1, 2. Wetin mek faya na fayn ɛgzampul fɔ sho di pawa we wi mɔt gɛt?

INSAY Ɔktoba 1871, faya bin kech na wan fɔrɛst na Wiskɔnsin, insay Amɛrika. Kwik kwik wan di faya kech big big wan ɛn bɔn lɛk tu bilyɔn tik dɛn so. I bin pas 1,200 pipul dɛn we day. Infakt, bɔku pipul dɛn bin day pan dis faya pas ɛni ɔda faya we bin dɔn kech na Amɛrika. I tan lɛk se na bin smɔl smɔl spak dɛn frɔm di tren dɛn we bin de pas na in mek dis big big faya kech. Wetin Jems 3:5 tɔk na tru, we i se: “Na lili faya, lɛkɛ di faya we kin kɔmɔt wɛn pɔsin krach machis, de mek big big bush bɔn.” Wetin mek Jems tɔk dɛn wɔd ya?

² Di men tin we Jems want fɔ tɔk bɔt de klia wan na vas 6, we se: “Wi mɔt tan lɛkɛ faya.” Di mɔt we di Baybul de tɔk bɔt na ya min di ebul we wi ebul fɔ tɔk. Jɔs lɛk faya, sɔntɛnde, di tin dɛn we wi kin tɔk kin briŋ kam big big prɔblɛm. Di Baybul ivin se di “mɔt, nain de mek, nain de pwɛl.” (Prɔv. 18:21) Bɔt dat nɔ min se wi fɔ lɛf fɔ tɔk bikɔs wi de fred se wi go se sɔntin we go ambɔg ɔda pɔsin, jɔs lɛk aw wi nɔ go se wi nɔ de yuz faya igen bikɔs wi de fred se i go briŋ kam prɔblɛm. Di men tin na fɔ kɔntrol am. If wi kɔntrol faya, wi kin ebul yuz am fɔ kuk,  wam wi bɔdi, ɛn yuz am as layt na nɛt. Wi mɔt gɛt pawa, bɔt if wi kɔntrol am, wi go yuz am fɔ prez Gɔd ɛn ɛp ɔda pipul dɛn.—Sam 19:14.

3. Us tri tin dɛn wi fɔ mɛmba bifo wi tɔk?

³ Ilɛksɛf wi de yuz wi mɔt fɔ tɔk ɔ wi de yuz wi an fɔ mek sayn, di ebul we wi ebul fɔ tɛl ɔda pipul dɛn aw wi de tink ɛn fil na wɔndaful gift frɔm Gɔd. Aw wi go yuz dis gift fɔ ɛp ɔda pipul dɛn, ɛn nɔ mek dɛn fil bad? (Rid Jems 3:9, 10.) Naw lɛ wi kam tɔk bɔt tri impɔtant tin dɛn we wi fɔ mɛmba bifo wi tɔk: (1) Ustɛm fɔ tɔk? (2) Wetin fɔ tɔk? (3) Aw fɔ tɔk?

4. Gi ɛgzampul fɔ sho se “tɛm de fɔ sɛt mɔt.”

⁴ Wi de tɔk ɛvride, bɔt dat nɔ min se wi fɔ de tɔk ɔltɛm. Infakt, na dat mek di Baybul se “tɛm de fɔ sɛt mɔt.” (Ɛkli. 3:7) We wi sɛt wi mɔt we ɔda pipul dɛn de tɔk, i de sho se wi rɛspɛkt dɛn. (Job 6:24) We wi kɔntrol wi mɔt ɛn nɔ tɔk bɔt sɔntin we ɔda pipul dɛn nɔ fɔ no, i de sho se wi gɛt sɛns ɛn wi de tink gud wan. (Prɔv. 20:19) We wi nɔ tɔk we pɔsin du wi sɔntin we fɔ mek wi vɛks, i de sho se wi gɛt sɛns.—Sam 4:4.

5. Aw wi go sho se wi gladi fɔ di mek we Gɔd mek wi ebul fɔ tɔk?

⁵ Bɔt di Baybul tɔk bak se “tɛm de fɔ tɔk.” (Ɛkli. 3:7) If yu padi gi yu fayn fayn gift, i go mɔs bi se yu nɔ go kip am lɛ pipul dɛn nɔ si am. Bifo dat, yu go sho se yu gladi fɔ di gift bay we yu yuz am di rayt we. Jiova mek wi ebul fɔ tɔk. Wi go sho se wi gladi fɔ dis gift we Jiova gi wi we wi de yuz am di rayt we, lɛk fɔ tɛl ɔda pipul dɛn aw wi de fil, tɛl dɛn bɔt di tin dɛn we wi nid, tɔk sɔntin we go ɛnkɔrej dɛn, ɛn prez Gɔd. (Sam 51:15) Aw wi go no di bɛst “tɛm . . . fɔ tɔk”?

