1-3. (a) Simul kala kala kuɛɛ ndoo komallɛ Stiiviŋ, nduyɛ vɛɛ ndoo bii yɛ ndu? (b) Nyunala kuɛɛ naŋ cho yɛ hunɔɔ yaasiaa?

 STIIVIŊ sim o chiɛi kialaa ŋyamaa niŋ waŋnda lachi. Naapum fondaa hoo wa chiɛi Mɛlɛkaa ikɛi o Chulusalɛm niŋ naa puaa ŋwaŋ 71 ndaa chuuŋgiaŋnda. O toŋgoo hoo niŋ Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda kɔɔsa a Stiiviŋ ni. Puaa haa ndaa nɔ kpaayaa, nduyɛ waŋnda ndaa sina nda tau. A bɔɔbɔɔ ndaa nɔ lebɛɛ le Stiiviŋ te. Nduyɛ pɛɛŋ, Kayafaa, wana bɛndu wanaa soliaa lasalaa ndoo chuuŋgiaa wanaa kialaa ŋyamaa diompilɛ kpou ni. Ndu koni ndoo sim waŋnda haa lachi ni le Chiisu yamɛi kilullo maa o nɔ mbo sɔla piɔmndo. Baa mi sioŋnde bii pa Stiiviŋ?

² Mi suɛi kɔndɔfili pum yɔŋnuŋ a mɛɛ hɔlla wa Stiiviŋ o toŋgo kialaa ŋyama koŋ niŋ yɛ. Mɛɛ wanaa kialaa ŋyamaa tofa ndu, “ma cha hɔlaa nduaa maa hɔlaa maalikɛinɔ.” (Walta. 6:​15) Mi maalikɛiya dimi yooŋgoo fulaa Chɛhowa o ba. Mi yooŋgoo hoo ke Stiiviŋ kɔl nyuloo, nduyɛ siooŋii bii ndu le. Lende o wa sinaŋndo ni. Nduyɛ wanaa kialaa ŋyamaa bɛɛ, ma cha hei kpendekele. Yɛɛ mala yɛ ndu mbo yɔŋnuŋ bɛɛŋ?

³ Kilisiɔŋnda hau bɛɛ tiuba ma pɛɛku tau o muli nyuna koŋ niŋ. Naa bɛɛ nɔ hau miŋ sina le sabu Stiiviŋ wa o teleŋ kala kala koŋ niŋndo. Vɛɛ ndoo soo yɛ niŋ a laalaŋ ndɔɔ okɔɔ paandu? O nɛila kuɛɛ niŋ naŋ tuallɛ tamasi ndɔɔ kɔɔli?

4, 5. (a) Le sabu yɛɛ Stiiviŋ wa yɛ wana sɔvɛ o kundaa niŋ? (b) O nɛi kuɛɛ niŋ Mɛlɛka ndoo dɔu yɛ Stiiviŋ “sala, nduyɛ mbo ke ndu kpaayaa tau”?

⁴ Ŋ pɛɛku niŋ maa Stiiviŋ wa wana sɔvɛ o kunda sɛnɛi ndoo kilaŋndo niŋ. O suɛi lebolii naŋ hiou ve niŋ, o wa wana pilɛ o puaa ŋɔmmɛu waa nda yulu isu, nduyɛ ma yɔŋguŋ a kɔllo wulee le kiilaa malaa  wa tɛɛŋ. Mi che bɛɛ mi Mɛlɛka duau poo hoo sala a kela sɔvɛlaŋ, kɛ mi kaa tusiaŋ o chɔmndo nɛŋi naa kɔllo tau. O Walta Kiilaa 6:​8 niŋ, miŋ cha maa mbo tiuba le “walta kaamaalaŋ a sɔɔŋ kɔndɔfilloŋ tosaa” maa kiilaa apum. Miŋ cha vɛlɛ maa “mi Mɛlɛka duau Stiiviŋ sala, nduyɛ mbo ke ndu kpaayaa tau.” Yɛɛ keŋ sim yɛ?

