Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

LONDELAINGA LWITABILO LWABO | SALA

“Nayuka Namba Walamba Bingi”

“Nayuka Namba Walamba Bingi”

FWANYIKIZHAI mwanamukazhi wa ku byalo bya ku musela walamba bingi. Sala byo aimene saka atala bipe byo bajinga nabyo mu nzubo yabo, nanchi wajinga na bulanda nyi? Inge ibyo, kechi twakonsha ne kuzhinauka kyalengejile ne. Mu ino nzubo baikelemo myaka yavula bingi. Sala ne Abalahama baikalanga bingi bulongo. * Ino nzubo beitemenwe bingi.

Baikalanga mu muzhi wa Ula. Uno muzhi wajinga bingi na bunonshi. Mwajinga bashayuka ne basulu bavula. Onkao mambo, Selai ne Abulama nabo banonkele bingi. Selai watemenwe bingi ino nzubo nangwa kya kuba wajinga na bipe byavula. Waikele bingi bulongo mu ino nzubo na mwatawanji pa myaka yavula. Kabiji bapitanga ne mu makatazho. Balombanga kwi Yehoba bimye byavula mu ino nzubo. Selai wajinga na bintu byavula byamulengejile kutemwa byo baikalanga mu uno muzhi.

Nangwa byonkabyo, Sala waswile kufuma mu uno muzhi ye atemenwe bingi. Nangwa kya kuba wajinga na myaka nobe 60, waswile kuya ku mpunzha ko abujile kuyuka na kwikala bwikalo bwakatazha mu balwanyi. Kabiji kechi balangulukangapo kuba’mba bakabwela ne. Ki ka kyalengejile kuba’mba bobe bino? Kabiji twakonsha kufunjilako ka ku lwitabilo lwabo?

“FUMA MU KYALO KYOBE”

Kyamweka Sala wakomejile mu muzhi wa Ula. Lelo jino mu uno muzhi mwashalatu bishimikwa byakulauka. Bino mu moba ajingako Sala, bantu baletanga bya buneme kufuma mu byalo bikwabo na kupotesha mu uno muzhi mwajinga bingi bunonshi. Baiyanga na mato kwingijisha Mukola wa Ufelata. Mu mikwakwa ya mu muzhi wa Ula mwatanwanga bantu bavula bingi. Pa bito bya mato paikalanga mato avula bingi. Mu mashitolo mwayulanga bipe byapusana pusana. Uno ye muzhi mwakomejile Sala, kabiji wayukile bantu bavula bingi. Nabo bamuvulukanga bingi, mambo wajinga mwanamukazhi walamba bingi. Kabiji mo mwaikalanga balongo banji bavula bingi.

Sala wayukanyikwa kuba’mba wajinga bingi na lwitabilo lwakosa, kechi waitabijile mu ñondo, lesa wapopwelanga bantu ba mu muzhi wa Ula ne. Mu uno muzhi, mwajinga kishimikwa kikatampe kya kupopwelamo uno lesa wabo. Nangwa byonkabyo, Sala wapopwelanga Yehoba, Lesa wa kine. Baibolo kechi walumbulula kyalengejile Sala kwikala na lwitabilo mwi Yehoba ne. Nangwa kya kuba bashanji bimye bimo bapopwelanga bankishi, bino wasongwelwe kwi Abalahama wamukijile na myaka jikumi. * (Ntendekelo 17:17) Abalahama ye waikele “shabo bonse baji na lwitabilo.” (Loma 4:11) Masongola abo akosele bingi. Benemekele bingi, baumvwañananga kabiji bapwishanga makatazho abo mu meso anteka. Kabiji kyakijile pa byonse, bonse babiji batemenwe bingi Lesa.

Sala watemenwe bingi mwatawanji kabiji waikalanga pamo na balongo babo mu muzhi wa Ula. Bino mu kuya kwa moba bapichile mu makatazho. Baibolo waamba’mba Sala “wajinga ñumba; kechi wajingapo na mwana ne.” (Ntendekelo 11:30) Mu oa moba bantu banemekele bingi kusema baana. Onkao mambo, Sala kyamukolanga bingi ku muchima. Nangwa byonkabyo, Sala watwajijile kwikala wa kishinka kwi Lesa ne ku mwatawanji. Batendekele kwikala na mwipwa wanji Lota wajinga mwana wakishale. Baikelenga nanji kufikatu ne kimye bintu byo byaalukile.