6. Us ɛgzampul di Baybul gi wi fɔ sho se i impɔtant fɔ pik di rayt tɛm fɔ tɔk?

⁶ Prɔvabs 25:11 gi wi wan fayn ɛgzampul we de sho wi wetin mek i impɔtant fɔ pik di rayt tɛm fɔ tɔk. I tɔk se: “Ɛni wɔd we yu tɔk di rayt tɛm tan lɛk we yu tek gold mek fayn dizayn pan silva sɛtin.” We yu yuz gold fɔ mek sɔntin, i kin rili fayn. Bɔt we yu miks am wit silva, i go jɔs mek i fayn mɔ. Semweso, wi kin gɛt fayn tin fɔ tɛl pɔsin. Bɔt we wi pik di rayt tɛm fɔ tɔk to am, dat go ɛp di pɔsin mɔ. Aw wi go du dis?

7, 8. Aw wi brɔda dɛn na Jepan bin falamakata Jizɔs in ɛgzampul fɔ no ustɛm na di rayt tɛm fɔ tɔk bɔt di op we de fɔ di wan dɛn we dɔn day?

⁷ Sɔntɛm na wetin wi go se na in go rili ɛp di pɔsin, bɔt if wi nɔ pik di rayt tɛm fɔ tɔk, di pɔsin nɔ go ɔndastand ɔ gri wit wetin wi se. (Rid Prɔvabs 15:23.) Fɔ ɛgzampul, insay Mach 2011 wan atkwek ɛn bɔku bɔku wata bin kɔmɔt na di si ɛn pwɛl sɔm pat dɛn na di ist pat na Jepan. Bɔku siti dɛn na Jepan bin pwɛl. I pas 15,000 pipul dɛn we day. Pan ɔl we dis tin bin afɛkt Jiova Witnɛs dɛn ɛn dɛn neba dɛn we bin de na da eria de, di Witnɛs dɛn bin de yuz ɛni chans we dɛn gɛt fɔ kɔrej di wan dɛn we dɛn at pwɛl, wit di Baybul. Bɔt bɔku pan di pipul dɛn we bin de de na bin rial Budist dɛn ɛn dɛn nɔ bin no wetin di Baybul de tich. Wi brɔda dɛn bin no se dis nɔto di tɛm fɔ tɔk bɔt di op we de fɔ di wan dɛn we dɔn day. So, dɛn yuz da tɛm de fɔ kɔrej di wan dɛn we dɛn at bin pwɛl ɛn ɛksplen frɔm di Baybul wetin mek dɛn kayn bad bad tin ya kin apin to gud pipul dɛn.

⁸ Jizɔs bin no di tɛm we i nɔ fɔ tɔk, ɛn i bin no bak ustɛm na di rayt tɛm fɔ tɔk. (Jɔn 18:33-37; 19:8-11) Wan tɛm i bin tɛl  in disaypul dɛn se: “A gɛt plɛnti mɔ tin dɛn fɔ tɛl una, bɔt una nɔ go ebul fɔ kip dɛn ɔl na una at naw.” (Jɔn 16:12) Di Witnɛs dɛn na di ist pat na Jepan bin falamakata Jizɔs in ɛgzampul. Afta tu ɛn af ia dɔn pas we da bɔku bɔku wata bin kam na Jepan, di brɔda ɛn sista dɛn na Jepan bin jɔyn an wit di ɔda Witnɛs dɛn we de ɔlsay na di wɔl fɔ sheb di Nyus bɔt Gɔd in Kiŋdɔm No. 38 we gɛt di taytul “Yu Tink Se di Wan dɛn We Dɔn Day Go Gɛt Layf Bak?” Da tɛm de, plɛnti pipul dɛn bin gladi fɔ di kɔrej we di brɔda dɛn bin kɔrej dɛn wit di op we de fɔ di wan dɛn we dɔn day. Ɛn bɔku pan dɛn bin gladi fɔ tek di trakt. Sɔntɛnde pipul dɛn kɔlchɔ ɛn wetin dɛn biliv kin difrɛn, so wi nid fɔ no ustɛm na di rayt tɛm fɔ tɔk.

