Go dayrɛkt to di men tin

Go dayrɛkt to di say we di difrɛn difrɛn atikul dɛn de

Ɛndnot dɛn

Ɛndnot dɛn

 1 PRINSIPUL

Prinsipul dɛn de ɛp wi fɔ ɔndastand aw Gɔd de tink ɛn fil bɔt sɔntin. Dɛn prinsipul dɛn ya de ɛp wi fɔ disayd fɔ du di rayt tin na wi layf ɛn fɔ du wetin rayt. Dɛn de ɛp wi mɔ pan patikyula tin dɛn we Gɔd in lɔ nɔ tɔk bɔt.

Chapta 1, paregraf 8

 2 OBE

Fɔ obe Jiova min se wi rɛdi fɔ du wetin i tɛl wi fɔ du. Jiova want wi fɔ obe am bikɔs wi lɛk am. (Jɔn In Fɔs Lɛta 5:​3) If wi lɛk Gɔd ɛn biliv am, wi go fala in advays pan ɛnitin we wi de du. Wi go obe am ilɛksɛf i nɔ izi fɔ wi. I fayn fɔ lɛ wi obe Jiova bikɔs i de tich wi aw wi go liv bɛtɛ layf rayt naw, ɛn i prɔmis wi se wi go ɛnjɔy bɔku blɛsin dɛn tumara bambay.—Ayzaya 48:​17.

Chapta 1, paregraf 10

 3 FRIDƆM FƆ DU WETIN WI WANT

Jiova dɔn gi ɔlman di fridɔm fɔ du wetin i want ɔ fɔ disayd wetin i want fɔ du. I nɔ mek wi lɛk rɔbɔt. (Ditarɔnɔmi 30:​19; Jɔshwa 24:​15) Wi kin yuz di fridɔm we wi gɛt fɔ disayd fɔ du gud tin dɛn. Bɔt if wi nɔ tek tɛm, wi go disayd fɔ du di rɔŋ tin. Fɔ gɛt di fridɔm fɔ du wetin wi want min se wi fɔ disayd fɔ wisɛf if wi want fɔ de biɛn Jiova ɛn sho se wi rili lɛk am.

Chapta 1, paregraf 12

 4 JIOVA IN LƆ BƆT WETIN RAYT ƐN WETIN RƆŊ

Jiova gi wi lɔ dɛn bɔt wetin rayt ɛn wetin rɔŋ, ɔ tin dɛn we go gayd di we aw wi fɔ biev ɛn du tin. Insay di Baybul, wi go lan bɔt wetin na dɛn lɔ dɛn ya ɛn aw dɛn go ɛp wi fɔ liv bɛtɛ layf. (Prɔvabs 6:​16-19; Fɔs Lɛta fɔ Kɔrint 6:​9-11, NW) Dɛn lɔ dɛn ya go ɛp wi fɔ no wetin rayt ɛn wetin rɔŋ na Jiova in yay. Dɛn de ɛp wi bak fɔ no aw fɔ sho lɔv, aw fɔ disayd fɔ du di rayt tin, ɛn aw fɔ du gud to ɔda pipul dɛn. Pan ɔl we plɛnti pipul dɛn de kɔntinyu fɔ du tin dɛn we nɔ rayt na di wɔl tide, Jiova in lɔ dɛn nɔ de chenj. (Ditarɔnɔmi 32:​4-6; Malakay 3:​6) If wi fala dɛn, dat de protɛkt wi frɔm pwɛl at ɛn bad bad tin we kin apin to pɔsin.

Chapta 1, paregraf 17

 5 KƆNSHƐNS

Wi kɔnshɛns na di sɛns we wi gɛt fɔ no wetin rayt ɛn wetin rɔŋ. Jiova dɔn gi wi ɔl kɔnshɛns. (Lɛta Fɔ Rom 2:​14, 15) Fɔ mek wi kɔnshɛns go wok kɔrɛkt wan, wi fɔ tren am akɔdin to Jiova in lɔ bɔt wetin rayt ɛn wetin rɔŋ. Dɔn, wi kɔnshɛns go ɛp wi fɔ disayd fɔ du tin dɛn we go mek Gɔd gladi. (Pita In Fɔs Lɛta 3:​16) Wi kɔnshɛns kin wɔn wi we wi want fɔ du sɔntin we nɔ rayt, ɔ i kin mek wi fil bad afta we wi dɔn du sɔntin we nɔ rayt. Sɔntɛnde, wi kɔnshɛns nɔ kin wok bɛtɛ, bɔt Jiova kin ɛp wi fɔ mek i wok fayn igen. We wi gɛt gud kɔnshɛns, dat de ɛp wi fɔ gɛt kolat ɛn rɛspɛkt.

Chapta 2, paregraf 3

 6 FRED GƆD

Fɔ fred Gɔd min se wi fɔ lɛk am ɛn rɛspɛkt am di kayn we we go mek wi nɔ want fɔ du ɛnitin we go mek i nɔ gladi. We wi fred Gɔd, dat de ɛp wi fɔ du gud tin ɛn avɔyd fɔ du wetin bad. (Sam 111:​10) I de mek wi tek tɛm lisin to ɛnitin we Jiova de tɛl wi. I de ɛp wi bak fɔ kip di prɔmis we wi bin dɔn mek to Jiova bikɔs wi rili rɛspɛkt am. We wi fred Gɔd, dat de afɛkt di we aw wi de tink, di we aw wi de trit ɔda pipul dɛn, ɛn wetin wi de disayd fɔ du ɛvride.

Chapta 2, paregraf 9

 7 RIPƐNT

Fɔ ripɛnt min we pɔsin de rili fil bad fɔ di bad tin we i dɔn du. Di wan dɛn we lɛk Gɔd kin rili fil bad we dɛn kam fɔ no se dɛn dɔn du sɔntin we de agens Gɔd in lɔ dɛn. We wi du bad tin, wi fɔ beg Jiova fɔ fɔgiv wi bikɔs di day we Jizɔs day fɔ wi dɔn mek dat pɔsibul. (Matyu 26:​28; Jɔn In Fɔs Lɛta 2:​1, 2) Wi go biliv tranga wan se Jiova go fɔgiv wi if wi ripɛnt ɛn stɔp fɔ du wetin bad. Wi nɔ go nid fɔ fil bad igen bɔt di bad tin we wi bin dɔn du. (Sam 103:​10-14; Jɔn In Fɔs Lɛta 1:​9; 3:​19-22) Wi fɔ tray tranga wan fɔ lan frɔm wi mistek dɛn, chenj di rɔŋ we aw wi de tink, ɛn liv wi layf di we aw Jiova want.

