Go dayrɛkt to di men tin

Go dayrɛkt to di say we di difrɛn difrɛn atikul dɛn de

Gɔd Pul Una Kɔmɔt na Dak

Gɔd Pul Una Kɔmɔt na Dak

“[Jiova] . . .  pul una kɔmɔt na dak ɛn briŋ una kam na in wɔndaful layt.”—PITA IN FƆS LƐTA 2:​9, NW

SIŊ DƐN: 95, 74

1. Wetin bin apin di tɛm we di Babilonian dɛn bin de pwɛl Jerusɛlɛm?

INSAY di ia 607 bifo Krays, Kiŋ Nɛbyukadnɛza II ɛn in bɔku bɔku sojaman dɛn bin atak Jerusɛlɛm. Di Baybul se di kiŋ bin kil di yɔŋ man dɛn wit sɔd. ‘I nɔ bin sɔri fɔ yɔŋ wan, vajin, ɔ olpa.’ Ɛn “dɛn bɔn PAPA GƆD in os brok Jerusɛlɛm in wɔl kam dɔŋ ɛn bɔn ɔl in kiŋ os dɛm wit faya ɛn distrɔy ɔl in prɛshɔs” tin dɛn.—Sɛkɛn Kronikul 36:​17, 19.

2. Us wɔnin Jiova bin gi? Wetin i bin se go apin to di Ju pipul dɛn?

2 Di Ju pipul dɛn nɔ fɔ sɔprayz we dɛn pwɛl Jerusɛlɛm. Fɔ lɔng tɛm, Gɔd bin de sɛn prɔfɛt dɛn fɔ wɔn di pipul dɛn se di Babilonian dɛn go atak dɛn if dɛn kɔntinyu fɔ du wetin i nɔ want. Dɛn go kil bɔku Ju pipul dɛn wit sɔd, ɛn i go mɔs bi se di wan dɛn we nɔ day, dɛn kɛr dɛn go na Babilɔn. (Jɛrimaya 15:​2) Aw layf bin tan lɛk fɔ di Ju dɛn we dɛn kapchɔ ɛn kɛr go na Babilɔn? Sɔntin lɛk dis bin ɛva apin to di Kristian dɛn? If na so i bi, ustɛm?

AW LAYF BIN TAN LƐK NA BABILƆN

3. Aw layf na Babilɔn bin difrɛn frɔm di slev layf na Ijipt?

3 Jiova bin dɔn tɛl di Ju pipul dɛn se we dɛn kɛr dɛn go na Babilɔn, dɛn fɔ gri wit di we aw tin dɔn bi naw ɛn liv dɛn layf di bɛst we aw dɛn ebul. I bin tɛl Jɛrimaya fɔ tɛl dɛn se: “Una bil os dɛm ɛn tap de; una plant gadin ɛn it wetin gro de. Du ɔl tin fɔ ɛp di siti we a dɔn sɛn una go ɛgzayl, ɛn pre to PAPA GƆD fɔ am, bikɔs na we di siti bɛtɛ, unasɛf go gɛt ɔl wetin una want.” (Jɛrimaya 29:​5, 7) Di Ju pipul dɛn we bin du wetin Jiova se bin liv nɔmal layf na Babilɔn. Di Babilɔnian dɛn bin alaw dɛn fɔ du bɔku tin fɔ dɛnsɛf ɛn fɔ travul arawnd di kɔntri fri wan. Da tɛm de, Babilɔn na bin di men say fɔ du biznɛs. Dɔkyumɛnt dɛn we bin de trade trade sho se bɔku Ju pipul dɛn bin lan aw fɔ bay ɛn sɛl ɛn dɛn bin sabi wok wit dɛn an. Sɔm pan dɛn bin ivin jɛntri. Layf na Babilɔn nɔ bin dat bad lɛk aw layf bin tan lɛk fɔ di Izrɛlayt dɛn we na bin slev na Ijipt.—Rid Ɛksodɔs 2:​23-25.

4. Udat dɛn bak bin gɛt fɔ sɔfa togɛda wit di Ju pipul dɛn we nɔ bin fetful? Wetin mek dɛn nɔ bin ebul fɔ du ɔl wetin di Lɔ se?

