Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

SUƐI LEBOLII 15

“Mbo Luei Kundala Wanaa Laalaŋnda Yoomuaŋ”

“Mbo Luei Kundala Wanaa Laalaŋnda Yoomuaŋ”

Mi buɛiyaa kelaa choo wa mala wanaa laalaŋnda o kundalaŋ niŋ le mi laalaŋ ndaa hiou lachi a kaloo poŋ

O tɔlnuŋ o Walta Kiilaa 15:​36–16:​5 choo

1-3. (a) Nɛɛ wa yɛ wana malaa sɛnɛi Pɔɔl lo, nduyɛ wana suu maa vɛɛ o wa yɛ? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ pɛɛku o suɛi lebolle hei niŋ?

 MƐƐ nda wa kɔlaŋ o chieeŋ nɔ nɛila wɔɔŋndaŋ ndoŋ niŋ, Pɔɔl wa po feleŋgɔnɔ wa ndu ikɛiyo mɛɛndaŋndo nyɛkɛndɛ kɛndɛi. Po feleŋgɔnɔɔ hoo nɔ diolaŋ ni aa Timoti. Yoomuaŋ pila ndoo nɔ ni. Naapum o wa niŋ le fuuluuwo wɔsilaŋ 20. Mɛɛ nda kua fau, lende koni nda wa chiee Timoti wo, tanda Lista vɛlɛ a Akooniɔm ndo mɛiyo kɔɔli ni. Yɛɛ wa yɛ nda lachi? Pɔɔl ndoo nɔ niŋ taasioo otiŋ a sɔɔŋ wa nda lachi woŋ okɔɔ. Kanifuule balɔɔ ndɔ diiŋ ndɔ lemisiɔnalueiyo wa hoo ni. Ndoo sina maa kpundɛlaŋ a bahawɛilaŋ la cho nda wa lachi tau. Baa po feleŋgɔnɔɔ hoo ndoo tiu pa ba mbo biunuŋ bahawɛila wa nda lachi laŋ?

2 Pɔɔl ndoo nɔ tiindaŋndo o Timoti niŋ, naapum mbo hiau mɛɛ Timoti ndoo nɔ tiindaŋndo o ndupila niŋ yɛ. Sɔɔŋ yɔŋnuŋ ndoŋ tosa ni mi Pɔɔl nɔ tiindaŋ waa nuaa mbo hiau maa paandu. Kanifuule ndoo yeema wana kpeekpei ndoo bɛnda le ndu waa ikɛiyo. Pɔɔl ndoo sina maa wali wa nda lachi wo, mɛɛ kundalaŋ yilɔɔ a laŋ yoomuaŋ lueiyo cho nuaa yɛ, ndoo yeema wana ndoo tiindaŋ, nduyɛ mi diompilɔɔ wa nda tɛɛŋ o ndu tosaa niŋndo. Le yɛɛ Pɔɔl ndoo nɔ yɛ yiyaŋ waa nuaa? Saboo opilɛ wa ni, kɛɛ sinapɛŋgu tosa ma piɔuwaŋ nda Banabaa wo.

3 O suɛi lebolle hei niŋ, ŋ cho pɛɛku a nɛi kpeekpei naŋ soliŋ kpeku le kɛɛ sinapɛŋgoo toosiaŋndo tɛɛŋndo. Ŋ cho vɛlɛ pɛɛku le sabu Pɔɔl ndoo hɛli Timoti le ndu malaa wo, nduyɛ a wali sɔvɛ buɛiyaa ibuŋgaa nɔ hau le tosaa wo okɔɔ.

