Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

SUƐI LEBOLII 26

“Wana Pilɛ Bɛɛ Cho Nyɛ Yɔŋnɔŋ Te”

“Wana Pilɛ Bɛɛ Cho Nyɛ Yɔŋnɔŋ Te”

Mɛɛ dɛndɔɔ kɔɔlu a Pɔɔl, mbo chɔm laalaŋndo a kaalaa le waŋnda

O tɔlnuŋ o Walta Kiilaa 27:​1–28:​10 choo

1, 2. Kɔla suu maavɛɛ la chel lɛ Pɔɔl, nduyɛ a yɛɛ okɔɔ o wa yɛ dɔɔ yiyaŋndo?

 PƆƆL cho yiyaŋndo a diomnda masaa Fɛsitɔɔ dimul ndu laŋ okɔɔ. Laŋ la cho ni, “a cho lakɔ o Siisa lo.” Diomndaŋ ndaŋ la cho ndu piiliaŋ tau o chilaŋ niŋ. Pɔɔl chua niŋ wɔsilaŋ latiɔɔŋ o chiɛi manyumndo niŋ. Lelaŋ kɔla o cho laŋ Luom ndaŋ la cho teŋgeŋ. (Walta. 25:​12) Teleŋ kɛ kɛ Pɔɔl wa pɛ kɔlaŋ o dɛndɛ mamɛŋndo niŋ, sɔɔŋ muŋ bɛnda kposoŋ te. Naapum kɔla nda cho laŋ a ndu o Siisa lo wo cho tosa mi nyunalaŋ latiŋ la hiŋ ndu dɔɔ o kɔl a chilaŋ ndɔlaŋ okɔɔ.

2 Teleŋnda bɔɔbɔɔ, Pɔɔl luei niŋ “yoomu ndɔɔ o kpundɔɔ niŋ” o mɛŋndaŋ choo. Dɛndɔɔ kɔɔlu niŋ a ndu le bɛmbɔɔ le yaa, kɛ mbo sɔla chindaa. I hiou kpou ve, mbo lɔl pii, nduyɛ mbo niilu kpɛŋ o mɛŋndaŋ choo. (2 Kɔliŋ. 11:​25, 26) Le handɔɔ lechoo, kɔla o cho laŋ Chulusalɛm ndaŋ la cho teŋgeŋ a kɔla o kua paandu le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo laŋ. Maa wana cho o biyɔɔ niŋndo nda cho kɔlaŋ a Pɔɔl ni. Tiŋ nda buli chɔŋ Sisaliaa kɔ Luomndo cho le mɛɛliilaŋ 2,000. Baa Pɔɔl cho pa fuuluu yoomu? Baa nyɛ o nyɛ yɔŋnuŋ niŋ ndu le? Kɛ o yɔŋ bɛɛ mbo fuuluu kɛndiaa, baa a cho ndu pa lakɔ yamɛi kilul Luom le piɔmndo sɔlaa? Masa ndoo hiou kpaayaa kpou a teleŋ koŋ o chieeŋ Setanaa niŋndo cho ndu lakɔ kɔɔsɔ ni.

3. Yɛɛ Pɔɔl ndoo kɛɛsiaŋ yɛ o kɔl le tosaa, nduyɛ yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o suɛi lebolle hei niŋ?

3 A sina niŋ sɔɔŋ tau a Pɔɔl okɔɔ. Kɛ a yiyaŋ pa maa ndoo nɔ lɛ tiindaŋ te? Baa mi ndoo tambu pa kɔl le sɔɔŋ wa ndu lachi woŋ? Sako bɛɛ! I cho tonya maa ndoo sina maa sɔɔŋ palaŋ wa ndu lachi. Kɛ ndoo sina mɛɛ ŋ wa ndu komallɛ le. Nduyɛ ndoo nɔ kpaaya kposoŋ sɔɔŋ muŋ choo le. Mɛɛ le yɛɛ ndoo nɔ yɛ mbo chɛl miŋ tɛɛmbuu nyaale ndoo sɔla o yooŋgu kɛndɔɔ dimioo niŋndo? (Maa. 6:​27, 34) Pɔɔl ndoo nɔ mbo soliŋ teleŋ kɛ kɛ kpeku le waŋnda, a masaa waa kpou dimullo a Masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ. Ndoo sina maa hɛnaŋ Chɛhowaa wa koŋ ni. (Walta. 9:​15) Lelaŋ mbo kɛɛsiaŋ o kɔl le wali Chɛhowa ndoo ke ndu hoo wo tosaa mɛɛ mɛɛ sɔɔŋ muŋ wa. Baa hei naa bɛɛ kɛɛsiaŋ o kɔl ni le tosaa? Mɛɛ ŋ yaasiaŋndɔ a kɔla Pɔɔl cho laŋ Chulusalɛm ndaŋ okɔɔ, miŋ che nyɛ naŋ pɛɛku o tamasi ndɔɔ niŋndo.

