Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

SUƐI LEBOLII 11

A Wa “a Nyaale, Nduyɛ Nyina Diandaa Wa Nda Choo”

A Wa “a Nyaale, Nduyɛ Nyina Diandaa Wa Nda Choo”

Nyɛ Pɔɔl tosa wo mɛɛ waŋnda kɛɛ le ndu nilaŋ yaŋɔɔ

O tɔlnuŋ o Walta Kiilaa 13:​1-52 choo

1, 2. Yɛɛ cho yɛ o sɔvɛ a wali lemisiɔnaluei Banabaa nda Sɔɔl hiŋ hoo kandɔɔ wo niŋ, nduyɛ vɛɛ hei peelu yɛ nyɛ dimiŋ o Walta Kiilaa 1:​8 niŋndo?

 PAALE kɔl kɛndɛleŋ pila le cho leŋ le kundaa Aŋtiɔɔ ni. Mi che bɛɛ wanaa suaa le Mɛlɛka wa a wanaa pɛɛkaa kpou cho naŋ, kɛ Banabaa a Sɔɔl nyina diandaa hɛli ni le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo o fondaŋnda leviltaŋ. a (Walta. 13:​1, 2) Ndaa yɔŋ niŋ puaa ndaa suliŋ nda loŋ paandu. Nduyɛ o paandu koŋ niŋ, misiɔnalueiya ndaa kuɛ niŋ o fondaŋnda waŋnda ndaa chɛl niŋ paandu yooŋgu kɛndɔɔ laŋ. (Walta. 8:​14; 11:​22) Kɛ a teleŋndo hoo, a cho Banabaa, Sɔɔl, a Chɔŋ o ndaa veelu aa Maki wo yɔŋ o lɛŋii waŋnda ndaa tuiyɔ a yooŋgu kɛndɔɔ okɔɔ le ve niŋ. Chɔŋ Maki wo hoo cho wa wana nda malaa ni.

2 O wɔsiŋ 14 hiou woŋ niŋ, mi Chiisu dimul buɛiyaa nduaa aa: “La cho seileŋ timbi a ya okɔɔ o Chulusalɛm niŋ, Chudiaa a Sameeliaa, a ba o ba fee o chieeŋndo choo.” (Walta. 1:​8) Dikeŋnaŋ Banabaa nda Sɔɔl sɔla le ma wa misiɔnalueiya wo, cho tosa le mi huului Chiisu dimi ve i peeluŋ. b

La Kɛsul La Nda “le Wali Ya Hɛli Nda Wo Tosaa” (Walta Kiilaa 13:​1-12)

3. Yɛɛ ndoo tosa yɛ ndi ikala le kɔlaŋ o tiŋnda leviltaŋ o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ?

3 Hau, ŋ cho bɔɔ a kɔl kɛndɛ miŋ nɔ nyɛm nyaanaŋndoŋ, dɛndɛla choolaŋ, la waŋnda tiuba ma soliŋ kpeku le kɔlaŋ o fondaŋnda leviltaŋ o teleŋ biŋgi bɛŋgu laŋ. Kɛ nyɔɔŋ muŋ ve o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ te. O teleŋ koŋ niŋ, a ŋpelu waŋnda ndaa kua o fondaŋnda leviltaŋ ni. Nɛilaŋ laa niŋ te, nduyɛ mi kɔla mɛɛliila 20 ndaŋ laa saaŋgiaa wana yɔkɔɔ. c Kɛ Banabaa nda Sɔɔl ndaa nɔ yeemɛi le wali ndaa kandɔɔ. Nduyɛ, ma sina maa wallo kalaŋ a sala soliŋndo yeemaŋ ni le ndu tosaa.—Maa. 16:​24.

4. (a) Yɛɛ tosa yɛ ma hɛli Banabaa nda Sɔɔl, nduyɛ yɛɛ chaaŋaa ndaa laalaŋnda tosa yɛ mɛɛ nda yulu nda isu? (b) Vɛɛ naŋ toolu yɛ wanaa sɔla dilakeŋnaŋndaŋ o kundaa niŋnda?