“Ŋ Miiŋgu Niko Miŋ Kɔ Yil Puaapiliaa” (Walta Kiilaa 15:​36)

4. Yɛɛ Pɔɔl ndoo kɛɛsiaŋ yɛ o kɔl le tosaa o balɔɔ ndɔ lemisiɔnaluei diiŋ ndɔɔ niŋ?

4 O suɛi lebolii naŋ hiou ve niŋ, miŋ cha mɛɛ puaa hiɔɔluaa haa Pɔɔl, Banabaa, Chuda, a Sailaa taŋgul kunda wanaa laalaŋnda o Aŋtiɔɔ niŋ a kɛɛsiaa dialii kuumbaŋ choo ve ndii tosa a hivi chiɛi kɔɔlioo okɔɔ wo yɛ. Yɛɛ cheleŋ Pɔɔl ndoo tosa yɛ? Mbo dimul Banabaa a kɛɛsiaa sɛnɛiyo hoo okɔɔ aa: “Ŋ miiŋgu niko miŋ kɔ yil puaapiliaa o chieeŋ bɛnduŋ naŋ kei yooŋgu kɛndɔɔ dimi a Chɛhowa okɔɔ woŋ niŋ kpou, le sinaa mɛɛ nda cho yɛ.” (Walta. 15:​36) O cho a yilɔɔ ichaŋyaa okɔɔ le Pɔɔl wa suɛi hei le Kilisiɔŋaa sɛnɛiya kɔlaŋ yilɔɔ le. Yau Walta Kiilaa chɔm kpendekele sabu Pɔɔl wa kɔlaŋ yilɔɔ diiŋ ndɔ lemisiɔnalueiyo wo. Sabu tasoo, le mbo hiou lachi a puaapiliaa chɔmndo sɔɔŋ dialii kuumbaŋ choo ve chɛlaŋ choo woŋ. (Walta. 16:​4) Sabu diiŋ ndɔɔ, maa buɛi kelaa choo, mi Pɔɔl kɛɛsiaŋ o kɔl le kundala wanaa laalaŋnda taŋgullo, nduyɛ a nda malaa ma hiou lachi a kaloo poŋ o laalaŋndo niŋ. (Luomaŋ. 1:​11, 12) Vɛɛ kɔɔna Chɛhowaa cho yɛ hau tamasi kiilaa kɛsi wo tolɔɔ kɔɔli?

5. Vɛɛ Dialii Kuumbaŋ Choo Ve o palɛi nɛi hei niŋ yɔŋgu yɛ nɛi chɔmaa, a kɔl dɛɛniaa o kundalaŋ lo kpou?

5 Hau, mi Kiliti soliŋ Dialii Kuumbaŋ Choo Seiyaa Chɛhowaa kpeku le kunda leKilisiɔŋndo nɛi chɔmaa kioo. Mi Dialii Kuumbaŋ Choo Ve yɔŋgu nɛi chɔmaa a kɔl dɛɛniaa o kundalaŋ lo kpou chieeŋndo balɔɔ silɔ, sanaa a yaula wa o tɛɛŋgii nɛi choo laŋ, la nda soli o pɛi choo laŋ, bɔŋaŋnda leKilisiɔŋndaŋ, vɛlɛ a nɛila yɛ yɛla nda soliŋ kpeku le suukaŋndo laŋ. Ma kindiŋ vɛlɛ teleŋ o teleŋ le waa suukaŋndo a kunda kɛ kɛ. Nduyɛ buɛiyaa ibuŋgaa nda soliŋ kpeku ni le hei tosaa. Mi Dialii Kuumbaŋ Choo Ve yulu bɛnduaa kundaa suliŋ nda isu o waalaŋ niŋ chieeŋndo balɔɔ silɔ le ma wa buɛiyaa ibuŋgaa.

6, 7. Ɔɔ kalaŋnda buɛiyaa ibuŋgaa nɔ laŋ lapum?

