1. Wetin di apɔsul Pɔl bin rayt to di Kristian dɛn na Kɔlɔse? (Luk di pikchɔ nia dis atikul in taytul.)

DI APƆSUL Pɔl bin rayt to di Kristian dɛn na Kɔlɔse di tɛm we i bin de insay jel na Rom insay di ia 60-61. I bin ɛksplen to dɛn wetin mek dɛn nid fɔ “ɔndastand di tru tin dɛn,” we min se, dɛn fɔ si tin di we aw Jiova de si am. (Lɛta Fɔ Kɔlɔse 1:​9, NW) Pɔl bin se: “Una nɔ mek ɛnibɔdi agyu wit una ɛn tek lay mek una ful, ilɛk sɛf i tan lɛkɛ se na tru dɛn de tɔk. Una luk shap, mek nɔbɔdi nɔ mek una ful ɛn tɔn una lɛkɛ slev wit in yon mɔtalman sɛns we nɔ min natin; di tin dɛn we dɛn pipul ya de tɔk na wetin dɛn lɔntɛm pipul bin de lan pipul, ɛn na dɛn spirit we de rul dis wɔl mek dɛn no dɛn tin ya. Dɛn tin ya nɔ kɔmɔt to Krays.” (Lɛta Fɔ Kɔlɔse 2:​4, 8) Dɔn Pɔl bin ɛksplen aw sɔm tin dɛn we bɔku pipul dɛn sabi nɔ kɔrɛkt ɛn wetin mek bɔku pipul dɛn lɛk dɛn tin dɛn de. Fɔ ɛgzampul, sɔm pan dɛn tin dɛn de kin mek pipul dɛn fil se dɛn gɛt sɛns ɔ dɛn bɛtɛ pas ɔda pipul dɛn. So Pɔl bin rayt  lɛta fɔ ɛp di brɔda ɛn sista dɛn fɔ mek dɛn nɔ tink lɛk aw pipul dɛn na di wɔl de tink ɛn fɔ stɔp fɔ du tin dɛn we nɔ fayn.—Lɛta Fɔ Kɔlɔse 2:​16, 17, 23.

2. Wetin mek wi go tɔk bɔt ɛgzampul dɛn bɔt aw pipul dɛn na di wɔl de tink?

² Pipul dɛn we de tink lɛk aw bɔku pipul dɛn na di wɔl de tink nɔ kin fala Jiova in advays dɛn we de na di Baybul, ɛn if wi nɔ tek tɛm, di tin dɛn we dɛn kin tɔk go mek smɔl smɔl wi nɔ gɛt bɛtɛ fet pan Gɔd in Wɔd igen. Wi ɔl kin si aw pipul dɛn na di wɔl de tink we wi de na skul, na wokples, na di Intanɛt, ɔ we wi wach tɛlivishɔn. Wetin wi go du fɔ avɔyd dis bad we we dɛn kin tink fɔ mek i nɔ afɛkt wi? Insay dis atikul, wi go tɔk bɔt fayv ɛgzampul dɛn bɔt aw pipul dɛn de tink ɛn si aw wi go avɔyd dis bad we we dɛn kin tink.

3. Us we we bɔku pipul dɛn de tink? Wetin mek dɛn de tink da we de?

³ “A kin bi gud pɔsin pan ɔl we a nɔ biliv se Gɔd de.” Dis na tin we kɔmɔn na bɔku kɔntri dɛn tide. Di pipul dɛn we kin tɔk dis nɔ kin tink gud wan if Gɔd rili de, bɔt dɛn kin jɔs ɛnjɔy di fridɔm we dɛn gɛt fɔ tink ɔ du wetin dɛn want fɔ du. (Rid Sam 10:​4.) Ɔda pipul dɛn kin tink se dɛn gɛt sɛns we dɛn kin se,“A kin stil du tin di rayt we pan ɔl we a nɔ biliv se Gɔd de.”