Chapta 2, paregraf 18 

 8 DISFƐLOSHIP

If sɔmbɔdi sin siriɔs wan ɛn i nɔ gri fɔ ripɛnt, dɔn i nɔ gri fɔ fala Jiova in lɔ dɛn, i nɔ go kɔntinyu fɔ de na di kɔngrigeshɔn. Dɛn fɔ disfɛloship am. We dɛn disfɛloship sɔmbɔdi, wi nɔ gɛt ɛnitin fɔ du wit da pɔsin igen ɛn wi kin stɔp fɔ tɔk to am. (Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 5:​11; Jɔn In Sɛkɛn Lɛta 9-11) Dis arenjmɛnt de protɛkt Jiova in nem ɛn di kɔngrigeshɔn. (Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 5:​6) We dɛn disfɛloship pɔsin, dat de tren di pɔsin ɛn ɛp am fɔ lɛ i ripɛnt ɛn kam bak to Jiova.—Lyuk 15:​17.

Chapta 3, paregraf 19

 9 GAYD, DAYRƐKT, ƐN ADVAYS

Jiova lɛk wi ɛn i want fɔ ɛp wi. Na dat mek i de yuz di Baybul ɛn pipul dɛn we lɛk am fɔ gayd wi, sho wi wetin fɔ du, ɛn advays wi. Wi rili nid dis ɛp bikɔs wi nɔ pafɛkt. (Jɛrimaya 17:​9) Wi de sho se wi rɛspɛkt Jiova ɛn wi want fɔ obe am bay we wi de lisin to di wan dɛn we i de yuz fɔ gayd wi.—Di Ibru Pipul Dɛn 13:​7.

Chapta 4, paregraf 2

 10 FƆ MEK PRAWD ƐN FƆ PUT YUSƐF DƆŊ

Bikɔs wi nɔ pafɛkt, i izi fɔ lɛ wi jɔs bisin bɔt wisɛf ɛn mek prawd. Bɔt Jiova want wi fɔ put wisɛf dɔŋ. Bɔku tɛm wi kin bigin fɔ lan bɔt aw wi fɔ put wisɛf dɔŋ we wi kɔmpia wisɛf to Jiova ɛn si se wi rili smɔl. (Job 38:​1-4) Wan ɔda impɔtant we we wi go sho se wi de put wisɛf dɔŋ na bay we wi de lan fɔ tink mɔ bɔt ɔda pipul dɛn, ɛn wetin go fayn fɔ dɛn bifo wi tink bɔt wisɛf. We pɔsin prawd, dat kin mek i tink se i bɛtɛ pas ɔda pipul dɛn. Pɔsin we de put insɛf dɔŋ no wetin i ebul fɔ du ɛn wetin i nɔ ebul fɔ du. I nɔ de shem fɔ gri se i dɔn mek mistek, fɔ se i sɔri, ɛn fɔ tek advays. Pɔsin we ɔmbul de abop pan Jiova ɛn i de fala wetin I de tɛl wi fɔ du.—Pita In Fɔs Lɛta 5:​5.

Chapta 4, paregraf 4

 11 PAWA

Pawa na di rayt we pɔsin gɛt fɔ tɛl pipul dɛn wetin fɔ du ɛn fɔ disayd fɔ du tin dɛn. Jiova na di wan we gɛt pawa pas ɔlman na ɛvin ɛn na dis wɔl. I pawaful pas ɔlman na di wan ol wɔl bikɔs na in mek ɔltin. I de yuz in pawa ɔltɛm fɔ bɛnifit ɔda pipul dɛn. Jiova dɔn gi sɔm pipul dɛn di wok fɔ kia fɔ wi. Fɔ ɛgzampul, Jiova dɔn gi sɔm pawa to mama ɛn papa dɛn, di ɛlda dɛn na di kɔngrigeshɔn, ɛn gɔvmɛnt wokman dɛn, ɛn i want wi fɔ jɔyn an fɔ wok wit dɛn. (Lɛta fɔ Rom 13:​1-5, NW; Fɔs Lɛta to Timoti 5:​17, NW) Bɔt we mɔtalman lɔ go agens Gɔd in yon lɔ, wi nɔ de obe mɔtalman, bifo dat, na Gɔd wi de obe. (Di Apɔsul Dɛn Wok [Akt] 5:​29) We wi gri fɔ lisin to di wan dɛn we Jiova de yuz fɔ kia fɔ wi, wi de sho se wi rɛspɛkt di tin dɛn we Jiova de disayd fɔ du.

Chapta 4, paregraf 7

 12 ƐLDA DƐN

Jiova de yuz ɛlda dɛn we na machɔ brɔda dɛn fɔ kia fɔ di kɔngrigeshɔn. (Ditarɔnɔmi 1:​13; Di Apɔsul Dɛn Wok [Akt] 20:​28, NW) Dɛn man dɛn ya de ɛp wi fɔ gɛt tayt padi biznɛs wit Jiova ɛn fɔ wɔship am ɔganayz wan ɛn wit pis. (Fɔs Lɛta fɔ Kɔrint 14:​33, 40, NW) Fɔ lɛ pɔsin bi ɛlda, i nid fɔ du sɔm patikyula tin dɛn we di Baybul se i fɔ du. (Fɔs Lɛta to Timoti 3:​1-7, NW; Taytɔs 1:​5-9; Pita In Fɔs Lɛta 5:​2, 3) Wi biliv ɛn wi de sɔpɔt Gɔd in ɔganayzeshɔn, so wi gladi fɔ wok wit di ɛlda dɛn.—Sam 138:​6; Di Ibru Pipul Dɛn 13:​17.