6 Hau, te buɛiyaa ibuŋgaa kuɛ yilɔɔ pɛ o kundalaŋ niŋ, ma handu kɔllo o wana o wana choo, nduyɛ ma ke nda kɔl dɛɛniaa tɔlnuŋ o Baabuiyo choo wo. Vɛɛ nda tosa yɛ kɛŋ? Ma tosa hei sanaa a tamasi Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ kɛsi wo tolɔɔ kɔɔli, mɛɛ Pɔɔl cho nuaa yɛ. Mi Pɔɔl sila chaaŋaa nduaa buɛiyaa kelaa choo wa aa: “Dimul waŋnda suɛi Mɛlɛkɛi. O wa a teleŋ kɛndɛ, o wa a teleŋ wɔɔŋ, wa nda ndi dimullo teleŋ o teleŋ. Chɔɔmuu siɔwuŋ ndaŋ, sila nda o kala kala, nduyɛ ma luei nda yoomuaŋ. Wa muŋ kpou tosaa a biuwɔŋndo, nduyɛ ma pɛɛku nda nyɛkɛndɛi. . . . Ma hiou lachi a yooŋgu kɛndɔɔ dimioo.”—2 Timo. 4:​2, 5.

7 Le tosaa nyɛ diomndaŋ ndaŋ la dimi wo, mi buɛi ibuŋgaa latulu nda laa ndɔ [te o nɔ pɛ lanɔ], tosa wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ o nɛila yɛ yɛlaŋ niŋ a wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa o kunda o kuɛ yilɔɔ wo niŋ. Buɛiyaa ibuŋgaa haa nɔ sɛmbɔɔ le wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ tosaa, nduyɛ wanaa chaa pɛɛkoo nyɛkɛndɛiya nda cho ni. Mi suliŋnda ndala kɛndɛlaŋ ndaŋ la piiliaŋ saa Chɛhowaa tau. (Luomaŋ. 12:​11; 2 Timo. 2:​15) Nduyɛ waŋnda sina nda le kaa sala soliaŋ nda nɔ hoo wo. Ma yɔŋguŋ wulee le kɔlaŋ o fondaŋnda wɔɔŋndaŋ o yɔŋ bɛɛ a teleŋ lesiallo. (Filipi. 2:​3, 4) Mi buɛiyaa ibuŋgaa haa yɔŋgu vɛlɛ kɔl dɛɛniaa, ma pɛɛku, nduyɛ ma luɛi kunda kɛ kɛ nda kuɛ pɛ yilɔɔ yoomuaŋ sanaa a sɔɔŋ tɔlnuŋ o Baabuiyo choo woŋ yɔŋgoo.

“Ma Sɛɛŋgiaŋ o Suɛi Hei Choo Kalaŋ” (Walta Kiilaa 15:​37-41)

8. Yɛɛ Banabaa ndoo tosa yɛ mɛɛ Pɔɔl kɛɛsiaa le ma kɔ yil puaapiliaa?

8 Mi Banabaa chɛl kɛɛsiaa Pɔɔl lo le kɔlaŋ ‘puaapiliaa yilɔɔ.’ Nda ŋiɔɔŋ kpou tosa niŋ wallo maa buɛiyaa kelaa choo wa, nduyɛ ndaa sina niŋ fondaa a wanaa nda wa kɔlaŋ yilɔɔ wa. (Walta. 13:​2–14:​28) Lelaŋ kɛɛsiaa Pɔɔl ndoo hiŋ hoo le kɔlaŋ diompilɛ wo wa kɛɛsiaa sɔvɛ, nduyɛ taasioo wa leniŋ. Ke mi sɛɛŋgiaŋndo luɛi nda tɛɛŋ. Walta Kiilaa 15:​37 dɔɔŋ kona aa: “Mi Banabaa baŋ kaŋgalaŋ le mi ndaa kuɛ latulu a Chɔŋ, o ndaa veelu aa Maki wo.” O cho kɛɛsiaa le Banabaa wa yɔŋgoo le. Kɛ baŋɔɔ ndoo baŋ ni le mi ndaa kuɛ latulu a Maki tooŋgoo ndɔ maa buɛi kelaa choo wo opilɛ o balɔɔ lemisiɔnalueiyo hoo niŋ.

