Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

SUƐI LEBOLII 13

“Mi Suɛi Hei Huŋ a Sɛɛŋgiaŋndo”

“Mi Suɛi Hei Huŋ a Sɛɛŋgiaŋndo”

Mi suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo komal dialii kuumbaŋ choo ve

O tɔlnuŋ o Walta Kiilaa 15:​1-12 choo

1-3. (a) Bahawɛi kuɛɛ wa yɛ kunda leKilisiɔŋndo piɔu tɛɛŋ? (b) Tɔnɔ yɛɛ naŋ cho yɛ sɔla te ŋ pɛɛku pɛ a konaa hoo okɔɔ o yau Walta Kiilaa niŋ?

 MI PƆƆL nda Banabaa miiŋgu Aŋtiɔɔ, chiee bɛndoo o Siiliaa niŋ a kɔl kɛndɛ, mɛɛ nda fula o balɔɔ nda tase lemisiɔnalueiyo niŋ. A wa a kɔl kɛndɛ le mɛɛ Chɛhowa ndoo “kumbul wanaa cho ŋChuu le wa nɛiyo le ma simnuŋ wanaa laalaŋnda yɛ.” (Walta. 14:​26, 27) I hiou kpou ve, mi yooŋgu kɛndɔɔ dimiŋ o Aŋtiɔɔ niŋ kpou. “Nduyɛ mi wanaa bɔɔbɔɔ” ve ŋChuu le wa simnuŋ wanaa laalaŋnda.—Walta. 11:​20-26.

2 Mi yooŋgu kɛndɔɔ a hiouwɔɔ lachi yɔŋnuŋ hoo wo fuuluu Chudiaa. Kɛ o cho waŋnda kpou le ndaa naŋ kɔl a yooŋgoo hoo le kanifuule, mi hei huŋ a bahawɛi hivi chiɛi kɔɔlioo. Chiɛɛliaŋ yɛɛ wa yɛ Kilisiɔŋaa Chuuwa tɛɛŋ a Kilisiɔŋaa ve ŋChuu le wa? Nduyɛ vɛɛ ndaa nɔ yɛ ma bii sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ? Mi suɛi hei huŋ a sɛɛŋgiaŋ kala kalaa. I wa pɛɛŋ tosa mi kunda leKilisiɔŋndo ndoo piɔunuŋ tɛɛŋ. Kɛ vɛɛ bahawɛiyo hoo wa yɛ fula?

3 Ŋ cho sɔɔŋ sɔviɔŋ pɛɛku tau te ŋ wa pɛ hei yaasiaa o yau Walta Kiilaa niŋ. Hei cho naa mala miŋ sɔla taasioo a mɛɛ naŋ bii hau sɔɔŋ huŋ a piɔuviaŋndo o kunda leKilisiɔŋndo niŋndo yɛ.

Mɛɛ “Mi La Sɔla Hivi Chiɛi Kɔɔlioo” (Walta Kiilaa 15:​1)

4. Yiyaŋnda wɔɔŋnda kuɛɛ Kilisiɔŋnda apum ndaa nɔ yɛ, nduyɛ nyuna kuɛɛ naŋ cho yɛ hunɔɔ yaasiaa?

4 Mi buɛi Chiisoo Luku poonyiaa aa: “Mi puaa pum fula Chudiaa ma huŋ Aŋtiɔɔ. Ma kandu puaapiliaa pɛɛkoo aa: ‘Te o cho mi la sɔla hivi chiɛi kɔɔlioo a mɛɛ Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ la dimi yɛ le, la sɔla pioŋɔɔ le.’” (Walta. 15:​1) O yɔŋ bɛɛ aa ‘puaa haa apum’ wa fɛŋ Falisiiya tuupa ma simnuŋ Kilisiɔŋnda, Baabuiyo suu a ndi okɔɔ le. O yɔŋ bɛɛ maa a ve Falisiiyaa le, yiyaŋnda Falisiiya laa piiliaŋ niŋ nda. Le handɔɔ lechoo, ndaa nɔ vɛlɛ yiyaŋ wɔɔŋndo le suɛi le kiilaa a bɛnduaa kundaa Chulusalɛm. (Walta. 15:​23, 24) Mi che bɛɛ wɔsilaŋ 13 laa hiou niŋ chɔŋ a teleŋ Mɛlɛka dimul Pitɛ le mbo chɛl wana o wana o kunda leKilisiɔŋndo niŋndo, kɛ le yɛ Chuuwa wa yɛ hiouwɔɔ lachi a pɛɛkoo maa, mɛɛ mi waŋndo sɔla hivi chiɛi kɔɔlioo malaŋ o simnuŋ Kilisiɔŋnɔɔ? aWalta. 10:​24-29, 44-48.