Abalahama waishile kwi Sala saka aji na lusekelo. Bamubujile kintu kyo abujilenga kuketekela. Lesa ye apopwelanga wamwekele kwi aye kupichila mwi malaika. Fwanyikizhai Sala mwanamukazhi walambile bingi ubena kutala mwatawanji, ne ku mwipuzha’mba: “Wimubula’mba ka? Mbuulaiko.” Kyamweka Abalahama waikele waikizha ne kyefu, bino apa watendeka kubula mukazhanji byamwambijile Yehoba amba: “Fumako ku balongo bobe ne ku kyalo kyobe uye na kwikala mu kyalo kyo nkakubuula.” (Byubilo 7:2, 3) Kufumatu pa kyo kya kimye, batendekele kulanguluka pa mwingilo wibapele Yehoba. Bafwainwa kusha bwikalo bwantentente bo baikalanga ne kutendeka kwikala bwikalo bwa kupitamotu. Sala waubilepo byepi? Kyamweka walangulukilenga’mba kana mukazhanji usa kumutundaika pa uno mwingilo wamupa Lesa nangwa ne.

Abino byo bamubuujile byaumvwanyikile bingi kyenyi. Twakonsha kulanguluka kuba’mba: ‘Amiwa ne mwinakwami Lesa kechi witubuulapo kuba kintu kya uno mutundu ne!’ Nangwa byonkabyo atweba bonse tupita mu bintu bya uno mutundu. Twikala mu ntanda bantu mo batemwa bingi mali ne bunonshi. Kino kyakonsha kwitulengela kuta bingi muchima pa kukeba bunonshi. Bino Baibolo witutundaika kutangizhako bya bufumu bwa Lesa patanshi. Kutokesha Lesa ku muchima kwafwainwa kwikala kutanshi mu bwikalo bwetu. Kechi kuba byo tukebatu atweba bene ne. (Mateo 6:33) Kyanema bingi kulanguluka pa byaubile Sala ne kwishikisha’mba: ‘Nkoobapo ka mu bwikalo bwami?’

‘BAFUMINEMO MU KYALO’

Sala byo alongelenga bipe, wasajilenga byo afwainwe kusenda ne byo afwainwe kusha. Bashile bipe byabo bikatampe byafwainwe kubula kubika pa bangamela ne bambongolo. Kabiji bashile bipe byonse byabujile nkito mu bwikalo bwa kwenda bo bayilenga na kwikala. Kyamweka bipe byabo byavula bebipoteshe nangwa kwibipanatu. Ko bayilenga kechi kwajinga bisankanyi ne mashitolo kwa kupota kajo, nyama, bipangwa, bivwalo ne bikwabotu ne.

Lwitabilo lo lwalengejile Sala kusha bwikalo bwantentente bo aikalanga

Kyamweka kyamukatezhe bingi Sala kusha nzubo yabo. Inge baikalanga mu mazubo aji nobe ataana bapoya bya kupoyapoya, ko kuba’mba Sala washile bwikalo bwawama bingi. Ano mazubo ajinga na bibamba byavula, kabiji ajinga na mema ne byolonyi mukachi. Nangwatu mazubo acheche ajinga na misemi ibula kunoka ne binzhilo byakosa bulongo. Kyapela bingi bangivi kwiba bipe biji mu tente. Kabiji tente kechi wakonsha kuzhikijila muntu ku mabokwe, bisumpa, bambeyala ne bijanyi bikwabotu byajinga mu kyo kya kyalo ne.

Kabiji Sala washile ne balongo banji. Kwambatu kine, mukambizho wa Lesa wa kuba’mba: ‘Fuma mu kyalo kyobe ne ku balongo bobe,’ kechi wapelele kukookela ne. Bañanyi Sala bo ashile? Sala wafwainwa washile bainanji bamutemenwe bingi, bankasanji ne bakolojanji babalume ne babakazhi, bashanji nkazhi ne bamwinsho yanji. Bano bonse bamutemenwe kabiji kyamweka kechi wibamwenepo jikwabo ne. Nangwa byonkabyo, Sala wachinchikile ne kwinengezha pa juba pa juba kufikatu ne byo bayile.

Nangwa kya kuba kechi kyapelele ne, Sala winengezhe ne kulonga bipe, kabiji juba ja kuya byo jafikile, wayile. Tela naye bayile nanji nangwa kya kuba wakotele saka aji na myaka 200. (Ntendekelo 11:31) Sala waingilanga bingi pa kuba’mba alame bulongo bansemi bakota. Lota naye wayile nabo Yehoba byo ebakambizhe ‘kufumamo mu kyalo kya bena Kalodeya.’—Byubilo 7:4.