Chapta 4, paregraf 8

 13 DI WAN WE DE BIFO NA DI FAMILI

Jiova dɔn gi mama ɛn papa dɛn di wok fɔ kia fɔ dɛn pikin dɛn ɛn ɔlman we de na di os. Bɔt di Baybul ɛksplen se na di papa de bifo na di famili. If papa nɔ de, na di mama de bifo na di famili. Di wok we di wan we de oba di famili gɛt na fɔ mek ɔlman gɛt tin fɔ it, klos fɔ wɛr, ɛn say fɔ de. I rili impɔtant fɔ lɛ di wan we de oba di famili de bifo fɔ ɛp ɔlman fɔ wɔship Jiova. Fɔ ɛgzampul, i fɔ mek shɔ se dɛn go di mitin dɛn ɔltɛm, go fil savis, ɛn stɔdi di Baybul togɛda. Na di wan we de bifo na di famili de disayd wetin fɔ du. I de tray ɔltɛm fɔ falamakata Jizɔs bay we i de du gud ɛn sho se i de ɔndastand in famili, ɛn i nɔ de ɛva du wikɛd tin to dɛn ɔ trit dɛn bad. Dis de mek lɔv de na di famili, so dat ɔlman go fil sef ɛn kɔntinyu fɔ gɛt tayt padi biznɛs wit Jiova.

Chapta 4, paregraf 12

 14 GƆVNIN BƆDI

Di Gɔvnin Bɔdi na sɔm man dɛn we gɛt di op fɔ go na ɛvin ɛn na dɛn Gɔd de yuz fɔ dayrɛkt di wok we in pipul dɛn de du. Insay di fɔstɛm Kristian dɛn tɛm, Jiova bin de yuz di Gɔvnin Bɔdi fɔ gayd di Kristian kɔngrigeshɔn pan dɛn wɔship ɛn di prichin wok. (Di Apɔsul dɛn Wok [Akt] 15:​2, NW) Tide, di brɔda dɛn we de sav na di Gɔvnin Bɔdi de tek di lid fɔ dayrɛkt, gayd, ɛn protɛkt Gɔd in pipul dɛn. So we dɛn brɔda dɛn ya disayd fɔ du sɔntin, dɛn de abop pan Gɔd in Wɔd ɛn in oli spirit fɔ gayd dɛn. Jizɔs bin se dɛn brɔda dɛn ya na “di slev we fetful ɛn gɛt sɛns.”—Matyu 24:​45-47, NW.

Chapta 4, paregraf 15

  15 FƆ KƆBA ED

Sɔntɛnde, dɛn kin tɛl sista fɔ du wok na di kɔngrigeshɔn we na brɔda dɛn nɔmɔ kin du am. We i de du dis wok, di sista kin sho se i rɛspɛkt Jiova in arenjmɛnt bay we i de kɔba in ed. Bɔt i go kɔba in ed nɔmɔ if i de du sɔm patikyula tin dɛn. Fɔ ɛgzampul, sista go kɔba in ed if i de kɔndɔkt Baybul stɔdi we in man ɔ brɔda we baptayz de arawnd.—Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 11:​11-15.

Chapta 4, paregraf 17

16 NƆ PUT AN PAN WƆ ƐN PƆLITIKS

We wi nɔ put an pan wɔ ɔ pɔlitiks, wi nɔ de gri fɔ sɔpɔt ɛni pati. (Jɔn 17:​16) Jiova in pipul dɛn de sɔpɔt in Kiŋdɔm. Jɔs lɛk aw Jizɔs bin du, wi nɔ de put an pan wɔ ɔ pɔlitiks na dis wɔl.

Jiova tɛl wi se wi ‘fɔ de du wetin di gɔvmɛnt ɛn di pipul dɛn we dɛn put oba wi, tɛl wi fɔ du.’ (Taytɔs 3:​1, 2; Lɛta fɔ Rom 13:​1-7, NW) Bɔt Gɔd in lɔ tɛl wi bak se wi nɔ fɔ kil. So tru Kristian in kɔnshɛns nɔ de alaw am fɔ go fɛt wɔ. If Kristian gɛt di chans fɔ pik fɔ du sivilian wok ɔ soja wok, i fɔ tink bɔt di wan we in kɔnshɛns alaw am fɔ du.

Na Jiova nɔmɔ wi de wɔship bikɔs na in mek ɔltin. Pan ɔl we wi de sho rɛspɛkt fɔ di tin dɛn na di kɔntri, wi nɔ de salut di flag ɔ siŋ di nashɔnal antɛm. (Ayzaya 43:​11; Daniɛl 3:​1-30; Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 10:​14) Dɔn, Jiova in pipul dɛn de disayd se dɛn nɔ go vot fɔ ɛni pati ɔ ɛnibɔdi. Wi de du dis bikɔs na Gɔd in gɔvmɛnt wi de sɔpɔt.—Matyu 22:​21; Jɔn 15:​19; 18:​36.

Chapta 5, paregraf 2

 17 DI SPIRIT WE DE NA DI WƆL

Di pipul dɛn na di wɔl tide de sɔpɔt di we aw Setan de tink. Di we aw Setan de tink rili kɔmɔn wit pipul dɛn we nɔ lɛk Jiova, we nɔ de falamakata am, ɛn we nɔ de fala in lɔ dɛn. (Jɔn In Fɔs Lɛta 5:​19) Dis spirit we de na di wɔl na di we aw pipul dɛn de tink ɛn du tin. (Lɛta Fɔ Ɛfisɔs 2:​2) Jiova in pipul dɛn de mek shɔ se di spirit we de na di wɔl nɔ de kɔntrol dɛn. (Lɛta Fɔ Ɛfisɔs 6:​10-18) Bifo dat, wi lɛk di we aw Jiova de du tin ɛn wi de tray tranga wan fɔ tink di we aw i de tink.