4 Sɔm pan di Ju pipul dɛn we dɛn kɛr go na Babilɔn bin de sav Jiova fetful wan. Bɔt dɛn bin gɛt fɔ sɔfa wit di ɔda Ju pipul dɛn pan ɔl we dɛn nɔ du ɛnitin bad. Di Ju pipul dɛn bin gɛt wetin dɛn nid, bɔt aw dɛn go wɔship Jiova? Dɛn dɔn pwɛl di tɛmpul ɛn di ɔlta, ɛn di prist dɛn nɔ bin ebul fɔ wok ɔganayz wan fɔ mek di pipul dɛn wɔship Jiova di rayt we. Bɔt di Ju pipul dɛn we bin fetful bin du ɔl wetin dɛn ebul fɔ fala Gɔd in Lɔ. Fɔ ɛgzampul, Daniɛl, Shedrak, Mishak, ɛn Abɛdnigo nɔ bin gri fɔ it ɛnitin we di Ju pipul dɛn nɔ fɔ it. Ɛn di Baybul se Daniɛl bin de pre to Gɔd ɔltɛm. (Daniɛl 1:​8; 6:​10) I nɔ bin pɔsibul fɔ lɛ di Ju pipul dɛn we fetful du ɔl wetin di Lɔ se bikɔs na pipul dɛn we nɔ de sav Jiova bin de rul dɛn.

5. Us op Jiova bin gi in pipul dɛn? Wetin mek dis prɔmis bin wɔndaful?

5 Yu tink se di Izrɛlayt dɛn go ɛva ebul fɔ wɔship Gɔd di rayt we bak? Insay da tɛm de, di Ju dɛn go dɔn si am se i nɔ pɔsibul bikɔs di Babilɔnian dɛn nɔ de ɛva lɛf di wan dɛn we dɛn dɔn kapchɔ. Bɔt Jiova bin dɔn prɔmis in pipul dɛn se i go fri dɛn, ɛn as tɛm de go i bin fri dɛn. Ɔl wetin Gɔd de prɔmis kin apin!—Ayzaya 55:​11.

BABILƆN BIN ƐVA KAPCHƆ KRISTIAN DƐN?

6, 7. Wetin mek wi nid fɔ ajɔst di we aw wi bin ɔndastand dis tɔpik?

6 Ɛnitin dɔn ɛva apin to Kristian dɛn we tan lɛk we di Babilonian dɛn bin kapchɔ di Ju dɛn ɛn kɛr dɛn go na Babilɔn? Fɔ lɔng tɛm, Di Wachtawa bin de se Babilɔn bin kapchɔ fetful Kristian dɛn insay di ia 1918 ɛn dɛn bin fri frɔm Babilɔn insay di ia 1919. Bɔt insay dis atikul ɛn di nɛks wan, wi go lan wetin mek wi nid fɔ ajɔst di we aw wi bin ɔndastand dis tɔpik.

7 Tink bɔt dis: Babilɔn we ɔlman no tinap fɔ ɔl dɛn lay lay rilijɔn dɛn. Ɛn Gɔd in pipul dɛn nɔ bin bi slev to lay lay rilijɔn insay di ia 1918. Na tru se insay da tɛm de, pipul dɛn bin de mek di anɔyntɛd dɛn sɔfa. Bɔt na di gɔvmɛnt dɛn mɔ bin de mek dɛn sɔfa, nɔto lay lay rilijɔn. Ivin bifo Wɔl Wɔ Wan, Gɔd in anɔyntɛd savant dɛn bin dɔn de kɔmɔt insay lay lay rilijɔn. So i nɔ rili apin se Babilɔn we ɔlman no bin kapchɔ Jiova in pipul dɛn insay di ia 1918.

USTƐM BABILƆN WE ƆLMAN NO BIN KAPCHƆ GƆD IN PIPUL DƐN?

