Go dayrɛkt to di men tin

Go dayrɛkt to di say we di difrɛn difrɛn atikul dɛn de

STƆDI ATIKUL 19

“Di Kiŋ na [di] Nɔt” We di Wɔl Want fɔ Dɔn

“Di Kiŋ na [di] Nɔt” We di Wɔl Want fɔ Dɔn

“We di tɛm rich, di kiŋ na di sawt go atak [di kiŋ na di nɔt].”—DAN. 11:​40.

SIŊ 150 Luk to Gɔd fɔ Sev Yu

WETIN WI GO LAN? *

1. Wetin Baybul prɔfɛsi de ɛp wi fɔ no?

WETIN go apin to Jiova in pipul dɛn jisnɔ? Wi nɔ nid fɔ gɛs. Baybul prɔfɛsi de ɛp wi fɔ no impɔtant tin dɛn we go afɛkt wi ɔl jisnɔ. Wan patikyula prɔfɛsi de we de ɛp wi fɔ si wetin sɔm pawaful gɔvmɛnt dɛn na di wɔl go du. Di prɔfɛsi de na Daniɛl chapta 11. I tɔk bɔt tu kiŋ dɛn we de fɛt agens dɛnsɛf; dat na di kiŋ na di nɔt ɛn di kiŋ na di sawt. Bɔku pan di tin dɛn we da prɔfɛsi de tɔk bɔt dɔn ɔlrɛdi kam tru, so dat de mek wi gɛt kɔnfidɛns fɔ se di ɔda pat dɛn pan di prɔfɛsi go kam tru.

2. Akɔdin to Jɛnɛsis 3:​15, ɛn Rɛvɛleshɔn 11:​7, ɛn 12:​17, us impɔtant tin dɛn wi fɔ mɛmba we wi de stɔdi Daniɛl in prɔfɛsi?

2 Fɔ mek wi go ɔndastand di prɔfɛsi we de na Daniɛl chapta 11, wi nid fɔ mɛmba se di prɔfɛsi de tɔk bɔt rula ɛn gɔvmɛnt dɛn we dɔn atak Gɔd in pipul dɛn. Pan ɔl we Gɔd in pipul dɛn nɔ bɔku na di wan ol wɔl, wetin mek dɛn gɔvmɛnt dɛn ya de atak dɛn? Na bikɔs di men tin we Setan ɛn di wan dɛn we de sɔpɔt am want, na fɔ dɔnawe wit di wan dɛn we de sav Jiova ɛn Jizɔs. (Rid Jɛnɛsis 3:​15 ɛn Rɛvɛleshɔn 11:​7; 12:​17.) Pan tap dat, di prɔfɛsi we Daniɛl tɔk bɔt fɔ gri wit ɔda prɔfɛsi dɛn insay Gɔd in Wɔd. Infakt, na we wi kɔmpia Daniɛl in prɔfɛsi to ɔda pat dɛn na di Baybul, na in go mek wi ɔndastand am fayn fayn wan.

3. Wetin wi go tɔk bɔt insay dis atikul ɛn di nɛks wan?

3 As wi de tink bɔt dɛn pɔynt dɛn de, naw wi go kam tɔk bɔt Daniɛl 11:​25-39. Wi go si udat na bin di kiŋ na di nɔt ɛn di kiŋ na di sawt frɔm 1870 to 1991, ɛn wi go si bak wetin mek wi fɔ ajɔst aw wi ɔndastand wan pat pan dis prɔfɛsi. Insay di nɛks atikul, wi go tɔk bɔt Daniɛl 11:​40–12:​1, ɛn wi go ajɔst aw wi ɔndastand da pat de pan di prɔfɛsi we tɔk bɔt tin dɛn frɔm 1991 to Amagɛdɔn. As yu de stɔdi dɛn tu atikul dɛn ya, i go fayn bak fɔ mek yu luk di chat we nem, “Tu Kiŋ dɛn We na Ɛnimi We di Wɔl Want fɔ Dɔn.” Bɔt fɔs, wi nid fɔ sabi udat na di tu kiŋ dɛn na dis prɔfɛsi.