4. Wetin wi go se fɔ ɛp sɔmbɔdi we nɔ biliv se na Gɔd mek ɔltin?

⁴ Yu tink se i mek sɛns fɔ lɛ pipul dɛn biliv se Pɔsin nɔ de we mek ɔltin? Sɔm pipul dɛn kin kɔnfyus we dɛn abop pan sayɛnsman dɛn fɔ fɛn di ansa. Bɔt di ansa simpul. Yu tink se os go jɔs de we nɔbɔdi nɔ bil am? Nɔ, dat nɔ pɔsibul! Sɔmbɔdi nid fɔ bil am. Tin dɛn we gɛt layf at fɔ mek pas ɛni os. Ivin di simpul tin we gɛt layf we dɛn kɔl sɛl de mek dɛn kayn fɔ dɛnsɛf, we na tin we os nɔ go ɛva du. Dis min se di sɛl kin gɛt sɔm tin dɛn we i go transfa to di nyu sɛl so dat insɛf go mek in kayn wit dɛn sem tin dɛn de. Udat yu tink se mek di sɛl da kayn we de? Di Baybul ansa wi se: “Os nɔ de we nɔto pɔsin bil, bɔt na Gɔd mek ɔltin.”—Di Ibru Pipul Dɛn 3:​4.

5. Wetin wi go se bɔt di tin dɛn we pipul dɛn biliv fɔ se wi kin no wetin gud ɛn bad pan ɔl we wi nɔ biliv se Gɔd de?

⁵ Wetin wi go se bɔt di tin dɛn we pipul dɛn biliv fɔ se wi kin no wetin gud ɛn bad pan ɔl we wi nɔ biliv se Gɔd de? Na tru fɔ se di Baybul se pipul dɛn we nɔ biliv Gɔd go du tin di rayt we. (Lɛta Fɔ Rom 2:​14, 15) Fɔ ɛgzampul, sɔmbɔdi kin lɛk in mama ɛn papa ɛn rɛspɛkt dɛn. Bɔt if i nɔ de du wetin Jiova want, i kin disayd fɔ du tin dɛn we kin rili bad. (Ayzaya 33:​22) Tide, bɔku pipul dɛn we gɛt sɛns biliv se wi nid Gɔd fɔ ɛp wi fɔ sɔlv di bad bad tin dɛn we de apin na di wɔl. (Rid Jɛrimaya 10:​23.) So wi nɔ fɔ ɛva tink se wi go no wetin gud ɛn bad if wi nɔ biliv se Gɔd de ɛn if wi nɔ du wetin i want.—Sam 146:​3.

6. Wetin bɔku pipul dɛn tink bɔt rilijɔn?

⁶ “Yu kin gladi ilɛksɛf yu nɔ de na ɛni rilijɔn.” Bɔku pipul dɛn gens wit rilijɔn ɛn dɛn si am se i nɔ min natin to dɛn. Dɔn bɔku rilijɔn dɛn de we de tich bɔt ɛlfaya, we de fos pipul dɛn fɔ gi mɔni, ɔ we de sɔpɔt pɔlitishian dɛn. Wi nɔ kin sɔprayz we bɔku bɔku pipul dɛn  kin se dɛn gladi we dɛn nɔ de na ɛni rilijɔn! Dɛn kin tɔk se, “A lɛk Gɔd biznɛs, bɔt a nɔ want fɔ de na ɛni rilijɔn.”

7. Aw tru rilijɔn go mek yu gladi?

⁷ Yu tink se wi go rili gladi if wi nɔ de na ɛni rilijɔn? Yɛs, pɔsin kin gladi if i nɔ de na lay lay rilijɔn. Bɔt nɔbɔdi nɔ go rili gladi if i nɔ bi Jiova in padi, “di Gɔd we gladi ɔltɛm.” (Fɔs Lɛta To Timoti 1:​11, NW) Ɔl di tin dɛn we Jiova de du de ɛp ɔda pipul dɛn. As in savant dɛn, wisɛf gladi bikɔs wi de luk fɔ we dɛn fɔ ɛp ɔda pipul dɛn. (Di Apɔsul Dɛn Wok [Akt] 20:​35) Fɔ ɛgzampul, tink bɔt aw tru wɔship kin ɛp di famili fɔ gɛt gladi at. Wi de lan aw fɔ fetful to wi man ɔ wɛf ɛn aw fɔ rɛspɛkt dɛn, aw fɔ mɛn wi pikin dɛn di we we go mek dɛn rɛspɛkt ɔda pipul dɛn, ɛn aw fɔ gɛt rial lɔv fɔ wi famili. Tru wɔship dɔn ɛp Jiova in pipul dɛn fɔ gɛt wanwɔd na di kɔngrigeshɔn, ɛn sho lɔv fɔ dɛn brɔda ɛn sista dɛn.—Rid Ayzaya 65:​13, 14.