9. Ustɛm na di rayt tɛm fɔ tɔk we go mek wetin wi de tɔk fayn fɔ yɛri?

⁹ Sɔm patikyula tɛm dɛn de we wi nid fɔ no ustɛm na di rayt tɛm fɔ tɔk. Fɔ ɛgzampul, sɔmbɔdi go se sɔntin we go mek wi vɛks, pan ɔl we i nɔ min bad. I go mek sɛns fɔ lɛ wi tek tɛm tink if wetin di pɔsin se rili dat siriɔs fɔ lɛ wi se sɔntin. If wi want fɔ tɔk to di pɔsin, i nɔ go mek sɛns fɔ tɔk di tɛm we wi vɛks bikɔs wi go se sɔntin we nɔ fayn. (Rid Prɔvabs 15:28.) Semweso, wi nid fɔ no di rayt tɛm fɔ tɔk bɔt di trut to wi fambul dɛn we nɔto Witnɛs. Wi want fɔ mek dɛn no Jiova, bɔt wi fɔ peshɛnt wit dɛn ɛn tray fɔ ɔndastand dɛn. We wi tɔk di rayt wɔd di rayt tɛm, i go mek dɛn want fɔ lisin.

10. (a) Wetin mek wi fɔ tek tɛm pik di rayt wɔd dɛn we wi de tɔk? (b) Gi ɛgzampul bɔt wan we we nɔ fayn fɔ tɔk.

¹⁰ Di tin dɛn we wi kin tɔk kin mek pɔsin fil fayn ɔ mek i fil bad. (Rid Prɔvabs 12:18.) Tide, i kɔmɔn fɔ lɛ pipul dɛn insay Setan in wɔl yuz wɔd dɛn we de mek pɔsin fil bad. Bɔku pan di fim ɛn tɛlivishɔn program dɛn tide kin mek plɛnti pipul dɛn “mɔt shap pas nɛf” ɛn i kin mek dɛn “wɔd dɛn tan lɛk pɔyzin we kin kil pɔsin.” (Sam 64:3) So Kristian nɔ fɔ tɔk dɛn kayn we ya. Wan ɛgzampul bɔt wɔd we “tan lɛk pɔyzin” na we wi se sɔntin fɔ mɔlɛs pɔsin, mek i fil lɛk se in na smɔl pikin, ɛn tɛl am wɔd we go at am. Sɔntɛnde, wi kin tɔk dɛn we ya fɔ mek fɔn, bɔt kwik kwik wan wi kin fityay di pɔsin ɛn tɛl am bad wɔd. Kristian dɛn nɔ fɔ tɔk wɔd we go at ɔda pipul dɛn. Fɔ mek fɔn nɔ bad, bɔt wi fɔ avɔyd fɔ tɔk ɛni wɔd we go mek ɔda pipul dɛn laf, ɛn mek di pɔsin fil bad bɔt insɛf ɔ shem. Na dat mek di Baybul advays wi se: “Una fɔ lɛf fɔ tɔk bad wɔd, una fɔ de tɔk dɛn wɔd we go ɛp ɔda pipul, so dat wetin una de tɔk go du gud fɔ di pipul dɛn we de yɛri una.”—Ɛfi. 4:29, 31.

11. Wetin go ɛp wi fɔ pik di rayt wɔd dɛn fɔ tɔk?

¹¹ Jizɔs bin tɔk se “wetin di at ful wit nain di mɔt de tɔk.” (Mat. 12:34) So wi go ebul fɔ tɔk di rayt wɔd dɛn if wi de tink bɔt gud tin dɛn na wi at. Di we aw wi de tɔk de sho aw wi rili de si ɔda pipul dɛn. If wi gɛt lɔv ɛn sɔri-at, wi go tɔk fayn wɔd dɛn we go ɛp ɔda pipul dɛn.

