Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

SUƐI LEBOLII 22

“Maa Hɛnaŋ Chɛhowa Wo Yɔŋnuŋ Fɔ”

“Maa Hɛnaŋ Chɛhowa Wo Yɔŋnuŋ Fɔ”

Mɛɛ Pɔɔl kɛɛsiaŋ o kɔl le wali Mɛlɛkaa tosaa, mbo kua Chulusalɛm

O tɔlnuŋ o Walta Kiilaa 21:​1-17 choo

1-4. Le yɛɛ Pɔɔl cho yɛ kɔlaŋ Chulusalɛm? Nduyɛ yɛɛ cho yɛ ndu lakɔ yɔŋnɔŋ loŋ?

 MƆNƐI cho wana o wana le mɛɛ Pɔɔl nda Luku cho faŋaŋndo Miletɔɔ yɛ. I cho bɔɔ ikala le mi Pɔɔl nda Luku mɛi bɛnduaa kundaa nda kaala tau wa o Ɛfisɔɔ niŋ. Misiɔnalueiya ŋiɔɔŋnda haa cho isisi o dɛndɔɔ niŋ a bɔlɔla ndalaŋ la piaa cha a nyɛm nda yeema le kɔlaŋ o tiŋndo hoo niŋndoŋ. Nyɛm puaapiliaa ndaa dɔu naapilɛ le wanaa laalaŋnda Chudiaa woŋ cho nda o ba. A cho a kɔl kɛndɛ tau le kɔlaŋ a muŋ o puaapiliaa ndaa lo.

2 Hueiyii fɛ fɛi kandu hɔŋndo, okoŋ mi dɛndɔɔ faŋaŋ o fondaŋ mɛŋndaŋ ma wa hiouwɔɔ wolu wolu wo. Puaapiliaa cho isisi o siooŋnde choo ma wa Pɔɔl waa tofaa. Nduyɛ Pɔɔl, Luku a chaaŋaa ndaa ŋɔmmɛu wa bɛɛ cho puaapiliaa haa tofaa a mɛɛ nda cho mɔnɛi biyɔɔ yɛ. (Walta. 20:​4, 14, 15) Pɔɔl waa lo puaapiliaa balaŋ heelullo haaa ma nyum mundu.

3 Le wɔsilaŋ la yaa, Pɔɔl wa wallo tosaa diompilɛ a bɛnduaa kundaa o Ɛfisɔɔ niŋ. Kɛ a mɛɛ nyina diandaa ke ndu nɛi chɔmaa yɛ, Chulusalɛm o cho niŋ kɔlaŋ ni. Ndoo sina sɔɔŋ ŋpum ŋ wa ndu yɔŋnɔŋ loŋ ndoŋ. O chue wɔ bɛɛ teleŋ vilɛi le, mi Pɔɔl dimul bɛnduaa kundaa haa aa: “I nɔ mi tol nɛi chɔmaa nyina diandaa kɔɔli mi kuɛ Chulusalɛm suŋ suŋ, mi che bɛɛ I sina nyɛ cho ya lakɔ yɔŋnɔŋ loŋ ndo le. Chiee o chiee ya kuɛ pɛ, nyina diandaa cho ya dimullo maa a nɔ le ya dɔwɔɔ o chiɛi manyumndo niŋ, nduyɛ ma tusi ya nyɛpalaa choo.” (Walta. 20:​22, 23) Mi che bɛɛ kpundɔɔ wa Pɔɔl lachi, kɛ mbo sina maa o nɔ mbo “tol nɛi chɔmaa nyinaa diandaa kɔɔli” le kɔlaŋ Chulusalɛm. Nduyɛ o wa a kɔl kɛndɛ tau le keŋ tosaa. Ndoo che yoomu ndɔɔ nyɛ sɔvɛ. Kɛ wali Mɛlɛkaa tosaa ndoo hiou wa o sɔvɛ le ndu.