AW WI GO NO UDAT NA DI KIŊ NA DI NƆT ƐN DI KIŊ NA DI SAWT

4. Us tri tin dɛn go ɛp wi fɔ no udat na di kiŋ na di nɔt ɛn di kiŋ na di sawt?

4 Trade, di taytul kiŋ na di nɔt ɛn kiŋ na di sawt bin tinap fɔ rula dɛn we bin de rul na di nɔt ɛn sawt pat na Izrɛl. Wetin mek wi se so? Notis wetin di enjɛl bin tɛl Daniɛl. I bin se: “A dɔn kam fɔ mek yu ɔndastand wetin gɛt fɔ apin to yu pipul dɛn bambay.” (Dan. 10:​14) Te to Pɛntikɔst 33, na di Izrɛlayt dɛn na bin Gɔd in pipul dɛn. Bɔt frɔm da tɛm de, Jiova mek ɔlman no klia wan se na Jizɔs in fetful disaypul dɛn na in pipul dɛn naw. So bɔku pan di tin dɛn we de na Daniɛl chapta 11 na bɔt Krays in disaypul dɛn, nɔto bɔt di Izrɛlayt dɛn. (Akt 2:​1-4; Rom 9:​6-8; Gal. 6:​15, 16) Ɛn difrɛn rula dɛn bin bi kiŋ na di nɔt ɛn kiŋ na di sawt. Bɔt pan ɔl dat, dɛn ɔl bin gɛt sɔntin we kɔmɔn. Fɔs, di kiŋ dɛn bin atak Gɔd in pipul dɛn. Sɛkɔn, di we aw dɛn trit Gɔd in pipul dɛn sho se dɛn et di tru Gɔd we na Jiova. Ɛn tɔd, di tu kiŋ dɛn de fɛt agens dɛnsɛf fɔ pawa.

5. I pɔsibul fɔ no di kiŋ na di nɔt ɛn di kiŋ na di sawt bitwin di ia 100 ɛn di ia 1870? Ɛksplen.

5 Fɔ sɔm tɛm afta di ia 100, bɔku lay lay Kristian dɛn bin kam insay di tru Kristian kɔngrigeshɔn. Dɛn bin de fala pegan tichin dɛn ɛn dɛn bin de ayd di tru we de insay Gɔd in Wɔd. Frɔm da tɛm de te to di ia 1870, Gɔd nɔ bin gɛt ɔganayzeshɔn na di wɔl. Lay lay Kristian dɛn bin bɔku lɛk gras na fam ɛn dat bin mek I at fɔ no di tru Kristian dɛn. (Mat. 13:​36-43, NWT) Wetin mek i impɔtant fɔ mek wi no dis? I impɔtant bikɔs i de mek wi no se kiŋ dɛn ɔ gɔvmɛnt dɛn we bin de rul frɔm di ia 100 to di ia 1870, nɔto kiŋ na di nɔt ɔ kiŋ na di sawt. Gɔd nɔ bin gɛt pipul dɛn we dɛn go atak da tɛm de. * Bɔt smɔl tɛm afta 1870, wi bin ebul fɔ fɛn di kiŋ na di nɔt ɛn di kiŋ na di sawt bak. Aw wi no dat?

6. Ustɛm Gɔd in pipul dɛn bin ɔganayz as wan grup bak? Ɛksplen.

6 Na frɔm 1870, na in Gɔd in pipul dɛn bin bigin fɔ ɔganayz as wan grup. Na bin insay da ia de Chals T. Rɔsɛl ɛn in tayt padi dɛn bin bigin fɔ stɔdi di Baybul. Brɔda Rɔsɛl ɛn in tayt padi dɛn bin tan lɛk di mɛsenja we dɛn bin tɔk se go ‘mek shɔ se ɔltin ɔlrayt’ bifo Gɔd in Kiŋdɔm bigin rul. (Mal. 3:​1) Gɔd in pipul dɛn bin bigin fɔ wɔship am bak di rayt we. Ɛni gɔvmɛnt dɛn bin de we go du sɔntin fɔ ambɔg Gɔd in savant dɛn? Lɛ wi si.

UDAT NA DI KIŊ NA DI SAWT?

7. Sote insay Wɔl Wɔ I, udat na bin di kiŋ na di sawt?

7 Bay dɛn 1870, Briten bin de rul bɔku ples dɛn na di wɔl, ɛn dɛn bin gɛt ami we bin rili pawaful. Na Briten bin tinap fɔ di smɔl ɔn we bin pul tri ɔda ɔn dɛn; dat na Frans, Spen, ɛn Nɛdaland. (Dan. 7:​7, 8) Ɛn na Briten bin de rul as kiŋ na di sawt sote insay Wɔl Wɔ I. Insay dɛn sem tɛm dɛn de, Amɛrika bin kam fɔ bi di kɔntri we gɛt mɔni pas ɔl ɛn i bin de tray fɔ mek tayt padi biznɛs wit Briten.

