Fwanyikizhai mwaya ku kyalo kingi kimye kitanshi. Mwataana bantu, bisho, kajo ne mali o mwabula kuyuka. Kwambatu kine, kino kyakonsha kwimulefula.

Abino byo byo mwakonsha kumvwa pa kutanga Baibolo kimye kitanshi. Pa kutanga Baibolo mutaana bintu byo mwabula kuyuka. Mutaanamo bantu bo batongola’mba bena Filishitiya, bisho byo mwabula kuyuka nabiji ‘kutabaula bivwalo,’ nangwa kuyuka biji kajo ko batongola’mba manna ne mali a muwayawaya o batela’mba dilakima. (Kulupuka 16:31; Yoshua 13:2; 2 Samwela 3:31; Luka 15:9) Abino byonse byakonsha kwimukankamika. Byonkatu byo kikala pa kuya ku kyalo kingi, nanchi kechi mwakonsha kutemwa kwipuzhako muntu kwimubuula bintu byo biji nenyi?

Kufumatu kimye kitanshi kyo banembele byambo byazhila mu myaka kitota kya bu 16 B.C.E., bantu bebakwasha kumvwisha binembelo. Mosesa, ntangi mutanshi wa bena Isalela ‘wibalumbulwijile’ byo banembele.—Mpitulukilo ya mu Mizhilo 1:5.

Bantu bayukile kufunjisha Binembelo bakijinga konka pa myaka 100 yalondejilepo. Mu mwaka wa 455 B.C.E., Bayudea bavula kuvwangakotu ne baana bakonkene pa lubanza mu muzhi wa Yelusalema. Bantu bayukile kufunjisha Baibolo ‘batangile na jiwi ja peulu mu buku [wazhila].’ Kechi bapelejiletu mu kutanga ne. Bino “bakwashishe bantu kumvwisha byo batangilenga.”—Nehemiya 8:1-8.

Myaka bitota bitanu byalondejilepo, Yesu Kilishitu naye watendekele mwingilo muntutu umo wa kufunjisha bantu. Bantu bamuyukile’mba mufunjishi. (Yoano 13:13) Wafunjishanga bantu bavula ne pa muntu pa muntu. Kimye kimo, wafunjishe bantu bavula ne kwamba Jashi ja pa Mutumba jayile nkuwa, kabiji “jibumba jakuminye bingi mo afunjishishenga.” (Mateo 5:1, 2; 7:28) Mu mwaka wa 33 C.E., Yesu wisambile na baana banji ba bwanga babiji kimye kyo bayilenga ku Yelusalema saka, ‘ebalumbulwila Binembelo.’—Luka 24:13-15, 27, 32.

Baana ba bwanga ba kwa Yesu nabo bayukile kufunjisha Mambo a Lesa. Kimye kimo, ntungu mwina Etiopya watangilenga jishimikila jimo ja mu Binembelo. Mwana wa bwanga aye Filipa wamusolomokele ne kumushikisha’mba: “Nanchi mwayuka bintu byo mubena kutanga nyi?” Mwina Etiopya wamukumbwile’mba: “Nakonsha kwibiyuka byepi kwa kubula muntu wa kundumbulwila?” Kepo Filipa amulumbulwijile mwatala jishimikila jo atangilenga.—Byubilo 8:27-35.

Byonkatu byajinga bantu bayukile kufunjisha Baibolo kala, ne lelo jino Bakamonyi ba kwa Yehoba babena kwingila mwingilo wa kufunjisha bantu Baibolo mu byalo 239. (Mateo 28:19, 20) Pa juba pa juba babena kukwasha bantu kukila pa 9 milyonyi kumvwisha byaamba Baibolo. Bantu bavula babena kufunda Baibolo kechi bena Kilishitu ne. Bebafunjisha Baibolo kyatutu pa nzubo nangwatu pa mpunzha ikwabo. Bantu bamo bebafunjisha pa foni nangwa vidyo kwingijisha kompyuta nangwa kiñambañamba kikwabo.

Ipuzhai Bakamonyi ba kwa Yehoba inge mukeba kuyukilapo byavula pa luno lunengezho. Mukayuka’mba ke buku wapeela kumvwa, mambo Baibolo ‘ukwasha bantu pa kwibafunjisha, pa kwibakajipila, pa kwibololako ne pa kwibajimuna mu bololoke,’ pa kuba’mba ‘mwikale bafikilamo, benengezha bulongo kwingila mingilo yonse yawama.’—2 Timoti 3:16, 17.