4 Baa lende pa num bɛɛ yiyaŋ ni? Mɛɛ naŋ yɔŋguŋ o Chɛhowa lo, miŋ chuel ndu buŋgɛi maa hɛnaŋ ndɔɔ tosaa cho wa nyɛ tasoo o yoomula naalaŋ niŋ ni. Ŋ tiuba miŋ sɔla tɔnɔɔ tau te ŋ pɛɛku pɛ a tamasi kɛndɛ kiilanɔɔ Pɔɔl kɛsi wo okɔɔ.

Miŋ Mɛi “Lɛŋnde Ibuŋgaleŋ Saipulɔɔ” o Ba Miallo Choo (Walta Kiilaa 21:​1-3)

5. A nɛi kuɛɛ Pɔɔl nda chaaŋaa nduaa kei yɛ le kɔlaŋ Taya?

5 Mi dɛndɛ Pɔɔl nda chaaŋaa nduaa luɛi niŋndo “kua a [nda] Kɔɔsi sakpo.” Hei sim ni maa, hueiyii fɛ fɛi kinɛi wa hɔŋndo ni a teleŋ nda mal le kɔlaŋ ndo. Le hei, nyɛ o nyɛ paaliaŋ nda le, haaa ma fuuluu Kɔɔsi o paaleleŋ choo. (Walta 21:​1) Naapum ma lɔl loŋ ichɔl koŋ, nduyɛ diimandɔɔ ma kua Lodisi vɛlɛ a Patala. Okoŋ, ma luɛi o dɛndɔɔ niŋ Patala o fondaŋ dɛndɛla mamɛŋndaŋ la sim o Eesiaa Mainɔ niŋ batouwo wa, mbo kua a nda sakpo Taya o Foniisiaa niŋ. Mɛɛ nda wa kɔlaŋ, ma cha “lɛŋnde ibuŋgaleŋ Saipulɔɔ” okoŋ ma “mɛi leŋ o ba miallo choo” naa dɛndɛlaŋ la sim nda. (Walta 21:​3) Le yɛɛ Luku, wana poonyiaa yau Walta Kiilaa wo dimi yɛ maa ma mɛi Saipulɔɔ o ba miallo choo?

6. (a) Le yɛɛ Pɔɔl ndoo sɔla yɛ kɔl dɛɛniaa mɛɛ o che lɛŋnde ibuŋgaleŋ Saipulɔɔ? (b) Te a yiyaŋ pɛ a mɛɛ Mɛlɛka dɔu niŋ num sala nduyɛ mbo mala num yɛ, a yɛɛ okɔɔ keŋ loonuŋ yɛ num?

6 Naapum mɛɛ Pɔɔl che lɛŋnde ibuŋgaleŋ ndeŋ, mbo dimul chaaŋaa nduaa sɔɔŋ yɔŋnuŋ ndu loŋ ndoŋ. Wɔsioŋ ŋɔmahiɔɔlu muŋ hiou niŋ ni, chɔŋ a teleŋ Pɔɔl fula o balɔɔ ndɔ tase lemisiɔnalueiyo niŋndo. O balɔɔ koŋ niŋ, mi ndu, Banabaa, a Chɔŋ o ndaa veelu vɛlɛ aa Maki wo, komal Ɛlimasi po mandenɔ ndoo simul nda teleŋ nda wa yooŋgu kɛndɔɔ dimioo wo. (Walta 13:​4-12) Mɛɛ Pɔɔl che lɛŋnde ibuŋgale leŋ, mbo yiyaŋ a nyɛ yɔŋnuŋ ndu loŋ ndo okɔɔ, nduyɛ mi hei dɛɛniaa ndu kɔllo le sɔɔŋ wa ndu lachi woŋ. Naa bɛɛ tiuba miŋ sɔla tɔnɔɔ te ŋ yiyaŋ pɛ a mɛɛ Mɛlɛka dɔu naa niŋ sala, nduyɛ mbo mala naa le simultaŋ biuwɔŋndo yɛ. Yiyaŋndo o sɔɔŋ muŋ choo mala naa miŋ loonuŋ a diomnda Deeve dimilaŋ okɔɔ aa: “Mi che bɛɛ wana cho sakpo Mɛlɛka o hɔl lo bɛɛ mi sɔɔŋ dɛnɛ palaŋ ŋ komal ndu tau ni, kɛ nduyɛ, solioo Mɛlɛka Yaawɛɛ o soli ndu o muŋ niŋ kpou ni.”—Sam 34:​19.