8. Udat dɔn bi di kiŋ na di sawt insay di las dez?

8 Insay Wɔl Wɔ I, Amɛrika ɛn Briten bin kam togɛda fɔ mek wan pawaful ami. Da tɛm de, Briten ɛn Amɛrika [ɔ Anglo-Amɛrikan Wɔl Pawa] bin kam fɔ bi di neshɔn dɛn we gɛt pawa pas ɔl ɔda neshɔn dɛn na di wɔl. Lɛk wetin Daniɛl bin dɔn tɔk, dis kiŋ dɔn gɛda “big big ami we go mek i gɛt pawa.” (Dan. 11:​25) Insay di las dez, na Briten ɛn Amɛrika dɔn kam fɔ bi di kiŋ na di sawt. * Bɔt udat go bi di kiŋ na di nɔt?

UDAT NA DI KIŊ NA DI NƆT?

9. Ustɛm di kiŋ na di nɔt bin kam bak? Aw Daniɛl 11:​25, (NWT) bin kam tru?

9 Insay 1871, afta we Rɔsɛl ɛn in tayt padi dɛn bin stat dɛn Baybul stɔdi grup, wan nyu kiŋ bin kam bak na di nɔt. Da ia de, Oto vɔn Bismak bin kam fɔ bi di men pɔsin fɔ mek wan pawaful neshɔn we dɛn kɔl Jamani. Kiŋ Wilɛm I, bin mek Bismak di fɔs lida fɔ rul di gɔvmɛnt. * Afta sɔm tɛm, Jamani bin bigin fɔ kɔntrol bɔku ɔda kɔntri dɛn na Afrika ɛn di Pasifik Oshɔn, ɛn bin bigin fɔ chalenj Briten. (Rid Daniɛl 11:​25, NWT.) Di Jamani Ɛmpaya bin kam fɔ gɛt pawaful ami we de sɛkɔn to Briten. Jamani bin yuz dat fɔ fɛt agens dɛn ɛnimi dɛn insay di fɔs wɔl wɔ.

10. Aw Daniɛl 11:​25b, 26 bin kam tru?

10 Daniɛl bin tɔk bɔt wetin go apin to di Jaman Ɛmpaya ɛn di ami we dɛn dɔn gɛt. Di prɔfɛsi se di kiŋ na di nɔt “nɔ go ebul tinap.” Wetin mek? “Bikɔs dɛn go mek difrɛn difrɛn plan dɛn fɔ am. Ivin di wan dɛn we bin de it in gud it go tɔn pan am.” (Dan. 11:​25b, 26a) Insay Daniɛl in tɛm, di wan dɛn we de it “di [kiŋ] in gud it” na bin bigman dɛn we de ‘wok fɔ di kiŋ.’ (Dan. 1:​5) Udat dis prɔfɛsi bin de tɔk bɔt? I bin de tɔk bɔt pawaful bigman dɛn na di Jaman Ɛmpaya; dat na di ɛmprɔ in jɛnɛral dɛn ɛn bigman dɛn na di ami we bin de gi am advays. Dɛn pawaful pipul dɛn ya bin mek di kiŋ lɔs in pawa. * Di prɔfɛsi nɔ jɔs tɔk bɔt di ɛmpaya we go fɔdɔm bɔt i tɔk bak bɔt wetin go apin we dɛn fɛt wit di kiŋ na di sawt. We Daniɛl bin de tɔk bɔt di kiŋ na di nɔt, i bin se: “Dɛn go klia in wanol ami ɛn bɔku go day.” (Dan. 11:​26b) Jɔs lɛk aw di Baybul se, dɛn “klia” di Jaman ami ɛn “bɔku day.” Dɛn bin kil bɔku pipul dɛn insay da wɔ de pas ɛni ɔda wɔ we dɛn bin dɔn fɛt bifo da tɛm de.

11. Wetin di kiŋ na di nɔt ɛn di kiŋ na di sawt bin du?

11 We Daniɛl 11:​27, 28 de tɔk bɔt di tin dɛn we go apin te to Wɔl Wɔ I, i bin se di kiŋ na di nɔt ɛn di kiŋ na di sawt go “sidɔm na di sem tebul de lay gi dɛnsɛf.” I bin tɔk bak se di kiŋ na di nɔt go gɛda “bɔku bɔku tin dɛn.” Ɛn na dat bin rili apin. Jamani ɛn Briten bin tɛl dɛnsɛf se dɛn want pis, bɔt wetin dɛn bin tɔk bin kam fɔ bi lay we di wɔ bin apin insay 1914. Ɛn fɔ sɔm ia bifo 1914, Jamani bin kam fɔ bi di sɛkɔn kɔntri na di wɔl we gɛt bɔku mɔni. Dɔn fɔ mek Daniɛl 11:​29 ɛn di fɔs pat na vas 30 kam tru, Jamani bin fɛt wit di kiŋ na di sawt bɔt dɛn bin win dɛn.