Patanshitu bayile ku Halana. Palepele makilomita 960 kuya ja buyeke muzhika, kulondela mukola wa Ufelata. Ku Halana baikeleko myaka yavula. Kyamweka Tela wakankelwenga kwenda mambo wakolelwe bingi. Baikeleko kufikatu ne Tela byo afwile saka aji na myaka 205. Saka bakyangye kutendekako lwendo lwa bubiji, Yehoba wabuujile Abalahama jikwabo, kufuma mu kyalo mo aikalanga ne kuya ku mpunzha isa ku mumwesha Yehoba. Pano kino kimye, Lesa wamulayile kuba’mba: “Nkakwalula ke kisaka kikatampe.” (Ntendekelo 12:2-4) Byo bafumine mu Halana, Abalahama wajinga na myaka 75, Sala wajinga na myaka 65 kabiji kechi basemenepo mwana ne. Pano kisaka kyafwainwe kufuma byepi mwi Abalahama? Nanchi wafwainwe kusongola mwanamukazhi mukwabo nyi? Mu oa moba bantu basongolanga mpaji. Kampe Sala wazhinaukilenga kino.

Nangwa byonkabyo, bafumine mu Halana ne kuya. Ñanyi bintu byo basendele byo bayilenga? Baibolo waamba’mba, Abalahama wasendele bintu byonse byo banonkele ne “bantu bo bajinga nabo mu Halana.” (Ntendekelo 12:5) Bano bantu bajinga bañanyi? Bafwainwa bajinga bamingilo banji. Nangwa byonkabyo, Abalahama ne Sala bakoseshanga lwitabilo lwa bantu baswile kuya nabo. Bayudea bamo bajingako kala bamba’mba, kino kyepelo kyaamba pa bantu bayile pamo ne Abalahama ne Sala batendekele kupopwela Yehoba. Inge byo byo kyajinga, kino kyamulengejile Sala kubuulako bano bantu pe Lesa ne luketekelo lwanji. Kyanema bingi kulanguluka pa kino, mambo tubena kwikala mu moba bantu bavula mo babula lwitabilo kabiji bantu bavula kechi baji na luketekelo ne. Inge mwafundapo bintu mu Baibolo, nanchi mwafwainwa kubuulako bakwenu byobyo bintu nyi?

“ABULAMA WAYILE KU IJIPITA”

Kyamweka pa Nisanyi 14 mu 1943 B.C.E., popo baabukile mukola wa Ufelata, ne kuya ku kabeta ka bulenge kupita mu kyalo kibalayile Yehoba. (Kulupuka 12:40, 41) Fwanyikizhai Sala ubena kutala ntanda yawama mwajinga bintu byavula bingi ne nkiilo yawama. Kwipi na bichi bikatampe bya Mole ku Shekema, Yehoba wamwekele kwi Abalahama jikwabo, pano pa kino kimye wamwambijile’mba: “Kino kyalo nkekipana ku baana bobe.” Bino byambo bya kuba’mba “baana bobe” byalumbulwilenga bintu byavula bingi kwi Abalahama, mambo byamulengejile kulanguluka byo kyajinga mu bujimi bwa Edena, Yehoba mo alayile kuba’mba mwana wa mwanamukazhi ukazhiya Satana. Yehoba wabujijile jimo Abalahama kuba’mba kisaka kikafuma mwi aye kikaletela mapesho bantu bavula pano pa ntanda.—Ntendekelo 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Pano bino, kechi kyalumbulwilenga’mba kino kisemi kechi kikapitanga mu makatazho ne. Mu Kenana byo mwaponene kipowe kya nzala, Abalahama wafuukwilepo kuya na kisemi kyanji ku kabeta ka bulenga ku Ijipita. Nangwa byonkabyo, wamwene kuba’mba kuba bino musa kufuma lukatazho. Kepo aambijile Sala amba: “Pano umvwa! Nayuka namba walamba bingi. Onkao mambo, umvwe bena Ijipita bakumone basakwamba’mba, ‘Awe ye mukazhanji.’ Amiwa basakungipaya, pakuba obewa kechi bakwipaye ne. Wambe’mba, wi nyenga yami, pa kuba’mba bantambwile bulongo na mambo a obewa kabiji kechi basakungipaya ne.” (Ntendekelo 12:10-13) Mambo ka Abalahama kyo aubijile kino?