‘Miŋ Saaluŋ Wanaa Laalaŋnda’ (Walta Kiilaa 21:​4-9)

7. Yɛɛ Pɔɔl nda chaaŋaa nduaa tosa yɛ mɛɛ nda fuuluu Taya?

7 Pɔɔl ndoo sina maa i cho suɛi sɔvɛ le chaŋyɛi kɛndɛi nɔɔ a chaaŋaa num aa Kilisiɔŋnda. Le hei, mi ndoo nɔ yeemɛi tau le waa a puaapiliaa nduaa laalaŋnda latulu. Mɛɛ nda fuuluu Taya, mi Luku dimi maa ‘ma nuuviaa wanaa laalaŋnda, nduyɛ ma saaluŋ nda.’ (Walta. 21:​4) Kilisiɔŋaa bɔɔ ve Taya le. Lelaŋ mi Pɔɔl a chaaŋaa nduaa nuuviaa nda, okoŋ ma saaluŋ nda. Nduyɛ wana che pɛ maa ma chua teleŋ tiŋ a nda. Salaa opilɛ o naŋ sɔla le waa buɛi Chɛhowaa wo cho ni, ba o ba naŋ kɔ, miŋ saaluŋ chaaŋaa naa laalaŋaa chaa naa biyɔɔ wa. Wanaa kaala Mɛlɛka, nduyɛ ma wa o piɛile tonyaleŋ niŋnda nɔ chaŋyaŋ chieeŋndo balɔɔ silɔ.

8. Vɛɛ naŋ bii yɛ bila nyɛ Walta Kiilaa 21:​4 dimi wo?

8 Mɛɛ Luku wa suɛi a palɛi ŋɔmmɛu nda chua Taya ve, mbo duaunuŋ kona a suɛi ndii bii nda kɔndɔfili o tasela ndɔ ve okɔɔ. Mbo dimi aa: “Mi nyina Mɛlɛkaa tosa [mi puaapiliaa Taya] dimul Pɔɔl maa o kua Chulusalɛm te.” (Walta. 21:​4) Baa kɔllo Chɛhowa ndoo siŋga ni? Baa dimioo o wa ni maa Pɔɔl kuɛ lɛ Chulusalɛm te? Sako. Kanifuule nyina diandaa ndoo dimi niŋ maa a nɔ le Pɔɔl nyɛpalaa tusioo choo Chulusalɛm. Kɛ o dimi nuaa maa o kua loŋ te le. Wana che pɛ maa, nyina diandaa tosa ni mi puaapiliaa o Taya niŋ dimul Pɔɔl maa kpundɔɔ cho ndu komal o Chulusalɛm niŋ. Kaala ndaa nɔ le Pɔɔl lo tosa ni ma dɛɛniaa ndu maa o kua o chiee koŋ niŋ te. Yeemɛi nda nɔ le Pɔɔl mandaa maa kpundɔɔ komal ndu kposoŋ te wo ve suɛi wɔɔŋ te. Kɛ a koŋ kpou, Pɔɔl ndoo chii niŋ kɛɛsiaŋ o kɔl le hɛnaŋ Chɛhowaa tosaa. Lelaŋ, mbo kuaŋnuŋ Chulusalɛm.—Walta. 21:​12.

9, 10. (a) A yɛɛ okɔɔ Pɔɔl ndoo yiyaŋ yɛ mɛɛ o che buulaŋ puaapiliaa Taya ndaa nɔ le ndu wo? (b) Yiyaŋ yɛɛ cho hau tɛtɛlɛ o chieeŋndo niŋ, nduyɛ vɛɛ o cho yɛ teŋgeŋ a nyɛ Chiisu dimi wo?