‘Kpeŋgii Naŋ Wa Kɔlaŋ Nde Hueiye Chɛŋ a Hɔŋndo Ni’ (Walta Kiilaa 27:​1-7a)

4. O dɛndɛ kuɛɛ niŋ fɛlɛŋ Pɔɔl ndoo luɛi yɛ, nduyɛ nɛɛ yaa wa yɛ chaaŋaa nduaa?

4 Chuliɔɔ, wana bɛndu puaa chɔuwa wa Pɔɔl a wanaa cheleŋ wa o biyɔɔ niŋnda hɔlteŋ ni. Mɛɛ dɛndɛ wanaa leyulaa opum fuuluu Sisaliaa, mbo kɛɛsiaa le ma luɛi leniŋ. Adamiitiɔm dɛndɔɔ hoo ndoo fula ni. Loŋ dɛndɛla mamɛŋndaŋ laa sim Eesiaa Mainɔ ba paaleŋ le dello ni. Mi dɛndɔɔ hoo ndoo kuɛ baluaŋndo, vɛlɛ a ba paaleŋ lee dello. Kɛ mi ndoo kei lasisi o fondaŋndaŋ lapum le wolɔɔlaŋ tusioo, vɛlɛ a la cheleŋ chuaa. Dɛndɛ waa nuaa ndoo bɛnda tau le waŋnda chua leniŋ te. Taama taama mɛɛ wanaa wa o biyɔɔ niŋnda cho nuaa yɛ. (Tofa kɔfoo hoo, “ Kɔlaŋ o Dɛndɔɔ Niŋ o Mɛŋndaŋ Choo.”) Nduyɛ viiya wa vɛlɛ tau o dɛndɔɔ hoo niŋ. Kɛ suɛi kɛndɛi cho ni, o cho koni Pɔɔl te wa Kilisiɔŋnɔɔ nda tɛɛŋ te. Ndoo nɔ chaaŋaa nduaa a ŋiɔɔŋ o dɛndɔɔ hoo niŋ. Nda wa yɛ Luku a Aluitakɔɔ ni. Luku pɛŋ poonyiaa konaa hoo ni. Kɛ baa mi Luku nda Aluitakɔɔ yɔŋgu pa kol dɛndɔɔ? Ɔɔ, baa tosaa nda tosa ni maa buɛiyaa Pɔɔl wa nda wa ni? Baabuiyo suu a keŋ okɔɔ kposoŋ te.—Walta. 27:​1, 2.

5. Chaŋyɛi kɛndɛ kuɛɛ Pɔɔl ndoo tuei yɛ yeela Saidɔŋ, nduyɛ yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o keŋ niŋ?

5 Mɛɛ nda kuɛ le paaleŋ kpɛŋ kpeŋgii baluaŋnde, ma fuuluu Saidɔŋ naa dɛndɛla mamɛŋndaŋ laa sim Siiliaa wa. Tiŋndo wa le mɛɛliilaŋ 70. Wana che pɛ maa Chuliɔɔ bii Pɔɔl maa viinɔ le. Kɛlɛŋgaa le mɛɛ Pɔɔl wa pilachieenɔɔ le lɛŋnde maLuomaŋndeŋ yɛ, ɔɔ naapum le mɛɛ ndoo tosa nyɛ o nyɛ le yɛ. (Walta. 22:​27, 28; 26:​31, 32) Mi Chuliɔɔ ndoo chɛl le mi Pɔɔl kuɛ chaaŋaa nduaa Kilisiɔŋnda yilɔɔ. I cho kpendekele maa puaapiliaa a ndepiliaa wa a kɔl kɛndɛ tau le kiilanɔɔ Pɔɔl biyɔɔ nyɛkɛndɛ kɛndɛi. Kanifuule, le teleŋ vilɛi niŋ o wa o biyɔɔ niŋ o chiɛi manyumndo niŋ. Baa a yiyaŋ pa a teleŋ num bɛɛ tosal puaapiliaa a ndepiliaa numnda kɛndɛi waa nuaa ve? Num bɛɛ a cho num yoomuaŋ luei tau te a tosa keŋ pɛ.—Walta. 27:​3.

6-8. Vɛɛ sɔɔŋ wa yɛ mɛɛ Pɔɔl waa chɛŋ Saidɔŋ le kɔlaŋ Kanaidɔɔ? Nduyɛ vɛɛ Pɔɔl ndoo soliŋ yɛ teleŋ koŋ kpeku?