⁵ Diom maKilikiiyo le waŋndo ‘salaa dɔwɔɔ’ sim vɛlɛ le “kɛndɛi” tosaa. I cho kpendekele maa Stiiviŋ wa wana kɛndɛ naa waŋnda chua. Nyɛ koŋ tosa ni ma hɛnaŋ a ndu tau. Mbo suaa o nɛi dɛɛniaa waŋnda kɔltaŋ ndo niŋ. Mbo tosa nda ma laalaŋ kɛsɛ maa a kɔllo kpou o wa suɛi o ndalo ni, nduyɛ maa le tɔnɔ ndaa o wa nda pɛɛkoo ni. Mi Chɛhowa ke ndu kpaayaa tau, le mɛɛ o chɔm kaa tusiaŋndo mbo chɛl le mi nyina ndɔ diandaa chɔm ndu nɛiyo yɛ. O chɔm kaa heelaŋ le taasioo ɔɔ kela ndoo nɔ laŋ te. Kɛ mbo saŋgala Chɛhowa le muŋ kpou. Nduyɛ mbo chɔm kɛsɛ maa o buulaŋ le wanaa o wa suɛi o nda lo wa. Le saboo hoo kpeekpei yaamɔɔwaa nduaa ndaa che ndu wana wɔɔŋ ni.

6-8. (a) Sɔɔŋ kuɛɛ yaamɔɔwaa ndaa hɛɛnduu yɛ Stiiviŋ choo, nduyɛ le yɛɛ? (b) Vɛɛ tamasi ndɔɔ mala yɛ Kilisiɔŋnda hau?

⁶ Mi puaa yɛyiaa chaŋ le sɛɛŋgiaŋndo a Stiiviŋ, “kɛ mi nyina Mɛlɛkaa ke ndu taasioo le suɛi. Le hei, a nɔla ma bii ndu a sondo le.” a Mɛɛ nda tambu kɔl tei, ma kei waŋnda kɔɔli le ma nyiinduu ndu sɔɔŋ choo. Ma tosa vɛlɛ mi “waŋnda, laŋgbaa kalla, a wanaa pɛɛku waŋnda sawala Mɛlɛkalaŋ nda tuulu kɔl a Stiiviŋ.” Ma kua a ndu o Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda lo. (Walta. 6:​9-12) Sɔɔŋ ndaa hɛɛnduu ndu choo woŋ wa ni maa, o wa diola Mɛlɛkalaŋ, a diola Muuselaŋ tɛɛmbuuwo. O nɛila kuɛɛ choo?

⁷ Mi waŋnda dimi maa Stiiviŋ tɛɛmbuu diola Mɛlɛkalaŋ kanifuule, o wa ‘sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ dimioo a fondaŋ diandaa okɔɔ.’ Ndu cho yɛ chiɛi Mɛlɛkaa o Chulusalɛm niŋ ni. (Walta. 6:​13) Ma dimi vɛlɛ maa o tɛɛmbuu diola Muuselaŋ kanifuule, o wa sɔɔŋ wɔɔŋndo dimioo a Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuselaŋ okɔɔ. Nduyɛ maa o wa naamula Muuse ndoo mɛi laŋ siŋgaa. Sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ pila wa muŋ ni te waŋndo ndoo tosa muŋ pɛ. Kanifuule Chuuwa ndaa handu kɔllo tau o chiɛi Mɛlɛkaa choo, sawala Muuselaŋ, vɛlɛ a sawala ndala maChuu laŋ. Lelaŋ, dimioo wanaa nyiinduu Stiiviŋ sɔɔŋ muŋ choo wa wa ni maa wana wɔɔŋndo o cho ni, nduyɛ maa o nɔ mbo sɔla piɔmndo.