4 Kɛ le yɛɛnɛ nyina diandaa ndoo yɔŋgu yɛ nɛi chɔmaa maa, Banabaa nda Sɔɔl ndaa nɔ ni ma kɛsi le ‘wallo hoo tosaa’? (Walta. 13:​2) Baabuiyo suu a hei okɔɔ le. Kɛ i naŋ sina ve cho ni maa, nyina diandaa hɛli puaa haa ni. Kona cho o Baabuiyo niŋ mbo chɔm maa mi wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa, a wanaa pɛɛkaa o Aŋtiɔɔ niŋ simul kɛɛsiaa hoo le. Kɛ ma toolu kɛɛsiaa hoo a kɔl ndaa kpou. Banabaa nda Sɔɔl wa bɔɔ a kɔl kɛndɛ le mɛɛ nda sina maa puaapiliaa ndaa paŋala nda le yɛ. Kɛ ma bii sumndo nduyɛ ma piɛi, “ma handu nda balaŋ choo, okoŋ ma viam nda” le ma kuɛ. (Walta. 13:​3) Naa bɛɛ nɔ hau miŋ toolu wanaa sɔla dikeŋnaŋndo o kunda leKilisiɔŋndo niŋnda, mɛɛ puaapiliaa nda yulu isu o kundaa niŋ le chilaŋ chuaa wa cho nuaa yɛ. Yɔŋii naŋ paŋala puaapiliaa haa le dilakeŋnaŋnda nda sɔla laŋ yɛ, ŋ nɔ miŋ ‘ke nda bɛɛleŋ tau nduyɛ miŋ kaala nda le wali nda cho tosaa wo.’—1 Tɛsa. 5:​13.

5. Tɛɛsiaawɔ mɛɛ sɔɔŋ wa le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo o lɛŋnde ibuŋgaleŋ Saipulɔɔ yɛ?

5 Mɛɛ Banabaa nda Sɔɔl chɛŋ Sɛluusiaa, chiee wa naa dɛndɛla mamɛŋndaŋ laa sim Aŋtiɔɔ ikɛiyo, ma kua o lɛŋnde ibuŋgaleŋ Saipulɔɔ. Chɔŋ Sɛluusiaa kɔ Saipulɔɔ, ndoo wa le kilolaŋ 200. d Saipulɔɔ Banabaa ndoo fula ni. Lelaŋ o wa a dialuŋfulaa le waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo o ndulo chiee. Mɛɛ nda fuuluu Salamisi, chiee bɛndu cho ba paaleŋ le chaŋndo o lɛŋnde ibuŋgale leŋ ikɛiyo, puaa haa tosa tamala le. “Ma kandu waŋnda suɛi Mɛlɛkɛi dimullo [sakpo] o chiɛila Chuuwa piɛi Mɛlɛka laŋ niŋ.” e (Walta. 13:​5) Mi Banabaa nda Sɔɔl balu yooŋgu kɛndɔɔ dimioo o chiee koŋ niŋ silɔ, naapum a chieeŋ bɛnduŋ wa o nɛi tɛɛŋ ndoŋ. O yɔŋ bɛɛ mi ndaa kei o nɛi kɛ kɛ, naapum mi misiɔnalueiya haa kua a ŋpelu le kilolaŋ 160!

6, 7. (a) Nɛɛ wa yɛ Sɛkiɔɔ Pɔlɔɔ, nduyɛ le yɛɛ Baa Chiisu ndoo kindiŋ yɛ le ndu kuunaa nilaŋ yaŋɔɔ o yooŋgu kɛndɔɔ? (b) Yɛɛ Sɔɔl ndoo tosa yɛ mɛɛ Baa Chiisu simul yooŋgu kɛndɛ nda wa dimioo wo?