Chapta 5, paregraf 7

 18 DI WAN DƐN WE DƆN TƆN DƐN BAK PAN JIOVA

Di wan dɛn we dɔn tɔn dɛn bak pan Jiova dɔn lɛf fɔ wɔship am, ɛn dɛn de tɔk bad bɔt in pipul dɛn, we sho se dɛn de agens di tru tin dɛn we de na di Baybul. Pipul dɛn we de du dat dɔn tɔn dɛn bak agens Jiova ɛn Jizɔs, we na di Kiŋ we Gɔd dɔn pik fɔ rul in Kiŋdɔm, ɛn dɛn de tray bak fɔ mek ɔda pipul dɛn jɔyn dɛn. (Lɛta Fɔ Rom 1:​25) Dɛn pipul dɛn ya want fɔ mek di wan dɛn we de wɔship Jiova gɛt dawt. Insay di fɔstɛm Kristian dɛn tɛm, sɔm pipul dɛn bin lɛf fɔ wɔship Jiova ɛn tɔk bad bɔt in pipul dɛn. Na di sem tin sɔm pipul dɛn de du tide. (Sɛkɔn Lɛta fɔ Tɛsalonayka 2:​3, NW) Di wan dɛn we de biɛn Jiova nɔ gɛt natin fɔ du wit dɛn kayn pipul dɛn de. Wi nɔ fɔ ɛva want fɔ no mɔ bɔt dɛn ɔ alaw ɔda pipul dɛn fɔ fos wi fɔ rid ɔ lisin to di tin dɛn we dɛn de rayt ɔ tɔk. Wi nɔ de kɔmɔt biɛn Jiova ɛn na in nɔmɔ wi fɔ wɔship.

Chapta 5, paregraf 9

 19 FƆGIV SIN

Insay di Lɔ we Gɔd bin gi Mozis, di Izrɛlayt dɛn bin beg fɔ lɛ Jiova fɔgiv dɛn sin dɛn. Dɛn bin de briŋ tin dɛn fɔ sakrifays na di tɛmpul lɛk sid dɛn, ɔyl, ɛn animal dɛn fɔ lɛ Jiova fɔgiv dɛn sin dɛn. Dis bin de mek di Izrɛlayt dɛn mɛmba se Jiova rɛdi fɔ fɔgiv dɛn sin dɛn wan bay wan ɔ di wan ol neshɔn. Leta, afta we Jizɔs day fɔ wi sin dɛn, nid nɔ bin de fɔ mek dɛn sakrifays dɛn ya igen. Jizɔs bin gi in pafɛkt layf “wantɛm nɔmɔ.”—Di Ibru Pipul Dɛn 10:​1, 4, 10.

Chapta 7, paregraf 6

 20 RƐSPƐKT DI LAYF WE ANIMAL DƐN GƐT

Insay di Lɔ we Gɔd bin gi Mozis, Gɔd bin alaw pipul dɛn fɔ it animal. I bin tɛl dɛn bak fɔ yuz animal fɔ mek sakrifays. (Lɛvitikɔs 1:​5, 6) Bɔt Jiova nɔ bin ɛva alaw in pipul dɛn fɔ trit animal dɛn bad. (Prɔvabs 12:​10) Infakt, di Lɔ bin sho we dɛn fɔ protɛkt animal dɛn fɔ mek dɛn nɔ trit dɛn bad. Jiova bin tɛl di Izrɛlayt dɛn fɔ kia fɔ dɛn animal dɛn fayn fayn wan.—Ditarɔnɔmi 22:​6, 7.

Chapta 7, paragraph 6

 21 BLƆD FRAKSHƆN ƐN TRITMƐNT DƐN

Blɔd frakshɔn dɛn. Na 4 men pat dɛn mekɔp di blɔd. Dɛn 4 pat dɛn ya na: rɛd sɛl, wayt sɛl, pletlɛt, ɛn plasma. Dɛn 4 men pat dɛn ya we mekɔp di blɔd kin gɛt smɔl smɔl tin dɛn we dɛn kɔl blɔd frakshɔn. *

Tru Kristian dɛn nɔ de tek di wan ol blɔd ɔ ɛni wan pan di 4 men pat dɛn we mekɔp di blɔd. Bɔt tru Kristian dɛn fɔ tek blɔd frakshɔn dɛn? Di Baybul nɔ tɛl wi klia wan wetin fɔ du. So ɔlman we na tru Kristian nid fɔ yuz in kɔnshɛns we di Baybul dɔn tren fɔ disayd wetin i want fɔ du.

Sɔm Kristian dɛn go disayd se dɛn nɔ go tek ɛni wan pan di blɔd frakshɔn dɛn. Dɛn go tink se di Lɔ we Gɔd bin gi di Izrɛlayt dɛn bin se if dɛn kil ɛni animal “dɛn fɔ trowe di blɔd na grɔn.”—Ditarɔnɔmi 12:​22-24.

Ɔda wan dɛn kin disayd fɔ du difrɛn tin. Dɛn kɔnshɛns kin alaw dɛn fɔ tek sɔm blɔd frakshɔn dɛn. Dɛn kin tink se di smɔl blɔd frakshɔn dɛn nɔ min di pɔsin ɔ di animal we dɛn pul di blɔd pan, in layf.

We wi de disayd if wi fɔ tek blɔd frakshɔn dɛn ɔ if wi nɔ fɔ tek dɛn, i fayn fɔ tink bɔt dɛn kwɛstyɔn dɛn ya:

  • A ɔndastand klia wan se if a nɔ gri fɔ tek ɛni blɔd frakshɔn, dat min se a nɔ go gri fɔ tek sɔm mɛrɛsin we de fɛt sik dɛn ɔ we go ɛp fɔ stɔp blidin?

  • Aw a go ɛksplen to mi dɔktɔ wetin mek a nɔ de gri fɔ tek ɛni blɔd frakshɔn ɔ wetin mek a de gri fɔ yuz sɔm blɔd frakshɔn dɛn?

Tritmɛnt dɛn. As tru Kristian dɛn wi nɔ de gi blɔd, ɔ kip wi blɔd fɔ di tɛm we wi go du ɔpreshɔn. Bɔt ɔda tritmɛnt dɛn de we dɛn kin gi we dɛn de yuz di peshɛnt in yon blɔd. Ɔlman we na Kristian fɔ disayd fɔ insɛf aw dɛn go yuz in blɔd we dɛn de du ɔpreshɔn, tɛst, ɔ pan ɛni tritmɛnt. We dɛn de du dis, dɛn kin pul di peshɛnt in blɔd ɛn put am ɔda say fɔ sɔm tɛm.—If yu want fɔ no mɔ bɔt dis, luk Di Wachtawa, Ɔktoba 15, 2000, pej 30 ɛn 31.