9 Naapum mi Pɔɔl yiyaŋ a Chiisu okɔɔ mɛɛ o che buulaŋ puaapiliaa wa le ndu wo. Chiisu ndoo dimul niŋ buɛiyaa nduaa paandu maa o nɔ le kɔlaŋ Chulusalɛm, ma saaŋgiaa ndu okoŋ ma dii ndu. Kɛ a koŋ kpou, ma dimul ndu maa o kua Chulusalɛm te. Nduyɛ pɛɛŋ, mɛɛ mɔnɛi bii Pitɛ le Chiisu mbo dimul ndu aa: “Pɛŋgi sɔɔŋ waa lende dimioo Masanɔɔ. I waa lende nɔ mi i yɔŋnuŋ a num kposoŋ te.” Kɛ mi Chiisu mulul ndu aa: “Faŋaŋ ya nanuŋ, Setana! Hɛnaŋ Mɛlɛkaa ŋ yeema ni ma kuuna ya tosaa. Kanifuule, nyɛ ŋ yiyaŋ hoo wo cho yiyaŋ Mɛlɛka le, kɛ yiyaŋ waŋchieeya.” (Maa. 16:​21-23) Chiisu ndoo kɛɛsiaŋ niŋ o kɔl le wali sala soliaŋ Mɛlɛka ke ndu le tosaa wo chɛlɔɔ. Yiyaŋ pilɔɔ hoo koni Pɔɔl bɛɛ ndoo nɔ ni. Kɛ maa Pitɛ, puaapiliaa o Taya niŋ bɛɛ ndaa nɔ yiyaŋ kɛndɔɔ. A koŋ kpou, ndaa bii bila maa hɛnaŋ Mɛlɛkaa le i wa le mi Pɔɔl ndoo kuɛ Chulusalɛm te.

Sala soliaŋndo yeemaŋ ni le Chiisu tolɔɔ kɔɔli.

10 Hau, mi wanaa bɔɔbɔɔ kɛɛsiaa le suɛi cho tɛtɛlɛ ve tosaa, mi i ve bɛɛ suɛi bɛnda le tosa le ve. Mi waŋnda apum kɛɛsiaa le waa o kaaŋii nɔ sawala bɔɔ, nduyɛ mi sɔɔŋ wa tɛtɛlɛ le tosaa ve niŋ. Kɛ kaa Chiisu dɛɛniaa naa le miŋ nɔ wo cho teŋgeŋ. Mbo dimul buɛiyaa nduaa aa: “Wana o wana yeema pɛ mbo simnuŋ buɛi ni, o nɔ mbo kɛɛ ndupila, nduyɛ mbo chua yɔm ndɔ imɔnɔɔ, mbo tol la kɔɔli.” (Maa. 16:​24) I cho suɛi kɛndɛ nduyɛ a suɛi taasi le Chiisu tolɔɔ kɔɔli. Kɛ i ve bɛɛŋ bɛɛŋ te.

11. Vɛɛ wanaa laalaŋnda o Taya niŋ toolu yɛ Pɔɔl, nduyɛ ma chɔm kaalaa le ndu?

11 Nyɔɔ viu bɛɛ le mi Pɔɔl, Luku a chaaŋaa ndaa bɛɛndiaŋ le kɔŋndaŋ. Piɔuviaŋ ndaa a puaapiliaa Taya wa bɔɔ suɛi imɔnɔ. Mi puaapiliaa haa mala ndu tau le wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ tosaa. Hei chɔm kɛsɛ maa ndaa nɔ bɔɔ kaalaa le Pɔɔl. Mi waŋpiaanduaa, waŋlaanduaa, a chuaambuaa kpou liila Pɔɔl nda chaaŋaa nduaa o peelo. Nda kpou ma baŋ wulaŋ le piɛileŋ diompilɛ, okoŋ ma choŋgaŋ. Mi Pɔɔl, Luku, a chaaŋaa ndaa luɛi o dɛndɛ cheleŋ niŋ le kɔlaŋ Tolemeyɔɔ. Ma komal puaapiliaa loŋ, ma chua paaleŋ lepilɛ a nda latulu.—Walta. 21:​5-7.