6 O wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ, Saipulɔɔ wa o piaa cha a piɛile lachoowaleŋ. Mi Banabaa nda Sɔɔl cha hei kpendekele mɛɛ nda fuuluu Pefɔɔsi o lɛŋnde ibuŋgaleŋ ba paaleŋ le del lo. Loŋ nda komal ‘po Chuunɔ pilɛ ni diolaŋ aa Baa Chiisu. Mandenɔɔ poo hoo wa ni, nduyɛ mbo dimi maa wana suaa le Mɛlɛka wo o cho ni.’ Poo hoo wa latulu a masa ibuŋgaa diolaŋ aa Sɛkiɔɔ Pɔlɔɔ, Sɛkiɔɔ Pɔlɔɔ wo hoo yɛ, wana lebiɔɔ pila o wa ni. f O wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ, mi waŋ bɛnduaa maLuomaŋnda, mɛɛ Sɛkiɔɔ Pɔlɔɔ cho nuaa yɛ, nyuna Mandiaa a wanaa pɛɛku a looŋ okɔɔ wa le nda malaa le kɛɛsiaala sɔvɛlaŋ tosaa. Kɛ mɛɛ Banabaa nda Sɔɔl dimul ndu yooŋgu kɛndɛ leMasaa, mi “yeemɛi bii ndu tau le suɛi Mɛlɛkɛi tueiyɔɔ.” Mi finyaa hoo, Baa Chiisu o ndaa veelu vɛlɛ aa Ɛlimasi ɔɔ “mandenɔɔ” wo tambu kɔl tau le mɛɛ Sɛkiɔɔ Pɔlɔɔ chɛl yooŋgu kɛndɔɔ yɛ.—Walta. 13:​6-8.

7 Po ndaa veelu hoo aa Baa Chiisu wo ndoo simul yooŋgu kɛndɛ leMasaa ni. Nɛi kinɛi finyaa hoo ndoo tiuba mbo soliŋ kpeku le foofo ndɔɔ mandaa maa wana silaa le Sɛkiɔɔ Pɔlɔɔ wo wa, ‘kuunaa masa ibuŋgaa laalaŋndo dɔwɔɔ o Masanɔɔ niŋ’ ni. (Walta. 13:​8) Kɛ Sɔɔl chɛl kposoŋ le mi finyaa hoo siŋga laalaŋ Sɛkiɔɔ Pɔlɔɔ ndoo nɔ wo le. Lelaŋ yɛɛ Sɔɔl ndoo tosa yɛ? Mi Baabuiyo dimi aa: “Nyina diandaa wa Sɔɔl, o nda veelu vɛlɛ aa Pɔɔl lo choo tau. Mɛɛ o tofa Ɛlimasi chiŋ, mbo dimi aa: ‘Wana lakafaa a wana dɛnɛ wɔɔŋndo ŋ cho ni. Po Setana wo. Yaamɔɔnɔɔ ŋ cho ni le nyɛ cho sakpo wo. Le yɛɛnɛ ŋ cho yɛ pɛɛkula kɛndɛla Chɛhowa laŋ siŋgaa? Chɛhowa cho num nyɛpalaa tusi choo ma suma. Le teleŋ tiŋ, a ve niŋ nyɛ o nyɛ chɔ le.’ O lepilɛ niŋ kpe, mi nyumndaŋ ma tual ndu o hɔl, mbo kandu waŋndo nuuviaa le mbo saa ndu baa.” g Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo le suɛi kɔndɔfilii bɛnduɛi ndii yɔŋnuŋ hei ve? “Mɛɛ masa ibuŋgaa hoo che nyɛ yɔŋnuŋndo, mbo simnuŋ wana laalaŋndo, kanifuule kɔndɔfillo wa ndu a sɔɔŋ o pɛɛku a Chɛhowa okɔɔ woŋ.”—Walta. 13:​9-12.

Maa Pɔɔl, o yɔŋ bɛɛ miŋ wa o simullo bɛŋgu, ŋ nɔ miŋ yɔŋ isiooŋ le waŋnda dimullo a tonyaa okɔɔ le