6 Mɛɛ nda luɛi o dɛndɔɔ niŋ Saidɔŋ, okoŋ ma kei lasisi Siliisiaa o chiee Pɔɔl lo ikɛi, ndu wa yɛ Taasɔɔ ni. Kɛ Luku suu lɛ a fondaŋ kɛ kɛ okɔɔ maa ma kei lasisi loŋ te. Nyɛ kinɛi o dimi wo cho ni maa, “kpeŋgii [nda] wa kɔlaŋ nde hueiye wa chɔŋnɔŋndo a hɔŋndo ni.” (Walta. 27:​4, 5) Kɛ, ŋ nɔla kɛsɛ miŋ che maa mi Pɔɔl soliŋ teleŋ kɛ kɛ kpeku le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Mbo dimul wanaa wa o dɛndɔɔ niŋnda yooŋgu kɛndɔɔ, mɛɛ puaa chɔuwa a wanaa wa kɔlaŋ a dɛndɔɔ wa cho nuaa yɛ. Mi ndoo dimul vɛlɛ waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ naa o naa dɛndɔɔ ndoo sim pɛ. Baa miŋ dimul pa waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ teleŋ kɛ kɛ naŋ sɔla pɛ fondaa?

7 O teleŋ tiŋ bɛŋgu, mi dɛndɔɔ fuuluu Mailua, naa dɛndɛla mamɛŋndaŋ laa sim Eesiaa Mainɔ batouwo wa. Loŋ Pɔɔl a waŋnda apiliaa luɛi o dɛndɛ cheleŋ wa kɔlaŋ Luom sakpo wo niŋ ni. (Walta. 27:​6) O sindɔɔ niŋ, Ichipiaŋnda o ba Luomaŋnda ndaa sɔla nyɛdiaa tau ni. Nduyɛ dɛndɛla laa chua nyɛdiaa Ichipi le kɔlaŋ a ndu Luom ndaŋ, Mailua laa kei simndaŋ ni. Okoŋ mɛɛ Chuliɔɔ saaluŋ dɛndɛ waa nuaa opilɛ, mbo dimul puaa chɔuwa a wanaa wa o biyɔɔ niŋnda le ma luɛi leniŋ. Naapum dɛndɔɔ hoo ndoo hiou dɛndɛ tase ndaa luɛi niŋndo. Waŋnda 276, vɛlɛ a nyɛdiaa tau dɛndɔɔ hoo ndoo kuɛ Luom ni. Puaa chɔuwa, wanaa wa o biyɔɔ niŋnda, a wanaa cheleŋ kpou wa leniŋ ni. Mi siŋga nda siŋga hoo dɛndɔɔ wo tosa mi Pɔɔl chɔɔlu waŋnda sɔla tau le nda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo. Le hei, mbo soliŋ teleŋ kɛ kɛ kpeku le ndu dimioo.

8 Fondaŋ dɛndɔɔ hoo kei lasisi wo wa Kanaidɔɔ ni, Eesiaa Mainɔ kpeŋgii batouve. Paaleŋ lepilɛ kinɛi dɛndɔɔ ndoo chua le fuuluuwo o fondɛi hei ni, te hueiye ndii hɔŋ tau le. Kɛ mi Luku dimi aa: “Le palɛi bɔɔbɔɔ ŋ wa kɔlaŋ o mɛŋndaŋ choo dɛɛ. I wa ikala le fuuloo Kanaidɔɔ.” (Walta. 27:​6) Sɔɔŋ muŋ bɛnda lɛ tau le balɔɔ o mɛŋndaŋ choo le. (Tofa kɔfoo hoo, “ Hueiyii Ndii Paaliaŋ Dɛndɔɔ Kɔlaŋ o Pee Mɛŋma Ihɛllo Mɛditalueeniaa Choo Ve.”) Mɛɛ hueiyii bɛnduei kandu hɔŋndo, mi mɛŋndaŋ ma wa hiilɔŋndo yokpaŋ yokpaŋ. Yiyaŋndɔ a mɛɛ waŋnda o dɛndɔɔ niŋ ndaa sinaŋ yɛ.

“Hueiye Wa Dɛndɔɔ Hiiluuwo Yokpaŋ Yokpaŋ” (Walta Kiilaa 27:​7b-26)

9, 10. Bahawɛila kuɛɛ Pɔɔl waa ndaa sɔla yɛ o tanda Kilɛti wo niŋ?

