INGE mwalanguluka pa bukote, mumvwa byepi? Bavula bakamwa bingi, kabiji bekala ne na kijikila ne moyo. Kiji bino mambo bantu balangulukatu pa bintu byatama biji mu bukote, nabiji kubula kumweka bulongo, mikafi, kavulamya ne bikola bibula kupwa.

Pano bino, kishinka ke kya kuba’mba bukote bwishila mu mashinda apusana pusana. Bamo kechi bakolwakolwa, kwikala na kavulamya nangwa kufikenatu kwikala na mikafi ne. Kuyilako palutwe mu kulenga michi kwalengela bamo kwikalako na bumi bwawama nangwa kubula kukolwakolwa. Kyafumamo, mu byalo bimo bantu babena kwikala myaka yavula kabiji kechi bakolwakolwa ne.

Pano bino, umvwe babena kuyanda na mambo a bukote nangwa ne, bantu bavula bakeba kwikala balusekelo mu bukote. Bakonsha kwikala byepi na lusekelo? Kwikala na lusekelo kwaimena pa milanguluko yetu ne kwikala na muchima wa kuswa kuba’mba twakota. Pa kuba’mba tuyuke bya kuba, twayai twisambe pa mafunde anema aji mu Baibolo.

IKALAI BEPELULA: “Maana aji na bepelula.” (Byambo bya Maana 11:2) Mu kino kyepelo, “bepelula” bo baambapo bakonsha kwimenako bakikulumpe bayuka kuba’mba kechi bakonsha kuba bintu byonka byo baubanga kala ne. Ba Charles bekala ku Brazil, baji na myaka 93, baambile kishinka kya kuba’mba: “Inge mwaikala moba avula, ko kuba’mba mukakota. Kechi mukabwela ku bwanyike ne.”

Pano bino, kwipelula kechi kulumbulula kwikala na ndangulukilo ya kwilengulula nabiji ya kuba’mba, “Atweba twakota, kafwako kyo twakonsha kuba” ne. Ino ndangulukilo yakonsha kwimulengela kukonyangala. Byambo bya Maana 24:10 byaamba’mba: “Inge walefulwa mu juba ja bya malwa, ngovu yobe ikakepa.” Pakuba muntu wipelula umwesha’mba uji na maana kupichila mu kuba bintu byawama.

Ba Corrado baji na myaka 77 bekala ku Italy, baambile’mba: “Inge muntu keakome, kechi wakonsha kutwajijila kwingila mingilo na bulume bo ajingapo nabo kala ne.” Kya kine, kikebewa kwalula milanguluko inge muntu keakome. Ba Corrado ne benakwabo batana jishinda jawama ja kwingijilamo mingilo ya pa nzubo. Kulondela jino jishinda kwibakwasha kwingila bulongo kwa kubula kukizhamo kukooka pa kuzhika juba. Ba Marian baji na myaka 81, bekala ku Brazil nabo baalula ndangulukilo yabo na mambo a kukoma. Baambile’mba: “Nafunda bya kuba bintu kwesakana na biji bulume bwami. Inge mbena kwingila mingilo, nkokolokako pacheche.  Ngikala nangwa kusendalalako na kutanga nangwa kuteleka ku nyimbo. Luno nayuka kuba’mba kechi nakonsha kuba bintu byonka byo naubanga kala ne.”

MWAFWAINWA KUVWALA BYAFWAINWA: “Banabakazhi . . . bafwainwa kuvwalanga bulongo, na kwipelula ne kwikala na milanguluko yawama.” (1 Timoti 2:9) Byambo bya kuba’mba, ‘kuvwala bulongo’ bilumbulula kuvwala byafwainwa kabiji byawama. Ba Barbara baji na myaka 74 bekala ku Canada baambile’mba: “Nebikako kumweka bulongo ne kwikala wa butooto. Kechi mvwala bivwalo bya ndochi ne kulanguluka’mba, ‘atweba twakota kechi twakamwa ne,’ ine.” Ba Fern ba ku Brazil baji na myaka 91 baambile’mba: “Bimye bimo mpota bivwalo bya katataka pa kuba’mba ngikale na lusekelo.” Pano ibyepi pa banabalume bakikulumpe? Ba Antônio ba ku Brazil baji na myaka 73 baambile’mba: “Nebikako bingi kumweka kipale ne kuvwala bivwalo byatoka kabiji byawama.” Baambile pa butooto amba: “Ngowa pa mubiji ne kutenda bwevu pa juba pa juba.”

Pano bino, kechi mwafwainwa kukizhamo kuta muchima pa mwekelo kya kuba mwakankalwa ne “kwikala na milanguluko yawama” ne. Ba Bok-im baji na myaka 69, bekala ku South Korea kechi bakizhamo kuta muchima pa mvwajilo ne. Baambile’mba: “Nayuka namba kechi nakonsha kuvwala bivwalo bimo byo navwalanga byo nakijinga kamwale ne.”

IKALAI BALUSEKELO: “Moba onse a muyanji ekala atama, pakuba awa uji na muchima wa lusekelo utwajijilatu na kusangalala nobe uji na kijiilo.” (Byambo bya Maana 15:15) Byo mubena kuya na kukoma, mwakonsha kutendeka kuvuluka bulume bo mwajinga nabo byo mwakijinga bakitwala ne bintu byavula byo mwaubanga. Kechi kyatama kulanguluka bino ne. Pano bino, mwafwainwa kwibikako ne kumona kuba’mba ino ndangulukilo kechi imulefula ne. Kulanguluka pa bintu bya kala kwakonsha kwimulengela kubula kwikala na lusekelo ne kukankalwa kuba bintu byo mwakonsha kuba. Ba Joseph ba ku Canada baji na myaka 79 balanguluka pa byawama. Baambile’mba: “Ntana lusekelo mu byo nguba, kabiji kechi nta muchima pa bintu byo naubanga kala, byo nakonsha kubula kuba luno ne.”