8. Vɛɛ naŋ tuallɛ hau tamasi Pɔɔl lo kɔɔli le kɔl simulaa chɔmndo?

8 Siooŋii ve Pɔɔl kposoŋ le Baa Chiisu le. Naa bɛɛ, te wanaa simul tonyaa wa kindiŋ pɛ le wanaa chɔm yeemɛiya kuunaa nilaŋ yaŋɔɔ o yooŋgu kɛndɛ naŋ dimi wo, ŋ nɔ miŋ yɔŋ isiooŋ kposoŋ te. A koŋ kpou, ŋ nɔ miŋ kindiŋ le mi diomnda naalaŋ “la yeela lɔɔlɔɔ mɛɛ hɛlle tosa nuaa mi nyɛdiaa yeela yɛ.” (Kolo. 4:​6) Kɛ ŋ nɔ miŋ yɔŋ siooŋnde le sɛɛŋgiaŋndo kpakpalaa, okoŋ miŋ kɛɛ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo le. Nduyɛ vɛlɛ, ŋ nɔ miŋ yɔŋ isiooŋ le piɛiyii lachoowɛi cho pɛɛkula kɛndɛla Chɛhowalaŋ siŋgaa laŋ te. (Walta. 13:​10) Maa Pɔɔl, maa ŋ wa a isiooŋ le tonya cho a yooŋgu kɛndɔɔ okɔɔ wo dimioo, nduyɛ a le wanaa nɔ yeemɛi le ndu chɛlɔɔ wa malaa le. Mi che bɛɛ ŋ chi niŋ mala Mɛlɛkaa kpendekele maa Pɔɔl te, kɛ ŋ nɔ tiindaŋndo maa Chɛhowa cho nyina ndɔ diandaa soliŋ kpeku le wanaa nɔ yeemɛi le tonyaa chɛlɔɔ wa naŋnɔŋndo ndupila o ibuŋ.—Chɔŋ 6:​44.

“Diomnde Kɔl Dɛɛniaa” Leŋ (Walta Kiilaa 13:​13-43)

9. Vɛɛ Pɔɔl nda Banabaa kɛsi yɛ tamasi kɛndɔɔ le wanaa cho hau chilaŋ chuaa o kunda leKilisiɔŋndo niŋnda?

9 O kpeekpei niŋ, mi siŋgaŋndo yɔŋnuŋ mɛɛ Pɔɔl waa mal Pefɔɔsi o dɛndɔɔ niŋ le kɔlaŋ Pɛka. Chioo hoo wa o pioo ikɛi Eesiaa Mainɔ. Nduyɛ tiŋ nda buli wo ndoo wa le mɛɛliilaŋ 150 o mɛŋndaŋ choo. Walta Kiilaa 13:​13 veelu nda aa, “Pɔɔl nda chaaŋaa nduaa.” Diomndaŋ ndaŋ la chɔm kpendekele maa Pɔɔl wa chilaŋ chuaa o walta nda wa tosaa laŋ niŋ ni. Kɛ fondaŋ kɛ kɛ cho o Baabuiyo niŋ mbo chɔm maa mi Banabaa kandu Pɔɔl paŋalaa le. O baa pilɔɔ choo, mi puaa ŋiɔɔŋnda haa hiau lachi a wallo tosaa diompilɛ le hɛnaŋ Mɛlɛkaa tosaa. Mi Pɔɔl nda Banabaa kɛsi tamasi kɛndɔɔ le wanaa cho hau chilaŋ chuaa o kunda leKilisiɔŋndo niŋnda. A nɔ ma kilulaŋ le dilakeŋnaŋndaŋ sɔlaa o kunda leKilisiɔŋndo niŋ te. Kɛ a nɔ ma loonuŋ diomnda Chiisu dimilaŋ aa: “Nya kpou puaapiliaa nya cho ni.” Mbo chɔɔlu dimi aa: “Wana o wana heeluŋ pɛ, Mɛlɛka cho ndu tusi. Kɛ wana o wana tusiŋ pɛ, Mɛlɛka cho ndu heelu.”—Maa. 23:​8, 12.

10. Tɛɛsiaawɔ mɛɛ ndii wa yɛ chɔŋ Pɛka le kɔlaŋ Pisidiaa o Aŋtiɔɔ niŋ.

10 Mɛɛ nda fuuluu Pɛka, mi Chɔŋ, o nda veelu vɛlɛ aa Maki wo mɛi Pɔɔl nda Banabaa, okoŋ mbo miiŋguŋ Chulusalɛm. Baabuiyo chɔm sabu kpeekpei tosa mi Chɔŋ miiŋguŋ ndo le. Kɛ mi Pɔɔl nda Banabaa hiau lachi a kɔlaŋ. Mɛɛ nda faŋa Pɛka ma kua Aŋtiɔɔ o Pisidiaa niŋ, chiee bɛndoo o Kaleesiaa niŋ. I ve bɛɛŋ bɛɛŋ le kɔlaŋ laŋ te. Kanifuule Aŋtiɔɔ o Pisidiaa niŋ wa o pembei choo, nduyɛ o wa helɔɔ le mɛɛliilaŋ 1,100. Wɔuleŋ pila nɛiyo ndoo wɔu le helɔɔ Aŋtiɔɔ chiee ni. Nduyɛ mi viiya ndaa del waŋnda choo o nɛila laŋ. Kɛ o faŋaŋndɔ o muŋ kɔɔli, naapum Pɔɔl ndoo nɔ vɛlɛ bahawɛi kɛndiaa a teleŋndo hoo. h