9 Mɛɛ nda mal Saidɔŋ, mi wana bɛndu wanaa wa kɔlaŋ a dɛndɔɔ wa kɛɛsiaa le ma kuɛi ba paaleŋ le dello. Kɛ mi Luku dimi maa ‘hueiye wa nda paaliaŋndo.’ (Walta 27:​7b) Nduyɛ mɛɛ dɛndɔɔ mal kɔŋgɔɔ, mbo biandu tindile lee nɔ mi lee nyindu ndu leŋ. Le hei, mi hueiyii fuku fukuii chɛŋ baluaŋndo ve luaa ndu a mayoomu, okoŋ mbo tuusu sululu kpeŋgii batouve. A teleŋ pilɛ, mi dɛndɛ pum holnuŋ kɔŋgɔɔ Saipulɔɔ le hueiyii bɛnduei kpakpalaa. Mɛɛ lende koni dɛndɔɔ hoo bɛɛ holnuŋ kɔŋgɔɔ Kilɛti ni le hueiyii fuku fukuei hei kpakpalaa. Okoŋ mɛɛ dɛndɔɔ hoo hiou fondaŋ ipemboo Salmɔɔni kpeŋgii ba paaleŋ le chaŋndo Kilɛti, mi sɔɔŋ bɛnda tiŋ. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? Kanifuule mi dɛndɔɔ hoo holnuŋ kɔŋgɔɔ lɛŋnde ibuŋgaleŋ batouwo, naa hueiye ve hɔŋ tau le wa. Nuawɔ se mɛɛ wanaa wa o dɛndɔɔ niŋnda wa a kɔl kɛndɛ tau yɛ! A teleŋ hueiyii fuku fukuii keŋ wa hɔŋndo wo, wanaa wa kɔlaŋ a ndu wa ndaa tiuba kposoŋ le mi ndaa kpakpala ndi le. Mi hei tosa ma buulaŋ tau.

10 Mi Luku dimi aa: “Mi che bɛɛ i wa ikala le kɔŋgɔɔ holnɔŋndo, kɛ a koŋ kpou, miŋ huŋ o fondaŋ pilɛ diolaŋ aa Naa Kɛndiaa Dɛndɛlaŋ la Sim nda.” Mi che bɛɛ mi sɔɔŋ bɛnda tiŋ mɛɛ dɛndɔɔ holnuŋ kɔŋgɔɔ, kɛ i wa wɔ ikala le ndu simioo sakpo. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, ma saaluŋ fondaŋ dɛndɛlaŋ la sim o tanda koŋ niŋndo. Fondaŋ pɔmbɔ mɛŋndaŋ maa tunduŋ le kɔlaŋ kpeŋgii baluaŋnde ve wa koŋ ni. Kɛ vɛɛ kpɛ ndaa viou yɛ loŋ? Mi Luku dimi maa, ma “viau loŋ tiŋ chalaŋ.” Kɛ ndaa nɔ lɛ teleŋ kposoŋ te. Kanifuule a Tapioo ɔɔ Saa, kelaa ndoo bɛnda tau o mɛŋndaŋ choo le.—Walta. 27:​8, 9.

11. Sila yɛɛ Pɔɔl ndoo ke yɛ waŋnda o dɛndɔɔ niŋ? Kɛ yɛɛ ndaa tosa yɛ?

11 Pɔɔl ndoo nɔ niŋ taasioo tau a balɔɔ o Pee Mɛŋma Ihɛllo Mɛditalueeniaa choo okɔɔ. Le hei, naapum mi waŋnda apum o dɛndɛ koŋ niŋ nyuna dɔɔ le silaa. Okoŋ mbo dimi maa a pɛŋgi kɔlaŋ a dɛndɔɔ. Kɛ te a hiou pɛ lachi a kɔlaŋ, a cho ‘delɔɔ o kpundɔɔ niŋ, mi wolɔɔlaŋ la tambu, ɔɔ naapum pɛɛŋ ma sɔla piɔmndo.’ Kɛ wana bɛndu puaa wa kɔlaŋ a dɛndɔɔ wa, a wana dɛndɔɔ ndaa yeema le ma hiou lachi a kɔlaŋ. Ndaa yeema le fondaŋ bɛnda wo saalɔŋndo le ma sim loŋ. Mɛɛ nda tiu Chuliɔɔ ba, mi wanaa bɔɔbɔɔ dimi maa a kindiŋ le ma fuuluu Foniisi, o fondaŋ dɛndɛla mamɛŋndaŋ la sim ndo. Kɛ fondaa hoo wa wɔ landaŋ a nda. Naapum fondaŋ bɛndoo pila wa hoo Foniisi ni le mi dɛndɛla mamɛŋndaŋ laa sim loŋ. Nduyɛ naapum vɛlɛ fondaŋ kɛndɛ kɛndɔɔ pila o wa ni. Le hei, mi waŋnda o dɛndɔɔ niŋ kɛɛsiaa le sialteŋ hivioo loŋ. Okoŋ mɛɛ hueiyii fɛ fɛi chɛŋ batouwo ve kandu hɔŋndo, mi dɛndɔɔ mal le kɔlaŋ.—Walta. 27:​10-13.

