TIMOTI ubena kufuma pa nzubo kuya mu mukwakwa waya jingi, saka azanzatu meso ku bintu biji kulutwe. Balunda nanji batangijileko ne kupita mu mashinda Timoti o ayukile bingi. Basha muzhi wa Lisitila waikejile patuntama ku bimpachiko. Timoti wamwemwesela byo avuluka bainanji ne ba nkambo yanji, byo batemenwe kimye kyo ayilenga, mipolo saka yayengelela mu meso abo. Nanchi wafwainwe kwaluluka ne kwibasokona japelako nyi?

Mutumwa Paulo watala Timoti saka amwemwesela. Wayukile’mba Timoti ukiji na bumvu, pano bino watemenwe bingi kizaku kyajinga na uno nsongwalume. Timoti wakijinga mwanyike, kampe wajingatu na myaka 20 nangwa kubwela panshi, wajinga na mushingi kabiji watemenwe bingi Paulo. Timoti walondejilenga uno muntu wa kishinka byo bayilenga kwalepa na koaikelanga. Baendelenga panshi ne na bwato saka bapita mu makatazho apusana pusana. Timoti kechi wayukile kana kine ukabwela kwanji nangwa ne.

Ki ka kyalengejile uno nsongwalume kukeba kwingila uno mwingilo mu bwikalo bwanji? Ñanyi mfweto yo afwainwe kumwenamo pa kufuukulapo kwingilako? Lwitabilo lwajingapo ne Timoti lwakonsha kwitukwasha byepi ne atweba?

Twayai tuvuluke myaka ibiji nangwa isatu yapichilepo, tufwanyikizhe kuba’mba Timoti waikalanga mu muzhi wa Lisitila. Uno muzhi wajinga mucheche waikejile kwalepa, kabiji kwajinga bingi mema. Bantu baumvwanga mulaka wa Kingiliki, bino baambanga mulaka wa Likonya. Juba jimo, uno muzhi mwabujile makatazho mwaikele kiwowo. Bena Kilishitu bamishonale babiji, mutumwa Paulo ne mulunda nanji Banabasa bafumine mu Ikonyuma, muzhi mukatampe wajinga pepi. Byo basapwijilenga ku bantu bavula, Paulo wamwene muntu walemene maulu wajinga na lwitabilo lwa kine. Paulo waubile kya kukumya ne kubuka uno muntu!—Byubilo 14:5-10.

Bantu bavula mu Lisitila bayukile pa balesa befwanyikizhanga kwikala bantu baiyanga mu yewa muzhi mu moba a kala. Onkao mambo, bantu balangulukilenga’mba Paulo ye Helimesa ne Banabasa amba Zuse! Bano bena Kilishitu babiji bepelwile bakainye bantu kupana bitapisho kwi abo.—Byubilo 14:11-18.

Bena Lisitila bamo, bamwene’mba jino kechi jajinga juba ja balesa ba bubela ne; jajinga juba janemene bingi. Yunisa mwanamukazhi Muyudea wasongwelwe ku mwanamulume * Mungiliki wabujile kwitabila, Yunisa ne bainanji ba Loisa batelekelenga ku byaambilenga Paulo ne Banabasa na muchima yense kabiji batemenwe bingi. Abino byambo byajinga bya kuba’mba, Muyudea yense wa kishinka wafwainwa kuyuka’mba Mesiasa waishile kabiji wafikizhe bungauzhi bwavula bo banembele pe aye mu Binembelo!

Akifwanyikizhai Timoti byo atemenwe Paulo byo afikile. Timoti bamufunjishe kutemwa Binembelo byazhila bya Kihebelu ‘kufumatu kimye kyo ajinga lukeke.’ (2 Timoti 3:15) Byonkatu byajinga bainanji ne bankambo yanji, waswile kuba’mba  Paulo ne Banabasa baambile kine pe Mesiasa. Kabiji vulukai muntu walemana maulu Paulo ye abukile. Kyamweka Timoti kufumatu ku bwanyike bwanji wamonanga uno muntu bimye byavula mu mikwakwa ya Lisitila. Pano Timoti wamona uno muntu na kwenda kimye kitanshi! O ene mambo Yunisa ne Loisa o baikejile bena Kilishitu, byonka byaubile ne Timoti. Ne lelo jino, ba nkambo ne bansemi bakonsha kufunjilako byavula kwi Loisa ne Yunisa. Nanchi muji na byubilo byakonsha kutundaika banyike nyi?