11, 12. Mɛɛ Pɔɔl wa suɛi o chiɛi Chuuwa piɛi Mɛlɛka wo niŋ Aŋtiɔɔ o Pisidiaa niŋ, vɛɛ ndoo pilaŋ yɛ wanaa wa ndu nilaŋ yaŋɔɔ wa kɔltaŋ?

11 Mɛɛ Pɔɔl nda Banabaa Fuuluu Aŋtiɔɔ o Pisidiaa niŋ, ma kua o chiɛi Chuuwa piɛi Mɛlɛka wo niŋ o paale pɛŋgiaa leŋ choo. Baabuiyo dimi aa: “Mɛɛ nda chii nda diomndaŋ veelul o yau laSawaa niŋ a nyɛ wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa dimi wo, mi wanaa bɛnduaa o chiɛi Chuuwa piɛi Mɛlɛka wo niŋ yɔŋ diomndeŋ le nda aa: ‘Puaapiliaa, te la nɔ pɛ diomnde kɔl dɛɛniaa le waŋnda, la dimul nda.’” (Walta. 13:​15) Okoŋ mi Pɔɔl sim le suɛi.

12 Mi Pɔɔl kandu suɛi o wanaa wa ndu nilaŋ yaŋɔɔ wa lo aa: “Nya waŋnda Isɔluɛi a nya wanaa nɔ siooŋii Mɛlɛkɛi ya, la yaŋ nilaŋ.” (Walta. 13:​16) Waŋnda haa, Chuuwa a wanaa ndaa chua piɛile Chuuwa wa nda wa ni. Waŋnda haa ndaa sina foofo Chiisu wo kposoŋ o sabu Mɛlɛkaa niŋ te. Kɛ vɛɛ Pɔɔl ndoo pilaŋ yɛ nda kɔltaŋ? Mi Pɔɔl kandu suɛi a bundɛi Chuuwa okɔɔ. Mbo tɛɛsiaa a mɛɛ Chɛhowa “tosa ma simnuŋ kaale kpaaya bɛndu teleŋ nda wa mialla o lɛŋnde Ichipileŋ niŋndo.” Nduyɛ a mɛɛ Mɛlɛka lo nda ‘biuwɔŋndo le wɔsilaŋ 40 o pollo niŋ’ yɛ, mɛɛ o soliŋ nda Ichipi a kpaaya ndɔ bɛndoo. Mi Pɔɔl tɛɛsiaa vɛlɛ mɛɛ Isɔluɛiya ndaa sɔla batiuwaa le lɛŋnde Chɛhowa ndoo chuel nda buŋgɛi leŋ sɔlaa yɛ, nduyɛ a mɛɛ Chɛhowa ndoo piɔu nda leŋ tɛɛŋ sanaa a kooŋ wuuwo yɛ. (Walta. 13:​17-19) Naapum Pɔɔl wa suɛi a bolii Baabuiye ipum, i ndaa veelu choo choo kpeleŋ o paale pɛŋgiaa leŋ choo wo. Te lende i cho ni, mɛɛ tamaseliiyo opilɛ cho hoo ni le chɔmndo maa mi Pɔɔl ‘simnuŋ wana suu o suu o waŋnda lo.’—1 Kɔliŋ. 9:​22.

13. Vɛɛ naŋ pilaŋ yɛ wanaa yaŋ naa nilaŋ nda kɔltaŋ?

13 Naa bɛɛ nɔ miŋ kindi kindiŋ hau le wanaa naŋ dimul yooŋgu kɛndɔɔ wa kɔltaŋ pilaŋndo. Le tamaseliiyo, te ŋ sina pɛ kaaŋnde waŋndo fula niŋndeŋ, keŋ cho naa mala le miŋ hɛli suɛi kulii pilaŋ ndu kɔllo ve. Nduyɛ vɛlɛ, ŋ soliŋ bolii Baabuiye ipum kpeku i wana koŋ sina niŋ paandu ve. O bɛnda vɛlɛ miŋ dimul waŋndo le mi ndupila veelu diomndaŋ o Baabui ndɔɔ niŋ. Nuuviaa nɛilaŋ le wanaa cho num nilaŋ yaŋɔɔ wa kɔltaŋ pilaŋndo.