9. Le yɛɛ Pɔɔl ndoo kɛɛ yɛ Banabaa diom?

9 Kɛ Pɔɔl chɛl kposoŋ te. Le sabu yɛɛ? Mi Baabuiyo dimi aa: “Pɔɔl ndoo yeema mi Maki ndoo kuɛ nda kɔɔli le, kanifuule teleŋ pilɛ, mbo mɛi nda Pamfiliaa mbo miiŋguŋ, o liila lɛ nda yooŋgu kɛndɔɔ dimioo le.” (Walta. 15:​38) Maki ndoo liila niŋ Pɔɔl a Banabaa o balɔɔ nda lemisiɔnaluei tasoo niŋ. Kɛ o biunuŋ le ma chii le. (Walta. 12:​25; 13:​13) O balɔɔ koŋ niŋ, mɛɛ nda wa Pamfiliaa, mi Maki mɛi nda loŋ, okoŋ mbo miiŋguŋ o ndu lo chiee Chulusalɛm. Baabuiyo suu a sabu ndoo mɛi nda loŋ ndo okɔɔ le. Kɛ mi Pɔɔl cha nyɛ Maki ndoo tosa hoo wo maa, o ve wana saalaŋ isɔɔ le. Naapum Pɔɔl ndoo nɔ kiisaŋndo maa Maki ve wana wana nɔla ma tiindaŋ te.

10. Yɛɛ yɔŋnuŋ yɛ mɛɛ sɛɛŋgiaŋndo luɛi Pɔɔl nda Banabaa tɛɛŋ, nduyɛ yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo?

10 Banabaa wa wɔ hiouwɔɔ lachi kɛ a baŋɔɔ kaŋgalaŋ le ma kuɛ nda Maki waa latulu. Mi Pɔɔl bɛɛ baŋ kaŋgalaŋ maa Maki kue a nda latulu le. Walta Kiilaa 15:​39 dimi aa: “Ma sɛɛŋgiaŋ o suɛi hei choo kalaŋ, okoŋ ma piɔuwaŋ.” Le hei, mi Banabaa luɛi o dɛndɔɔ niŋ le miiŋgɔŋndo o ndu lo chiee Saipulɔɔ latulu nda Maki. Kɛ mi Pɔɔl ndu hiau lachi a wali ndɔɔ tosaa. Baabuiyo dimi aa: “Mi Pɔɔl ndu chua Sailaa. Mɛɛ puaapiliaa mal Pɔɔl Chɛhowa o ba le mbo tosal ndu kɛndɛi nduɛi bɛnduei, ma kuaŋnuŋ.” (Walta. 15:​40) Mi nda ŋiɔɔŋ kpou kua diompilɛ ‘Siiliaa a Siliisiaa, le kundala wanaa laalaŋnda yoomuaŋ lueiyo.’—Walta. 15:​41.

11. Suliŋnda kuɛɛ la mala yɛ naa le piɔuwaŋ fafɛɛŋndo kpakpalaa te sɛɛŋgiaŋndo luɛi naa pɛ tɛɛŋ?

11 Konaa hoo loonuŋ naa a haki cho naa waŋnda chieeya o ŋdiallo. Pɔɔl nda Banabaa ndaa sɔla niŋ suei yulaŋ teŋgeŋnde le waa hɔlte dialii kuumbaŋ choo ve. Naapum mi Pɔɔl simnuŋ waŋndo opilɛ o dialii kuumbaŋ choo ve choo. A koŋ kpou, mi Pɔɔl nda Banabaa tosa sɔɔŋ le mɛɛ nda wa wanaa lahakiaa yɛ. Baa mi ndaa chɛl pa mi suɛi hei piɔu nda tɛɛŋ lefafɛɛŋ? Mi che bɛɛ wanaa lahakiaa nda wa ni, kɛ wanaa tusiaŋnda Pɔɔl nda Banabaa wa ni, nduyɛ ndaa nɔ yiyaŋ Kiliti wo. I cho kpendekele maa mɛɛ teleŋ tiŋ hiou, ma chɔm kaala leKilisiɔŋndo, nduyɛ ma malnaŋ lahaki fasɛi. (Ɛfi. 4:​1-3) Mɛɛ nyɔɔ viou tiŋ, mi Pɔɔl nda Maki tosa walta iMɛlɛkayala bɔɔbɔɔ diompilɛ. aKolo. 4:​10.

