwi Lesa.—Salamo 65:9-13.

Kwesakana na byaambile munembeshi wanji aye Pyarelal, Mohandas Gandhi wajinga ntangi wa bupopweshi mu India, waambile’mba: “Ntanda iji na bintu byonse bikeba muntu yense, pano bino kechi ku muntu wibingijisha mu jishinda jatama ne.” Bufumu bwa Lesa bukafumyapo kine kintu kyaleta makatazho pano pa ntanda byo akapimpula milanguluko ya bantu. Ngauzhi Isaya waambijile jimo amba Bufumu byo bukalamanga, bantu “kechi bakekozhanga nangwa kwionauna” abo bene na bene nangwa konauna ntanda ne. (Isaya 11:9) Nangwatu kino kimye, bantu bavula mwaya ntanda babena kufunda pa mizhilo ya Lesa. Kabiji babena kwibafunjisha kutemwa Lesa ne bantu bakwabo, kwikala na muchima wa kusanta, kubula konauna ntanda, kulama bulongo bilengwa na Lesa ne kwikala bwikalo bukeba Mulenga. Babena kwibanengezha bya kwikala mu Paladisa pano pa ntanda.—Musapwishi 12:13; Mateo 22:37-39; Kolose 3:15.

Jishimikila jaamba pa bilengwa jiji mu Ntendekelo japwa na byambo bya kuba’mba: “Lesa wibimwene byonsetu byo alengele, kabiji byonsetu byaji byawamishatu.” (Ntendekelo 1:31) Kwambatu kine, Lesa kechi ukaswisha ino ntanda yawama kuba’mba beyonaune kikupu ne. Kitutekenesha bingi kuyuka’mba Mulenga wetu wa butemwe, Yehoba Lesa ukawamisha ino ntanda yetu. Walaya’mba: “Baoloka bakaswana ntanda, ne kwikalamo myaka ne myaka.” (Salamo 37:29) Ibikaiko kwikala pa bantu “baoloka” bakekala pano pa ntanda pa kyokya kimye.