12. Kpundɛ yɛɛ wanaa wa o dɛndɔɔ niŋnda wa yɛ niŋ, nduyɛ vɛɛ wanaa wa kɔlaŋ a ndu wa tosa yɛ le kpundɛ koŋ kpakpalaa?

12 Mi sɔɔŋ wɔu mbo hiau maa paandu. Mi hueiyii fuku fukuii fula baluaŋndo ve kandu hɔŋ wɔɔŋ wɔɔŋndo. O teleŋ biŋgi bɛŋgu, ma saaluŋ fondaŋ kɛndɔɔ o ‘lɛŋnde ibuŋgaleŋ Kauda.’ Chɔŋ loŋ kɔ o Naa Kɛndiaa Dɛndɛlaŋ la Sim nda, ndoo wa le mɛɛliilaŋ 40. Kɛ wanaa wa o dɛndɔɔ niŋnda wa wɔ o kpundɔɔ niŋ. Mi hueiye nyindu ndu, okoŋ mbo kɔ kunduŋ o siooŋii wa o kɔŋgɔɔ Afilika ve. Mi siooŋnde bii wanaa wa o dɛndɔɔ niŋnda tau. Le hei ma luɛi o dɛndɛ pɔmbɔ wa o dɛndɛ bɛndoo niŋndo. Ma kindiŋ tau le kɔlaŋ a ndu. Kɛ mi mɛŋndaŋ ma pia cha leniŋ. Okoŋ ma luɛi o dɛndɛ bɛndoo bɛŋgu le yuei, ɔɔ yɔlɔŋ bayiaa le halikpeŋ mbo sim tiŋ. Nduyɛ ma dɔɔniaa vɛlɛ nyaanɔŋ bɛndu o wa wo. Okoŋ kɔɔli, ma tiimbuu kola bɛndu mala dɛndɔɔ le kɔlaŋ ndo le halikpeŋ mbo hiou hueiyii fuku fukuii keŋ. Yiyaŋndɔ mɛɛ hei wa suɛi isiooŋ bɛndu yɛ! Sɔɔŋ nda wa muŋ tosaa woŋ kpou ve letuu le. Kanifuule hueiye wa tuŋ hiouwɔɔ lachi a “dɛndɔɔ hiiluuwo yokpaŋ yokpaŋ.” Lelaŋ o paale yaa ndɔleŋ choo, ma vii vii nyɛm wa o dɛndɔɔ niŋndoŋ, naapum le mi ndoo sim yi o mɛŋndaŋ choo.—Walta. 27:​14-19.

13. Vɛɛ yoomoo wa yɛ dɔɔ le Pɔɔl waa a teleŋ hueiyii bɛnduei wa hɔŋndo wo?

13 Naapum mi siooŋnde bii waŋnda o dɛndɔɔ niŋ tau. Kɛ Pɔɔl a chaaŋaa nduaa ndaa nɔ isiooŋ te. Kanifuule Chiisu ndoo ke niŋ Pɔɔl tiindaŋndo maa o cho yooŋgu kɛndɔɔ dimi Luom. Nduyɛ mi maalikɛinɔɔ bɛɛ dimul ndu nyɛ pilɛ koŋ kpe. (Walta. 19:​21; 23:​11) Kɛ le lɔɔlaŋ latiɔɔŋ kpulukuu, hueiyii fuku fukuei hei wa hɔŋndo idii a ichɔl. Mi hala humboo kumbu paaleŋ a looŋ kpu. Okoŋ mi piɔɔ kandu siaa tau tau. Le hei, wana wa kɔlaŋ a dɛndɔɔ wo ndoo sina lɛ naa kpeekpei dɛndɔɔ wa kɔlaŋ nda le. Mi hueiye vɛlɛ a siooŋnde bii waŋnda tau. Mi apum del pɛŋ a naa. Mɛɛ le sabu koŋ, wana o wana ndoo nɔla nyɛdiaa dioo le.

14, 15. (a) Le yɛɛ Pɔɔl ndoo yiyalaŋ yɛ waŋnda o dɛndɔɔ niŋ a sila ndoo ke nda paandu wo okɔɔ? (b) Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o nyɛ ndoo dimul nda wo niŋ?