8. Wetin bin apin afta di apɔsul dɛn day? (Luk di pikchɔ nia dis atikul in taytul.)

8 Pɛntikɔst insay di ia 33, Jiova bin anɔynt bɔku bɔku nyu Kristian dɛn wit oli spirit. Dɛn wan ya bin kam fɔ bi “pipul dɛn we Gɔd dɔn chuz,” “kiŋ ɛn prist dɛn,” “oli neshɔn” ɛn “pipul dɛn we go gɛt spɛshal tin.” (Rid Pita In Fɔs Lɛta 2:​9, 10, NW.) We di apɔsul dɛn bin de alayf, dɛn bin de tek tɛm kia fɔ di kɔngrigeshɔn. Bɔt afta di apɔsul dɛn day, sɔm man dɛn na di kɔngrigeshɔn bigin fɔ tich lay lay tin dɛn ɛn dɛn bin want fɔ pul di disaypul dɛn kɔmɔt na di trut. Dɛn man ya bin lɛk di mɔtalman sɛns we Aristɔtul ɛn Plato bin de tich. Ɛn bifo dɛn tich di tru tin dɛn na Gɔd in Wɔd, dɛn bigin fɔ tich pipul dɛn wetin dɛn de lan frɔm Aristɔtul ɛn Plato. (Di Apɔsul Dɛn Wok [Akt] 20:​30; Sɛkɛn Lɛta Fɔ Tɛsalonayka 2:​6-8) Bɔku pan dɛn na bin ovasia ɛn pipul dɛn we bin impɔtant na di kɔngrigeshɔn. So pan ɔl we Jizɔs bin dɔn tɛl in disaypul dɛn se, “Una ɔl na brɔda” dɛn, dɛn bin dɔn bigin fɔ mek wan grup we dɛn kɔl Klaji klas.—Matyu 23:​8.

9. Ɛksplen aw di lay lay Kristian dɛn we lɛf di kɔngrigeshɔn bigin fɔ wok wit di Roman gɔvmɛnt? Wetin bin apin?

9 Insay di ia 313 afta Krays, Ɛmparɔ Kɔnstantayn bin rul di Roman pipul dɛn we bin de wɔship lay lay Gɔd dɛn ɛn mek dis lay lay Kristian rilijɔn we dɔn lɛf di kɔngrigeshɔn as rilijɔn we di gɔvmɛnt gri fɔ. Afta dat, di chɔch bigin fɔ wok wit di Roman gɔvmɛnt. Fɔ ɛgzampul, Kɔnstantayn bin gɛt mitin wit di bigman dɛn pan Gɔd biznɛs. Dɛn bin de kɔl dis mitin Council of Nicaea. Afta da mitin de, di Ɛmparɔ bin drɛb wan prist we nem Eriɔs kɔmɔt na in yon kɔntri bikɔs i nɔ gri fɔ biliv se Jizɔs na Gɔd. Lɛta, Tiodoshiɔs kam bi Ɛmparɔ fɔ Rom, ɛn di Katolik Chɔch kam fɔ bi di men rilijɔn na Rom. Pipul dɛn we de rayt istri bin se di Roman dɛn we bin de wɔship lay lay Gɔd dɛn bin tɔn “Kristian” di tɛm we Tiodoshiɔs bin de rul. Bɔt di tru na dat, insay da tɛm de, di lay lay Kristian dɛn we lɛf di kɔngrigeshɔn dɔn gri wit wetin di pegan dɛn bin de tich, so dɛn ɔlrɛdi dɔn jɔyn ɔl di ɔda lay lay rilijɔn dɛn we Babilɔn we ɔlman no tinap fɔ. Bɔt, sɔm fetful anɔyntɛd Kristian dɛn bin stil de. Dɛn bin tan lɛk di wit we Jizɔs bin tɔk bɔt. Dɛn fetful Kristian dɛn ya bin de du dɛn bɛst fɔ wɔship Gɔd, bɔt na smɔl pipul dɛn bin de lisin to dɛn. (Rid Matyu 13:​24, 25, 37-39.) Fɔ tru, lay lay rilijɔn dɔn kapchɔ dɛn!

10. Wetin mek pipul dɛn bigin fɔ kwɛstyɔn di chɔch?

10 As lɔng as pipul dɛn bin ebul fɔ rid di Baybul insay Grik ɔ Latin, dɛn bin ebul fɔ kɔmpia wetin di Baybul de tich wit wetin di chɔch de tich. We sɔm pipul dɛn kam fɔ no se na lay lay tin dɛn di chɔch bin de tich, dɛn nɔ bin de gri wit dɛn tin dɛn de. Bɔt dɛn layf go de pan denja if dɛn tɛl ɔda pipul dɛn wetin dɛn de tink, dɛn go ivin kil dɛn if dɛn du so.