8. Aw Matyu 5:​3 (NW) go ɛp wi fɔ ɔndastand wetin rili go mek pipul dɛn gladi?

⁸ Yu tink se pɔsin go rili gladi if i nɔ wɔship Gɔd? Wetin de mek pipul dɛn gladi? Sɔm kin ɛnjɔy dɛn wok, spɔt, ɔ fɔ du tin we dɛn lɛk. Ɔda pipul dɛn kin gladi we dɛn de kia fɔ dɛn famili ɛn padi dɛn. Pan ɔl we dɛn tin ya kin mek dɛn gladi, ɔda tin de we impɔtant pas dat. Wi difrɛn frɔm animal dɛn, so wi kin lan bɔt di Wan we mek ɔltin ɛn wɔship am. I mek wi di kayn we we de mek wi gladi we wi de wɔship am. (Rid Matyu 5:​3, NW.) Fɔ ɛgzampul, wi kin gladi ɛn gɛt kɔrej we wi kin mit wit wi brɔda ɛn sista dɛn fɔ wɔship Jiova. (Sam 133:​1) Ɛn wi kin gladi bak bikɔs wi gɛt brɔda ɛn sista dɛn we de ɔlsay na di wɔl, we wi liv klin layf, ɛn we wi gɛt wɔndaful op fɔ tumara bambay.

9. (a) Wetin bɔku pipul dɛn tink bɔt mami ɛn dadi biznɛs? (b) Wetin mek di Baybul se i bad fɔ du mami ɛn dadi biznɛs di we aw Gɔd nɔ want?

⁹ “Wetin bad if pɔsin du mami ɛn dadi biznɛs di we aw Gɔd nɔ want?” Bɔku pipul dɛn kin tɛl wi se: “Wetin mek yu strit pasmak? Jɔs ɛnjɔy yu layf.” Bɔt di Baybul se i bad fɔ lɛ wi du mami ɛn dadi biznɛs di we aw Gɔd nɔ want. * (Luk di futnot.) (Rid Fɔs Lɛta Fɔ Tɛsalonayka 4:​3-8.) Jiova gɛt di rayt fɔ mek lɔ dɛn fɔ wi bikɔs na in mek wi. I se na man ɛn uman we dɔn mared nɔmɔ fɔ du mami ɛn dadi biznɛs. Jiova gi wi lɔ dɛn bikɔs i lɛk wi. I no se dɛn go bɛnifit wi if wi fala dɛn. Famili we de obe Gɔd in lɔ de sho rɛspɛkt fɔ dɛnsɛf, lɛk dɛnsɛf, ɛn de fil sef. Bɔt Gɔd gɛt fɔ pɔnish ɔl di wan dɛn we no in lɔ bɔt nɔ de obe am.—Di Ibru Pipul Dɛn 13:​4.

10. Aw Kristian go avɔyd mami ɛn dadi biznɛs di we aw Gɔd nɔ want?

¹⁰ Di Baybul tich wi aw fɔ avɔyd mami ɛn dadi biznɛs di we aw Gɔd nɔ want. Wi fɔ tek tɛm wit wetin wi de wach. Jizɔs bin se: “Ɛni man we luk uman, we nɔto in wɛf, sote i want am fɔ insɛf, da man de dɔn tek ɔda man wɛf nain at. So if yu rayt yay de mek yu sin, rut am kɔmɔt ɛn trowe am!” (Matyu 5:​28, 29) So na fɔ avɔyd rud rud pikchɔ dɛn ɛn myuzik dɛn  we de tɔk bɔt mami ɛn dadi biznɛs di we aw Gɔd nɔ want. Pɔl bin rayt se: “Una fɔ kil di tin dɛn we de insay una at . . . we dɛn ɔda mɔtalman de du, dat na fɔ liv fri ɔ dɔti layf.” (Lɛta Fɔ Kɔlɔse 3:​5) Wi nid bak fɔ kɔntrol wetin wi de tink ɛn tɔk bɔt.—Lɛta Fɔ Ɛfisɔs 5:​3-5.

11. Wetin mek wi go want fɔ gɛt gud wok?

¹¹ “Gud wok go mek yu gladi.” Bɔku pipul dɛn go tɛl wi fɔ yuz ɔl wi tɛm ɛn trɛnk fɔ du wok na dis wɔl, mɔ di wok we de mek bɔku pipul dɛn sabi wi, we de mek wi gɛt pawa, ɔ jɛntri. Bikɔs bɔku pipul dɛn tink se gud wok go mek wi gɛt gladi at, wisɛf kin bigin fɔ tink da we de.