Aba baikele baana ba bwanga mu Lisitila, batemenwe kuyuka lwitabilo luji na baana ba bwanga ba kwa Kilishitu. Pano bino, bafunjile kuba’mba kwikala mwana wa bwanga kwikala kupita mu makatazho. Bayudea bakanamine bafumine ku Ikonyuma ne Antioka kwiya mu muzhi, kabiji batundaikile bantu kuba’mba balukilemo Paulo ne Banabasa. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, bantu bakanama balukukile Paulo ne kumwasa mabwe. Batwajijile kumwasa mabwe kufikatu ne byo aponene panshi. Jibumba ja bantu jamukulumwijile pangye ya muzhi ne kumusha saka apungila.—Byubilo 14:19.

Pano bino, baana ba bwanga ba mu Lisitila bayile kwi Paulo ne kumuzhokoloka. Baumvwine bingi bulongo byo abuukile ne kwimana, kabiji wabwelele ku Lisitila! Juba jalondejilepo, aye ne Banabasa bayile mu muzhi wa Delebe ne kutwajijila na kusapwila. Byo bakwashishe bantu kwikala baana ba bwanga kokwa, bapichile mu makatazho akwabo kabiji babwelele ku Lisitila. Mambo ka o babwelejile? Jishimikila jitubuula’mba, “bakoseshenga baana ba bwanga ne kwibatundaika kukosela mu lwitabilo.” Fwanyikizhai Timoti saka abena kuteleka Paulo ne Banabasa na kufunjisha bena Kilishitu amba lwitabilo lwabo mu bintu bya kulutwe lwanema bingi kukila byo babena kupitamo. Baambile’mba: “Pa kutwela mu Bufumu bwa Lesa, twafwainwa kupita mu bya malwa byavula.”—Byubilo 14:20-22.

Timoti wamwene Paulo na kupita mu makatazho, ne byo atwajijile kusapwila mambo awama ku bantu. Onkao mambo, Timoti wayukile’mba umvwe ekale byonka byajinga Paulo, bantu ba mu Lisitila bakamushikwa kuvwangakotu ne bashanji. Bino Timoti kechi waswishishe ano makatazho kumulengela kubula kwingijila Lesa ne. Ne lelo jino, kuji bansongwalume bavula bingi baji byonka byajinga Timoti. Basala bulongo balunda nabo baji na lwitabilo lwakosa, bakonsha kwibatundaika ne kwibakosesha. Kechi baswisha makatazho kwibalengela kubula kwingijila Lesa wa kine ne!

Byonkatu byo twaji kwisambapo kala, lwendo lwa kwa Paulo lwaikeleko myaka ibiji nangwa isatu kulutwe. Akifwanyikizhai kisemi kya kwa Timoti byo kyatemenwe kimye Paulo ne Silasa kyo bafikile. Paulo naye waumvwine bingi bulongo. Wimwenejile mwine bintu byawama byafumine mu mwingilo ye aingijile mu Lisitila. Paulo watemenwe bingi Loisa ne Yunisa byo baikele banabakazhi bena Kilishitu ba kishinka bajinga na “lwitabilo lwabula bujimbijimbi.” (2 Timoti 1:5) Kyajinga byepi kwi nsongwalume Timoti?

Paulo wayukile’mba uno nsongwalume wakoma kufumatu kimye kitanshi kyo afwakashile. Timoti “bamutakaikanga bingi ku balongo” kechi mu Lisitila monkatu ne, bino ne mu Ikonyuma palepele makilomita 32 ku kabeta ka ku buyeke musela. (Byubilo 16:2) Ñanyi kintu kyamukwashishe kwikala na byubilo byawama?

