Kwambatu kine, Baibolo ke buku wa kala kene. Waikala myaka inga? Papita myaka 3,500 kufuma po batendekejile kunemba Baibolo ku Middle East. Kino kyajinga kimye kya bufumu bwakosa bwa ku China ne kimye kyatendekele bupopweshi bwa Babuda mu India.—Monai kakitenguluzha kaamba’mba “ Bishinka Byaamba pa Baibolo.”

Pa kuba’mba buku akwashe bantu ne kwibabuula bya kuba, bafwainwa kumunemba mu jishinda japeela kumvwa. Auno buku ke Baibolo. Ukumbula mepuzho anema epuzha bantu.

Nanchi mwakiipuzhapo kala kuba’mba, ‘Mambo ka o twaikelako nyi?’ Abuno bwipuzho bwakatazha bantu pa myaka yavula, kabiji bukibakatazha. Pano bino, twakonsha kutaana mukumbu mu bitango bibiji bitanshi bya mu Baibolo, mu buku wa Ntendekelo. Jishimikila ja mu Baibolo jaamba pa “ntendekelo,” ko kuba’mba myaka yavula kimye jiulu, myala yanshansha, tubangabanga ne ntanda kyo byaikeleko. (Ntendekelo 1:1) Jalumbulula bintu byamwekelenga, bantu byo batendekele kwikala mu ntanda, bilengwa byapusana pusana byo byaishileko, bantu byo balengelwe ne ene mambo bintu byonse kyo ebilengejile.

Mu Baibolo muji mafunde etukwasha kuyuka bya kupwisha makatazho o tupitamo kimye kyonse. Ano mafunde kechi akatazha kwiayuka ne. Kuji bintu bibiji bilengela.

Kintu kitanshi, byambo biji mu Baibolo byapeela kumvwa kabiji byawama bingi. Mu Baibolo kechi muji byambo byavula byakobankana ne, byambo bijimo byapeela kumvwa kabiji bitufika pa muchima. Kabiji byambo byakatazha bebilumbulula kwingijisha byambo byapeela byamba bantu kimye kyonse.

Yesu waingijishenga bishimpi byavula byapeela byayuka bantu pa kuba’mba ebafunjishe bintu byanema bya kwibafika pa muchima. Bishimpi byavula byo aingijishe bitanwa mu Jashi ja pa Mutumba jiji mu bitango 5 kufika ku 7 mu buku wa Mateo. Muntu umo waambile’mba, ajino “jashi kechi ja kwitukwashatu kuyuka bintu byavula ne, bino jitukwasha kuyuka byo twafwainwa kubanga.” Mwakonsha kutanga bino bitango mu maminiti 15 kufika ku 20, kabiji mukakumya kuyuka’mba  byambo byaambile Yesu byapeela kabiji bikwasha bingi.

Kintu kikwabo kilengela Baibolo kupeela kumumvwa ke na mambo a bintu bijimo. Kechi buku wa bishimi ne. Byonkatu byaamba buku wa The World Encyclopedia, “uno buku waamba pa bantu bayile nkuwa ne bantutu, bintu byo bapichilemo, byo bapembejilenga, bintu byo batamishanga ne bintu byawama byo baubanga.” Kyapeela atweba kufwanyikizha ne kumvwisha ano mashimikila aamba pa bantu bajingako ne bintu byamwekele ne bintu byanema byo twafwainwa kufunjilako.—Loma 15:4.

Pa kuba’mba mumvwishe biji mu buku, wafwainwa kwikala mu mulaka ye mwayuka. Lelo jino, nangwa kya kuba mwikala kungi nangwa mwamba mulaka ungi, mwakonsha kumvwa byaamba Baibolo mambo bamunemba mu mulaka ye mwayuka. Monai bintu byavwangwamo pa kuba kino.

Kutuntulula. Baibolo bamunembele patanshi mu Kihebelu, Kialamaiki ne Kingiliki. Bantu bachechetu bo bamutanganga. Pa kuba’mba ekaleko ne mu milaka ikwabo, bantuntuluzhi baingijile na ngovu. Tubena kwibasanchila bingi pa kwibikako kwabo, mambo Baibolo bamutuntulula yense nangwa lubaji lumo mu milaka 2,700. Kino kibena kulumbulula’mba bantu bavula babena kutanga Baibolo mu mulaka wabo.

Kunemba. Byambo bitanshi bya mu Baibolo bebinembele pa bintu byonaika nabiji biseba ne mambanga. Pa kuba’mba balame bino byambo, bebinembanga ne kwibinembulwila pa bintu bikwabo na maboko. Abino byo banembangapo byajinga bingi na mutengo, kabiji bantutu bacheche bo baikalanga nabyo. Na mambo a kulenga munkinyi wa kupulintilako wa Gutenberg myaka 550 yapichilepo, bantu bavula baikele na Baibolo. Kwesakana na sawakya umo, ma Baibolo kukila pa 5 bilyonyi beapana ku bantu bavula, mutuntulu nangwa lubaji lumo.

Kafwako buku wa bupopweshi wakonsha kwesakana nabiji Baibolo ne. Onkao mambo, Baibolo ke buku bantu ye bakonsha kumvwisha. Nangwa byonkabyo, kechi kyapeela kumumvwa ne. Bino bukwasho ko buji. Pano bañanyi bakonsha kwimukwasha? Wakonsha kwimukwasha byepi? Monai mutwe walondelapo.