14. (a) Vɛɛ Pɔɔl ndoo kandu yɛ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo a Chiisu okɔɔ, nduyɛ sila yɛɛ ndoo yɔŋgu yɛ? (b) Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo mɛɛ waŋnda tuei nyɛ Pɔɔl dimi wo?

14 Mi Pɔɔl suaa vɛlɛ a mɛɛ ‘Chiisu, wana piŋiaa’ looku fula o pulale masaa waa choo o Isɔluɛi niŋ yɛ. Chɔŋ Wana Yiŋaa bɛɛndiaa nɛiyo ni le ndu. Okoŋ mi Pɔɔl tɛɛsiaa a mɛɛ Chiisu looku piɔmndo sɔla, nduyɛ mbo miiŋgu yoomu yɛ okɔɔ. (Walta. 13:​20-37) Mi Pɔɔl dimi aa: “Lelaŋ puaapiliaa, la sina pɛŋgu maa o poo hoo niŋ sanaa waŋchieeya sɔla malɔɔ hakioo le yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ ni. Ndi naŋ cho nya hei dimullo ni . . . Wana o wana laalaŋ o ndu niŋ pɛ, Mɛlɛka nɔla mbo baŋa ndu o yɔŋnda ndɔla wɔɔŋndaŋ niŋ.” Okoŋ mi kiilanɔɔ Pɔɔl sila wanaa wa ndu nilaŋ yaŋɔɔ wa aa: “La mandaŋ yɔŋii nyɛ wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa dimi wo yɔŋnuŋ nya. Ma dimi aa: ‘Nya wanaa mamaa haa, la yaŋ nilaŋ, mi la dɔɔnuŋ kɔndɔfili, mi la vi, kanifuule I cho isɔɔ tosa o teleŋ nyaa niŋ, o yɔŋ bɛɛ mi wana chɔm nya ndi, pesiŋ bɛɛ la laalaŋ niŋ te.’” Fulamakɔɔli kɛndɔɔ wa bɔɔ o nyɛ Pɔɔl dimi hoo wo niŋ. Mi Baabuiyo dimi aa: “Mi waŋnda nyɔɔlu nda maa a huŋ vɛlɛ o Paale Pɛŋgiaale cho hunɔɔ leŋ choo, ma dimul nda sɔɔŋ muŋ.” Le handɔɔ lechoo, mɛɛ bɔŋaŋndo chuu o chiɛi Chuuwa piɛi Mɛlɛka wo niŋ, ‘mi Chuuwaa bɔɔbɔɔ a wanaa chua piɛile Chuuwa wa, a ndaa piɛi Mɛlɛka wa tual Pɔɔl nda Banabaa kɔɔli.’—Walta. 13:​38-43.

“Ŋ Cho Lakɔ o Wanaa Cho ŋChuu le Wa Lo” (Walta Kiilaa 13:​44-52)

15. Yɛɛ ndoo yɔŋnuŋ yɛ o Paale Pɛŋgiaale waŋnda ndaa chuuŋgiaŋ le Pɔɔl nilaŋ yaŋɔɔ leŋ choo?

15 Mɛɛ Paale Pɛŋgiaale cheleŋ le fuuluu, ‘sɔŋgɔ waŋnda kpou o chioo niŋ’ ndaa chuuŋgiaŋ ni le Pɔɔl nilaŋ yaŋɔɔ. Mi hei paaliaŋ Chuuwa apum “nduyɛ ma dimi sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ a nyɛ o wa dimioo wo okɔɔ.” Mi Pɔɔl nda Banabaa dimul nda kpendekele aa: “Ndoo bɛnda mi nyaa wa wanaa tasiaa le suɛi Mɛlɛkɛi tueiyɔɔ. Kɛ mi la wa ndi kiɔɔ. O hei niŋ, la suliŋ le yoomu fafɛɛŋndo sɔlaa le. Lelaŋ, ŋ cho lakɔ o wanaa cho ŋChuu le wa lo. Nyɛ Chɛhowa dimul naa wo cho hoo ni: ‘I siiŋguu num nyɛ teŋgaa le wanaa cho ŋChuu le wa, le ma dimul waŋnda o chieeŋndo choo kpou mɛɛ ya piŋi niŋ nda yɛ.’”—Walta. 13:​44-47; Aisaya 49:​6.