12. Yu tink se gud wok go mek yu gladi?

¹² Yu tink se wok we de mek yu gɛt pawa ɔ we de mek bɔku pipul dɛn sabi yu go mek yu gɛt gladi at? Nɔ. Tink bɔt dis. Setan bin want fɔ gɛt pawa ɛn mek ɔlman sabi am. Ɛn i bin gɛt wetin i want. Bɔt pan ɔl dat i vɛks, ɛn i nɔ gladi. (Matyu 4:​8, 9; Rɛvɛleshɔn 12:​12) Tink bɔt aw wi kin gladi we wi kin ɛp ɔda pipul dɛn fɔ lan bɔt Gɔd ɛn tɛl dɛn bɔt di wɔndaful tin dɛn we Gɔd dɔn prɔmis wi se i go du tumara bambay. No wok nɔ de na dis wɔl we go gi yu da kayn gladi at de. Dɔn, fɔ gɛt gud wok, bɔku tɛm pipul dɛn kin gɛt kɔmpitishɔn, dɛn kin fɛt dɛnsɛf, ɔ jɛlɔs ɔda pipul dɛn. Bɔt pan ɔl dat dɛn at kin stil pwɛl. Di Baybul se dɛn pipul ya de “tray fɔ kech briz.”—Ɛkliziastis 4:​4.

13. (a) Aw wi fɔ si di wok we wi de du? (b) Wetin bin mek Pɔl rili gladi?

¹³ Na tru se wi nid fɔ fɛn wi an-to-mɔt, ɛn i nɔ bad fɔ fɛn di wok we wi lɛk. Bɔt wi wok nɔ fɔ bi di tin we impɔtant pas ɔl na wi layf. Jizɔs bin se: “Nɔbɔdi nɔ go bi slev to tu masta di sem tɛm. If i bi so, i go lɛk wan masta, i nɔ go lɛk di ɔda wan. I go wok gud fɔ wan masta, bɔt i nɔ go wok gud fɔ di ɔda wan. Una nɔ go de du Gɔd wok ɛn bi slev to mɔni, di sem tɛm.” (Matyu 6:​24) Di tin we kin mek wi gladi pas ɔl na we wi de sav Jiova ɛn de tich ɔda pipul bɔt di Baybul. Dis sem tin bin apin to apɔsul Pɔl. We i bin yɔŋ, i bin put ɔl in maynd fɔ gɛt gud wok. Leta i bin rili gladi we i de si aw Gɔd in mɛsej de chenj di pipul dɛn we i bin de prich to. (Rid Fɔs Lɛta Fɔ Tɛsalonayka 2:​13, 19, 20.) No wok nɔ de na dis wɔl we de mek yu gladi pas di wok we yu de du fɔ sav Jiova ɛn fɔ tich ɔda pipul dɛn bɔt am!

14. Wetin mek pipul dɛn lɛk fɔ tink se mɔtalman go ebul fɔ sɔlv in yon prɔblɛm?

¹⁴ “Mɔtalman kin sɔlv dɛn yon prɔblɛm.” Bɔku pipul dɛn lɛk fɔ tink dis kayn we. Wetin mek? If dis we we dɛn de tink na tru, dat min se wi nɔ nid Gɔd fɔ gayd wi, ɛn wi kin du ɛnitin we wi want fɔ du. I go mɔs bi se yu dɔn yɛri we bɔku pipul dɛn de tɔk se tin dɛn lɛk wɔ, kraym, sik, ɛn po de ridyus. Wan ripɔt se: “Di rizin we mek mɔtalman nɔ de sɔfa bɛtɛ igen na bikɔs dɛn dɔn disayd fɔ mek di wɔl fayn ples fɔ de.” Fɔ se dis na tru? Yu tink se mɔtalman dɔn no aw fɔ sɔlv di prɔblɛm dɛn we de na di wɔl? Lɛ wi tɔk bɔt tin dɛn we go sho se dis nɔto tru.