5, 6. (a) Le yɛɛ Kilisiɔŋaa Chuuwa ndaa baŋnuŋ yɛ o hivi chiɛi kɔɔlioo choo? (b) Baa kpema hivi chiɛi kɔɔlioo ndoo wa pa o kpema Mɛlɛka ndoo yii a Ebilahamndo niŋ? Tɛɛsiaawɔ. (Tofa diomnda chɔɔlaalaŋ.)

5 Naapum sabulaŋ la wa tau. O tasoo, Chɛhowa pila yɔŋgu nɛi chɔmaa le hivi chiɛi kɔɔlioo ni. Nduyɛ hei ndii chɔm ni maa waŋndo cho o chaŋyɛi teŋgeŋnde niŋ a ndu. O tasela ndɔɔ, hivi chiɛi kɔɔlioo ve o kpema sawaa niŋ te. Kɛ mɛɛ teleŋ tiŋ hiou mbo simnuŋ nyɛ pilɛ a kpema sawaa. Nduyɛ Ebilaham a wana pɔnɔ o wana pɔnɔ wa o yuŋgu ndɔɔ niŋ kandu hivi chiɛi kɔɔlioo sɔlaa ni. b (Lɛvi. 12:​2, 3) O sawa Muuse wo bɛŋgu, le mi mialla ndaa sɔla dilakeŋnaŋndaŋ lapum, mɛɛ nyɛdiaa Bɔŋaŋ Hiouwɔɔ Choo Wo dioo cho nuaa yɛ, mɛɛ mi ndaa sɔla hivi chiɛi kɔɔlioo. (Ɛsɔ. 12:​43, 44, 48, 49) O kpeekpei niŋ, mi Chuuwa apum yiyaŋ maa, te wana pɔnɔɔ ndoo sɔla hivi chiɛi kɔɔli le, mɛɛ o ve o diandaa le. Nduyɛ hei wa bɔɔ suɛi lasiɔmbu.—Aisaya 52:​1.

6 Laalaŋndo a tusiŋndo ndoo yeemaŋ Kilisiɔŋaa Chuuwa o ba ni le pɛɛku sɛnɛiyo hoo chɛlɔɔ. Kpema sɛnɛiyo ndoo miiŋgu niŋ o foofo kpema sawaa. Le sabu koŋ violɔŋndo sɔlaa maa Chuunɔ ndoo siiŋguu waŋndo kposoŋ wana Mɛlɛka le. Maa Kilisiɔŋnda o Chudiaa niŋ, kɔl simulaa ndoo yeemaŋ Kilisiɔŋaa Chuuwaa wa o tanda maChuuwo niŋnda o ba ni le Kiliti sinaa, a le Kilisiɔŋaa ve ŋChuu le wa chɛlɔɔ mi che bɛɛ ndaa sɔla hivi chiɛi kɔɔli le.—Chɛlui. 31:​31-33; Luku 22:​20.

7. Tonyala kuɛɛ “puaa pum . . . Chudiaa” ndaa kɛɛ yɛ le biyɔɔ bila?

7 A tonya, sawala Mɛlɛkalaŋ la siŋgaŋndɔ le. Mi kpema sɛnɛiyo chɔm mɛɛ sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ la wa la sɔvɛ yɛ. (Maa. 22:​36-40) Le tamaseliiyo, mi Pɔɔl poonyiaa a hivi chiɛi kɔɔlioo hoo okɔɔ aa: “Wana cho Chuunɔɔ o kɔllo niŋndo cho Chuunɔ kpeekpeiyo ni. Nduyɛ hivi chiɛi kɔɔli ndɔɔ cho a nyɛ sawaa dimi wo le, kɛ o kɔllo niŋ sanaa a nyina diandaa.” (Luomaŋ. 2:​29; Ditɔnɔ. 10:​16) “Puaa pum . . . Chudiaa” ndaa bii tonyalaŋ ndaŋ bila le. Kɛ ma dimi maa Mɛlɛka feŋa wɔ kposoŋ sawa hivi chiɛi kɔɔli le. Baa a wa pa nilaŋ yaŋɔɔ le ma bii bila?