11. Aw di chɔch bin ebul fɔ kɔntrol di Baybul?

11 As tɛm de go, na smɔl pipul dɛn bin de tɔk Grik ɔ Latin. Ɛn di bigman dɛn na di chɔch nɔ bin alaw mek dɛn translet Gɔd in Wɔd insay langwej dɛn we di kɔmɔn pipul dɛn de ɔndastand. Ɛn i bin apin se na di bigman dɛn na di chɔch ɛn sɔm ɔda pipul dɛn we lan buk nɔmɔ bin ebul fɔ rid di Baybul, ɛn ivin sɔm pan di bigman dɛn na di chɔch nɔ bin sabi fɔ rid ɔ rayt fayn fayn wan. Ɛnibɔdi we nɔ gri wit wetin di chɔch de tich, dɛn bin de pɔnish am bad bad wan. Anɔyntɛd Kristian dɛn we bin fetful bin gɛt fɔ de mit na smɔl grup dɛn, ɛn sɔm nɔ bin ebul fɔ de mit atɔl. Jɔs lɛk wetin bin apin to di Ju pipul dɛn we dɛn kɛr go na Babilɔn, di anɔyntɛd Kristian dɛn nɔ bin ebul wɔship Gɔd ɔganayz wan. Na Babilɔn we ɔlman no bin de kɔntrol di pipul dɛn!

RIZIN BIN DE FƆ OP SE TIN GO CHENJ

12, 13. Ɛksplen us tu rizin dɛn bin gi tru Kristian dɛn op se dɛn go gɛt fridɔm?

12 Tru Kristian dɛn go ɛva gɛt fridɔm fɔ wɔship Gɔd di rayt we? Yɛs! Tu impɔtant rizin dɛn bin de we sho se op de. Di fɔs wan na we dɛn mek printin mashin. Bifo dɛn bin mek dis mashin arawnd di ia 1450, dɛn bin de yuz dɛn an fɔ kɔpi di Baybul if dɛn want fɔ mek ɔda wan, ɛn dat nɔ bin izi fɔ du. I go tek lɛk tɛn mɔnt fɔ lɛ pɔsin we sabi rayt ebul fɔ kɔpi wan Baybul! Ɛn di wan dɛn we bin de mek am bin de rayt di Baybul pan animal kanda. Fɔseka dis, di Baybul dɛn we bin de nɔ bin bɔku, ɛn dɛn bin dia pasmak. Bɔt we dɛn mek di printin mashin, pɔsin we sabi kin print pas 1,300 pej dɛn ɛnide!

Di printin mashin we dɛn mek, di zil ɛn maynd we sɔm man dɛn bin gɛt fɔ translet di Baybul, bin mek pipul dɛn gɛt op se dɛn go kɔmɔt ɔnda Babilɔn (Luk na paregraf 12 ɛn 13)

13 Di sɛkɔn rizin na we dɛn translet di Baybul. Arawnd di ia 1500, sɔm man dɛn we bin gɛt maynd bin translet Gɔd in Wɔd insay di langwej we di kɔmɔn pipul dɛn de tɔk. Dɛn bin du dis wok pan ɔl we dɛn no se dɛn go kil dɛn. Di bigman dɛn na di chɔch bin fred. Wetin mek? Dɛn bin de fred se we we ɔnɛs pipul dɛn rid di Baybul insay dɛn yon langwej, dɛn go bigin fɔ aks kwɛstyɔn dɛn lɛk: ‘Usay di Baybul se we pɔsin day i de go na wan ples usay pipul dɛn we dɔn day kin go sɔfa te dɛn klin fɔ go na ɛvin? Usay di Baybul se pɔsin fɔ pe prist fɔ mek savis fɔ pɔsin we dɔn day? Usay di Baybul tɔk bɔt pop ɛn kadinal dɛn?’ Bɔku pan di lay lay tin dɛn we di chɔch bin de tich na tin dɛn we Plato ɛn Aristɔtul bin dɔn tich pipul dɛn. Dɛn man ya bin dɔn liv lɔng tɛm bifo Krays kam na di wɔl. Di bigman dɛn na di chɔch bin de vɛks we pipul dɛn aks dɛn kwɛstyɔn. Dɛn bin de kil ɛni man ɛn uman we nɔ gri wit wetin dɛn bin de tich. Di bigman dɛn na di chɔch bin want fɔ stɔp di pipul dɛn mek dɛn nɔ rid di Baybul ɛn aks kwɛstyɔn dɛn, ɛn bɔku tɛm, na dat bin de apin. Bɔt sɔm pipul dɛn we bin gɛt maynd nɔ bin gri fɔ lɛ Babilɔn we ɔlman no kɔntrol dɛn. Dɛn dɔn fɛn di trut na Gɔd in Wɔd, ɛn dɛn bin want fɔ no mɔ! Di tɛm fɔ mek dɛn kɔmɔt ɔnda lay lay rilijɔn nɔ bin de fa igen.