14 Okoŋ mɛɛ Pɔɔl sim nda tɛɛŋ, mbo yiyalaŋ nda a sila ndoo ke nda paandu wo okɔɔ. O cho tɔɔyaŋ te o wa nda biyɔɔ le. Kɛ sɔɔŋ muŋ yɔŋnuŋ nda woŋ kpou chɔm kɛsɛ maa ndoo bɛnda bɔɔ mi ndaa tol sila ndɔɔ kɔɔli. A koŋ kpou, mbo dimul nda aa: “La bii kɔlta nyalaŋ, kanifuule wana pilɛ bɛɛ cho nyɛ yɔŋnɔŋ te. Dɛndɔɔ koni cho tambu ni.” (Walta. 27:​21, 22) Nuawɔ se mɛɛ diomndaŋ ndaŋ laa dɛɛniaa nda kɔltaŋ yɛ! Mi Pɔɔl naŋ kɔl tau le mɛɛ Chɛhowa ke ndu yooŋgu sɔviɔɔ hoo le waŋnda o dɛndɔɔ niŋ dimullo yɛ. I cho suɛi sɔvɛ le miŋ loonuŋ maa Chɛhowa buulaŋ a yoomu wana o wana. Kanifuule, wana o wana cho o sɔvɛ ndu o hɔl. Lelaŋ kiilanɔɔ Pitɛ dimi ni aa: “Chɛhowa . . . yeema mi wana o wana sɔla tambei le. Kɛ o yeema mi waŋnda kpou mal yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ.” (2 Pitɛ 3:​9) Nuawɔ se mɛɛ i cho suɛi choŋ choŋ le waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo a Chɛhowa okɔɔ yɛ! Yoomula waŋnda la cho o kpundɔɔ niŋ. Nduyɛ Chɛhowa che laŋ bɔɔ la sɔvɛ.

15 Pɔɔl ndoo nɔ tiindaŋndo o diomnde Mɛlɛka mɛi leŋ niŋ. Naapum a keŋ okɔɔ o wa waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo o dɛndɔɔ niŋ ni. (Walta. 26:​6; Kolo. 1:​5) Kɛ o yɔŋ bɛɛ mi dɛndɔɔ ndoo kɔɔlu, Pɔɔl wa waŋnda tiindaŋndo ke maa a cho chindaa sɔla. Le hei mbo dimul nda aa: “Chɔchɔl, mi maalikɛinɔ Mɛlɛka nuu, . . sim ya ikɛi, mbo dimi aa: ‘Yɔŋ isiooŋ te Pɔɔl. A cho lakɔ isisi Siisa o hɔl. Nduyɛ Mɛlɛka cho tosa wanaa nya cho kɔlaŋ nda kpou yɔŋnuŋ niŋ nyɛ le.’ Lelaŋ, la yɔŋ isiooŋ te chaaŋaa niaa. I laalaŋ maa Mɛlɛka cho sɔɔŋ muŋ tosa mɛɛ mɛɛ maalikɛinɔɔ dimul la yɛ. Kɛ nduyɛ, ŋ nɔ miŋ kɔ hau o kɔŋgɔ lɛŋnde ibuŋgale pum.”—Walta. 27:​23-26.

“Mi Wana o Wana Hel o Kɔŋgɔ, Nyɛ Yɔŋnuŋ [Nda] Le” (Walta Kiilaa 27:​27-44)

“Mbo piɛi Mɛlɛka nda o hɔl kpou.”—Walta Kiilaa 27:​35

16, 17. (a) Teleŋ kuɛɛ Pɔɔl ndoo soliŋ yɛ kpeku le piɛileŋ, nduyɛ yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo? (b) Vɛɛ nyɛ Pɔɔl ndoo dimi wo peeluŋ yɛ?

16 Mi lɔɔlaŋ latiɔɔŋ la hiau. Nduyɛ chɔŋ a teleŋ hueiye nyindu dɛndɔɔ wo, ndaa kuɛ niŋ le mɛɛliilaŋ 540. Okoŋ mi wanaa wa kɔlaŋ a dɛndɔɔ wa sina maa sɔɔŋ kandu bɛndaa. Naapum ma yiyaŋ maa a cho niŋ le fuuluuwo o lɛŋnde ibuŋgaleŋ ikɛi. Le hei ma kili yuei nyɛla simi dɛndɔɔ laŋ, le mi dɛndɔɔ kuɛ kpeŋgii ba lɛŋnde vesɛileŋ. Mi waŋnda kɛɛsiaa le ma fulaŋ o dɛndɔɔ niŋ. Kɛ mi puaa chɔuwa kuunaa nda. Okoŋ mi Pɔɔl dimul wana bɛndu puaa chɔuwa, a puaa chɔuwa aa: “Te o cho mi puaa haa lo o dɛndɔɔ niŋ te, la cho pioŋɔɔ sɔla le.” Nduyɛ mɛɛ dɛndɔɔ sim tiŋ, mi Pɔɔl dɛɛniaa nda le ma de nyɛdiaa. Mbo ke nda vɛlɛ tiindaŋndo maa wana o wana cho nyɛ yɔŋnɔŋ te. Okoŋ “mbo piɛi Mɛlɛka nda o hɔl kpou.” (Walta. 27:​31, 35) Tamasi kɛndɔɔ pila ndoo kɛsi hoo ni le Luku, Aluitakɔɔ, a Kilisiɔŋnda hau kpou. Baa mi piɛile ŋ piɛi waŋnda o hɔl teŋ le dɛɛniaa nda pa kɔltaŋ?