12. Kaa suu yɛɛ wanaa cho hau chilaŋ chuaa wa nɔ yɛ ma nɔ le tamasi Pɔɔl nda Banabaa wo tolɔɔ kɔɔli?

12 Sɛɛŋgiaŋ lepilɛ ndaa sɛɛŋgiaŋ hoo wo ve kaa nda kposoŋ te. Waŋnda ndaa sina Banabaa tau le mɛɛ ndoo nɔ kaalaa a kɛndɛi yɛ. Nduyɛ pɛɛŋ mi che bɛɛ ndu ndoo nɔ diolaŋ ni aa Choosɛ, kɛ mi kiilaa ke ndu vɛlɛ diolaŋ aa Banabaa. Ndu sim ni, “Wana Dɛɛniaa Waŋnda Kɔltaŋ Ndo.” Pɔɔl bɛɛ waŋnda ndaa sina ndu maa wana ndoo chɔm buulaŋndo le waŋnda wo o wa ni, nduyɛ o wa wana kɛndɛ. (1 Tɛsa. 2:​7, 8) Maa Pɔɔl nda Banabaa, Kilisiɔŋaa cho hau chilaŋ chuaa wa, mɛɛ buɛiyaa ibuŋgaa cho nuaa yɛ, nɔ ma chɔm kaa tusiaŋndo lɔɔlɔɔ nduyɛ ma chɔm chaaŋaa ndaa bɛnduaa kundaa a wanaa cho o kundaa niŋ nda kpou kaalaa.—1 Pitɛ 5:​2, 3.

A “Wa Sɔɔŋ Kɛndɔŋ Dimioo Tau a Timoti Okɔɔ” (Walta Kiilaa 16:​1-3)

13, 14. (a) Nɛɛ wa yɛ Timoti, nduyɛ vɛɛ nda looku yɛ chiikaŋ nda Pɔɔl? (b) Yɛɛ tosa yɛ mi Pɔɔl chɔm yeemɛi teŋgeŋnde o Timoti niŋ? (c) Kalaŋ lusulɛi kuɛɛ Timoti ndoo sɔla yɛ?

13 Mi Pɔɔl kua balɔɔ ndɔ lemisiɔnaluei diiŋ ndɔɔ tosaa Kaleesiaa o tanda maLuomaŋndo niŋ, naa ndaa kila kundalaŋ latiŋ nda. “Okoŋ mi Pɔɔl fuuluu Dɛbi. Mɛɛ o chɛŋ loŋ, mbo kua Lista.” Baabuiyo dimi aa: “Wana laalaŋ pilɛ wa loŋ diolaŋ aa Timoti. Chuunɔɔ kala ndɔ wa ni, nduyɛ ndu bɛɛ wana laalaŋndo o wa ni. Kɛ Kilikiinɔɔ finya ndɔ wa ni.”—Walta. 16:​1. b