12, 13. (a) Tamasi kɛndɛ kuɛɛ Filipi ndoo kɛsi yɛ? (b) Vɛɛ kalaŋ chuauwaa Kilisiɔŋnda hau tuallɛ tamasi ndɔɔ kɛndɔɔ kɔɔli?

12 Mi Luku duaunuŋ vɛlɛ kona a nyɛ cheleŋ okɔɔ. Mbo dimi maa mi Pɔɔl nda chaaŋaa nduaa kua vɛlɛ Sisaliaa. Mɛɛ nda fuuluu ma “kɔ luɛi o chiɛi Filipi wana dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ wo niŋ.” a (Walta. 21:​8) Naapum a wa a nyaale tau le mɛɛ ndaa che Filipi yɛ. Filipi wo hoo kiilaa ndaa yulu isu Chulusalɛm ni le malaa nyɛdiaa piɔuwo o kunda sɛnɛi ndoo kilaŋ ndo niŋ. Wɔsioŋ 20 muŋ hiou ni chɔŋ a teleŋ koŋ. Filipi ndoo dimi niŋ yooŋgu kɛndɔɔ le teleŋ vilɛi. Loonuŋ maa a teleŋ simullo tosa mi wanaa laalaŋnda saŋnuŋ ndo Filipi kuɛ Sameeliaa ni, mbo kandu yooŋgu kɛndɔɔ dimioo loŋ. Teleŋ tiŋ hiouwɔɔ okoŋ kɔɔli, mbo dimul po Itoopiaanɔɔ yooŋgu kɛndɔɔ, nduyɛ mbo yiŋ ndu. (Walta. 6:​2-6; 8:​4-13, 26-38) Nuawɔ se tamasi kɛndɛ o kɛsi wo!

13 Filipi ndoo nɔ wɔ Sɛmbɔɔ tau le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Mi che bɛɛ Sisaliaa o wa niŋ ni, kɛ mbo hiau lachi a yooŋgu kɛndɔɔ dimioo kekelee. Lelaŋ pɛɛŋ Luku veelu ndu ni aa, “wana dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ.” b (Walta. 21:​9) Filipi ndoo nɔ niŋ chuauwa a hiɔɔlu, nduyɛ wanaa suaa le Mɛlɛka wa nda wa ni. Kɛlɛŋgaa tamasi finya nda wo nda wa tolɔɔ kɔɔli ni. Filipi ndoo kɛɛ dɔɔ wallo tosa kalaŋ le yuŋgu ndɔɔ malaa ma nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a Chɛhowa le. Kalaŋ chuauwaa Kilisiɔŋnda bɛɛ tual tamasi ndɔɔ kɔɔli te a sim pɛ yuŋgu ndaa lachi o yooŋgu kɛndɔɔ dimioo niŋ, nduyɛ ma mala chuauwaa ndaa le ma nɔ yeemɛi le ndu dimioo.

14. Tɔnɔ yɛɛ wanaa laalaŋnda ndaa sɔla yɛ te Pɔɔl ndoo kuɛ nda pɛ yilɔɔ, nduyɛ vɛɛ hei yɔŋnɔŋ yɛ hau?

14 Te Pɔɔl ndoo kuɛ pɛ ba o ba, mi ndoo nuuviaa chaaŋaa nduaa Kilisiɔŋnda, okoŋ mbo chua teleŋ tiŋ a nda. I cho kpendekele maa mi puaapiliaa ndaa wa a kɔl kɛndɛ tau le Pɔɔl a chaaŋaa nduaa kɛndɛi tosallo. Mi ndaa dɛɛniaŋ kɔltaŋ vellaa velle te ndoo kuɛ pɛ puaapiliaa nduaa yilɔɔ. (Luomaŋ. 1:​11, 12) Nyɛpilɔɔ hoo kpe yɔŋnɔŋ hau ni. Miŋ sɔla tɔnɔɔ tau te ŋ yiya pɛ buɛi ibuŋgaa a laa ndɔ o naa lo chiɛiniŋ, nduyɛ miŋ chaa nda biyɔɔ.—Luomaŋ. 12:​13.