Kutanga ne kufunda bintu byakatataka kwakonsha kwimuletela lusekelo. Onkao mambo, twimutundaika kutanga ne kufunda bintu bya katataka. Ba Ernesto baji na myaka 74, bekala ku Philippines baya mu butala bwa mabuku ne kumonamo mabuku awama kutanga. Baambile’mba: “Ne luno ñumvwa bingi bulongo kutanga mabuku ne kufunda pa bintu biji ku mapunzha angi.” Ba Lennart bekala ku Sweden baji na myaka 75, batendekele ne kufunda mulaka ungi.

IKALAI BAMPANYI: “Saka mupana, ne anweba bantu bakemupa.” (Luka 6:38) Monaingapo kimye kya kwikala na bakwenu ne kwibapapo byo muji nabyo. Kino kikemuletela lusekelo. Ba Hosa baji na myaka 85 ba ku Brazil, bebikako bingi kukwasha bakwabo nangwa kya kuba bakota. Baambile’mba:  “Ntumina mafoni ne makalata bakwetu bakolwa nangwa balefulwa. Bimye bimo nebatumina ne bya bupe. Kabiji natemwa bingi kwibatekela bya kuja nangwa kunengezhezha balwazhi kajo.”

Inge twaikala bampanyi, kikatundaika ne bakwetu kwikala bampanyi. Ba Jan baji na myaka 66 ba ku Sweden baambile’mba: “Inge mwatemwa bakwenu, ne abo bakemutemwa bingi.” Muntu upana ulengela bakwabo kumutemwa ne kumukasulukila.

IKALAI BAKASULUKA: “Yense wipaatula ku bakwabo ukebatu kuba bisaka muchima wanji; ukana maana onse alumbuluka.” (Byambo bya Maana 18:1) Nangwa kya kuba kuji bimye byo mwakonsha kutemwa kwikala bunke, bino mwafwainwa kuchinuzhuka kwipatula ku bakwenu ne kubula kwisamba na bantu. Ba Innocent baji na myaka 72, ba ku Nigeria bomvwa bingi bulongo kwikala na balunda. Baambile’mba: “Ñumvwa bingi bulongo kupwanañana na bantu bonse, bakulumpe ne banyike.” Ba Börje baji na myaka 85, ba ku Sweden baambile’mba: “Nkeba bingi kwikala na bakitwala. Kupwanañana nabo kundengela kumvwa’mba monkiji.” Itaingako bakwenu ku nzubo yenu pa bimye bimo. Ba Han-sik baji na myaka 72 bekala ku South Korea, baambile’mba: “Amiwa ne mwinakwami twatemwa kwita bantu ku nzubo, ko kuba’mba bakulumpe ne banyike kuba’mba twikale na kijiilo nangwa kujiila pamo nabo kajo ka mabanga.”

Bantu bakasuluka besamba na bakwabo. Pa kuba’mba mumwesha kuba’mba mwakasuluka, mwafwainwa kwisambanga na bakwenu ne kuteleka ku byo babena kwamba. Tainga muchima bakwenu. Ba Helena baji na myaka 71 ba ku Mozambique baambile’mba: “Nakasuluka bingi kabiji nanemeka bingi bakwetu. Nteleka ku byo babena kwamba pa kuba’mba ngyuke byo balanguluka ne byo batemwa.” Ba José baji na myaka 73, bekala ku Brazil baambile’mba: “Bantu bomvwa bingi bulongo kwikala na bantu bateleka ku bakwabo, baji na lusa ne kuta muchima bakwabo, batakaika bakwabo kabiji basangalala.”

Kimye kyo mubena kwamba, mwafwainwa kutako muchima pa kuba’mba ‘byambo byenu bikale byalungwamo mukele.’ (Kolose 4:6) Langulukilaingako bakwenu ne kwibatundaika.

SANTAINGA: “Saka musanta.” (Kolose 3:15) Inge bemukwasha, musantenga. Kwikala na muchima wa kusanta kulengela bulunda kuwama. Ba Marie-Paule baji na myaka 74, bekala mu Canada baambile’mba: “Katatakatu papo twavilukile mu nzubo mo twaikalanga na bamwatawami. Balunda netu bavula baishile na kwitukwashako. Twakankelwe ne bya kwibasanchila. Bonse pa muntu pa muntu twibatumijile tubikachi twa kwibasanchila, kabiji bamo twibechileko ne ku nzubo kwetu kuba’mba tujile nabo kajo pamo. Ba Jae-won baji na myaka 76, bekala ku South Korea basanta bingi inge bebasendako pa kuya ku Nzubo ya Bufumu. Baambile’mba: “Nsanta bingi pa byo bankwasha kya kuba mpanako ne mali a kupotamo manyi a mu motoka. Kabiji bimye bimo nebanengezhezhako ne bya bupe pamo na makalata a kusanta.

Kyakilamo kunema, santainga pa bumi bo muji nabo. Mfumu wa maana Solomone wituvululamo kuba’mba, “kabwa mumi wawama kukila bokwe wafwa.” (Musapwishi 9:4) Inge mwaikala na milanguluko yawama ne muchima wa kuswa’mba pano mwakoma, mwakonsha kwikala na lusekelo mu bukote.