 ⁸ Kɔndɔfili nɔ mbo bii naa le, te ŋ che pɛ mi waŋnda o kaaŋnde niŋ soliŋ nɛila waa nuaa kpeku le wanaa Mɛlɛkaa sɔɔŋ wɔɔŋndo hɛɛnduu wo choo. Chɔŋ o sindɔɔ niŋ mbo huŋ bii a hau, simlachiaa lepiɛiya cho masaa waa nyindɔɔ le ma tusi Seiyaa Chɛhowaa nyɛpalaa choo. Yɛɛ naŋ cho yɛ tosa te a dimi pɛ choolaŋ a naa okɔɔ, ɔɔ ma hɛɛnduu naa sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ choo? Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ Stiiviŋ o ba?

9, 10. Yɛɛ yaamɔɔwaa Stiiviŋ nda ndaa dimi yɛ a sɔɔŋ ndoo dimi woŋ okɔɔ, nduyɛ yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kɛsiŋ o kɔl?

⁹ A mɛɛ naŋ che o kandɔŋndo yɛ, mɛɛ Stiiviŋ tuei sɔɔŋ nda hɛɛnduu ndu choo woŋ, mi hɔlaa nduaa simnuŋ maa hɔlaa maalikɛinɔ. Okoŋ mi Kayafaa nyuna ndu aa: “Baa tonya sɔɔŋ muŋ cho ni?” (Walta. 7:​1) A teleŋndo hoo, mi Stiiviŋ bɛɛ suaa nyɛ wa ndu o kɔllo.

¹⁰ Mi yaamɔɔwa dimi maa, sɔɔŋ Stiiviŋ dimi woŋ kpou, ipilɛ bɛɛ feŋa sɔɔŋ ndaa hɛɛnduu ndu choo woŋ te. A tonya, mi Stiiviŋ kɛsul naa tamasi kɛndɔɔ le waa a bɛɛndiaŋ lɔɔlɔɔ le ‘waŋnda tɛɛsiallo’ a yooŋgu kɛndɔɔ okɔɔ. (1 Pitɛ 3:​15) Loonuŋ maa, mi waŋnda dimi maa Stiiviŋ wa diola Mɛlɛkalaŋ, vɛlɛ diola Muuselaŋ tɛɛmbuuwo. Keŋ sim ni maa, o wa sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ dimioo a chiɛi Mɛlɛkaa okɔɔ, vɛlɛ a sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuselaŋ. Mi muli Stiiviŋ yɔŋgu wo chɔm teleŋndaŋ la yaa o Isɔluɛi niŋ sindɛ. Nduyɛ mbo kindila sɔɔŋ ŋpum leniŋ. Ŋ yaasiaŋndɔ teleŋndaŋ ndaŋ la pilɛŋ pilɛŋ.

11, 12. (a) Vɛɛ Stiiviŋ ndoo soliŋ yɛ tamasi Ebilahamndo kpeku nyɛkɛndɛi? (b) Le sabu yɛɛ ndoo soo yɛ a Choosɛ okɔɔ o suɛi nduɛi niŋ?

¹¹ Teleŋ Ebilaham, Aase, a Chekɔpu Wo. (Walta Kiilaa 7:​1-16) Mi Stiiviŋ kandu suɛi a Ebilaham okɔɔ, wana Chuuwa ndaa ke bɛɛleŋ tau le laalaŋ ndɔɔ wo. Mɛɛ o kandu suɛi a suɛi sɔvɛi hei okɔɔ, mbo kindila maa mi “Mɛlɛka bɛndoo” chɔɔmuŋ o Ebilaham lo Mɛsopoteemiaa. (Walta. 7:​2) Nduyɛ pɛɛŋ, miallo o wa o Lɛŋnde Mɛyaaleŋ niŋ ni. Ebilaham ndoo nɔ sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ, ɔɔ chiɛi Mɛlɛka le. Mɛɛ vɛɛ waŋndo dimi yɛ maa, mɛɛ ma nɔ sawalaŋ ɔɔ chiɛi Mɛlɛkaa, malaŋ ŋ laalaŋ o Mɛlɛka niŋ?