15. Wetin mek wi se di prɔblɛm dɛn we de na di wɔl de rili siriɔs?

¹⁵ Yu tink se mɔtalman dɔn mek wɔ dɔn? Insay Wɔl Wɔ Wan ɛn Tu, i pas 60 milyɔn pipul dɛn we day. Insay 2015 nɔmɔ, di bad we aw dɛn bin de trit pipul dɛn ɛn wɔ bin mek lɛk 12.4 milyɔn pipul dɛn bin lɛf dɛn os ɛn rɔnawe. Dis mek lɛk 65 milyɔn pipul dɛn rɔnawe na di say we dɛn bin de fɔ go liv ɔda say. Wetin wi go tɔk bɔt kraym? Na sɔm say dɛn, sɔm kraym dɛn dɔn de ridyus. Bɔt kraym dɛn lɛk we pɔsin de du bad na di Intanɛt, fɛt-fɛt na os, pipul dɛn we de ɛŋ ɔ sɛt bɔm fɔ kil ɔda pipul dɛn, ɛn  kɔrɔpshɔn de bɔku ɛvride. Wetin wi go se bɔt sik? Na tru se mɔtalman dɔn ebul fɛn we dɛn fɔ mɛn sɔm sik dɛn. Bɔt insay 2013 wan ripɔt sho se ɛni ia, sik dɛn lɛk at prɔblɛm, strok, kansa, sik dɛn we de mek pɔsin nɔ de ebul blo fayn, ɛn dayabitis de kil nayn milyɔn pipul dɛn we nɔ ivin rich 60 ia yet. Ɛn wetin wi go se bɔt po? Di Wɔl Bank bin ripɔt se di pipul dɛn we rili po na Afrika nɔmɔ de bɔku. Insay 1990 na lɛk 280 milyɔn pipul dɛn bin po bɔt insay 2012 na 330 milyɔn pipul dɛn bin po insay Afrika.

16. (a) Wetin mek na Gɔd in Kiŋdɔm go sɔlv di prɔblɛm dɛn na di wɔl? (b) Wetin Ayzaya ɛn wan pan di man dɛn we rayt di Sam buk tɔk bɔt wetin Gɔd in Kiŋdɔm go du?

¹⁶ Dɛn tin dɛn ya nɔ mek wi sɔprayz. Tide, na pipul dɛn we bisin bɔt dɛnsɛf nɔmɔ de kɔntrol mɔni biznɛs ɛn pɔlitiks. Dɛn pipul dɛn ya nɔ ebul fɔ mek wɔ, kraym, sik, ɛn po dɔn. Na Gɔd in Kiŋdɔm nɔmɔ go ebul du dat. Tink bɔt wetin Jiova go du fɔ mɔtalman. In Kiŋdɔm go pul ɔl di tin dɛn we de mek wɔ de apin, tin dɛn lɛk dɛn wan dɛn we bisin bɔt dɛnsɛf nɔmɔ, kɔrɔpshɔn, dɛn wan dɛn we de fɛt fɔ dɛn kɔntri, lay lay rilijɔn, ɛn Setan insɛf sɛf. (Sam 46:​8, 9) Gɔd in Kiŋdɔm go mek kraym dɔn. Ivin tide, i de tich bɔku bɔku pipul dɛn fɔ lɛk dɛnsɛf ɛn ɔnɛs to dɛnsɛf. No ɔda gɔvmɛnt nɔ de we go ebul du dis. (Ayzaya 11:​9) I nɔ go te igen, Jiova go mek sik nɔ de igen, ɛn i go mek ɔlman gɛt wɛlbɔdi. (Ayzaya 35:​5, 6) I go mek po nɔ de igen, ɛn i go mek ɔlman gɛt gladi at ɛn gɛt tayt padi biznɛs wit am. Dis na blɛsin we pas ɛni mɔni we pɔsin go gɛt.—Sam 72:​12, 13.

17. Aw yu go avɔyd di we aw pipul dɛn de tink na di wɔl?

¹⁷ So if yu yɛri sɔntin we pipul dɛn kin tɔk bɔt we nɔ gri wit wetin yu biliv, na fɔ lan wetin di Baybul tɔk bɔt da tɔpik de. Tɔk to wan machɔ brɔda ɔ sista bɔt di prɔblɛm. Tink bɔt wetin mek pipul dɛn lɛk fɔ tɔk da kayn we de, wetin mek i nɔ kɔrɛkt, ɛn aw yu go avɔyd am. Wi kin protɛkt wisɛf frɔm di we aw pipul dɛn de tink na di wɔl bay we wi du wetin Pɔl bin tɔk we i se: “Wɛn una de wit dɛn pipul we nɔ biliv pan Krays, una fɔ du ɔltin wit sɛns . . . Una fɔ no aw fɔ ansa ɔlman.”—Lɛta Fɔ Kɔlɔse 4:​5, 6.