“I Cho . . . O Bɛɛndiaŋ le Mi Sɔla Piɔmndo” (Walta Kiilaa 21:​10-14)

15, 16. Yooŋgu yɛɛ Akabɔɔ ndoo hiŋ yɛ, nduyɛ vɛɛ hei piiliaŋ yɛ wanaa wa o hɔlndɔ wa?

15 Mi mial lebiɔɔ huŋ o chiɛi Filipi wo diolaŋ aa Akabɔɔ a teleŋ Pɔɔl wa loŋ ndo. Waŋnda o Filipi lo chiɛiniŋ kpou ndaa sina Akabɔɔ maa wana suaa le Mɛlɛka wo o wa ni. Ndoo dimi niŋ paandu huuluei maa yiaŋ ma cho delɔɔ o masale Kulɔdiɔɔ leŋ bɛŋgu. (Walta 11:​27, 28) Naapum mi waŋnda haa nyunaŋ dɔɔ aa: ‘Le sabu yɛɛ Akabɔɔ hiŋ yɛ? Nduyɛ yooŋgu yɛɛ o hiŋ yɛ?’ Mɛɛ nda kpou wa Akabɔɔ nuaa, mbo chua yaule Pɔɔl leŋ, okoŋ mbo yii ndupila peloŋ a balaŋ poŋ a leŋ. Yauleŋ ndeŋ yɛ, wanaa tiuba ma dɔu nyɛsɔlaa a nyɛm cheleŋndoŋ leniŋ, ma yiinuŋ o chaŋ. Okoŋ mi Akabɔɔ dimi aa: “Nyina diandaa dimi aa, ‘Nuaa Chuuwa o Chulusalɛm niŋ cho wana nɔ yauleŋ ndeŋ ndo yii ni, ma mal ndu wanaa cho ŋChuu le wa o ba.’”—Walta 21:​11.

16 Nyɛ Akabɔɔ ndoo dimi hoo wo chɔm kpendekele maa Pɔɔl ndoo nɔ mbo kuɛ Chulusalɛm. I chɔm vɛlɛ maa yooŋgu kɛndɛ o cho Chuuwa dimul Chulusalɛm ndo cho tosa ni, ma mal ndu “wanaa cho ŋChuu le wa o ba.” Mi suɛi hei piiliaŋ wanaa wa o hɔlndɔ wa kpou. Mi Luku dimi aa: “Mɛɛ naŋ tuei hei, mi naa a wanaa wa loŋ nda kpou kandu ndu dɛɛniaa maa o kua Chulusalɛm te. Kɛ mi Pɔɔl dimi aa: ‘Le yɛɛnɛ nya cho yɛ chaŋndo nduyɛ mi la wa ya kɔllo tɛɛmbuuwo? La kɛsiŋ o kɔl maa, o cho ko ya yiiyo le, kɛ I cho vɛlɛ o bɛɛndiaŋ le mi sɔla piɔmndo Chulusalɛm le diola Masanɔɔ Chiisu laŋ.’”—Walta Kiilaa 21:​12, 13.

17, 18. Vɛɛ Pɔɔl ndoo chɔm yɛ maa ndoo bɛɛndiaŋ le hɛnaŋ Mɛlɛkaa tosaa, nduyɛ yɛɛ puaapiliaa ndaa tosa yɛ?