¹² Chuuwa ndaa nɔ vɛlɛ bɛɛleŋ tau le Choosɛ, po mama Ebilahamndo. Kɛ mi Stiiviŋ yiyalaŋ nda maa mi bɛnduaa Choosɛ wa, a wa finyaa mamaa le kaayii tɔ a i ŋiiŋnde Isɔluɛi ya tusi ndu nyɛpalaa choo, okoŋ ma pisi ndu o chɛleŋ niŋ. Kɛ, mi Mɛlɛka soliŋ ndu kpeku le nda piŋioo a teleŋ yima bɛnduaŋ. Naapum mi Stiiviŋ cha maa velaŋndo wa Choosɛ tɛɛŋ nda Chiisu Kiliti. Kɛ o suu a hei okɔɔ le kanifuule, ndoo yeema mi ndaa hiou lachi a ndu nilaŋ yaŋɔɔ.

13. Vɛɛ sɔɔŋ Stiiviŋ dimi a Muuse okɔɔ woŋ yɔŋgu yɛ mulioo le sɔɔŋ ndaa hɛɛnduu ndu choo woŋ, nduyɛ suɛi kulii kuɛɛ ndoo kindila yɛ?

 ¹³ Teleŋ Muuse Wo. (Walta Kiilaa 7:​17-43) Mi Stiiviŋ suaa tau a Muuse okɔɔ. Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda a bɔɔbɔɔ, Sadusiiya nda wa ni. Nduyɛ ma kɛɛ yaulaŋ la pilɛlaŋ kpou o Baabuiyo niŋ. Kɛ ma chɛl la Muuse ndoo poonyiaa laŋ. Loonuŋ maa, mi ndaa dimi maa mi Stiiviŋ tɛɛmbuu diola Muuse laŋ. Kɛ mi sɔɔŋ o dimi woŋ yɔŋgu mulioo le sɔɔŋ ndaa hɛɛnduu ndu choo woŋ. Kanifuule mi sɔɔŋ muŋ chɔm kpendekele maa, ndoo nɔ bɛɛleŋ tau le Muuse, a sawala Mɛlɛka ndoo ke ndu laŋ. (Walta. 7:​38) Mbo dimi maa, Muuse bɛɛ mi wanaa o kindiŋ tau le piŋioo wa kɛɛ ndu a teleŋ o wa wɔsilaŋ 40 wo. Nduyɛ wɔsilaŋ 40 hiouwɔɔ okoŋ kɔɔli, ma simul ndu a teleŋ o wa chilaŋ chuaa wo. b Mi Stiiviŋ kindila suɛi kulle maa, teleŋnda bɔɔbɔɔ mi wanaa Mɛlɛkaa ndaa kɛɛ wanaa Chɛhowa ndoo yulu isu le chilaŋ chuaa wa.

14. Vɛɛ tamasi Muuse wo ndoo toolu yɛ sɔɔŋ kuluŋ Stiiviŋ ndoo dimi o suɛi nduɛi niŋnde?

¹⁴ Mi Stiiviŋ loonuŋ wanaa wa ndu nilaŋ yaŋɔɔ wa maa, mi Muuse dimi sindɛ maa Mɛlɛka cho tosa mi wana suaa le Mɛlɛka wo fula Isɔluɛi maa Muuse. Nɛɛ wa yɛ wa wana koŋ, nduyɛ vɛɛ o wa yɛ hunɔɔ? Mɛɛ mi Stiiviŋ fuuluu o suɛi nduɛi mɛɛlulaŋ malaŋ o muli nyunalaŋ ndaŋ. Mbo kindila vɛlɛ suɛi kulii cheleŋ maa, mi Muuse dimi maa mi fondaa simnuŋ o diandaa, mɛɛ ndii yɔŋnuŋ a fondaŋ bɔɔ wa ŋɔɔ, mi Chɛhowa suaa o ndu lo wo cho nuaa yɛ. Baa o fondaa opilɛ, ɔɔ o chiɛiyo opilɛ niŋ kinɛi mɛɛ chiɛi Mɛlɛkaa wa nuaa Chulusalɛm yɛ, waŋndo ndoo nɔ ni mbo piɛi o Chɛhowa lo? Ŋ yaasiaŋndɔ.