“Mi Suɛi Hei Huŋ a Sɛɛŋgiaŋndo” (Walta Kiilaa 15:​2)

8. Le yɛɛ ndaa kuɛ yɛ a suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo o dialii kuumbaŋ choo ve lo Chulusalɛm?

8 Mi Luku hiau lachi a dimioo aa: “Mi suɛi hei huŋ a sɛɛŋgiaŋndo puaa haa tɛɛŋ nda Pɔɔl a Banabaa waa. Le hei, mi kɛɛsiaa tosaŋ le mi Pɔɔl, Banabaa, a wanaa cheleŋ kuɛ o kiilaa a o bɛnduaa lo Chulusalɛm le suɛi hei.” c (Walta. 15:​2) Mi sɛɛŋgiaŋndo hoo tosa mi wanaa ndaa sɔla hivi chiɛi kɔɔlioo wa, a wanaa ndaa sɔla hivi chiɛi kɔɔli le wa kpou tambu kɔl. Nduyɛ kunda o kunda ndoo laalaŋ tau o nyɛ ndaa sina wo niŋ. Le saboo hoo kunda leKilisiɔŋ wa Aŋtiɔɔ wo, ndoo tiuba le bahawɛiyo hoo solioo le. Le mi kɔl nyuloo a diompilɔɔ ndoo wa o kundaa niŋ, ma kɛɛsiaa le kɔlaŋ a suɛi hei “o kiilaa a o bɛnduaa lo Chulusalɛm,” a wa o dialii kuumbaŋ choo ve choo wa. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ bɛnduaa wa o Aŋtiɔɔ niŋnda o ba?

Mi waŋnda apum a baŋ kaŋgalaŋ maa: “O bɛnda ma [wanaa cho ŋChuu le wa] . . . bii sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ.”

9, 10. Vɛɛ Pɔɔl, Banabaa, a puaapiliaa o Aŋtiɔɔ niŋ kɛsullɛ naa tamasi kɛndɔɔ?

9 Suɛi sɔvɛi ipilɛ i naŋ pɛɛku ve cho ni maa, ŋ nɔ miŋ tiindaŋ kɔɔna Chɛhowaa. Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ. Puaapiliaa Aŋtiɔɔ ndaa sina maa, Kilisiɔŋaa Chuuwa kposoŋ wa o dialii kuumbaŋ choo ve choo ni. Kɛ ma tiindaŋ nda le bahawɛi hivi chiɛi kɔɔlioo solioo sanaa a diom Mɛlɛkaa soliŋndo kpeku. Le sabu yɛɛ? Kanifuule kunda leKilisiɔŋndo ndaa tiindaŋ Chɛhowa maa, o wa nɛi chɔmaa yɔŋgu sanaa a nyina ndɔ diandaa, vɛlɛ a wana cho kunda leKilisiɔŋndo bolleŋndo Chiisu Kiliti le bahawɛiyo hoo solioo. (Maa. 28:​18, 20; Ɛfi. 1:​22, 23) Te bahawɛi kala kalaa fula hau pɛ, ŋ nɔ miŋ tol tamasi puaapiliaa o Aŋtiɔɔ niŋ kɔɔli le tiindaŋndo dɔwɔɔ o kɔɔna Chɛhowaa niŋ, a Kilisiɔŋaa pɔyaŋaa cho o Dialii Kuumbaŋ Choo Ve choo wa.

10 Hei loonuŋ naa vɛlɛ le sabu i cho suɛi sɔvɛ le miŋ nɔ kaa biuwaŋndo, a kaa tusiaŋndo wo. Nyina diandaa yulu Pɔɔl nda Banabaa isu ni, le kɔlaŋ o wanaa cho ŋChuu le wa lo. Kɛ a soliŋ kpaaya ndaa nɔ wo kpeku le bahawɛi hivi chiɛi kɔɔlioo solioo o Aŋtiɔɔ niŋ te. (Walta. 13:​2, 3) Le handɔɔ lechoo, mi Pɔɔl dimi aa: “Nyɛ ya che o yilaŋnde niŋndo tosa ni mi kua [Chulusalɛm].” Hei chɔm kɛsɛ ni maa nɛi chɔmaa ndoo sɔla Mɛlɛka o ba o suɛi hei niŋ ni. (Kalee. 2:​2) Bɛnduaa kundaa bɛɛ nɔ ma tol tamaselii waa nuaa kɔɔli le kaa tusiaŋndo a kaa biuwɔŋndo nɔɔ, te nyuuniaala huŋ a piɔuviaŋndo laŋ la fula pɛ. A nɔ ma soliŋ taasi ndaa kpeku le. Kɛ a nɔ ma tiindaŋ Chɛhowa sanaa a diom ndɔɔ yaasiaa, nduyɛ ma tol silalaŋ a nɛila chɔmaala buɛi cho sakpo wo cho yɔŋgoo laŋ kɔɔli.—Filipi. 2:​2, 3.