“Ma tusi Pɔɔl nda Banabaa nyɛpalaa choo . . . Mi buɛiya hiau lachi a waa a nyaale, nduyɛ nyina diandaa wa nda choo.”—Walta Kiilaa 13:​50-52.

16. Yɛɛ Chuuwa ndaa tosa yɛ mɛɛ nda tuei nyɛ Pɔɔl nda Banabaa dimul nda wo, nduyɛ yɛɛ Pɔɔl nda Banabaa tosa yɛ mɛɛ nda sɔla simullo?

16 “Mɛɛ wanaa cho ŋChuu le wa tuei hei, ma kandu nyaaloo dɔɔnɔŋndo. . . . Mi wanaa ndaa nɔ yeemɛi le chɛlɔɔ tonya yɔŋgu yoomu fafɛɛŋndo wo wa simnuŋ wanaa laalaŋnda.” (Walta. 13:​48) Okoŋ kɔɔli, mi diom Chɛhowa wo hiou lachi a pɛŋgɛlaŋndo o lɛŋnde leŋ niŋ kpou. Kɛ nyɛ Chuuwa ndaa tosa wo waŋnuŋ teŋgeŋ a nyɛ nda wa nda kɔl le tosaa wo. Lelaŋ mi misiɔnalueiyaa ŋiɔɔŋnda haa dimul nda maa mi che bɛɛ nda wa wanaa tasiaa ni le diom Mɛlɛkaa tueiyɔɔ, kɛ ma kɛɛsiaa le Mɛsayanɔɔ kiɔɔ. O hei niŋ, ndaa suliŋ lɛ kposoŋ le yoomu fafɛɛŋndo sɔlaa le. Okoŋ, “mi Chuuwa hiau waŋ laanduaa ndaa nɔ tɔɔ wa a laŋgbaa kalla kɔɔli ma tusi Pɔɔl nda Banabaa nyɛpalaa choo, ma soli nda o tanda ndaa niŋ po.” Yɛɛ Pɔɔl nda Banabaa ndaa tosa yɛ? “Ma kuaŋ chundu wa nda o ŋpelu wo le mbo wa maa lesei le nda, ma kuaŋnuŋ Akooniɔm.” Baa mɛɛlulaŋ la wa laŋ le piɛile tonyaleŋ Aŋtiɔɔ o Pisidiaa niŋ ni? Sako. Kɛ “mi buɛiya hiau lachi a waa a nyaale, nduyɛ nyina diandaa wa nda choo.”—Walta. 13:​50-52.

17-19. O nɛila kuɛɛ niŋ naŋ tuallɛ tamasi kɛndɛ Pɔɔl nda Banabaa kɛsi wo kɔɔli, nduyɛ vɛɛ hei tosaa chuu yɛ naa hau nyaaloo?

17 Ŋ pɛɛku tau a mɛɛ puaa laalaŋnda haa bii simul ndoo komal nda wo yɛ. O yɔŋ bɛɛ mi masaa waa kuuna naa yooŋgu kɛndɔɔ dimioo, ŋ nɔ miŋ pɛŋgi kposoŋ te. Kɛsiŋ o kɔl maa, mi waŋnda Aŋtiɔɔ kɛɛ yooŋgu kɛndɛ Pɔɔl nda Banabaa dimul nda wo. Le hei, “ma kuaŋ chundu wa nda o ŋpelu wo.” Hei chɔm naa maa kɔllo le ndaa tambu a nda le. Kɛ hei wa maa lesei le wanaa kaŋ maa nyɛ o nyɛ ndoo yɔŋnuŋ nda pɛ okoŋ kɔɔli, ndapila i wa wa choo ni. Misiɔnalueiyaa ŋiɔɔŋnda haa ndaa sina maa ndaa tiuba kposoŋ ma baŋ waŋnda le nyɛ cho o kɛndɔɔ wo tosaa le. I ndaa sina ve wa ni maa, te ndaa hiau niŋ pɛ lachi a yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Nduyɛ lende kpeekpei nda tosa ni mɛɛ nda kuɛ Akooniɔm.