15, 16. (a) Le yɛɛ Stiiviŋ ndoo soo yɛ a tɛndii Mɛlɛkaa okɔɔ o suɛi nduɛi niŋ? (b) Vɛɛ ndoo soliŋ yɛ chiɛi Sɔlɔmɔŋ ndoo taŋgul le Mɛlɛka wo kpeku o suɛi nduɛi niŋ?

 ¹⁵ Tɛndii Mɛlɛkaa, a chiɛi Mɛlɛkaa. (Walta Kiilaa 7:​44-50) Mi Stiiviŋ loonuŋ waŋnda o toŋgo kialaa ŋyamaa niŋ maa, tuupa ma taŋgul chiɛi Mɛlɛkaa Chulusalɛm, mi Chɛhowa dimul Muuse le mbo taŋgul tɛndii ndaa tiuba ma faŋa, ma kuɛ a ndu naa cheleŋ ndo. Baa chiɛi Mɛlɛkaa Chulusalɛm ndoo hiou wa o sɔvɛ a tɛndii Muuse ndoo taŋgul, mi ndupila piɛi Chɛhowa leniŋndo?

¹⁶ Mɛɛ teleŋ tiŋ hiou, mi Sɔlɔmɔŋ taŋgul chiɛi Mɛlɛkaa Chulusalɛm, mbo dimi suɛi sɔvɛi ipum o piɛile ndɔleŋ niŋ. Mi Stiiviŋ miŋgi sondoo o suɛi sɔvɛi hei choo aa: “Mɛlɛka Bɛndoo chel o chiɛila waŋchieeya taŋgultaŋ niŋ te.” (Walta. 7:​48; 2 Kolo. 6:​18) Mi Chɛhowa soliŋ chiɛi Sɔlɔmɔŋ ndoo taŋgullo kpeku le sabula ndɔlaŋ peeloo. Kɛ o cho loŋ kinɛi le ndoo chɛl mi waŋnda ndaa piɛi ndu le. Mɛɛ le yɛɛ wanaa wa ndu piɛiyo wa ndaa yiyaŋ yɛ maa, piɛile tonyaleŋ le tɔlnuŋ o chiɛila waŋnda taŋgultaŋ choo? Mi Stiiviŋ soliŋ nyɛ Aisaya ndoo dimi wo kpeku le suɛi nduɛi mɔɔsiaa aa: “Chɛhowa dimi maa choo choo cho kpeŋgbei ni lemasaa ni, nduyɛ lɛŋndeŋ le cho naa niaa kɛsiaa ŋpeluaa ni. Chiɛi suu kuɛɛ nya cho yɛ ya teŋgul? Fondaŋ kuɛɛ wa yɛ fondaŋ ni pɛŋgiaa? O cho ya le toosiaa nyɔɔŋ muŋ kpou le?”—Walta. 7:​49, 50; Aisaya 66:​1, 2.

17. Vɛɛ sɔɔŋ Stiiviŋ ndoo dimi woŋ (a) chɔm yɛ maa wanaa hɛɛnduu ndu sɔɔŋ choo wa ndaa nɔ yiyaŋ wɔɔŋndo nduyɛ (b) vɛɛ ŋ chɔm yɛ kɛsɛ maa ndoo tosa suɛi wɔɔŋ te?