Fɔ ɛgzampul, wan tritmɛnt de we dɛn de kɔl ɛmodaylushɔn. Dis na we jɔs bifo dɛn du ɔpreshɔn, dɛn kin pul ɛn kip di peshɛnt in blɔd ɛn gi am sɔntin we dɛn kɔl vɔlyum ɛkspanda. Leta, we dɛn de du di ɔpreshɔn ɔ jɔs afta dɛn du di ɔpreshɔn, dɛn kin gi di blɔd bak to di peshɛnt.

Wan ɔda tritmɛnt de we dɛn de kɔl sɛl savej. Insay dis tritmɛnt, we dɛn de du ɔpreshɔn dɛn de gɛda di peshɛnt in blɔd we de west, klin di blɔd, ɛn gi am bak to di peshɛnt we dɛn de du di ɔpreshɔn ɔ jɔs afta dɛn dɔn fɔ du di ɔpreshɔn.

Ɔl dɔktɔ gɛt difrɛn we aw dɛn kin du dis tritmɛnt. So as Kristian, bifo yu gri fɔ du ɔpreshɔn, du tɛst, ɔ ɛni ɔda tritmɛnt, yu nid fɔ no klia wan wetin dɛn go du wit yu blɔd.

We yu de disayd if yu fɔ tek tritmɛnt we dɛn de yuz yu yon blɔd, i fayn fɔ tink bɔt dɛn kwɛstyɔn dɛn ya:

  • If dɛn gɛt fɔ pul mi blɔd kɔmɔt na mi bɔdi, ɛn dɛn go ivin mek i stɔp fɔ rɔn, mi kɔnshɛns go alaw mi fɔ stil si dis blɔd as pat pan mi bɔdi, we go mek nid nɔ de fɔ “trowe di blɔd na grɔn”?—Ditarɔnɔmi 12:​23, 24.

  • Mi kɔnshɛns we di Baybul dɔn tren nɔ go ambɔg mi if a tek tritmɛnt we dɛn go pul sɔm pan mi blɔd, klin am, ɛn put am bak na (ɔ pan) mi bɔdi?

  • A ɔndastand klia wan se if a nɔ gri fɔ tek ɛni tritmɛnt we gɛt fɔ du wit mi yon blɔd, dat min se a nɔ go gri fɔ du blɔd tɛst, ɛmodaylisis, ɔ fɔ yuz wan mashin we dɛn kɔl heart-lung bypass machine?

Bifo wi de disayd ɛnitin bɔt blɔd frakshɔn ɛn ɛni tritmɛnt we gɛt fɔ du wit wi yon blɔd, wi nid fɔ pre to Jiova fɔ gayd wi ɛn wi fɔ tray fɔ du risach fɔ no mɔ bɔt di tritmɛnt we yu want fɔ tek. (Jems 1:​5, 6) Afta dat, wi fɔ yuz wi kɔnshɛns we di Baybul dɔn tren fɔ disayd wetin fɔ du. Wi nɔ fɔ aks ɔda pipul dɛn wetin dɛn go du if dɛn gɛt di sem prɔblɛm we wi gɛt, ɔ ɔda pipul dɛn nɔ fɔ tɛl wi wetin fɔ du.—Lɛta Fɔ Rom 14:​12; Lɛta Fɔ Galeshya 6:​5.

Chapta 7, paregraf 11

 22 KLIN LAYF

Fɔ liv klin layf min se di we aw wi de biev ɛn di tin dɛn we wi de du fɔ klin na Gɔd in yay. Klin layf gɛt fɔ du wit wetin wi de tink, tɔk, ɛn du. Jiova tɛl wi se wi fɔ avɔyd ɛnikayn mami ɛn dadi biznɛs di we aw i nɔ want. (Prɔvabs 1:​10; 3:​1) Wi fɔ disayd se wi go fala Jiova in lɔ, ivin bifo sɔntin apin we go tɛmt wi fɔ du wetin rɔŋ. Wi nid fɔ de pre ɔltɛm fɔ mek Gɔd ɛp wi fɔ de tink bɔt klin tin dɛn, ɛn wi fɔ mekɔp wi maynd fɔ tinap tranga wan if ɛnitin tɛmt wi fɔ du mami ɛn dadi biznɛs di we aw Gɔd nɔ want.—Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 6:​9, 10, 18; Lɛta Fɔ Ɛfisɔs 5:​5.

Chapta 8, paregraf 11

 23 SHEMFUL LAYF ƐN DƆTI LAYF

Shemful layf gɛt fɔ du wit fɔ tɔk ɔ du tin di kayn we we de sho se pɔsin nɔ gɛt wan rɛspɛkt fɔ di we aw Gɔd want wi fɔ du tin ɛn we de sho se i nɔ gɛt wan shem. Pɔsin we de liv dis kayn layf de sho se i nɔ gɛt wan rɛspɛkt fɔ Gɔd in lɔ dɛn. We pɔsin de liv shemful layf, di ɛlda dɛn go mek judishal kɔmiti fɔ tɔk wit am. Dɔti layf gɛt fɔ du wit bɔku bad bad tin dɛn. Di ɛlda dɛn kin nid fɔ no if wetin di pɔsin du siriɔs, ɛn dɛn go mek judishal kɔmiti na di kɔngrigeshɔn fɔ tɔk wit di pɔsin.—Lɛta Fɔ Galeshya 5:​19-21; Lɛta Fɔ Ɛfisɔs 4:​19; fɔ no mɔ, luk “Questions From Readers” na Di Wachtawa Julay 15, 2006.