11, 12. Le yɛɛ i cho yɛ suɛi sɔvɛ le miŋ chum Chɛhowa mbo siɛɛnduu sɔɔŋ?

11 Teleŋndaŋ lapum, ŋ nɔ miŋ chum Chɛhowa le mbo ke naa sinalapɛŋgoo le sɔɔŋ ŋpum biyɔɔ bila. Loonuŋ maa mi puaapiliaa o teleŋ Pɔɔl lo niŋ chum haaa mbo bii a wɔsi 49 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli, tuupa mi Chɛhowa soli suɛi hei maa te wanaa cho ŋChuu le wa nɔ pɛ ma sɔla hivi chiɛi kɔɔlioo. Wɔsilaŋ 13 laa hiou ni chɔŋ a teleŋ Kɔniiliɔɔ sɔla pɔyaŋndo a nyina diandaa a wɔsi 36 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli wo. Le sabu yɛ Chɛhowa chɛllɛ mi wɔsiŋ bɔɔbɔɔ hiau fɛŋ tuupa mi suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo hoo toosiaŋ? Naapum Mɛlɛka ndoo yeema mi teleŋndo ndoo hiou tiŋ, le mi Chuuwaa ndaa yeema ndu sinaa wa ndaa tosa yɛlɛmiaalaŋ le siŋgaŋndo hoo hunɔɔ chɛlɔɔ. I hiou kpou ve, kpema Chɛhowa ndoo yii hoo a finya nda mamaa Ebilaham ndo, ndoo chua niŋ wɔsilaŋ 1,900. Mɛɛ i ve bɛɛŋ bɛɛŋ le mi Chɛhowa ndoo faŋa kpemaa hoo o lepilɛ niŋ kpe le!—Chɔŋ 16:​12.

12 Nuawɔ se dikeŋnaŋ bɛndu naŋ nɔ le mi finya naa cho o choo choo niŋ mbo nɔ kaa biuwaŋndo a kɛndɛiyo pɛɛku naa, nduyɛ mbo chɔu yiyaŋnda naalaŋ ndo! Fulamakɔɔlilaŋ la wa teleŋ o teleŋ la kɛndɛ, nduyɛ la wa le tɔnɔ naa. (Aisaya 48:​17, 18; 64:​8) Te kɔɔna Chɛhowaa tosa pɛ siŋgaŋndaŋ, ɔɔ ma tosa yɛlɛmiaalaŋ o bolii Baabuiye ipum niŋ, ŋ nɔ miŋ chɔm kaa heelaŋndo nduyɛ miŋ baŋnuŋ o yiyaŋ naa choo ɔɔ miŋ kɛɛ le laŋ tolɔɔ kɔɔli le. (Ikili. 7:​8) Te a saaluŋ pɛ maa a nɔ kaa waa ndoo nyɛɛmbɔ, piɛi o Chɛhowa lo le nɛi chɔmaa, nduyɛ ma yiyaŋ yiŋgoloŋ a sawala mandaala cho o Walta Kiilaa 15 niŋndaŋ okɔɔ. d

13. Vɛɛ naŋ tuallɛ tamasi Chɛhowaa kɔɔli le kaa biuwaŋndo nɔɔ o wali pollo niŋ?

13 Ŋ nɔ miŋ chɔm kaa biuwaŋndo te ŋ wa pɛ pɛɛkoo a wanaa che ndi ikala le laalaŋnda ndala lachoowalaŋ, ɔɔ sɔɔŋ tolnuŋ o Baabuiyo choo le woŋ malɔɔ. Saboo cho ni, waŋnda haa kaala laalaŋnda ndalaŋ tau. O sɔɔŋ waa nuaa niŋ, ŋ nɔ miŋ chum mi teleŋ tiŋ hiou, le mi nyina diandaa Mɛlɛkaa tosa wallo o yoomu wana koŋ niŋ. (1 Kɔliŋ. 3:​6, 7) I wa bɔɔ suɛi kɛndɛ le miŋ piɛi a sɔɔŋ waa nuaa okɔɔ. Mɛlɛka cho naa mala le miŋ sina nyɛ kpeekpei naŋ nɔ miŋ tosa a teleŋ bɛnda wo.—1 Chɔŋ 5:​14.