¹⁷ Te a yiyaŋ pɛ a sɔɔŋ Stiiviŋ dimul Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda okɔɔ, ma che kɛsɛ maa yiyaŋ wɔɔŋndo wanaa hɛɛnduu ndu sɔɔŋ choo wa ndaa nɔ ni. Mbo dimi maa sabu Chɛhowaa cho hiouwɔɔ lachi a peelɔŋndo. Nduyɛ maa o cho nyɛ tɔlnuŋ o la naamu choo le o cho le. Waŋnda ndaa kaala bɔɔ chiɛi Mɛlɛka wa Chulusalɛmndo, vɛlɛ a naamula ndaa chɔɔlu handɔɔ o sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuselaŋ choo. Kɛ ndaa bii bila kposoŋ le sabu Mɛlɛka ndoo yɔŋgu sawalaŋ ndaŋ, nduyɛ mbo chɛl ma taŋgul chiɛi Mɛlɛkaa wo le. Mi sɔɔŋ Stiiviŋ dimi woŋ soli nyuna sɔviɔɔ hoo aa: Baa nɛi sɔvɛ cheleŋ cho pa le chiɛi Mɛlɛkaa a Sawalaŋ bɛɛleŋ kioo mbo hiau Chɛhowa diikɔŋndo? O kpeekpei niŋ, mi sɔɔŋ Stiiviŋ ndoo dimi woŋ yɔŋgu mulioo le nyɛ o tosa wo. Kanifuule, mbo diikuŋ Chɛhowa a kɔllo kpou.

18. O nɛi kuɛɛ niŋ naŋ nɔ yɛ miŋ tol tamasi Stiiviŋ ndo kɔɔli?

¹⁸ Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o suɛi Stiiviŋ nde niŋ? Ndoo sina diom Mɛlɛkaa nyɛkɛndɛi. Maa Stiiviŋ, te ŋ yeema pɛ miŋ ‘tɛɛsial waŋnda nyɛkɛndɛi’ a diom Mɛlɛkaa okɔɔ, ŋ nɔ miŋ wa sukuwaa pɛɛkaa Baabui kɛndɛ. (2 Timo. 2:​15) Ŋ tiuba miŋ pɛɛku o taasi Stiiviŋ ndo niŋ le suɛi  o waŋnda lo nyɛkɛndɛi. Wanaa wa Stiiviŋ nilaŋ yaŋɔɔ wa, wa bɔɔ wanaa kaa wɔɔŋ bɛndu! Kɛ, mbo tosa ndi tɛtɛlɛ le suɛi a sɔɔŋ waŋnda haa ndaa che ŋ sɔvɛ tau woŋ okɔɔ. Mbo suaa vɛlɛ o ndalo o nɛi lebɛɛ niŋ. Nduyɛ mbo veelu pɛɛŋ laŋgbaa kalla nda tɛɛŋ aa “finyaa niaa.” (Walta. 7:​2) Naa bɛɛ nɔ miŋ dimul waŋnda a diom Mɛlɛkaa okɔɔ “dɛɛ nduyɛ a bɛɛle yiŋgoloŋndeŋ.”—1 Pitɛ 3:​15.

19. Vɛɛ Stiiviŋ ndoo chɔm yɛ kɔl simulaa le Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda yooŋgu kɔl tuu Chɛhowaa dimullo?

¹⁹ Kɛ, ŋ nɔ miŋ chɛl mi siooŋnde le waŋnda kɔllo tɛɛmbuuwo kuuna naa tonya cho o diom Mɛlɛkaa niŋndo dimioo le. Nduyɛ, ŋ nɔ miŋ dimul nda yooŋgu kɔl tuu Chɛhowaa a lamamɔɔ le. Tamasi kɛndɔɔ pila Stiiviŋ kɛsul naa ni. Mbo sina maa, sɔɔŋ o dimul Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda woŋ kpou tiuba miŋ siŋga nda kɔltaŋ te. A mala nyina diandaa, mbo mɛɛlu suɛi nduɛi mɛɛ o dimul nda maa a cho ko maa finyaa ndaa mamaa a ndaa kɛɛ Choosɛ, Muuse, a wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa kpou. (Walta. 7:​51-53) Nduyɛ pɛɛŋ, Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda ndaa dii Mɛsayanɔɔ, wana Muuse, a wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa kpou dimi maa o cho hunɔɔ wo ni. O kpeekpei niŋ, ma tosa yɔŋ wɔɔŋ bɛndu bɛndoo a sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ.