17 Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ. Luku a puaapiliaa latulu wa Pɔɔl dɛɛniaa ni maa o kua Chulusalɛm te. Nduyɛ waŋnda apum wa pɛɛŋ chaŋndo. Mɛɛ Pɔɔl che buulaŋ puaapiliaa wa hoo le ndu wo, mbo dimi maa a cho ndu “kɔllo tɛɛmbuuwo.” Baabuilaŋ lapum la hivi diomnda maKilikiilaŋ ndaŋ, “kɔllo tɛɛmbuuwo” aa, “kɔllo mɔnɛi lueiyo.” A koŋ kpou, Pɔɔl feŋaŋ o kɛɛsiaa ndɔɔ choo kposoŋ te. Nduyɛ maa puaapiliaa Taya, o chɛl mi dɛɛniaa puaapiliaa haa wa ndu wo, vɛlɛ a chaŋ nda wa wo kuuna ndu kɔlaŋ te. Kɛ mbo tɛɛsial nda le sabu ndoo nɔ mbo kuɛ wo. Nuawɔ se kɔl simulaa ndoo chɔmndo! Maa Chiisu, mi Pɔɔl kɛɛsiaŋ o kɔl le kɔlaŋ Chulusalɛm. (Hibu. 12:​2) O cho nuaa maa piɔmndo le Pɔɔl ndoo yeema sɔlaa le laalaŋ ndɔɔ le. Kɛ te ndii yɔŋnuŋ pɛ, bɛɛleŋ pila i wa wa le ndu ni, le piɔmndo sɔlaa maa buɛi Chiisu Kiliti wo.

18 Yɛɛ puaapiliaa haa ndaa tosa yɛ? Ma dimi o nɛi lebɛɛ niŋ aa: “Mɛɛ naŋ che maa ŋ nɔla ndu kɔllo muli le, miŋ mal ndu. Miŋ dimi aa: ‘Maa hɛnaŋ Chɛhowa wo yɔŋnuŋ fɔ!’” (Walta 21:​14) Puaapiliaa haa beŋ Pɔɔl le mbo tosa sɔɔŋ a mɛɛ ndaa hɛnaŋ yɛ le. Kɛ ma yaŋ Pɔɔl nilaŋ, nduyɛ ma sina maa hɛnaŋ Chɛhowaa i cho ni. Mi che bɛɛ i wa ikala le nda, ma chɛl le mi i yɔŋnuŋ lende. Naapum kɔla Pɔɔl cho laŋ Chulusalɛm ndaŋ la cho tosa ni mbo sɔla piɔmndo. Kɛ i wa wa tɛtɛlɛ le ndu te wanaa ndaa kaala ndu haa tau wa ndaa kindiŋ le ndu kuunaa le.