Ma ‘Dimul’ Nda a Sɔɔŋ Yɔŋnaŋ Kɛndɛŋ Nda Sɔla Woŋ Okɔɔ (Walta Kiilaa 15:​3-5)

14, 15. Vɛɛ kundaa o Aŋtiɔɔ niŋ ke yɛ Pɔɔl, Banabaa, a wanaa kuɛ a nda wa bɛɛleŋ, nduyɛ vɛɛ kɔla ndalaŋ la chuu yɛ Kilisiɔŋaa laalaŋaa kaŋ tɔnɔɔ?

14 Mi Luku hiau lachi a poonyiaa aa: “Mi kunda wanaa laalaŋnda liila nda nyɛɛmbɔ. Mi puaa haa keeku Foniisiaa a Sameeliaa. A wa kɔlaŋ a waŋnda dimullo a mɛɛ wanaa cho ŋChuu le wa simnuŋ wanaa laalaŋnda yɛ. Mɛɛ puaapiliaa tuei hei, mi nda kpou duaunuŋ nyaale tau.” (Walta. 15:​3) Mi liila kundaa liila Pɔɔl, Banabaa, a wanaa wa kɔlaŋ a nda latulu wa, chɔm maa a nɔ bɛɛleŋ vɛlɛ a kaalaa le nda. Nduyɛ mi hei chɔm vɛlɛ maa ndaa yeema mi sala Mɛlɛkaa wa nda choo. Nuawɔ se tamasi kɛndɛ puaapiliaa o Aŋtiɔɔ niŋ kɛsul naa vɛlɛ wo! Baa ma ke pa puaapiliaa a ndepiliaa numnda bɛɛleŋ, “taama taama a [bɛnduaa kundaa] cho wallo tosaa o kala kala le suɛi Mɛlɛkɛi dimioo a waŋnda pɛɛkoo wa”?—1 Timo. 5:​17.

15 Tɔnɔɔ pila Kilisiɔŋnda o Foniisiaa a Sameeliaa niŋ sɔla ni mɛɛ Pɔɔl, Banabaa, a wanaa wa kɔlaŋ a nda latulu wa ‘dimul’ nda a sɔɔŋ yɔŋnaŋ kɛndɛŋ nda sɔla o tanda wanaa ve ŋChuu le wa niŋndoŋ okɔɔ. Naapum Chuuwaa Kilisiɔŋaa nyaanuŋ o chiooŋ muŋ niŋ a teleŋ Stiiviŋ ndoo sɔla piɔmndo wo wanaa nda dimul sɔɔŋ muŋ nda wa ni. Hau bɛɛ, mi konala cho a mɛɛ Chɛhowa cho wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ salaa dɔwɔɔ yɛ dɛɛniaa puaapiliaa naa kɔltaŋ, taama taama a cho o nyɛkindilaa bɛŋgu wa. Baa ma sɔla pa tɔnɔɔ tau o yooŋgulaŋ ndaŋ niŋ te a kuɛ pɛ o bɔŋaŋnda leKilisiɔŋndaŋ, bɔŋaŋnda ibuŋgalaŋ, la bɛŋndaŋ, vɛlɛ a diomndaŋ veeloo o sɔɔŋ yɔŋnaŋ cho o yaula naalaŋ niŋ ɔɔ o jw.org choo woŋ?

