Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

 MUTWE WA PA NKUPIKO | KAFULUMENDE WABULA MAZHIKAKANWA

Kyatamina Kafulumende wa Mazhikakanwa

Kyatamina Kafulumende wa Mazhikakanwa

Kafulumende wa mazhikakanwa bamulumbulula amba ke kwingijisha bulume kutama pa kuba’mba bamwenemo abo bene. Kwingijisha bulume kutama mu jino jishinda kwatendekele kala. Kya kumwenako, mu Baibolo muji muzhilo wakanya mazhikakanwa pa kuchiba mambo, kino kibena kumwesha kuba’mba uno muteeto watendekele kala papita ne myaka kukila pa 3,500. (Kulupuka 23:8) Mazhikakanwa mwavwanga bintu byavula bingi. Babinemanga ba mu kafulumende beba bintu, kwingila mingilo yo babula kwibaswisha nangwa kwiba mali. Kabiji na mambo a kwikala pa bifulo bakonsha kubila balunda nabo ne balongo babo bintu byawama kukila bantutu.

Byo kiji kuba’mba mazhikakanwa obiwa mu bipamo byonse bya bantu, bino aji mu kafulumende auba ne woo. Mu 2013, kipamo kya Global Corruption Barometer kyaambile’mba bantu bavula mwaya ntanda bayuka amba bipanyi bya bumulwilantanda, bakapokola, babinemanga ba mu kafulumende, bije bilenga mizhilo ne mitonyi mo mwavula mazhikakanwa bingi. Twayai twisambe pa sawakya waamba pa mazhikakanwa.

  • AFRICA: Mu 2013, babinemanga ba mu kafulumende 22,000 ba ku South Africa bebapelemo mambo a byubilo bya mazhikakanwa.

  • AMERICAS: Mu 2012, ku Brazil, bantu 25 bebapelemo mambo pa kwingijisha mali a kyalo mu bya bumulwilantanda. Pa bano bobapelemo mambo pajinga ne wajingapo kala mukulumpe wa bashilikale wajinga wakibiji na bulume mu kyalo.

  • ASIA: Mu Seoul, ku South Korea bantu 502 bafwile mu shitolo wakundukile mu 1995. Bapesapesa bataine kuba’mba babinemanga ba mu kafulumende batambwile mazhikakanwa ku bantu pa kuba’mba bashimike kishimikwa kyabula kukosa ne kulala mizhilo yaamba pa kwizhikijila.

  • EUROPE: Cecilia Malmström wa mu kipamo kya European Commission Home Affairs Commissioner waambile’mba, “Lukatazho lwa mazhikakanwa mu Europe lwabaya bingi.” Wanungilepo amba “makafulumende kechi akeba kwingijila pamo pa kuba’mba apwishe mazhikakanwa ne.”

Bantu kechi bakonsha kupwisha mazhikakanwa aji mu kafulumende ne. Shayuka aye Susan Rose-Ackerman wayuka mizhilo yaamba pa bya mazhikakanwa waambile pa byakonsha kupwa mazhikakanwa amba “kafulumende wafwainwa kwalula mashinda o bobilamo bintu.” Nangwa kya kuba kimweka nobe kyakatazha kupwisha mazhikakanwa, bino Baibolo umwesha amba mazhikakanwa akapwa.