17 Mɛɛ Pɔɔl chii piɛileŋ, “mi kɔltaŋ la simul nda kpou. Mi nda bɛɛ chua nyɛdiaa ma kandu dioo.” (Walta. 27:​36) Okoŋ ma chɔɔlu wolɔɔlaŋ vii vii o peelo, le mi dɛndɔɔ hiou lachi a kɔlaŋ o mɛŋndaŋ choo nyɛkɛndɛi. Mɛɛ paaleŋ le sɛ, ma kili yuei nyɛla simi dɛndɔɔ laŋ, okoŋ ma tiimbuu vɛlɛ boola nda kuandu dɛndɔɔ laŋ. Okoŋ kɔɔli, ma tuandu kola bɛndu mala dɛndɔɔ le kɔlaŋ ndo le mi dɛndɔɔ kuɛ o kɔŋgɔɔ. Kɛ mi dɛndɔɔ kɔ hau, nduyɛ mbo chalnuŋ o fondaŋ loolioo, ɔɔ o siooŋnde choo. Okoŋ mi mɛŋma wa lɔɔnɔŋndo o dɛndɔɔ waŋ ma tɛɛmbuu dɛndɔɔ o tumndo. Le hei, mi puaa chɔuwa kɛɛsiaa le waŋnda kpou o dɛndɔɔ niŋ diuwo. Kanifuule, yɔŋii ndaa deli kpou o peelo a saanaa, nduyɛ ma nyaanuŋ. Kɛ Chuliɔɔ chɛl kposoŋ le ma diu nda le. Okoŋ mbo dimul a ndaa chaa saanaa wa le mi nda taŋ fɛlɛŋ. Mi ŋwaŋ 276 wa o dɛndɔɔ niŋnda kpou sɔla chindaa. Okoŋ mi nyɛ Pɔɔl ndoo dimi wo sɔla peelɔŋndo. A tonya, “mi wana o wana hel o kɔŋgɔ, nyɛ yɔŋnuŋ [nda] le.” Kɛ o fondaŋ kuɛɛ kpeekpei nda wa yɛ niŋ?—Walta. 27:​44.

Ma “Chɔm Naa Kaala Teŋgeŋndo” (Walta Kiilaa 28:​1-10)

18-20. Vɛɛ waŋnda Maata chɔm yɛ Pɔɔl waa “kaala teŋgeŋndo,” nduyɛ kaama yɛɛ Mɛlɛka ndoo tosa yɛ le Pɔɔl?

18 Mi Pɔɔl a wanaa wa o dɛndɔɔ niŋnda kpou fuuluu o lɛŋnde ibuŋgale pum diolaŋ aa Maata. Sisili batouwo Maata wa ni. (Tofa kɔfoo hoo, “ Kpeŋgii Ba Maata Cho Ve”). Mi waŋnda o lɛŋnde ibuŋgale leŋ niŋ chɔm nda “kaala teŋgeŋndo.” (Walta. 28:​2) Piɔɔ wa siaa, nduyɛ hueiye wa vɛlɛ tau. Le hei mi Pɔɔl waa kandu nyiiyaa le mɛɛ nyɔɔ wa o nyulu vili vili yɛ. Okoŋ mi waŋnda Maata kiisuu yiŋndeŋ le ma haŋgu. Mi yiŋnde leŋ le tosa ma yɔŋnuŋ lafuu bɛndu. Kɛ mi suɛi kaamɛi yɔŋnuŋ mɛɛ nda kiisuu yiŋndeŋ ndeŋ.