16. Yɛɛ chɔm yɛ maa mi suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo simnuŋ bahawɛi kala kalaa?

16 Mɛɛ puaapiliaa chɛŋ Aŋtiɔɔ wa kuɛ le mɛɛliilaŋ 350, ma fuuluu yɔɔfɛɛ o fondaŋ nda wa kɔlaŋ ndo. Mi Luku poonyiaa aa: “Mɛɛ nda fuuluu Chulusalɛm, mi kunda wanaa laalaŋnda, kiilaa, a bɛnduaa kpou bii nda nyɛkɛndɛi. Okoŋ ma dimul nda sɔɔŋ bɔɔbɔɔ Mɛlɛka mala nda ma tosa woŋ.” (Walta. 15:​4) Mi Luku hiau lachi a poonyiaa aa: “Kɛ mi waŋnda apum o kunda lepiɛi Falisiiya tɛɛŋ, a simnuŋ wanaa laalaŋnda wa chaŋ isisi ma dimi aa: ‘O bɛnda ma sɔla hivi chiɛi kɔɔlioo, nduyɛ ma dimul nda le ma bii Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ.’” (Walta. 15:​5) A tonya, mi bahawɛi hivi chiɛi kɔɔlioo le Kilisiɔŋaa ve ŋChuu le wa simnuŋ bahawɛi kala kalaa. Nduyɛ ndoo nɔ mi ndoo fula.

“Mi Kiilaa a Bɛnduaa Chuuŋgiaŋ” Naapilɛ (Walta Kiilaa 15:​6-12)

17. Nɛɛ waa wa yɛ o dialii kuumbaŋ choo ve choo Chulusalɛm, nduyɛ le yɛɛ “bɛnduaa” wa yɛ nda tɛɛŋ?

17 Pulɔwaa 13:​10 dimi aa: “Wana o wana yaŋ nilaŋ o silaa pɛ, mɛɛ wana kɔl kaloo cho koŋ ni.” Le sawa mandaa hoo tolɔɔ kɔɔli, “Mi kiilaa a bɛnduaa chuuŋgiaŋ le ma suukaŋ a suɛi [hivi chiɛi kɔɔlioo] . . . okɔɔ.” (Walta. 15:​6) Mi “kiilaa a bɛnduaa” sim maa hɔlte kunda leKilisiɔŋndo, mɛɛ Dialii Kuumbaŋ choo ve tosa hau yɛ koni. Le sabu yɛɛnɛ “bɛnduaa kundaa” wa yɛ o dialii kuumbaŋ choo ve choo a kiilaa latulu le bahawɛi hivi chiɛi kɔɔlioo hoo solioo? Loonuŋ maa kiilanɔɔ Chemisi ndoo sɔla niŋ piɔmndo. Nduyɛ kiilanɔɔ Pitɛ bɛɛ wa o chiɛi manyumndo niŋ le teleŋ tiŋ. Baa mi sɔɔŋ muŋ yɔŋnuŋ pa kiilaa apiliaa? O yɔŋ bɛɛ aa miŋ yɔŋnuŋ nda, bɛnduaa kundaa wa o dialii kuumbaŋ choo ve choo a kiilaa wa, wa tosa a sabu mi puaapiliaa ndaa wa tau le chilaŋ chuaa.

18, 19. Yɛɛ Pitɛ ndoo dimi yɛ, nduyɛ yɛɛ wanaa wa ndu nilaŋ yaŋɔɔ wa ndaa nɔ yɛ ma kɛsiŋ o kɔl?

18 Mi Luku hiau lachi a dimioo aa: “Mɛɛ nda suukaŋ o ndi choo le teleŋ vilɛi, mi Pitɛ chaŋ mbo dimi aa: ‘Puaapiliaa niaa, nyapila sina ndi walaŋ maa paandu pa Mɛlɛka hɛli ya nya tɛɛŋ ni, le mi dimul wanaa cho ŋChuu le wa yooŋgu kɛndɔɔ ma tuei, nduyɛ ma laalaŋ. Mi Mɛlɛka, o sina kɔl wanachioo wo ke nda nyina diandaa mɛɛ o ke naa yɛ koni, le chɔmndo maa o chɛl nda. O chɔm yɛ yɛ naa ndaa tɛɛŋ kposoŋ te. Kɛ mbo dindi kɔlta ndalaŋ le mɛɛ nda laalaŋ yɛ.’” (Walta. 15:​7-9) A mɛɛ yau yaasiaa ŋsɔɔ pilɛ dimi yɛ, diom nda soliŋ kpeku le diom maKilikiiyo hoo “sɛɛŋgiaŋndo” o sɔɔŋ 7 woŋ niŋ hivioo wo sim le “nuuviaa” a ‘nyuuniaa.’ Wana che pɛ maa puaapiliaa ndaa nɔ yiyaŋnda pilɛ a suɛi hei okɔɔ le. Nduyɛ ma suaa wakpa a sɔɔŋ wa nda o kɔlloŋ okɔɔ.