DI KIŊ DƐN FƐT GƆD IN PIPUL DƐN

12. Insay di fɔs wɔl wɔ, wetin di kiŋ na di nɔt ɛn di kiŋ na di sawt bin du?

12 Frɔm 1914 te naw, di tu kiŋ dɛn dɔn de fɛt dɛnsɛf mɔ ɛn mɔ ɛn dɛn de fɛt wit Gɔd in pipul dɛn bak. Fɔ ɛgzampul, insay di fɔs wɔl wɔ, di Jaman gɔvmɛnt ɛn di British gɔvmɛnt bin mek Gɔd in pipul dɛn sɔfa, bikɔs dɛn nɔ gri fɔ fɛt pan di wɔ. Ɛn di Amɛrika gɔvmɛnt bin put di wan dɛn we bin de bifo pan di prichin wok na prizin. Dis sɔfa we dɛn mek Gɔd in pipul dɛn sɔfa bin mek wetin Rɛvɛleshɔn 11:​7-10, NWT tɔk, kam tru.

13. Insay dɛn 1930, ɛn insay di sɛkɔn wɔl wɔ, wetin di kiŋ na di nɔt bin du?

13 Dɔn insay dɛn 1930, ɛn mɔ insay di sɛkɔn wɔl wɔ, di kiŋ na di nɔt bin atak Gɔd in pipul dɛn ɛn dɛn nɔ bin sɔri fɔ dɛn. We di Nazi pati bin de kɔntrol Jamani, Itla ɛn di wan dɛn we de biɛn am, bin ban di wok we Gɔd in pipul dɛn bin de du. Dɛn bin kil lɛk 1,500 Jiova Witnɛs dɛn, ɛn dɛn bin sɛn bɔku ɔda wan dɛn na kɔnsɛntreshɔn kamp dɛn. Daniɛl bin dɔn tɔk bɔt dɛn tin dɛn de. Di kiŋ na di nɔt bin ebul fɔ “dɛsikret [ɔ dɔti] di tɛmpul” ɛn tap “di bɔn sakrifays we nɔ de tap,” bay we dɛn tray fɔ stɔp di fridɔm we Gɔd in pipul dɛn gɛt fɔ prez in nem. (Dan. 11:​30b, 31a) Di lida we na Itla bin ivin vaw se i go kil ɔl Gɔd in pipul dɛn na Jamani.

WAN NYU KIŊ NA DI NƆT BIN KAM

14. Udat bin kam fɔ bi di kiŋ na di nɔt afta di sɛkɔn wɔl wɔ? Ɛksplen.

14 Afta di sɛkɔn wɔl wɔ, di Sɔviɛt Yuniɔn bin kɔntrol bɔku say dɛn we dɛn pul kɔmɔt na Jamani in an, ɛn na dɛn bin kam fɔ bi di kiŋ na di nɔt. Lɛk di Nazi gɔvmɛnt, di Sɔviɛt Yuniɔn bin de du bad to ɛnibɔdi we bin de du wetin Gɔd want bifo i du wetin di kɔntri want.

15. Wetin di kiŋ na di nɔt bin du afta Wɔl Wɔ II dɔn?

15 Jɔs afta Wɔl Wɔ II dɔn, di nyu kiŋ na di nɔt we na di Sɔviɛt Yuniɔn ɛn in padi dɛn, bin bigin fɔ trit Gɔd in pipul dɛn bad. Akɔdin to di prɔfɛsi we de na Rɛvɛleshɔn 12:​15-17, dis kiŋ bin ban wi prichin wok, ɛn i bin sɛn bɔku pan Jiova in pipul dɛn na ɛgzayl. Infakt insay di las dez, di kiŋ na di nɔt de mek Gɔd in pipul dɛn sɔfa lɛk “wata,” bɔt i nɔ ebul fɔ stɔp di wok we Gɔd in pipul dɛn de du. *