Chapta 9, paregraf 7; Chapta 12, paregraf 10

 24 WE PƆSIN DE PLE PLE WIT IN PRAYVET PAT

Jiova mek mami ɛn dadi biznɛs fɔ bi klin we fɔ mek man ɛn uman we mared sho se dɛn lɛk dɛnsɛf. Bɔt we pɔsin de ple ple wit in prayvet pat ɔ yuz am di rɔŋ we fɔ satisfay insɛf, da pɔsin de liv dɔti layf. Dis abit ya kin ambɔg pɔsin in padi biznɛs wit Jiova. Dis kin mek di pɔsin fil fɔ du mami ɛn dadi biznɛs di rɔŋ we ɛn di pɔsin kin bigin fɔ si mami ɛn dadi biznɛs di we we nɔ rayt. (Lɛta Fɔ Kɔlɔse 3:​5) Pɔsin we de liv dis dɔti layf ɛn we i nɔ izi fɔ am fɔ stɔp, nɔ fɔ giv-ɔp. (Sam 86:​5; Jɔn In Fɔs Lɛta 3:​20) If dis de apin to yu, na fɔ pre to Jiova ɛn aks am fɔ ɛp yu. Avɔyd tin dɛn lɛk fɔ de wach rud rud pikchɔ ɔ fim dɛn, we go mek yu bigin tink bɔt dɔti tin dɛn. Yu kin tɔk wit yu mama ɛn papa we na Kristian ɔ wit padi we machɔ we de rɛspɛkt Jiova in lɔ. (Prɔvabs 1:​8, 9; Fɔs Lɛta Fɔ Tɛsalonayka 5:​14; Taytɔs 2:​3-5) Yu fɔ biliv tranga wan se Jiova de si di tray we yu de tray fɔ liv klin layf ɛn i valyu am.—Sam 51:​17; Ayzaya 1:​18.

Chapta 9, paregraf 9

 25 FƆ MARED PAS WAN WƐF

Jiova mek mared fɔ bi bitwin wan man ɛn wan uman. Insay di Izrɛlayt dɛn tɛm, Gɔd bin de alaw man dɛn fɔ gɛt pas wan wɛf, bɔt nɔto dat i bin want. Tide, Jiova nɔ de alaw in pipul dɛn fɔ mared pas wan wɛf. Maredman fɔ gɛt wan wɛf ɛn mareduman fɔ gɛt wan man.—Matyu 19:​9; Fɔs Lɛta To Timoti 3:​2.

Chapta 10, paregraf 12

 26 FƆ PAT ƐN FƆ DAYVƆS

Jiova want maredman ɛn in wɛf fɔ de togɛda te dɛn day. (Jɛnɛsis 2:​24; Malakay 2:​15, 16; Matyu 19:​3-6; Fɔs Lɛta fɔ Kɔrint 7:​39, NW) I de alaw fɔ lɛ maredman ɛn in wɛf dayvɔs if wan pan dɛn du mami ɛn dadi biznɛs wit ɔda pɔsin. We dis kayn tin apin, Jiova gi rayt to di wan we in man ɔ in wɛf dɔn du mami ɛn dadi biznɛs wit ɔda pɔsin fɔ disayd if i want fɔ dayvɔs ɔ in nɔ want fɔ dayvɔs.—Matyu 19:​9.

Sɔntɛnde, sɔm Kristian dɛn kin disayd fɔ pat wit dɛn man ɔ wɛf pan ɔl we nɔn pan dɛn nɔ go du mami ɛn dadi biznɛs wit ɔda pɔsin. (Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 7:​11) Lɛ wi tɔk bɔt sɔm tin dɛn we go mek Kristian disayd fɔ pat wit in man ɔ wɛf.

  • We di man nɔ gri fɔ kia fɔ in famili: Dat min se di man nɔ de gri fɔ gi in famili wetin dɛn nid ɛn dat mek di famili nɔ gɛt mɔni ɔ tin fɔ it.—Fɔs Lɛta to Timoti 5:​8, NW.

  • We di man ɔ di uman de bit in kɔmpin bad bad wan: Di man ɔ di uman de bit in kɔmpin te in kɔmpin nɔ gɛt bɛtɛ wɛlbɔdi ɔ in layf go de pan denja.—Lɛta Fɔ Galeshya 5:​19-21.

  • We di man ɔ uman de mek in kɔmpin nɔ ebul fɔ wɔship Jiova: Dat na we di man ɔ di uman de du tin we de mek i nɔ pɔsibul fɔ mek in kɔmpin sav Jiova.—Di Apɔsul Dɛn Wok [Akt] 5:​29.

Chapta 11, paregraf 19

 27 TƐL TƐNKI ƐN GI ƐNKƆREJMƐNT

Wi ɔl nid pɔsin we de tɛl wi tɛnki ɛn we de ɛnkɔrej wi. (Prɔvabs 12:​25; 16:​24) Wi kin ɛnkɔrej ɛn ɛp ɔda pipul dɛn wit di fayn wɔd dɛn we wi de tɛl dɛn. Dɛn fayn wɔd dɛn ya we wi kin tɔk, kin ɛp wi brɔda ɛn sista dɛn fɔ kɔntinyu fɔ sav Jiova ɛn bia pan ɔl we tin nɔ izi. (Prɔvabs 12:​18; Lɛta Fɔ Filipay 2:​1-4) If sɔmbɔdi in at rili pwɛl, wi fɔ tek tɛm lisin to am we i de tɔk ɛn tray fɔ ɔndastand aw i de fil. Dat go ɛp wi fɔ no wetin fɔ tɔk ɔ du we go ɛp am. (Jems 1:​19) Mekɔp yu maynd fɔ no yu brɔda ɛn sista dɛn gud gud wan so dat yu go rili ɔndastand wetin dɛn nid. Dɔn yu go ɛp dɛn fɔ tɔn to di Wan we de ɛnkɔrej ɛn ɛp ɔlman, we go gi dɛn tru tru kolat.—Sɛkɛn Lɛta Fɔ Kɔrint 1:​3, 4; Fɔs Lɛta Fɔ Tɛsalonayka 5:​11.