14 I cho kpendekele maa, Pɔɔl ndoo che niŋ yuŋgu Timoti wo mɛɛ o kuɛ yilɔɔ le teleŋ tasoo o fondɛi keŋ niŋ a wɔsi 47 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli. Kɛ mi Pɔɔl chɔm niŋ yeemɛi teŋgeŋnde o Timoti niŋ mɛɛ o kuɛ yilɔɔ ndɔ diiŋ ndɔɔ o fondɛi hei niŋ, wɔsilaŋ latiɔɔŋ ɔɔ la yaa hiouwɔɔ o kɔla ndɔla taselaŋ kɔɔli. Le sabu yɛɛ? Kanifuule puaapiliaa “wa sɔɔŋ kɛndɔŋ dimioo tau a Timoti okɔɔ.” O cho ko puaapiliaa o ndu lo chiee le ndaa dimi sɔɔŋ kɛndɔŋ a ndu okɔɔ le, kɛ mi tɔɔ ndɔ kɛndɔɔ tiu o chieeŋ cheleŋ niŋ. Mi konaa dimi maa, mi puaapiliaa Lista a Akooniɔm, a wa landaŋ a chiee ndɔɔ le mɛɛliilaŋ 20 nda bɛɛ dimi sɔɔŋ kɛndɔŋ a ndu okɔɔ. (Walta. 16:​2) Sanaa a mala nyina diandaa, mi bɛnduaa ke Timoti kalaŋ lusulɛiyo le waa a Pɔɔl nda Sailaa Latulu o wali buɛile kelaa choo leŋ niŋ.—Walta. 16:​3.

15, 16. Vɛɛ Timoti looku yɛ tɔɔ kɛndɔɔ sɔla?

15 Vɛɛ Timoti ndoo looku yɛ tɔɔ kɛndɔɔ hoo sɔla o feleŋgɔyɛi nduɛi niŋ? Baa dɛnɛ ndɔ sinaa, naŋɔɔ ndɔɔ, ɔɔ taasi ndɔɔ tosa ni? Teleŋnda bɔɔbɔɔ, mi waŋnda chieeya handu kɔllo o sɔɔŋ muŋ choo. Nduyɛ mi Saamiɛɛ, wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo bɛɛ handu kɔllo o naŋɔɔ lahɔllo choo. Kɛ mi Chɛhowa loonuŋ ndu aa: “O cho mɛɛ waŋnda chieeya nda cha sɔɔŋ yɛ le ya I cha muŋ te. Waŋnda chieeya nda o kɔɔ ko nda tofa ni, kɛ ya Mɛlɛka o kɔllo niŋ di ya tofa ni.” (1 Saam. 16:​7) O cho ko sɔɔŋ muŋ te Timoti ndoo nɔ le, kɛ ndoo nɔ vɛlɛ suliŋnda kɛndɛlaŋ ndu o ŋdial, la tosa mbo sɔla diola kɛndɛlaŋ chaaŋaa nduaa Kilisiɔŋnda tɛɛŋ ndo.

16 Mɛɛ wɔsioŋ ŋtiŋ hiou, mi kiilanɔɔ Pɔɔl suaa a suliŋnda leKilisiɔŋndaŋ latiŋ la Timoti ndoo nɔlaŋ okɔɔ, mɛɛ kaa sala soliaŋndo, kaalaa, a buulaŋ ndoo chɔm le walta iMɛlɛkayalaŋ ndo la cho nuaa yɛ. (Filipi. 2:​20-22) Waŋnda ndaa sina vɛlɛ Timoti tau le ‘laalaŋ kpeekpei ndoo nɔ wo.’—2 Timo. 1:​5.

17. Vɛɛ feleŋguaa hau tuallɛ tamasi Timoti wo kɔɔli?

17 Hau, mi feleŋguaa bɔɔbɔɔ tol tamasi Timoti wo kɔɔli le kaala Mɛlɛka chɛltaŋ nɔɔ. Chɔŋ o chuaambɔyɛi ndɛi niŋ, ma kindiŋ le chaŋyɛi kɛndɛi nɔɔ a Chɛhowa vɛlɛ a wanaa nduaa. (Pulɔ. 22:​1; 1 Timo. 4:​15) Ma chɔm laalaŋ kpeekpeiyo, nduyɛ a ve sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tosaa ma handuŋ o hɔl maa a cho Chɛhowa piɛiyo le. (Sam 26:​4) Fulamakɔɔlioo cho ni, maa Timoti, mi feleŋguaa bɔɔbɔɔ tosa walta sɔvɛlaŋ o kundaa niŋ. Ma nɛŋi wanaa Chɛhowaa balu nda wa kɔl, te a suliŋ pɛ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Nduyɛ te teleŋ tiŋ hiou pɛ, ma yɔŋgu yoomula ndalaŋ o Chɛhowa lo okoŋ ma sɔla yiŋɔɔ.