19 Mi diomnda Pitɛ dimilaŋ ndaŋ la loonuŋ waŋnda maa, ndupila wa o hɔlndɔ mi Kɔniiliɔɔ a yuŋgu ndɔɔ, wanaa ve ŋChuu le wa sɔla nyina diandaa a wɔsi 36 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli. Mɛɛ te Chɛhowa ndoo chɔm yɛ yɛ Chuuwa tɛɛŋ a wanaa ve ŋChuu le wa le, kpaaya yɛɛnɛ wanachioo nɔ yɛ le nda yɛ yiɔɔ chɔmndo tɛɛŋ? O faŋaŋndɔ o hei kɔɔli, o cho nyɛ sawalaŋ la dimi wo le siiŋguu waŋndo wana sakpoo Mɛlɛka o hɔl te, kɛ laalaŋndo dɔwɔɔ o Chiisu Kiliti niŋ.—Kalee. 2:​16.

20. Vɛɛ wanaa wa suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo tooloo wa, wa yɛ “Mɛlɛka tɔɔndaŋndo”?

20 Le seile Pitɛ timbi a diom Mɛlɛkaa vɛlɛ a nyina diandaa okɔɔ nyɛkɛndɛ kɛndɛi wo, mbo mɔɔsiaa suɛi nduɛi aa: “Le yɛɛnɛ nya cho yɛ niko Mɛlɛka tɔɔndaŋndo, mi la wa wanaa laalaŋnda wolɔɔla finyaa naa mamaa ɔɔ naapila nɔla chua le laŋ siiluuwo? Mɛɛ naŋ laalaŋ miŋ sɔla pioŋɔɔ o kɛndɛi bɛnduii Masanɔɔ Chiisu ve niŋ yɛ, lende koni nda bɛɛ laalaŋ ni, ma sɔla pioŋɔɔ.” (Walta. 15:​10, 11) Wanaa wa suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo tooloo wa, wa “Mɛlɛka tɔɔndaŋndo,” ɔɔ ‘biuwɔŋ ndɔɔ dɔwɔɔ o tɔɔndaŋndo bɛŋgu.’ Chuuwa wa kindiŋndo le wanaa ve ŋChuu le wolɔɔla lusulɛilaŋ handɔɔ o lebol, la nda pila ndaa nɔla siilɔŋ te laŋ. Nduyɛ mi hei tosa, ma sɔla sendioo le piɔmndo sɔlaa. (Kalee. 3:​10) Tuupa mi ndaa toolu suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo, Chuuwaa wa Pitɛ nilaŋ yaŋɔɔ wa ndaa nɔ mi ndaa mel Mɛlɛka balikaa le kɛndɛi bɛnduɛi o tuiinuŋ nda sanaa a Chiisu Kiliti ve.

21. Toolu yɛɛ Banabaa nda Pɔɔl yɔŋgu yɛ o suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo hoo niŋ?

21 I cho kpendekele maa, mi diomnda Pitɛ dimilaŋ la pilaŋ wanaa wa ndu nilaŋ yaŋɔɔ wa kɔllo tau. Le hei “mi nda kpou mei doŋ.” Okoŋ kɔɔli, mi Pɔɔl nda Banabaa kandu “nda tɛɛsiallo . . . , a mɛɛ Mɛlɛka mala nda ma tosa sɔɔŋ kɔndɔfilloŋ, a kaamaalaŋ wanaa cho ŋChuu le wa tɛɛŋ yɛ.” (Walta. 15:​12) O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, kiilaa a bɛnduaa wa a bɛɛndiaŋ le sɔɔŋ muŋ kpou yaasiaa, okoŋ ma tosa kɛɛsiaa tɔlnuŋ o diom Mɛlɛkaa choo wo a suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo hoo okɔɔ.

22-24. Vɛɛ Dialii Kuumbaŋ Choo Ve hau cho yɛ tamasi dialii kuumbaŋ choo ve o sindɔɔ niŋ tolɔɔ kɔɔli? (b) Vɛɛ bɛnduaa kundaa kpou chɔm yɛ bɛɛleŋ le nɛila chɔmaala cho o kɔɔna Chɛhowaa niŋndaŋ?