Chapta 12, paregraf 16

 28 MARED

Di Baybul nɔ gi patikyula lɔ dɛn bɔt mared. Kɔstɔm dɛn ɛn wetin di lɔ se pɔsin fɔ du fɔ mared nɔ kin bi di sem ɔlsay. (Jɛnɛsis 24:​67; Matyu 1:​24; 25:​10; Lyuk 14:​8) Di tin we impɔtant pas ɔl pan mared na di vaw we di man ɛn di uman de mek bifo Jiova. Bɔku man ɛn uman kin want fɔ lɛ dɛn famili ɛn dɛn tayt padi dɛn de we dɛn de mek dɛn vaw, ɛn dɛn kin want mek wan ɛlda gi tɔk frɔm di Baybul. I lɛf to di man ɛn di uman fɔ disayd uskayn risɛpshɔn dɛn go want fɔ mek if dɛn plan fɔ mek risɛpshɔn afta di mared. (Lyuk 14:​28; Jɔn 2:​1-11) Ɛnitin we di man ɛn di uman disayd bɔt aw dɛn go mek dɛn mared, dɛn fɔ mek shɔ se dɛn du tin fɔ briŋ prez to Jiova. (Jɛnɛsis 2:​18-24; Matyu 19:​5, 6) Di prinsipul dɛn we de na di Baybul de ɛp wi fɔ disayd fɔ du di rayt tin dɛn. (Jɔn In Fɔs Lɛta 2:​16, 17) If di man ɛn di uman we want fɔ mared disayd fɔ sav rɔm na dɛn risɛpshɔn, dɛn fɔ mek shɔ se sɔmbɔdi de we de kɔntrol wetin de apin de. (Prɔvabs 20:​1; Lɛta fɔ Ɛfisɔs 5:​18, NW) If dɛn disayd fɔ ple myuzik ɔ du ɛnitin fɔ ɛnjɔy dɛnsɛf, dɛn fɔ mek shɔ se dɛn tin dɛn de briŋ prez to Jiova. Man ɛn uman we want fɔ mared fɔ pe atɛnshɔn mɔ pan dɛn padi biznɛs wit Gɔd ɛn dɛnsɛf nɔto jɔs pan di mared.—Prɔvabs 18:​22; if yu want fɔ no mɔ, luk Di Wachtawa Ɔktoba 15, 2006, pej 18 to pej 31.

Chapta 13, paregraf 18

 29 DISAYD FƆ DU DI RAYT TIN

Wi want fɔ yuz di prinsipul dɛn we de na Gɔd in Wɔd fɔ disayd fɔ du di rayt tin. Fɔ ɛgzampul, wan ɔlide, wi man ɔ wi wɛf we nɔto Jiova Witnɛs go want lɛ wi go it wit in fambul dɛn. If dis kayn tin apin to yu, wetin yu go du? If yu kɔnshɛns alaw yu fɔ go, i go fayn fɔ mek yu ɛksplen to yu man ɔ wɛf se if dɛn gɛt fɔ du ɛni kɔstɔm we gɛt fɔ du wit lay lay rilijɔn, yu nɔ go put an de. Yu fɔ tink bak if wetin yu disayd fɔ du go ambɔg ɔda pipul dɛn.—Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 8:​9; 10:​23, 24.

Ɔ i go bi se insay ɔlide tɛm lɛk Krismas, yu bɔsman gi bonɔs. Fɔ se yu nɔ fɔ tek di bonɔs? I nɔ rili min so. Fɔ disayd if wi fɔ tek di bonɔs ɔ if wi nɔ fɔ tek am yu gɛt fɔ no aw i si am. I de si di bonɔs as we fɔ sɛlibret di ɔlide? Ɔ na simpul we dat we i de sho se i gladi fɔ di wok we yu de du? Yu gɛt fɔ tink bɔt dɛn kwɛstyɔn dɛn ya ɛn ɔda wan dɛn bifo yu disayd if yu go tek di bonɔs ɔ yu nɔ go tek am.

Wan ɔda tin we go apin na we sɔmbɔdi go gi yu gift ɔlide tɛm ɛn tɛl yu se: “A no se yu nɔ de sɛlibret dis ɔlide, bɔt a want fɔ gi yu dis gift.” Sɔntɛm di pɔsin jɔs want fɔ du gud to yu. Bɔt yu gɛt ɛni rizin fɔ tink se di pɔsin de tray fɔ tɛst yu fet ɔ i want lɛ yu put an pan di ɔlide? Afta we yu dɔn tink bɔt dis, i lɛf to yu fɔ disayd fɔ tek di gift ɔ nɔ fɔ tek am. If wi de disayd fɔ du ɛnitin, wi want fɔ gɛt klin kɔnshɛns ɛn fɔ fetful to Jiova.—Di Apɔsul Dɛn Wok [Akt] 23:​1.

Chapta 13, paregraf 22

 30 MƆNI ƐN TIN DƐN WE GƐT FƆ DU WIT DI LƆ

Bɔku tɛm, we wi kin sɛtul cham-mɔt wantɛm wantɛm nid nɔ go de fɔ mek i tɔn to big tin. (Matyu 5:​23-26) As Kristian dɛn di tin we impɔtant to wi pas ɔl na fɔ briŋ prez to Jiova, ɛn ɛp fɔ lɛ wanwɔd kɔntinyu fɔ de na di kɔngrigeshɔn.—Jɔn 13:​34, 35; Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 13:​4, 5.

If Kristian gɛt cham-mɔt bɔt mɔni biznɛs wit in kɔmpin, dɛn fɔ tray fɔ sɔlv di prɔblɛm ɛn nɔ kɛr dɛnsɛf go kɔt. Insay Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 6:​1-8, di apɔsul Pɔl bin gi advays to Kristian dɛn we bin de kɛr dɛn brɔda dɛn go kɔt we dɛn gɛt prɔblɛm. Fɔ kɛr yu brɔda go kɔt na tin we de briŋ badnem to Jiova ɛn di kɔngrigeshɔn. Matyu 18:​15-17 sho wi tri stɛp dɛn we Kristian fɔ fala we i want fɔ sɔlv siriɔs prɔblɛm dɛn lɛk kongosa ɔ kruk. (1) Fɔs, dɛn fɔ tray fɔ sɛtul di prɔblɛm bitwin dɛnsɛf. (2) If dat nɔ sɔlv di prɔblɛm, dɛn fɔ aks wan ɔ tu machɔ pipul dɛn na di kɔngrigeshɔn fɔ ɛp wit di prɔblɛm. (3) Dɔn, if nid de, dɛn fɔ tɛl di ɛlda dɛn fɔ ɛp dɛn sɔlv di prɔblɛm. If dis kayn tin apin, di ɛlda dɛn go yuz di prinsipul dɛn na di Baybul fɔ ɛp dɛn fɔ mek pis. If di pipul dɛn we gɛt di prɔblɛm nɔ gri fɔ fala wetin di Baybul se, nid go de fɔ mek di ɛlda dɛn na di kɔngrigeshɔn mek judishal kɔmiti fɔ tɔk wit dɛn.