“Binembelo byazhila” Timoti byo bamufunjishe ku bainanji ne bankambo yanji ‘kufumatu kimye kyo ajinga lukeke,’ byavwangilemo mafunde a kukwasha banyike. (2 Timoti 3:15) Abino byo byambo byamukwashishe bya kuba’mba: “Saka uvuluka Mulenga wobe mu moba a bwanyike bobe.” (Musapwishi 12:1) Abino byambo byamufikile bingi Timoti pa muchima kimye kyo aikele mwina Kilishitu. Jishinda jimo jawama jo avulukijilemo Mulenga wanji javwangilemo kusapwila mambo awama aamba pa Mwana Lesa, aye Kilishitu. Mu kuya kwa moba, bumvu bwa kwa Timoti bwamulengelanga kukankalwa kusapwila mambo awama aamba pe Yesu Kilishitu, bwapwilenga pachepache.

Banabalume batangijilenga bipwilo bamwene kuyilako palutwe kwa kwa Timoti. Batemenwe bingi byo akomene ne kutundaika bakwabo banyike kufunjilako kwi aye. Ne kyakilamo kunema, Yehoba wamwene kuyilako palutwe kwa kwa Timoti. Lesa waambijile jimo bungauzhi bwaamba pa mwingilo ye akengila mu bipwilo byavula. Paulo byo aishile na kufwakasha, wamwene kuba’mba Timoti wafikilamo kwikala wa kwingila nanji mwingilo wa bumishonale. Balongo mu Lisitila baswile. Bamutentekele maboko uno nsongwalume, kumwesha’mba bamutongola kwingila mwingilo wanema wa Yehoba Lesa.—1 Timoti 1:18; 4:14.

Twakonsha kufwanyikizha kuba’mba, Timoti waakaminwe pa mwingilo mukatampe ye bamupele kwingila. Waswile kuya. * Bashanji Timoti babujile bena Kilishitu baubile byepi byo baumvwine’mba mwanabo wasalapo kwikala mwina Kilishitu kalama wenda? Kyamweka bashanji bakebelenga’mba mwanabo engileko mwingilo wapusanako. Nga bainanji ne bankambo yanji Timoti bakebelenga’mba obepo ñanyi kintu? Nanchi bamwesheshe’mba batemwa aku saka baakamwa pa bikekala Timoti pa kwingila uno mwingilo nyi? Kijitu bulongo kumvwa bino.

Twayuka’mba Timoti waswile kuya. Juba jo afuminenga pa nzubo byonka byo twakwisambapo mu jifuka jitanshi, po po atendekele mwingilo wa kwenda pamo na mutumwa Paulo. Byo afumine mu Lisitila, maloba onse ajinga ku makwabilo anji, nsono yonse yo anyanchilengapo yamwesheshenga’mba ubena kuya ku mpunzha kwalepa. Byo baendele musinso walepa, bano banabalume basatu bafikile ku Ikonyuma. Timoti watajilenga Paulo ne Silasa byo bapainenga mikambizho yafumine ku jibumba jitangijila mu Yelusalema, kabiji waingijile nabo kukosesha lwitabilo lwa balongo mu Ikonyuma. (Byubilo 16:4, 5) Bino ino yajingatu ntendekelo.

Byo bapwishishe kufwakesha bipwilo byajinga mu Ngalatiya, abano bamishonale bapichile mu mikwakwa ya ku Loma yapabuka kabiji baendele miseke yalepa kukilañanya mitumba ya Filigya, kuya ku kabeta ka ku buyeke kukafika ne ku muzhika. Byo batwajijile kulondela lutangijilo lwa mupashi wazhila wa Lesa, bayile ku Toloasa, bakanjijile bwato ne kukafika ku Makedonya. (Byubilo 16:6-12) Paulo po po amwene’mba Timoti wafikilamo. Paulo washile Timoti ne Silasa ku Beliya. (Byubilo 17:14) Paulo watumine ne uno nsongwalume bunke ku Tesalonika. Timoti byo afikile kokwa, waubiletu byonka byo afunjile kabiji watundaikile bena Kilishitu ba kishinka.—1 Tesalonika 3:1-3.