19. Suɛi sɔvɛ kuɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o nyɛ yɔŋnuŋ Pɔɔl lo niŋ?

19 Nyɛ yɔŋnuŋ Pɔɔl lo pɛɛku naa suɛi sɔvɛi ipum. Mi waŋnda apum yeema soliŋndo sala le hɛnaŋ Mɛlɛkaa tosaa. Fɛɛŋ bɛɛ ŋ nɔ miŋ kindiŋ le nda kuunaa le. Ŋ nɔ miŋ tol silaa hoo kɔɔli o sɔɔŋ bɔɔbɔɔ niŋ. O cho ko o sɔɔŋ cho a yoomoo vɛlɛ a piɔmndo okɔɔ woŋ niŋ te. Le tamaseliiyo, mi kalaŋ chuauwaa Kilisiɔŋaa bɔɔbɔɔ che ndi ikala le chuauwaa ndaa malɔɔ ma kɔ tosa wali Chɛhowaa o lɛŋii cheleŋ niŋ. Kɛ a koŋ kpou, a kɛɛlu nda kɔlaŋ kposoŋ te. Mi ndepilɛnɔ pilɛ Iŋkilaŋ diolaŋ Filisi, loonuŋ a mɛɛ ndoo sinaŋ yɛ, mɛɛ chuale ndɔle pilɛleŋ le kuɛ Afilika le wali lemisiɔnalueiyo tosaa. Mbo dimi aa: “Teleŋ imɔnɔɔ pila wa hoo ni le ya. I wa bɔɔ ikala le mi laalaŋ maa o cho wa landaŋ a ya. Mi tambu kɔl tau. Kɛ o kpeekpei niŋ, bɛɛle bɛnduleŋ pila i wa vɛlɛ ni le ya. Mi piɛi tau a ndi okɔɔ. Kɛɛsiaa ndɔɔ wa koŋ ni. Lelaŋ, I kindiŋ kposoŋ le ndu dimullo maa o miiŋgu ya o ibuŋ te. I hiou kpou ve, yapila pɛɛku ndu ni maa o nɔ mbo kɛsi Masale Mɛlɛkaleŋ lɔɔlɔɔ nyɛ tase o yoomu ndɔɔ niŋ. O tosa niŋ wali lemisiɔnalueiyo o lɛŋii cheleŋ niŋ le wɔsilaŋ 30. Mi mel Chɛhowa balikaa lɔɔlɔɔ le lo lechoo o cho chɔmndo wo.” Nuawɔ se mɛɛ i wa suɛi kɛndɛ yɛ te ŋ dɛɛniaa pɛ chaaŋaa naa laalaŋaa cho salaa soliŋndo wa!

I cho bɔɔ suɛi sɔvɛ le puaapiliaa yeema salaa soliŋndo wa kɔl dɛɛniaa kioo.

“Mi Puaapiliaa Bii Naa Nyɛkɛndɛi” (Walta Kiilaa 21:​15-17)

20, 21. Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa Pɔɔl ndoo nɔ bɔɔ yeemɛi le waa a puaapiliaa nduaa latulu? Nduyɛ le yɛɛ ndoo yeema yɛ waa a nda latulu?

20 Ma duau nyɔɔŋ naapilɛ le mi Pɔɔl kuɛ a muŋ. Okoŋ mɛɛ o bii kɔlaŋ, mi puaapiliaa nduaa kaalaa liila ndu. Chulusalɛm nda wa ndu liila ni. Kɛ chiee o chiee ndaa fuuluu pɛ, mi Pɔɔl a puaapiliaa wa ndu liila wa ndaa nuuviaa wanaa laalaŋnda o chiee koŋ niŋ. Mɛɛ nda komal wanaa laalaŋnda Taya, ma chii palɛi i ŋɔmmɛu a nda. Mɛɛ nda kei vɛlɛ puaapiliaa a ndepiliaa yilɔɔ Tolemeyɔɔ, ma chii paaleŋ lepilɛ a nda. Kɔlaŋ vɛlɛ Sisaliaa, ma chua palɛi tau loŋ o chiɛi Filipi wo niŋ. Okoŋ kɔɔli, mi wanaa laalaŋnda Sisaliaa liila Pɔɔl nda chaaŋaa nduaa Chulusalɛm. Mɛɛ nda fuuluu, ma yiya nda o Manesiŋ lo chiɛiniŋ. Manesiŋ yɛ, o wa waŋndo opilɛ o wanaa laalaŋaa tasiaa tɛɛŋ. Mɛɛ nda fuuluu Chulusalɛm yɔɔfɛɛ, mi Luku dimi maa “mi puaapiliaa bii [nda] nyɛkɛndɛi.”—Walta. 21:​17.

21 I cho kpendekele maa Pɔɔl ndoo yeema bɔɔ waa a chaaŋaa nduaa Kilisiɔŋnda latulu. Mbo sɔla kɔl dɛɛniaa tau nda o ba, mɛɛ naŋ sɔla nuaa hau kɔl dɛɛniaa yɛ koni. A tonya, mi kɔl dɛɛniaa hoo luei Pɔɔl yoomuaŋ tau le wanaa dɛnɛ wɔɔŋaa ndaa yeema ndu diyɔɔ wa yooŋgu kɛndɔɔ dimullo.