Abalahama kechi wabepelenga nangwa kuchiina byonka byamba bantu bamo ne. Kya kine Sala wajinga nyenga yanji wa mu bainanji bakwabo. Byaubile Abalahama byamuzhikijile. Kyanemekele Abalahama ne Sala ke kuba kyaswa muchima wa Lesa ne kufikizha mulaye wa mukoka mukwabo kupichila mwi Abalahama. Onkao mambo, Abalahama kechi wakebele kubika bumi bwanji mu kizumba ne. Kabiji bapoya bya kupoyapoya bamba kuba’mba mu Ijipita kechi baipayanga mwanamulume pa kuba’mba batambule mukazhanji ne. Byo aubile Abalahama bimwesha kuba’mba wajinga bingi na maana kabiji Sala walondejile byamubuujile mwatawanji.

Byo papichile kimye, bintu byamwekele byamwesheshe kuba’mba kyayijilemo Abalahama kumvwa moyo, mambo babitumbafumu ba kwa Felo bamo bakumbwilenga Sala mambo walambile bingi. Kepo bano babitumbafumu bamutakaikile kwi Felo, kabiji naye wibakambizhe kuleta uno Mwanamukazhi. Kyamweka Abalahama kyamukolele bingi ku muchima kabiji Sala naye waakaminwe bingi pa kino kyamwekele. Nangwa byonkabyo, Sala kechi bamumanyikilenga ne, bamulamine bingi bulongo. Kampe Felo wakebelenga kongola Sala kupichila mu kumumwesha bunonshi pa kuba’mba bomvwañane ne “kolojanji” pa kuba’mba amusongole.—Ntendekelo 12:14-16.

Fwanyikizhai Sala saka abena kutala pa kipenze mu Ijipita! Waumvwine byepi pa kwikala jikwabo mu nsakwa, saka bamupa bya kuja byawama? Nanchi Sala wajimbaikilwe na bwikalo bwa ntentente kukila bobwa wajinga mu Ula nyi? Kabiji fwanyikizhai byafwainwe kutemwa Satana inge Sala wakaine Abalahama ne kusongolwa kwi Felo! Bino Sala kechi waswile kusongolwa kwi Felo ne. Wajinga wa kishinka ku mwatawanji ne kwi Lesa. Kyanema bingi baji mu masongola kwikala ba kishinka ku bena kwabo byonka byajinga Sala. Nanchi mwi ba kishinka mu bintu byonse byo muba na bantu bo mwatemwa ne balunda nenu byonka byaubanga Sala nyi?

Nangwa kya kuba Felo wakebelenga kumongola Sala byo amutwajile ku kipango, bino Sala watwajijiletu kwikala wa kishinka ku mwatawanji.

Yehoba wamuzhikijile Sala byo atumine binkunka kwi Felo ne kuba mu nzubo yanji. Felo byo ayukile’mba Sala wajinga muka Abalahama, wamubwezhezhe kwi Abalahama ne kwambila bonse kufuma mu Ijipita. (Ntendekelo 12:17-20) Abalahama waumvwine bingi bulongo pa kumubwezhezha mukazhanji. Vulukai byambo byo aambijile mukazhanji bya kuba’mba, “Nayuka namba walamba bingi.” Bino kwajinga ne kyubilo kikwabo kyo atemenwe bingi kyanemene kukila buya bwanji. Sala wajinga na muchima wakooka, kyubilo kyatemwa bingi Yehoba. (1 Petelo 3:1-5) Akino kyo kyubilo kyanema kyo twafwainwa kwikala nakyo. Tulondela lwitabilo lwajingapo ne Sala inge twatangizhako bintu bikeba Lesa kukila byo twatemwa, nabiji kusapwila mambo a Lesa ku bantu, ne kutwajijila kulondela mizhilo ya Lesa inge ke tupite mu meseko.

^ jifu. 3 Mazhina abo bajinga Abulama ne Selai, pano bino bayukanyikwa na mazhina ebatumbile Yehoba.—Ntendekelo 17:5, 15.

^ jifu. 8 Sala wajinga nyenga ya kwa Abalahama. Tela ye wasemene bonse babiji, bainabo bo bapusenetu. (Ntendekelo 20:12) Ano moba bantu kechi basongola banyenga yabo ne, bino kala kyajingatu bulongo. Bantu kala bajinga pepi na bulumbuluke bwajingapo na Adama ne Evwa saka bakyangye kusatukila Lesa. Na mambo a kino, masongola a pa kilongo kechi aletangapo bikola ku baana babo ne. Bino byo papichile myaka 400, bantu batendekele kwikala myaka icheche byonka byo tubena kwikala mu ano moba. Kino kyo kimye Lesa po apele Mosesa Mizhilo yakainye kwisongola pa kilongo.—Bena Levi 18:6.