 Palutwe kacheche, Paulo wanembele pe Timoti amba: “Kechi njipo na muntu mukwabo wa kwimutumina uji na muchima nobe aye ukateshako muchima ku bijikila byenu ne.” (Filipai 2:20) Kwikala na byubilo byawama kechi kwiyakotu kwine ne. Timoti waikele na bino byubilo kupichila mu kwingila na ngovu, kwingila mingilo imweka kubula kunema ku bantu, kabiji wachinchikile mu bukishinka byo apichilenga mu makatazho. Banyike bafwainwa kufunjilako kwi Timoti lelo jino! Yukai’mba ne anweba mwakonsha kwikala na byubilo byawama. Umvwe mwi banyike, muji na kimye kyabaya bingi kya kulenga jizhina jawama inge mwatangizhako kwingijila Yehoba Lesa mu bwikalo bwenu ne kumwesha lusa ne mushingi ku bakwenu.

Byo papichile myaka 14, Timoti waingijile kimye kyabaya bingi na mutumwa Paulo mulunda nanji. Wapichile mu makatazho avula apichilengamo Paulo mu mwingilo wanji ne kumona bintu byavula bileta lusekelo. (2 Kolinda 11:24-27) Kimye kimo, Timoti bamukashile na mambo a lwitabilo lwanji. (Bahebelu 13:23) Kabiji wamwesheshe ne butemwe bwamweshangapo Paulo ku balongo ne banyenga bena Kilishitu. O ene mambo Paulo o anembejile pe aye amba: “Navuluka mipolo yobe.” (2 Timoti 1:4) Byonkatu byaubanga Paulo, Timoti naye wafunjile ‘kujijila pamo na boba bajila,’ kwibomvwina lusa pa kuba’mba ebatundaike ne kwibatekenesha. (Loma 12:15) Ne atweba bonse tubenga byonkabye!

Kechi papichile kimye kyabaya ne, Timoti waikele kalama mwina Kilishitu wawama bingi. Paulo wamupele mwingilo wa kufwakesha bipwilo ne kwibitundaika ne kutongola banabalume bafikilamo kwikala bakulumpe mu kipwilo ne bankwasho.—1 Timoti 5:22.

Paulo watemenwe bingi Timoti, wamukwashanga ne kumufundako. Watundaikile Timoti kukosesha lwitabilo lwanji ne kutwajijila kuyilako palutwe. (1 Timoti 4:15, 16) Watundaikile Timoti kubula kwilengulula, kampe na mambo a bumvu bwa kisemwa bwakonsha kumulengela kubula kuba kintu kyawama. (1 Timoti 1:3; 4:6, 7, 11, 12) Paulo wamufunjileko ne pa bya kuba na kikola kyakatezhenga uno nsongwalume, nabiji kukolwa kolwa munda.—1 Timoti 5:23.

Paulo wayukile’mba katatakatu bamwipaye. Wanembejile Timoti nkalata yapeleleko. Mu ino nkalata wanembelemo byambo byawama bingi bya kuba’mba: “Upelawizhe kwiya kuno ko nji.” (2 Timoti 4:9) Paulo watemenwe bingi Timoti; wamutelanga’mba “mwanami ye natemwa kabiji wa kishinka mwi Nkambo.” (1 Kolinda 4:17) O ene mambo o akebejilenga uno mulunda nanji kwiya byo ayukile’mba katatakatu bamwipaye! Twafwainwa kwiipuzha atweba bene amba, ‘Nanchi bantu bankeba’mba nebatekeneshe umvwe baji mu makatazho nyi?’

Nanchi Timoti waendeshe kuya kwi Paulo nyi? Kechi twayuka ne. Twayuka’mba kimye kyonse wibikangako kutekenesha ne kutundaika Paulo, kuvwangakotu ne bantu bakwabo. Waubijilenga monka mwayila jizhina janji jilumbulula’mba “Unemeka Lesa.” Kabiji atweba bonse, banyike ne bakulumpe twakonsha kufunjilako ku lwitabilo lwajingapo ne Timoti.