“Mi Kundala Wanaa Laalaŋnda La Hiau Lachi a Kaloo Poŋ o Laalaŋndo Niŋ” (Walta Kiilaa 16:​4, 5)

18. (a) Dilakeŋnaŋnda kuɛɛ Pɔɔl nda Timoti ndaa tuei yɛ yeela le mɛɛ nda wa buɛiyaa kelaa choo wa yɛ? (b) Tɔnɔ yɛɛ kundalaŋ laa sɔla yɛ?

18 Mi Pɔɔl nda Timoti tosa wallo diompilɛ le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ. Le mɛɛ nda wa buɛiyaa kelaa choo wa yɛ, ma tosa walta bɔɔbɔɔ le dialii kuumbaŋ choo ve. Mi Baabuiyo dimi aa: “Mɛɛ nda wa kɔlaŋ, chiee nda fuuluu ko, a chɔm puaapiliaa loŋ sɔɔŋ kiilaa a bɛnduaa o Chulusalɛm niŋ chɛlaŋ choo woŋ, le ma bii muŋ.” (Walta. 16:​4) I cho kpendekele maa, mi kundalaŋ la tual nɛi chɔmaa kiilaa a bɛnduaa o Chulusalɛm niŋ kɔɔli. Fulamakɔɔlioo wa ni, “mi kundala wanaa laalaŋnda la hiau lachi a kaloo poŋ o laalaŋndo niŋ, nduyɛ lepaa o lepaa waŋnda wa hiouwɔɔ lachi a kuiyo.”—Walta. 16:​5.

19, 20. Le yɛɛ Kilisiɔŋnda nɔ yɛ ma diikuŋ “wanaa cho chilaŋ chuaa” wa?

19 O nɛi pilɛ koŋ choo, Seiyaa Chɛhowaa cho hau salala bɔɔbɔɔ tueiyɔɔ yeela le mɛɛ nda cho nɛila chɔmaala “wanaa cho chilaŋ chuaa” wa diikɔŋndo yɛ. (Hibu. 13:​17) Lɛ mɛɛ chieeŋndo hoo cho hiouwɔɔ lachi a siŋgaŋndo yɛ, Kilisiɔŋnda nɔ ma chɛl nduyɛ ma tol nɛila chɔmaalaŋ, a silala nda cho sɔlaa “buɛi cho sakpo nduyɛ mbo wa buɛi taasi wo” o ba laŋ kɔɔli. (Maa. 24:​45; 1 Kɔliŋ. 7:​29-31) Te ŋ tosa hei pɛ, i cho naa mala ŋ feŋaŋ o laalaŋ naa choo le, nduyɛ ŋ nɔ vɛlɛ sɔŋ o sɔŋ o chieeŋndo hoo niŋ te.—Chemi. 1:​27.

20 Maa Pɔɔl, Banabaa, Maki, a bɛnduaa pɔyaŋaa cheleŋ o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ, Kilisiɔŋaa cho hau chilaŋ chuaa wa bɛɛ, mɛɛ Dialii Kuumbaŋ Choo Ve cho nuaa yɛ, wanaa lahakiaa nda cho ni. (Luomaŋ. 5:​12; Chemi. 3:​2) Kɛ le mɛɛ Dialii Kuumbaŋ Choo Ve cho Diom Mɛlɛkaa a tamasi kiilaa kɛsi wo tolɔɔ kɔɔli yɛ, ŋ tiuba miŋ tiindaŋ nda. (2 Timo. 1:​13, 14) Fulamakɔɔlioo cho wa ni, mi kundalaŋ kpou la sɔla yoomuaŋ, nduyɛ mi la lo la kala poŋ o laalaŋndo niŋ.