12. Wetin go ɛp wi fɔ pik di rayt wɔd dɛn we wi want fɔ tɔk?

¹² Fɔ lɛ wi yuz di rayt wɔd dɛn, wi fɔ tink gud gud wan bifo wi tɔk. Ivin Kiŋ Sɔlɔmɔn we bin gɛt sɛns bin de tink gud wan, “luk tin dɛn minin, ɛn . . . stɔdi” fɔ “fɛn di rayt wɔd fɔ yuz ɛn rayt di tru.” (Ɛkli. 12:9, 10) Yu tink se i tranga fɔ mek yu tɔk “di rayt wɔd” dɛn? If na so i bi, yu fɔ lan aw fɔ yuz difrɛn wɔd dɛn. Wan we fɔ du so, na we wi tray fɔ no aw dɛn yuz wɔd dɛn na di Baybul ɛn na wi buk ɛn magazin dɛn. Lan  di minin bɔt wɔd dɛn we yu nɔ sabi. Di tin we impɔtant mɔ na dat wi fɔ lan aw fɔ yuz wɔd dɛn di we we go ɛp ɔda pipul dɛn. Wi kin stɔdi bak bɔt Jizɔs in ɛgzampul fɔ lan aw fɔ tɔk di we we go ɛp ɔda pipul dɛn. Jizɔs no di rayt tin fɔ tɔk bikɔs Jiova bin dɔn tich am. Di Baybul se: “Papa Gɔd . . . dɔn mek a [Jizɔs] sabi tɔk” di rayt wɔd dɛn “lɛk dɛn wan we dɛn tich, so dat a go no aw a go tɔk fɔ kɔrej pɔsin we dɔn fɛdɔp.” (Ayz. 50:4) If wi tek tɛm fɔ tink bɔt wetin wi want fɔ se, i go ɛp wi fɔ yuz di rayt wɔd dɛn. (Jems 1:19) Wi kin aks wisɛf dɛn kwɛstyɔn ya, ‘Dɛn wɔd ya we a want fɔ tɔk, di pɔsin go ɔndastand wetin a want fɔ se? Aw di wɔd dɛn we a want fɔ tɔk go mek di pɔsin fil?’

13. Wetin mek i fayn fɔ tɔk klia wan?

¹³ Trade, dɛn bin de yuz trɔmpɛt na Izrɛl fɔ gɛda di Izrɛlayt dɛn, fɔ mek dɛn ɔl go na dɛn tɛnt dɛn bak, ɛn fɔ mek di sojaman dɛn rɛdi fɔ go fɛt. Na dat mek di Baybul yuz di sawnd we trɔmpɛt de mek as ɛgzampul fɔ sho wi wetin mek wi nid fɔ yuz wɔd dɛn we izi fɔ ɔndastand. If di pɔsin we de blo di trɔmpɛt nɔ blo am fayn, i kin briŋ siriɔs prɔblɛm fɔ di sojaman dɛn we de go fɛt. Semweso, if wetin wi de tɔk nɔ klia ɔ wi nɔ tɔk stret, i go mek pipul dɛn kɔnfyus ɔ biliv sɔntin we nɔto tru. Pan ɔl we wi want fɔ tɔk klia wan, wi fɔ tek tɛm lɛ wi nɔ tɔk da rud we ɔ di we we go sho se wi nɔ rɛspɛkt di pɔsin.—Rid Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 14:8, 9.

14. Gi wan ɛgzampul bɔt aw Jizɔs bin yuz wɔd dɛn we izi fɔ ɔndastand.

¹⁴ Jizɔs bin sɛt di bɛst ɛgzampul fɔ wi bikɔs i bin de pik di rayt wɔd dɛn ɔltɛm we i de tɔk. Lɛ wi tɔk bɔt di shɔt ɛn pawaful tɔk we Jizɔs bin gi na Matyu chapta 5 to 7. Jizɔs nɔ bin yuz big big wɔd dɛn, ɛn i nɔ bin tɔk ɛni wɔd we go mek pɔsin fil bad. Bifo dat, i bin yuz wɔd dɛn we klia ɛn simpul we go tɔch di pipul dɛn at we bin de lisin to am. Fɔ ɛgzampul, fɔ mek di pipul dɛn nɔ go wɔri bɔt di tin dɛn we dɛn nid fɔ it fɔ di de, i bin tɔk bɔt aw Jiova de gi di bɔd dɛn tin fɔ it. Dɔn we Jizɔs bin de kɔmpia di wan dɛn we bin de lisin to am to bɔd dɛn, i se: “Una impɔtant pas bɔd fawe!” (Mat. 6:26) Dat na bin fayn ɛn simpul we fɔ ɛp di pipul dɛn fɔ ɔndastand! Lɛ wi kam tɔk naw bɔt di nɔmba tri tin we wi fɔ mɛmba bifo wi tɔk.