20, 21. Yɛɛ Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda tosa yɛ mɛɛ nda tuei sɔɔŋ Stiiviŋ dimi woŋ, nduyɛ vɛɛ Chɛhowa ndoo luei yɛ ndu yoomuaŋ?

²⁰ Mi sɔɔŋ tonya Stiiviŋ dimul Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda woŋ tɛɛmbuu nda kɔllo tau. Ma kɛɛ le sɔɔŋ tosaa o nɛi lebɛɛ niŋ, okoŋ ma kandu Stiiviŋ tofa wɔɔŋndo. Maa Chiisu, mi Stiiviŋ bɛɛ sina maa a cho ndu inyɛi tuiinɔŋ kposoŋ te.

²¹ Stiiviŋ ndoo yeema kɔl simulaa le biuwɔŋndo nyɛ wa ndu suŋ yɔŋnɔŋndo. A tonya, mbo sɔla kɔl dɛɛniaa o yilaŋii Chɛhowa ndoo chɔm ndu ve niŋ. Mi Stiiviŋ cha tɔɔmayɛi Mɛlɛkɛi, nduyɛ mbo cha Chiisu isisi o ba kɛndɛ Chɛhowaa choo. Mɛɛ Stiiviŋ wa yilaŋnde hei tɛɛsiaa, mi laŋgbaa kalaa kialu yamaŋ nda handuŋ balaŋ o lani. Le yɛɛ? Kanifuule, mi Chiisu bɛɛ ndoo dimul nda maa ndu wa Mɛsayanɔɔ ni, nduyɛ maa o cho suŋ wa o ba kɛndɛ finya ndɔɔ choo. (Maki 14:​62) Mi yilaŋii Stiiviŋ che ve chɔm kɛsɛ maa tonyaa Chiisu ndoo dimi ni. Nduyɛ puaa haa kpeekpei dii Mɛsayanɔɔ ni. Lelaŋ, mi nda kpou kua sululu le Stiiviŋ vii viiyo a poutaŋ haaa ma dii ndu. c

22, 23. O nɛi kuɛɛ choo Stiiviŋ ndoo sɔla yɛ piɔmndo maa Chiisu, nduyɛ vɛɛ Kilisiɔŋnda hau tiindaŋ yɛ Chɛhowa maa Stiiviŋ?

 ²² Mɛɛ Chiisu ndoo sɔla piɔmndo yɛ koni, Stiiviŋ bɛɛ sɔla piɔmndo ni. Hei sim ni maa, tuupa mbo sɔla piɔmndo, o wa a kɔl nyulu. Mbo duau tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ, nduyɛ mbo mal wanaa dii ndu wa haki. Okoŋ mbo dimi aa: “Masanɔɔ Chiisu, I mal num yoomu nuu o ba.” Naapum o wa wɔ Chiisu chɔɔ o yilaŋnde niŋ Chɛhowa ikɛi. A tonya, Stiiviŋ ndoo sina nyɛ Chiisu ndoo dimi hoo wo aa: “Ya miŋgi waŋnda yoomu ni. Nduyɛ ya cho yoomoo ni.” (Chɔŋ 11:​25) O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mi Stiiviŋ piɛi choo choo kpeleŋ o Mɛlɛka lo aa: “Chɛhowa, bii nda tɔɔyaŋ le hakioo hoo le.” Mɛɛ o chii ndɔɔ dimi lende, mbo wu.—Walta. 7:​59, 60.