19 Mi Pɔɔl kɛɛsiaa le wana o wana malaa. Mbo kua le yɔmnde kɔndɔɔ le dɔwɔɔ o yiŋ. Kɛ, kɛu wɔɔŋ wɔɔŋ pum wa o yɔmii keŋ niŋ. Okoŋ mi kɛuwo hoo lɔwa ndu, nduyɛ mbo landuŋ ndu o ba. Kɛ mi waŋnda Maata dimi maa mɛlɛkaa wa ndu nyɛpalaa tusioo choo ni. a

20 Waŋnda Maata wa kɔl maa baa cho Pɔɔl “hindɔɔ, nduyɛ mbo diu yɔɔ.” Mi yau pilɛ dimi maa, diomnda wanaa chiɔuwaa soliŋ kpeku laŋ la cho laŋ ni. Naapum Luku bɛɛ mi diomndaŋ ndaŋ la huŋ ndu dɔɔ o kɔl. Hei bii naa kɔndɔfili le, kanifuule “wana chiɔuwaa” o wa ni. (Walta. 28:​6; Kolo. 4:​14) Mɛɛ mɛɛ i wa, mi Pɔɔl faŋaŋ kɛuwo hoo o ba, nduyɛ o yɔŋnuŋ nyɛ le.

21. (a) Chɔmndɔ tamaseliilaŋ latiŋ a sɔɔŋ tonya cho o konaa hoo niŋndoŋ. (b) Kaamaala kuɛɛ Pɔɔl tosa yɛ, nduyɛ vɛɛ la piiliaŋ yɛ waŋnda Maata?

21 Wana sulaa pum diolaŋ aa Pɔbiliɔɔ wa o Maata niŋ. Naapum ndu wa puaa chɔuwaa maLuomaŋnda bolleŋ loŋ ni. Mi Luku dimi a ndu okɔɔ maa “masaa” o wa ni. Nduyɛ nyɛ pilɔɔ hoo koni yaula nda saaluŋ o Maata niŋndaŋ la dimi ni. Okoŋ mbo yiya Pɔɔl a chaaŋaa nduaa le palɛi i yaa, nduyɛ mbo chaa nda biyɔɔ nyɛkɛndɛi. Kɛ finya ndɔ wa a naa. O hei niŋ bɛɛ, mi Luku chɔm dialii nɛyɛi kpeekpei wa ndu ve. Mbo dimi maa “dialuŋ tuuwoŋ,” vɛlɛ a “pulii wɔɔŋnde” wa ndu paaliaŋndo ni. Lelaŋ mi Pɔɔl handu ndu balaŋ choo, mbo piɛi, okoŋ mbo siaŋgu. Mɛɛ hei yɔŋnuŋ, mi waŋnda Maata kandu hunɔɔ a wanaa lanaawa o Pɔɔl lo le mbo siŋgi nda. Okoŋ ma ke Pɔɔl a chaaŋaa nduaa nyɛm ndaa hauba woŋ tau tau.—Walta Kiilaa 28:​7-10.

22. Yɛɛ wana pɛɛkaa pilɛ dimi yɛ a kona Luku wo okɔɔ? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o suɛi lebolii cho lachi ve niŋ?

22 Sɔɔŋ naŋ yaasiaa a kɔla Pɔɔl laŋ okɔɔ woŋ kpou cho tonya. Mi wana pɛɛkaa pilɛ dimi aa: “Kona Luku wo . . . hiou wa walaŋ a konala tɛɛsiaa sɔɔŋ o Baabuiyo niŋndaŋ. Sɔɔŋ o dimi woŋ kpou cho bɔɔ tonya. Le tamaseliiyo, mbo suaa a wanaa masindiaa ndaa kua a dɛndɛla mamɛŋndaŋ nda okɔɔ, vɛlɛ a mɛɛ sɔɔŋ wa le balɔɔ o Pee Mɛŋma Ihɛllo Mɛditalueeniaa choo yɛ.” Naapum o yauwo choo Luku ndoo poonyiaa sɔɔŋ muŋ kpou ni, te ndoo wa pɛ kelaa a kiilanɔɔ Pɔɔl. Te lende i cho ni, mɛɛ o wa vɛlɛ poonyiaa tau a sɔɔŋ wa nda lachi woŋ okɔɔ. Kɛ yɛɛ cho yɛ yɔŋnɔŋ a Pɔɔl te a fuuluu pɛ Luom? Ŋ yaasiaŋndɔ miŋ che.

a Waŋnda Maata ndaa sina a kɛuwaa wɔɔŋaa waa nuaa okɔɔ. Hei chɔm maa, kɛuwaa waa nuaa wa paandu o lɛŋnde ibuŋgale leŋ niŋ. Kɛ suŋ suŋ niŋ, wana seeluŋ lɛ kɛuwa haa o lɛŋnde ibuŋgaleŋ Maata le. Kɛlɛŋgaa le mɛɛ sɔɔŋ siŋgaŋ niŋ loŋ o wɔsiŋ hiou woŋ niŋ yɛ. Ɔɔ naapum le mɛɛ waŋnda kui niŋ tau o lɛŋnde ibuŋgale leŋ niŋ yɛ.