BANTU bavula ba ku Kumusela wa Africa bayuka bingi ino ñambilo, kabiji ne bantu bavula byo bamba mwaya ntanda. Nanchi ne anweba byo mumvwa pa kukongola mali ku mulunda nenu nangwa ku muntu mukwabo nyi? Nangwa kya kuba kyakonsha kumweka nobe kijitu bulongo kukongola mali, nanchi kijitu bulongo nyi? Ñanyi bizumba biji mu kukongola mali?

Kishimpi kikwabo kya mu Kiswahili kyalumbulula lukatazho luji mu kukongola mali. Kyamba’mba: “Kukongola ne kukongwesha kupwisha bulunda.” Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, nkongole yakonsha konauna bulunda ne bulongo. Nangwa kya kuba mwisambe bulongo pa mbwezhezho ya mali, bintu kechi byakonsha kwikala monka mo mwisambijile ne. Kyakumwenako, umvwe kya kuba papita kimye kwakubula kubwezha mali ne, ye mwakongweleko wakonsha kuzhingila. Inge wazhingila, bulunda pakachi ka wakongwele ne wakongweshe nangwa bulongo bwa mu kisemi bwakonsha kupwa. Byo kiji kuba’mba nkongole ilengela kubula kumvwañana, twakonsha kukongolatu inge kuji kintu kyo tubena kukeba kwingijisha mu oo mali.

Kukongola mali kwakonsha kulengela muntu bulunda bwanji na Lesa kupwa. Mu ñanyi jishinda? Baibolo wamba’mba muntu mubi ye ukongola kabiji kechi ukeba kubwezha ne. (Salamo 37:21) Kabiji waambishatu amba “ukongola wikala muzha ku yewa wamukongwesha.” (Byambo bya Maana 22:7) Muntu wakongola wafwainwa kuyuka kuba’mba muzha ku wamukongweshe. Byonka byaambatu kishimpi kikwabo kya mu Africa amba: “Inge waashima maulu a muntu, ukayanga konse ko akwambila kuya.” Kino kishimpi kyalumbulula amba, inge uji na nkongole ku muntu kechi wakasuluka kuba bintu byo ukeba ne.

Onkao mambo, kintu kyo twafwainwa kutako muchima ke kubwezha nkongole. Inge twabula kuba bino, kwakonsha kulengela makatazho. Kwikala na nkongole kwakonsha kulengela bijikila, kutoñama, kwingila kukila pa kipimo, balume ne bakazhi kutoboka, bisemi kwabana kubikakotu  ne kulala mizhilo nangwa kutaiwa mu kaleya. Twakonsha kufunjilako ku byambo bitanwa mu Loma 13:8 bya kuba’mba: “Kechi mwikale na nkongole na muntu nangwa umo ne.”

Na mambo a bintu byonse byo twisambapo, twafwainwa kulangulukishapo bulongo kimye kyo tubena kukeba kukongola mali. Kyanema kwishikisha amba: Nanchi paji kintu kine kyo mbena kukebela kukongwela mali nyi? Nanchi mubena kukeba kuba bino na mambo a kukwasha kisemi kyenu nyi? Inyi mubena kukebatu kwikala bwikalo bwa peulu nyi? Kyakonsha kuwama kwingijisha mali o tuji nao kukila kwibika mu nkongole.

Twakonsha kukongola inge kya kuba kwamweka bintu bya kubazhimukilatu umvwe kafwako kukwabo ko mwakonsha kufumya mali. Inge kyaikala bino, pa kukongola mali twafwainwa kwikala bakishinka. Twakonsha kuba byepi kino?

Kitanshi, kechi twafwainwa kukongola mali na mambo akubatu amba muntu nonshi kukila bakwabo ne. Kechi twafwainwa kulanguluka amba muntu inge wanonka wakonsha kwitukongweshanga mali kimye kyonse ne. Kabiji kechi twafwainwa kukasuluka kumwesha bukishinka pa kuba’mba aketukwashe jikwabo ne. Kange mumvwinenga kichima baji na mali avula ne.—Byambo bya Maana 28:22.

Monai kuba’mba mwabwezha nkongole bukiji bukiji. Umvwe kya kuba muntu wimukongwesha mali kechi wimubuula kimye kya kubwezha ne, mubulai po mukabwezhezha mali. Kyanema kunemba byo mwaumvwañana pa kuba’mba mukabule kwikatazha. (Yelemiya 32:9, 10) Umvwe kyakonsheka, twalai mali o mwakongwele anweba bene ne kumusanchila. Kubwezha nkongole pa kimye kyo mwaumvwañene kwakonsha kukosesha bulunda bwenu. Yesu waambile mu Jashi janji ja pa Mutumba amba: “Ee’ wenu ekale ee, ne ‘Ine’ wenu ekale ine.” (Mateo 5:37) Kimye kyonse londelainga Muzhilo Wawama wa kuba’mba: “Onkao mambo, bintu byonse byo mukeba’mba bantu bemubile, ne anweba mwafwainwa kwibobilabyo.”—Mateo 7:12.

Baibolo witubula kintu kyakonsha kwitukwasha kubula kukongolanga mali. Waamba’mba: “Ibyo kuba’mba mu munema wa kunemeka Lesa mo mwa kumwena bintu byavula inge tubena kusekela mu bintu byonka byo tuji nabyo.” (1 Timoti 6:6) Kusekela mu bintu biji na muntu byo byakonsha kwitukwasha kubula kukongolanga mali. Pano bino, kechi kyapeela kusekela mu bintu byo tuji nabyo mu ino ntanda muji bantu bakeba kwisangajika ne. Na mambo a bino, popo twakonsha kumwesha “munema wa kunemeka Lesa.” Mu ñanyi jishinda?

Monai kya kumwenako kya bamulume ne mukazhi bena Kilishitu mu kyalo kya Asia. Byo bakijinga banyike, bakumbwanga kwikala na nzubo ya kyabo kyabo. Onkao mambo, balangulukile kupota nzubo na mali o bajinga nao ne akwabo o bakongwejilepo ku balongo babo. Panyuma ya bino, bajinga na nkongole ikatampe yo batendekele kubwezha pa ñondo pa ñondo. Batendekele kwingila maola avula kya kuba kechi bajinga na kimye kya kwikala na baana babo ne. Balume baambile’mba: “Twajinga na bijikila, bulanda ne kutooñama bufuku, nakankelwe ne mwakubila.”

Pa kupitapo moba bavulukile byanembwa mu 1 Timoti 6:6 kabiji bafuukwilepo kupotesha nzubo. Papichile myaka ibiji pa kuba’mba bapwishe kupana nkongole. Ñanyi bintu byo bafunjijileko ku kino? Baambile’mba: “Kwikala na mweno ya Lesa pa bintu bya ku mubiji kwituzhikijila.”

Kishimpi kya Kiswahili kyaambiwapo kala kyayukanyikwa ku bantu bavula. Nangwa kya kuba bayuka bino, batwajijila na kukongola. Kwingijisha mafunde a mu Baibolo o twisambapo, nanchi kechi kyawama kulangulukishapo pa bwipuzho bwa kuba’mba, Nanchi nafwainwa kukongola mali nyi?