16. Aw di Sɔviɛt Yuniɔn bin mek Daniɛl 11:​37-39 kam tru?

16 Rid Daniɛl 11:37-39. Fɔ mek wetin di Baybul bin dɔn tɔk kam tru, di kiŋ we de na di nɔt nɔ bin “bisin bɔt in papa dɛn [Gɔd].” Aw dat bin apin? Di Sɔviɛt Yuniɔn bin want fɔ dɔnawe wit rilijɔn kpatakpata, so dat bin mek dɛn tray fɔ tek di pawa we rilijɔn dɛn gɛt. So fɔ du dat, insay 1918 di Sɔviɛt gɔvmɛnt bin gi ɔda we mek dɛn bigin fɔ tich na ɔl di skul dɛn se Gɔd nɔ de. Aw di kiŋ na di nɔt bin “rɛspɛkt di gɔd we de na barik”? Di Sɔviɛt Yuniɔn bin du dat bay we i spɛnd bɔku mɔni fɔ mek in ami strɔng, ɛn i bin de mek bɔku bɔku pawaful wɛpɔn dɛn fɔ mek dɛn gɛt mɔ pawa. Di kiŋ na di nɔt ɛn di kiŋ na di sawt bin gɛda pawaful wɛpɔn dɛn fɔ kil bɔku bɔku pipul dɛn.

TU ƐNIMI DƐN WOK TOGƐDA

17. Wetin na di “tin we PAPA GƆD nɔ lɛk we go briŋ trɔbul”?

17 Di kiŋ na di nɔt dɔn sɔpɔt di kiŋ na di sawt wan patikyula we; dat na we dɛn “du tin we PAPA GƆD nɔ lɛk we go briŋ trɔbul.” (Dan. 11:​31) Di “tin we PAPA GƆD nɔ lɛk” na di United Nations.

18. Wetin mek dɛn kɔl di United Nations di tin we go “briŋ trɔbul”?

18 Dɛn kɔl di United Nations ɔganayze -shɔn di ‘tin we Gɔd nɔ lɛk’ bikɔs i se i go ebul fɔ du sɔntin we na Gɔd in Kiŋdɔm nɔmɔ go du; dat na fɔ mek di wanol wɔl gɛt pis. Ɛn di prɔfɛsi tɔk se di tin we Gɔd nɔ lɛk “briŋ trɔbul” bikɔs di United Nations go atak lay lay rilijɔn ɛn dɔnawe wit dɛn.—Luk di chat we gɛt di taytul “Tu Kiŋ dɛn We na Ɛnimi We di Wɔl Want fɔ Dɔn.”

WETIN MEK WI NID FƆ NO DIS ISTRI?

19-20. (a) Wetin mek wi nid fɔ no dis istri? (b) Us kwɛstyɔn wi go ansa insay di nɛks atikul?

19 Wi nid fɔ no dis istri bikɔs i de pruv se frɔm 1870 to 1991, Daniɛl in prɔfɛsi bɔt di kiŋ na di nɔt ɛn di kiŋ na di sawt dɔn kam tru. So wi gɛt fet fɔ se di ɔda pat pan di prɔfɛsi bak go kam tru.

20 Insay 1991, di Sɔviɛt Yuniɔn bin fɔdɔm. So udat na di kiŋ na di nɔt naw? Wi go ansa da kwɛstyɔn de insay di nɛks atikul.

SIŊ 128 Bia Te di Ɛnd Kam

^ par. 5 Wi de si tin dɛn we de sho se Daniɛl in prɔfɛsi bɔt “di kiŋ na [di] nɔt” ɛn “di kiŋ na [di] sawt,” stil de apin. Wetin mek wi se so? Ɛn wetin mek wi nid fɔ ɔndastand wetin dis prɔfɛsi de bɔt?

^ par. 5 Bikɔs ɔf di rizin we wi jɔs tɔk bɔt, wi nɔ fɔ kɔnt Roman Ɛmparɔ Ɔrelian (270-275 afta Krays) as “kiŋ na nɔt” ɔ Kwin Zɛnobia (267-272 afta Krays) as “kiŋ na sawt.” Dɛn bin dɔn rayt dis na chapta 13 ɛn 14 na di buk we nem Pay Attention to Daniel’s Prophecy!

^ par. 9 Insay 1890, Kaysa Wilɛm II bin pul Bismak na pawa.

^ par. 10 Dɛn bin du bɔku tin dɛn fɔ mek di gɔvmɛnt lɔs in pawa kwik kwik wan. Fɔ ɛgzampul, dɛn bin stɔp fɔ sɔpɔt di kiŋ, dɛn bin de tɛl ɔda pipul dɛn di sikrit bɔt di wɔ, ɛn dɛn fos di kiŋ fɔ lɛf fɔ rul.

^ par. 15 Lɛk wetin Daniɛl 11:​34 bin tɔk, di Kristian dɛn we de na kɔntri dɛn we di kiŋ na di nɔt de kɔntrol go lɛf fɔ sɔfa fɔ shɔt tɛm. Fɔ ɛgzampul, dis bin apin we di Sɔviɛt Yuniɔn bin ɛnd insay 1991.