22 Hau bɛɛ, te wanaa cho o Dialii Kuumbaŋ Choo Ve choo wa bɔɔŋiaŋ pɛ le kɛɛsiaalaŋ tosaa, ma yaasiaa Diom Mɛlɛkaa le nɛi chɔmaa, nduyɛ ma piɛi le nyina diandaa. (Sam 119:​105; Maa. 7:​7-11) Le kɛɛsiaala tɔlnuŋ o hɛnaŋ Mɛlɛkaa choo laŋ tosaa, mi wana o wana o Dialii Kuumbaŋ Choo Ve choo sɔla yauwo a sɔɔŋ nda cho suukaŋ choo woŋ okɔɔ tuupa ma bɔɔŋiaŋ, le halikpeŋ mi wana o wana yiyaŋ lechoo, nduyɛ mbo piɛi a muŋ okɔɔ. (Pulɔ. 15:​28) O bɔŋaŋndo hoo niŋ, mi puaapiliaa sɔla haa pɔyaŋndo wa wa fɛɛsɛŋ, nduyɛ ma chɔm bɛɛleŋ te a wa pɛ suɛi. Baabuiyo nda hiau soliŋ kpeku o baŋaŋndo hoo.

23 Bɛnduaa kundaa bɛɛ nɔ ma tol tamasi ndaa kɔɔli. Te o yɔŋ pɛ maa mi bɛnduaa bɔɔŋiaŋ le suukaŋndo o sɔɔŋ choo, kɛ ma sɔla batiuwaa o sɔɔŋ pum niŋ te, a nɔ ma nyuna lɛuvii nda cho bɛŋgu ve, ɔɔ wana cho hɔlte lɛuve wo, mɛɛ buɛi ibuŋgaa cho nuaa yɛ. Nduyɛ te lɛuve bɛɛ sɔla batiuwaa le, naapum a poonyial Dialii Kuumbaŋ Choo Ve a ndi okɔɔ.

24 Te bɛnduaa tosa kɛɛsiaalaŋ o kunda leKilisiɔŋndo niŋ pɛ, ŋ nɔ miŋ chɔm kaa biuwaŋndo, tusiŋndo, vɛlɛ a lo lechoo wo. Te ŋ tosa hei pɛ, Chɛhowa cho naa sala dɔwɔɔ tau. A mɛɛ naŋ cho chɔ o suɛi lebolii cho lachi ve niŋ yɛ, salala Mɛlɛka duau wanaa waa ndoo laŋ la cho ni, ma bii bila le nɛila chɔmaala Chɛhowalaŋ dɔwɔɔ o wali niŋ, ma nɔ kɔl nyulu kpeekpeiyo, vɛlɛ a diompilɛ leKilisiɔŋndo.

a Tofa kɔfoo hoo “ Pɛɛkula Puaapiliaa Lachoowaa.”

b Kpema hivi chiɛi kɔɔlioo ve kposoŋ o kpema Mɛlɛka ndoo yii a Ebilahamndo tɛɛŋ te. Nduyɛ kpema Ebilahamndo hoo cho wɔ haaa o teleŋ naa niŋ. Kpemaa hoo kanduŋ a wɔsi 1943 tuupa mi Chiisu vialuŋ, mɛɛ Ebilaham taŋ pioo Yufiluaati le kɔlaŋ Kenaŋ. A teleŋ koŋ o wa niŋ wɔsilaŋ 75, nduyɛ ndoo nɔ wɔ diolaŋ aa Ebilam. Kɛ kpema hivi chiɛi kɔɔlioo ndu kanduŋ a wɔsi 1919 tuupa mi Chiisu vialuŋ, a teleŋ Ebilaham wa wɔsilaŋ 99 wo.—Chɛ. 12:​1-8; 17:​1, 9-14; Kalee. 3:​17.

c Kilisiɔŋnɔ Kilikiinɔ simnuŋ chaŋyɛi kɛndɛ kɛndɛi, a wana viamaa le Pɔɔl wo Taitɔɔ wa ni. Naapum ndu bɛɛ wa waŋndo opilɛ o puaa kuɛ a suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo o kiilaa a o bɛnduaa lo Chulusalɛm nda tɛɛŋ. (Kalee. 2:​1; Tai. 1:​4) Taitɔɔ wa waŋndo opilɛ, o wanaa sɔla hivi chiɛi kɔɔli le wa tɛɛŋ, nduyɛ mbo sɔla nyina diandaa. Tamasi kɛndɔɔ pila wa hoo ni le suɛi hivi chiɛi kɔɔlioo.—Kalee. 2:​3.