14. (a) Wetin pipul dɛn we want fɔ stɔdi di Baybul bin du? (b) Ɛksplen aw Brɔda Rɔsɛl bin de fɛn di trut.

14 Bɔku pipul dɛn want fɔ rid ɛn stɔdi di Baybul ɛn tɔk bɔt wetin dɛn dɔn lan. Dɛn nɔ bin want di bigman dɛn na di chɔch fɔ tɛl dɛn wetin fɔ biliv. So dɛn rɔnawe go na kɔntri dɛn usay dɛn go gɛt fridɔm fɔ stɔdi di Baybul. Wan pan dɛn kɔntri ya na Amɛrika. Insay di ia 1870, Chals Tez Rɔsɛl ɛn sɔm ɔda pipul dɛn bin bigin fɔ stɔdi di Baybul gud gud wan. Fɔs, Brɔda Rɔsɛl bin want fɔ no us rilijɔn de tich di tru tin dɛn we de na di Baybul. I bin de tek tɛm kɔmpia wetin di Baybul se wit wetin dɛn Kristian rilijɔn dɛn ɛn dɛn ɔda rilijɔn dɛn de tich. I nɔ tu te, i kam fɔ no se dɛn nɔn nɔ de fala wetin Gɔd in Wɔd se. Wan tɛm, i bin tɔk wit di bigman dɛn na bɔku chɔch dɛn. Brɔda Rɔsɛl bin de op se dɛn go gri wit di tru tin dɛn we in ɛn in grup dɔn fɛn na di Baybul ɛn tich dɛn tin dɛn de to dɛn chɔch mɛmba dɛn. Bɔt di bigman dɛn na di chɔch nɔ bin lɛk dat. I nɔ tu te, di Baybul studɛnt dɛn kam fɔ no se dɛn nɔ fɔ wɔship Gɔd togɛda wit di wan dɛn we de na lay lay rilijɔn.—Rid Sɛkɛn Lɛta Fɔ Kɔrint 6:​14.

15. (a) Ustɛm Babilɔn we ɔlman no bin kapchɔ tru Kristian dɛn? (b) Us kwɛstyɔn dɛn wi go ansa insay di nɛks atikul?

15 Insay dis atikul, wi dɔn lan se Babilɔn we ɔlman no bin kapchɔ tru Kristian dɛn jɔs afta di las apɔsul day. Bɔt wi stil nid fɔ no di ansa to dɛn kwɛstyɔn ya: Aw wi no se di anɔyntɛd dɛn bin dɔn bigin kɔmɔt ɔnda Babilɔn we ɔlman no ivin bifo 1914? Na tru se Jiova nɔ bin gladi wit in savant dɛn bikɔs dɛn nɔ bin de prich bɛtɛ igen insay Wɔl Wɔ Wan? Yu tink se sɔm pan wi brɔda ɛn sista dɛn insay da tɛm de bin put an pan pɔlitiks ɔ wɔ ɛn pwɛl dɛn padi biznɛs wit Jiova? If lay lay rilijɔn dɛn bin kapchɔ Kristian dɛn afta di apɔsul dɛn day, ustɛm dɛn gɛt fridɔm? Dis na impɔtant kwɛstyɔn dɛn, ɛn wi go ansa dɛn insay di nɛks atikul.