15. Wetin mek wi fɔ yuz fayn fayn wɔd dɛn we wi de tɔk to pɔsin?

¹⁵ Wetin wi se ɛn aw wi se am rili impɔtant. We Jizɔs bin de tɔk na wan Ju mitin os na Nazarɛt usay i mɛn, “di fayn fayn wɔd dɛn we i tɔk” mek di pipul “dɛn wɔnda.” (Lyuk 4:22) We wi yuz fayn fayn wɔd dɛn fɔ tɔk to pipul dɛn, dɛn go ɛnjɔy fɔ lisin to wi ɛn gri wit wetin wi se. (Prɔv. 25:15) Wi kin falamakata di fayn we aw Jizɔs bin tɔk to pipul dɛn, we wi tek tɛm pik di rayt wɔd ɛn tink bɔt aw ɔda pipul dɛn go fil. We Jizɔs bin si se di pipul dɛn want fɔ lisin to am, i bin sɔri fɔ dɛn ɛn “bigin fɔ lan dɛn plɛnti tin.” (Mak 6:34) Ivin we pipul dɛn tɛl Jizɔs wɔd we go at am, i nɔ bin yuz wɔd dɛn we go at dɛn bak.—1 Pit. 2:23.

16, 17. (a) We wi de tɔk to pɔsin na wi famili ɔ wi tayt padi dɛn na di kɔngrigeshɔn, aw wi go falamakata Jizɔs? (Luk di pikchɔ nia dis atikul in taytul.) (b) Gi wan ɛgzampul we de sho se we wi tɔk fayn, i kin briŋ kam bɛnifit.

¹⁶ I nɔ kin izi fɔ wi fɔ tɔk saful ɔ tek tɛm tɔk we wi de tɔk to pɔsin we wi rili sabi. Wi kin tink se wi nɔ nid fɔ tek tɛm we wi want fɔ tɔk to am. I kin izi fɔ lɛ wi tɔk dɛn  kayn we ya to pɔsin na wi famili ɔ wi tayt padi na di kɔngrigeshɔn. Yu tink se Jizɔs bin fil se bikɔs in ɛn in disaypul dɛn na tayt padi so i fɔ tɔk to dɛn ɛnikayn we? Nɔ, Jizɔs nɔ bin tink da we de atɔl! We in disaypul dɛn bin de agyu bɔt uswan pan dɛn fɔ bi di edman, Jizɔs tɔk fayn to dɛn ɛn yuz wan smɔl pikin as ɛgzampul fɔ kɔrɛkt dɛn. (Mak 9:33-37) Ɛlda dɛn go falamakata Jizɔs in ɛgzampul bay we dɛn nɔ de “tɔk traŋa wan pan” di pɔsin we dɛn de advays.—Gal. 6:1.

¹⁷ Ivin we sɔmbɔdi se sɔntin we mek wi fil bad, we wi tɔk fayn fayn wan to am, i kin rili ɛp. (Prɔv. 15:1) Fɔ ɛgzampul, wan sista we nɔ gɛt man, in bɔy pikin bin de ayd fɔ du bad ɛn mek lɛk se i de sav Jiova. Wan ɔda sista we bin de sɔri fɔ dis bɔbɔ in mama tɛl am se: “I rili sɔri fɔ no se yu nɔ tren yu pikin fayn.” Di mama tink fɔ sɔm tɛm ɛn tɔk se: “Na tru se di we aw tin de go rayt naw nɔ dat fayn, bɔt a stil de kɔntinyu fɔ tren am. Tɔk to mi afta Amagɛdɔn; dɔn wi go no.” Di fayn we aw di mama bin tɔk to di sista bin mek prɔblɛm nɔ de bitwin dɛn tu, ɛn dat bin ɛnkɔrej di bɔbɔ we bin yɛri we dɛn bin de tɔk. Di bɔbɔ kam fɔ no se in mama nɔ taya pan am yet. Dis bin mek i lɛf fɔ spɛn tɛm wit in bad padi dɛn. Afta sɔm tɛm, i baptayz, ɛn leta i bin wok na Bɛtɛl. Ilɛksɛf wi de wit wi brɔda ɛn sista dɛn, wi famili, ɔ strenja dɛn, wi fɔ tɛl dɛn “tin we go mek dɛn gladi fɔ yɛri wetin [wi] de tɔk ɛn we go mek dɛn want fɔ yɛri mɔ.” Wi fɔ tray fɔ du dis ɔltɛm.—Kɔl. 4:6.

18. Aw wi go fala Jizɔs in ɛgzampul we wi de tɔk?

¹⁸ Di ebul we wi ebul fɔ yuz wɔd dɛn fɔ mek ɔda pipul dɛn no aw wi de tink ɛn fil rili wɔndaful. Lɛ wi falamakata Jizɔs bay we wi de pik di rayt tɛm, tray fɔ pik di rayt wɔd dɛn, ɛn tray tranga wan fɔ tɔk fayn fayn wan to pɔsin. So lɛ wi yuz wɔd dɛn we go ɛnkɔrej ɔda pipul dɛn ɛn mek Jiova gladi.