Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

“Maana a Muntu Afwomona Bukaji Bwanji”

“Maana a Muntu Afwomona Bukaji Bwanji”

Mufunjishi wa mpila wa pa sukulu mukatampe bamupanga nkito na mambo a bukaji.

Mwana wazhingila na mambo a kumwambila amba ubena kuba bya bwanyike.

Bainanji batendeka kukajipila mwanabo wamulume na mambo a busaji mu kibamba kyanji.

ATWEBA bonse twakimonapo kala bantu bazhingila, kabiji kampe ne atweba bene tuzhingila. Nangwa tumona bukaji nobe kintu kyabula kufwainwa, bino javula tulanguluka kuba’mba kijitu bulongo kuzhingila, kikatakata umvwe muntu walengulula byo tubena kumona kuba’mba byawama. Kibaaba kyanembele kipamo kya American Psychological Association kyaambile amba “kuzhingila kujitu bulongo, kulengela mubiji kukasuluka, milanguluko iwama.”

Ino mweno yakonsha kwikalatu bulongo inge twalanguluka pa byanembele mutumwa wa bwina Kilishitu aye Paulo na lutangijilo lwa mupashi. Byo ayukile kuba’mba bantu kimye kimo bazhingila waambile’mba: “Mwakonsha kuzhingila, bino kange mulenge mambo ne; kange muzhikishe juba monka mwazhingijila ne.” (Efisesa 4:26) Inge twalanguluka pa kino kishinka, nanchi kijitu bulongo kwamba biji ku muchima inge twazhingila nyi, inyi kukeba mashinda akwabo a kufwomwenamo bukaji?

NANCHI MWAFWAINWA KUZHINGILA NYI?

Paulo byo aambilenga pa bukaji, kyamweka wavulukile byambo byanembele nyimbi wa masalamo bya kuba’mba: “Umvwe mwazhingila, kange mulenge mambo ne.” (Salamo 4:4) Nanchi Paulo walumbulwilenga ka pa bino byambo bya lujimuno? Watwajijila kwamba’mba: “Mfika yonse po yapela, bukaji ne kubuuka bukaji, kubwazanga, mwenga ne bintu byonse byatama mwibifumyemo mwi anweba.” (Efisesa 4:31) Paulo waambilenga amba kijitu bulongo kuzhingila, bino watundaikilenga bena Kilishitu kuba’mba bachinuzhukenga kwamba byonse biji ku muchima inge bazhingila. Kibaaba kyanembele ba American Psychological Association kyatwajijila kwamba’mba: “Bapesapesa batana kuba’mba ‘kwamba biji ku muchima’ inge twazhingila bilengelatu bukaji kukilamo kabiji kechi kwakonsha kwimukwasha . . . kupwisha lukatazho ne.”

Pano twakonsha ‘kufumyamo’ byepi bukaji ne byonse byatama bifumamo? Mfumu wa maana wa bena Isalela aye Solomone wanembele amba: “Maana a muntu afwomona bukaji bwanji, Kabiji aye kimuwamina kulekelako bakwabo mambo.” (Byambo bya Maana 19:11) “Maana a muntu” afwomona byepi bukaji inge muntu wazhingila?

 MAANA BYO AFWOMONA BUKAJI

Maana ke bulume bwa kuyuka bintu byo biji. Kwikala na maana kulumbulula kulanguluka pa bintu kukila pa byo tubena kumona. Kino kyakonsha kwitukwasha byepi inge betuzhingijisha?

Umvwe betuba nshiji, twakonsha kuzhingila. Pano bino, umvwe twauba byatama na mambo a kuzhingila, twakonsha kwikozha atweba bene nangwa bakwetu. Byonkatu mujilo ye bakankalwa kuzhimya byo akonsha kusoka nzubo, ne bukaji nabo bwakonsha konauna byubilo byetu byawama, bulunda na bakwetu ne Lesa pamo. Onkao mambo inge twazhingila, twafwainwa kutekanya ne kulanguluka pa byamweka. Inge twayuka bibena kumweka, kiketukwasha kuyuka bya kuba na bukaji bo tuji nabo.