18 Yɛɛ ndoo yɔŋnuŋ yɛ niko a buɛiyaa Chiisuaa o Aŋtiɔɔ niŋ? I cho tonya maa waŋnda haa wa o tanda waŋnda ndaa yeŋ lani kposoŋ o yooŋgu kɛndɔɔ le wo niŋ. Mi waŋnda ndaa chɛl bɛɛ yooŋgu kɛndɔɔ le, nyaale ndaa ndoo tolnuŋ o keŋ choo kposoŋ te. Mi Chiisu dimi aa: “Kɔl kɛndɔɔ cho le wanaa tuɛi diom Mɛlɛkaa, nduyɛ ma tosa nyɛ o dimi wo wa!” (Luku 11:​28) Nduyɛ hei kpeekpei buɛiyaa Chiisuaa wa Aŋtiɔɔ o Pisidiaa niŋnda tosa ni.

19 Maa Pɔɔl nda Banabaa, ŋ nɔ miŋ loonuŋ maa kalaŋ naa i cho ni le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Kɛ wanaa yaŋ naa nilaŋ nda nɔ ni ma kɛɛsiaa le ma chɛl, ɔɔ ma kɛɛ yooŋgu kɛndɛ naŋ dimul nda wo. Te wanaa naŋ dimul yooŋgu kɛndɔɔ wa yeŋ naa lani le, ŋ nɔ miŋ tol tamasi Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ kɔɔli. Te ŋ chɔm pɛ balika melaa le tonya naŋ pɛɛku wo, nduyɛ miŋ chɛl le mi nyina diandaa chɔm naa nɛiyo, ŋ cho wa a nyaale o yɔŋ bɛɛ miŋ wa o simullo bɛŋgu.—Kalee. 5:​18, 22.

b A teleŋndo hoo, kundalaŋ la wa niŋ o fondaŋnda leviltaŋ mɛɛ Siiliaa Aŋtiɔɔ cho nuaa yɛ. Nduyɛ chɔŋ Aŋtiɔɔ kɔ Chulusalɛm baluaŋndo, o wa le mɛɛliilaŋ 350.

c Tofa kɔfoo hoo, “ Kɔla Ŋpelulaŋ.”

d O wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ, mi dɛndɛ mamɛŋndo ndoo kuɛ le kilolaŋ 160 o paaleŋ niŋ te hueiyii ndii hɔŋ te. Kɛ te hueiye ndii hɔŋ pɛ tau, mi ndoo viou tau le fuuluuwo naa o wa kɔlaŋ nda.

f Saipulɔɔ wa o Masale maLuomaŋndeŋ bɛŋgu. Ma yulu Sɛkiɔɔ Pɔlɔɔ isu le mbo wa masaa o lɛŋnde ibuŋgaleŋ ndeŋ niŋ.

g Chɔŋ a teleŋndo hoo, ma kandu Sɔɔl veeloo aa Pɔɔl. Mi apum dimi maa, le Sɛkiɔɔ Pɔlɔɔ bɛɛleŋ kioo Pɔɔl ndoo chua diola maLuomaŋndaŋ ndaŋ ni. Kɛ Pɔɔl wa diolaŋ ndaŋ soliŋndo kpeku chɔŋ a teleŋ o faŋaŋ Saipulɔɔ wo. Hei chɔm ni maa Pɔɔl o wa “kiilanɔɔ le wanaa ve ŋChuu le wa” wo kɛɛsiaa ni le diola ndɔla maLuomaŋndaŋ soliŋndo kpeku. Kɛlɛŋgaa le mɛɛ diola ndɔla maKilikiilaŋ laa velaŋ a diola ndɔla maHibuluilaŋ yɛ ndoo soliŋ Pɔɔl laŋ kpeku ni.—Luomaŋ. 11:​13.

h Wɔsiŋ bɔɔbɔɔ muŋ hiou fɛlɛŋ tuupa mi Pɔɔl poonyial Kaleesiaŋnda yauwo. O yau koŋ niŋ mi Pɔɔl poonyiaa aa: “La sina maa boondii ya wa a naa ve, mi sɔla fondaa le nya yooŋgu kɛndɔɔ dimullo a teleŋ tase koŋ.”—Kalee. 4:​13.