Sɔm prɔblɛm dɛn kin apin we nid go de fɔ mek Kristian dɛn go na kɔt lɛk fɔ dayvɔs, fɔ no udat fɔ mɛn di pikin, fɔ disayd ɔmɔs di wan we want dayvɔs fɔ pe, fɔ gɛt inshɔrans bɛnifit, ɔ fɔ wil biznɛs. If Kristian yuz dɛn ligal we dɛn ya fɔ sɔlv in prɔblɛm, dat nɔ min se i nɔ fala di advays we Pɔl bin gi.

If na siriɔs kraym lɛk rep, fɔ trit pikin bad, fɔ trɛtin ɔ damej sɔmbɔdi, siriɔs tif ɔ fɔ kil apin, da tɛm de if Kristian disayd fɔ go wit di kes na kɔt, dat nɔ min se i nɔ fala Pɔl in advays.

Chapta 14, paregraf 14

 31 SETAN IN LAY LAY TƆK DƐN

Frɔm di tɛm we Adam ɛn Iv bin de na di gadin we bin de na Idɛn, Setan bin dɔn de tray fɔ ful mɔtalman. (Jɛnɛsis 3:​1-6; Rɛvɛleshɔn 12:​9) I no se if i kɔnfyus di we aw wi de tink, i go mek wi du wetin bad. (Sɛkɛn Lɛta Fɔ Kɔrint 4:​4; Jems 1:​14, 15) I de yuz pɔlitiks, rilijɔn, biznɛs, ɛnjɔymɛnt, buk lanin, ɛn bɔku ɔda tin dɛn fɔ mek pipul dɛn fala di we aw i de tink ɛn fɔ mek pipul dɛn gri wit am.—Jɔn 14:​30; Jɔn In Fɔs Lɛta 5:​19.

Setan no se i nɔ gɛt bɛtɛ tɛm fɔ ful pipul dɛn. So i de du ɔl wetin i ebul fɔ ful bɔku bɔku pipul dɛn. Na di wan dɛn mɔ we de sav Jiova na dɛn i want fɔ ful. (Rɛvɛleshɔn 12:​12) If wi nɔ tek tɛm, Setan go kɔnfyus di we aw wi de tink as tɛm de go. (Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 10:​12) Fɔ ɛgzampul, Jiova want mared fɔ de sote go. (Matyu 19:​5, 6, 9) Bɔt bɔku pipul dɛn tide nɔ de tek mared as siriɔs tin, so i izi fɔ lɛ dɛn skata. Bɔku fim ɛn tɛlivishɔn program dɛn de sɔpɔt dis kayn we aw pipul dɛn de tink. Wi fɔ mek shɔ se wi nɔ alaw di we aw pipul dɛn de tink na di wɔl bɔt mared fɔ afɛkt wi.

Wan ɔda we we Setan de yuz fɔ ful pipul dɛn na bay we i de mek pipul dɛn de tink se dɛn fɔ gɛt fridɔm. (Sɛkɛn Lɛta To Timoti 3:​4) If wi nɔ tek tɛm, wi nɔ go gɛt rɛspɛkt fɔ di wan dɛn we Jiova dɔn pik fɔ de oba wi. Fɔ ɛgzampul, wan brɔda nɔ go de lisin to wetin di ɛlda dɛn na di kɔngrigeshɔn de tɛl am. (Di Ibru Pipul Dɛn 12:​5, NW) Ɔ wan sista go bigin aks kwɛstyɔn bɔt Jiova in arenjmɛnt na di famili.—Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 11:​3.

Wi fɔ tray tranga wan fɔ mek Setan nɔ kɔnfyus di we aw wi de tink. Bifo dat wi want fɔ falamakata di we aw Jiova de tink ɛn put wi maynd “pan dɛn tin we de na ɛvin.”—Lɛta Fɔ Kɔlɔse 3:​2; Sɛkɛn Lɛta Fɔ Kɔrint 2:​11.

Chapta 16, paregraf 9

 32 TRITMƐNT

Wi ɔl want fɔ gɛt wɛlbɔdi ɛn gɛt di bɛst tritmɛnt we wi sik. (Ayzaya 38:​21; Mak 5:​25, 26; Lyuk 10:​34) Tide, bɔku difrɛn tritmɛnt dɛn de we dɔktɔ ɛn ɔda pipul dɛn kin yuz. We wi de disayd us tritmɛnt wi fɔ tek, i rili impɔtant fɔ mek wi fala di prinsipul dɛn we de na di Baybul. Wi fɔ mɛmba se na Gɔd in Kiŋdɔm nɔmɔ go mek wi gɛt wɛlbɔdi sote go. Wi nɔ want fɔ pe atɛnshɔn tumɔs pan wi wɛlbɔdi biznɛs te wi nɔ de du bɛtɛ tin fɔ wɔship Jiova.—Ayzaya 33:​24; Fɔs Lɛta To Timoti 4:​16.

Wi fɔ tek tɛm lɛ wi nɔ tek ɛni tritmɛnt we gɛt ɛnitin fɔ du wit dɛbul biznɛs. (Ditarɔnɔmi 18:​10-12; Ayzaya 1:​13) So bifo wi gri fɔ tek ɛni tritmɛnt ɔ mɛrɛsin, wi nid fɔ no ɔltin bɔt am ɛn us aydia i de sɔpɔt. (Prɔvabs 14:​15) Wi nɔ fɔ fɔgɛt se Setan go want fɔ yuz kɔni kɔni we dɛn fɔ mek wi put an pan dɛbul biznɛs. If wi tink se di tritmɛnt we wi want tek gɛt sɔntin fɔ du wit juju biznɛs, di bɛst tin we wi fɔ du na fɔ avɔyd am.—Pita In Fɔs Lɛta 5:​8.

Chapta 16, paregraf 18

^ par. 98 Sɔm dɔktɔ dɛn kin si dɛn 4 men pat dɛn ya we mekɔp di blɔd as frakshɔn dɛn. So na dat mek yu go nid fɔ ɛksplen wetin mek yu disayd nɔ fɔ tek blɔd ilɛksɛf na di wan ol blɔd ɔ di 4 men pat dɛn we mekɔp di blɔd, lɛk di rɛd sɛl, wayt sɛl, pletlɛt, ɛn plasma.