Shanja Solomone, aye Mfumu Davida, wachinuzhukile kusumisha mashi na mwanamulume wa jizhina ja Nabala, mambo bamukwashishe kulanguluka pa bintu byo biji. Davida ne bo ajinga nabo bazhikijile mikooko ya kwa Nabala mu kiselebwa kya ku Yudea. Byo batendelenga boya bwa mikooko, Davida walombele Nabala bya kuja. Nabala wamukumbwile amba: “Nanchi nafwainwa kushikula bashinkwa bami, mema ne nyama yo naipayila bantu bami batenda mikooko ne kwibipana ku bantu bo nabula kuyuka ko bafuma nyi?” Uno wajinga mwenga mukatampe! Davida byo aumvwine bino byambo, aye ne banabalume 400, benengezhezhe kuya na kuvizha Nabala ne kisemi kyanji.—1 Samwela 25:4-13.

Abigaila muka Nabala, byo aumvwine byamwekele, wayile na kusambakana ne Davida. Byo ataine Davida ne banabalume banji wamulambijile ku maulu ne kwamba amba: “Nswishai amiwa wa mwingilo wenu wa mukazhi kwisamba nenu, kabiji muñumvwe byo nsakwimubuula amiwa wa mwingilo wenu wa mukazhi.” Kabiji wamulumbulwijile amba Nabala kechi wajinga na maana ne, onkao mambo Davida kechi wafwainwe kushinkanya ne kusumisha mashi ne.—1 Samwela 25:24-31.

Davida wamwenejilemo byepi mu byambo byamubujile Abigaila byamukwashishe kufwomona bukaji? Kitanshi, wayukile kuba’mba Nabala kechi wajinga na maana ne, kya bubiji Davida wayukile kuba’mba usa kwikala na mambo a mashi umvwe washinkanya nanji. Byonka byajinga Davida, ne anweba kuji bintu byakonsha kwimuzhingijisha. Mwafwainwa kuba byepi? Kibaaba kimo kyaamba pa bya kufwomona bukaji kya ba Mayo Clinic kyaamba’mba “Tulumanaiko ne kwikizha kyefu ne kubala kufikizha pa 10.” Langulukai pa kyaji kulengela lolo lukatazho ne kulanguluka pa byakonsha kufumamo umvwe mwauba byo mubena kukeba. Lekai maana emukwashe kufwomona bukaji, ne kulubako.—1 Samwela 25:32-35.

Bantu bavula lelo jino nabo bafunda bya kuba inge bazhingila. Sebastian wa myaka 23 wajinga mu kaleya na bakwabo ku Poland walumbulula kufunda Baibolo byo kwamukwashishe kuyuka bya kufwomona bukaji. Waamba’mba, ‘Patanshi ndanguluka pa biji lukatazho, bino apa naeseka kulondela lujimuno lwa mu Baibolo. Baibolo unkwasha bingi.”

Kulondela lujimuno lwa mu Baibolo kwakonsha kwimukwasha kuyuka bya kuba na bukaji

Setsuo naye walondejile jishinda jintutu jimo. Waambile’mba: “Napachilanga bakwetu ku nkito inge banzhingijisha. Luno byo nafunda Baibolo, saka nkyangye kwibapachila neshikisha’mba: ‘Ñanyi watamisha? Nanchi yami nalengela luno lukatazho nyi?’” Kulanguluka pa ano mepuzho kwafwomwene bukaji bwanji kabiji wayukile bya kuba inge wazhingila.

Inge twazhingila twakonsha kufika palepa, pano bino Mambo a Lesa akonsha kwitukwasha. Kulondela byamba Baibolo ne kulomba Lesa amba etukwashe kwakonsha kwimulengela kwikala na maana a kufwomona bukaji.