²³ O buɛiyaa Chiisuaa tɛɛŋ, Stiiviŋ wa wana tasoo ni le piɔmndo sɔlaa le Chiisu. (Tofa kɔfoo hoo, “ O Nɛi Kuɛɛ Choo Stiiviŋ Wa yɛ Wana Tasoo le ‘Piɔmndo Sɔlaa’ le Chiisu?”) Kɛ o ve niŋ wana mɛɛlaa le. Chɔŋ o sindɔɔ niŋ mbo huŋ bii a hau, piɛiye, wanaa cho o yalale chieeŋndeŋ niŋnda, a wanaa dɛnɛwɔɔŋaa cheleŋ dii niŋ Seiyaa Chɛhowaa apum. A koŋ kpou, ŋ nɔ tiindaŋndo maa Stiiviŋ. Chiisu cho niŋ suŋ suŋ Masaa o choo choo niŋ, nduyɛ mbo wa kpaaya bɛndu finya ndɔ ke ndu wo soliŋndo kpeku. Nyɛ o nyɛ kuuna ndu buɛiyaa nduaa laalaŋnda miŋgioo yoomu le.—Chɔŋ 5:​28, 29.

24. Vɛɛ bala Sɔɔl laŋ la wa yɛ o piɔm Stiiviŋ ndo niŋ, nduyɛ vɛɛ piɔm ndɔɔ ndoo piiliaŋ yɛ wanaa bɔɔbɔɔ?

²⁴ Po feleŋgɔnɔ pum diolaŋ aa Sɔɔl, wa sɔɔŋ muŋ kpou Mɛɛndaŋndo. Ndu chɛl ni ma dii Stiiviŋ. Nduyɛ pɛɛŋ, ndu ndoo bii domala puaa wa Stiiviŋ vii viiyo laŋ o ba ni. Mɛɛ teleŋ tiŋ hiou okoŋ kɔɔli, mbo sim waŋnda lachi le Kilisiɔŋnda nyɛpalaa wɔɔŋ wɔɔŋndo tusioo choo. Kɛ mi piɔm Stiiviŋ ndo piiliaŋ wanaa bɔɔbɔɔ le teleŋ vilɛi. Tamasi ndɔɔ cho Kilisiɔŋaa cheleŋ yoomuaŋ lueiyo, le loo o laalaŋ ndaa choo, nduyɛ ma sɔla batiuwaa maa ndu. Mɛɛ wɔsioŋ ŋtiŋ hiou o piɔm ndɔɔ kɔɔli, mi Sɔɔl, o naŋ veelu niŋ aa Pɔɔl wo, kial suei le mɛɛ bala ndɔlaŋ la wa o piɔm Stiiviŋ ndo niŋ yɛ. (Walta. 22:​20) Mbo huŋ mɛɛlu dimi aa: “I wa paandu diola Mɛlɛkalaŋ tɛɛmbuuwo, mi wa wanaa nduaa nyɛpalaa tusioo choo, nduyɛ mi wa suɛi o nda lo o yoŋgaa niŋ.” (1 Timo. 1:​13) I cho kpendekele maa, Pɔɔl puɛɛnuŋ kposoŋ a Stiiviŋ, vɛlɛ a suɛi ndoo yɔŋgu a dialuŋ fulaa ve le. Nduyɛ pɛɛŋ, sɔɔŋ bɔɔbɔɔ Pɔɔl dimi mbo poonyiaa woŋ tɔlnuŋ o suɛi Stiiviŋ ndoo yɔŋgu ve choo. (Walta. 7:​48; 17:​24; Hibu. 9:​24) Mi Pɔɔl pɛɛku le tamasi Stiiviŋ ndo tolɔɔ kɔɔli le laalaŋndo, a kɔl simulaa nɔɔ. Stiiviŋ yɛ, wana Mɛlɛka ndoo dɔu “sala, nduyɛ mbo ke ndu kpaayaa tau” wo o wa ni. Baa naa bɛɛ tual niŋ pa tamasi ndɔɔ kɔɔli?