Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

SUƐI LEBOLII 24

“Nɔ Kɔl Simulaa!”

“Nɔ Kɔl Simulaa!”

Mɛɛ Chuuwa kɛɛsiaa le Pɔɔl diyɔɔ, mbo nyaanuŋ, okoŋ mbo kua o Felisi lo le suɛi keŋ

O tɔlnuŋ o Walta Kiilaa 23:​11–24:​27 choo

1, 2. Le yɛɛ kɔndɔfili bii Pɔɔl le nyɛpalaa nda wa ndu tusioo choo Chulusalɛm ndo le?

 MƐƐ nda keleŋa Pɔɔl soli puaa dɛnɛ wɔɔŋnda o ba Chulusalɛm, ma duau ndu vɛlɛ o chiɛi manyumndo niŋ. Kɛ kiilanɔɔ Pɔɔl ndoo nɔ dialuŋfulaŋ. Kɔndɔfili bii ndu le tɔɔndaŋnda wa ndu komallo Chulusalɛm ndaŋ te. Kanifuule nyina diandaa ndoo dimul ndu niŋ paandu maa a cho ndu “dɔwɔɔ o chiɛi manyumndo niŋ, nduyɛ ma tusi [ndu] nyɛpalaa choo” o Chulusalɛm niŋ. (Walta. 20:​22, 23) Mi che bɛɛ ndoo sina kpeekpei nyɛ ndoo nɔ le ndu yɔŋnɔŋndo wo le, kɛ ndoo sina maa o nɔ le saŋgaa sɔlaa le diola Chiisulaŋ.—Walta. 9:​16.

2 Wana suaa le Mɛlɛka wo Akabɔɔ ndoo dimul niŋ Pɔɔl maa a cho ndu biyɔɔ, nduyɛ “ma mal ndu wanaa cho ŋChuu le wa o ba.” (Walta. 21:​4, 10, 11) Hei ndii chue wɔ bɛɛ teleŋ vilɛi le, mi Chuuwaa faŋga bɛnduaa kindiŋ le ndu diyɔɔ. Nduyɛ mɛɛ teleŋ tiŋ hiou okoŋ kɔɔli, mi Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda apum kandu diomndaŋ hiŋaŋndo ndapila tɛɛŋ le nyɛ Pɔɔl ndoo dimi wo. I wa ko maa ndaa yeema le ndu “diyɔɔ.” Okoŋ ma duau kiilanɔɔ Pɔɔl o chiɛi manyumndo niŋ puaa chɔuwaa maLuomaŋnda o ba. Nduyɛ a cho suŋ ndu kandɔɔ sɔɔŋ hɛɛnduuwo choo, okoŋ ma tusi ndu nyɛpalaa choo. (Walta. 21:​31; 23:​10) O kpeekpei niŋ, kiilanɔɔ Pɔɔl ndoo yeema kɔl dɛɛniaa!

3. Kuɛɛ naŋ sɔla yɛ hau kɔl dɛɛniaa le hiouwɔɔ lachi a yooŋgu kɛndɔɔ dimioo?

3 O palɛi mɛɛlɛi hei niŋ, ŋ sina maa “wanaa yeema yɔŋgɔŋndo o Mɛlɛka lo, nduyɛ ma wa buɛiya le Chiisu Kiliti wa kpou, waŋnda cho nda nyɛpalaa tusi choo.” (2 Timo. 3:​12) Lelaŋ teleŋ o teleŋ, ŋ yeema kɔl dɛɛniaa le hiouwɔɔ lachi a yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Mi “buɛi cho sakpo, nduyɛ mbo wa buɛi taasi wo” ke naa kɔl dɛɛniaa o yaulaŋ naalaŋ niŋ, vɛlɛ a o bɔŋaŋnda nda bɛɛndiaa le naa laŋ. Ŋ cho bɔɔ a kɔl kɛndɛ le hei! (Maa. 24:​45) Chɛhowa ke naa tiindaŋndo maa wanaa tul wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ leyɛ wa cho batiuwaa sɔla kposoŋ te. Nduyɛ pɛɛŋ, a tiu niŋ ba le buɛiyaa nduaa kpou diuwo, ɔɔ ma kɛɛlu nda yooŋgu kɛndɔɔ dimioo le. (Aisaya 54:​17; Chɛlui. 1:​19) Kɛ ɔɔ niŋ kiilanɔɔ Pɔɔl? Baa mi ndoo sɔla pa kɔl dɛɛniaa le hiouwɔɔ lachi a yooŋgu kɛndɔɔ dimioo mi che bɛɛ simultaŋ la wa ndu komallo? Te o yɔŋ pɛ maa mbo sɔla kɔl dɛɛniaa, mɛɛ vɛɛnɛ ndoo looku yɛ ndu sɔla? Nɛɛ ndoo ke yɛ ndu kɔl dɛɛniaa? Nduyɛ yɛɛ ndoo tosa yɛ a kɔl dɛɛniaa o sɔla wo?

“A Chɔɔmuu Puaa Yiinuŋ Kunda le Suɛi [Wɔɔŋnde] Tosaa Wa” (Walta Kiilaa 23:​11-34)

4, 5. Kɔl dɛɛniaa yɛɛ Pɔɔl ndoo sɔla yɛ, nduyɛ le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa a teleŋ ndoo yeema ndu wo o sɔla ndu ni?

4 Tuupa mi paale nda soli kiilanɔɔ Pɔɔl Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda o ba leŋ le fuuluu, ndoo sɔla niŋ kɔl dɛɛniaa ndoo yeema wo. Konaa dimi aa: “Ichɔl koŋ, mi Masanɔɔ huŋ sim Pɔɔl ikɛi. Mbo dimi aa: ‘Nɔ kɔl simulaa! Mɛɛ ŋ wa seileŋ timbioo nyɛkɛndɛi a ya okɔɔ Chulusalɛm yɛ, lende koni ŋ cho seileŋ timbi a ya okɔɔ Luom ni.’” (Walta. 23:​11) Mi diomnda kɔl dɛɛniaala Chiisu dimul ndu laŋ ndaŋ, la ke ndu tiindaŋndo maa o cho chindaa sɔla. Lelaŋ ndoo sina niŋ maa o cho fuuluu Luom di, nduyɛ mbo sɔla vɛlɛ fondaa le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo a Chiisu okɔɔ.

“Puaa ndaa hiouwɔɔ ŋwaŋ 40 veŋnuŋ o nɛi le ndu.”—Walta Kiilaa 23:​21.

5 Mi Pɔɔl sɔla kɔl dɛɛniaa a teleŋ ndoo yeema ndu wo. Kɛ mɛɛ paaleŋ le sɛ diimandɔɔ, mi Chuuwa ŋwaŋ 40 “yiinuŋ kunda ma mɛnaŋ po maa te o cho ma dii Pɔɔl le, a di nyɛ o nyɛ le kɛlɛŋgaa ma kol.” Mi nyɛ Chuuwa tosa hoo wo chɔm kpendekele maa ndaa chii niŋ kɛɛsiaŋ o kɔl le kiilanɔɔ Pɔɔl diyɔɔ. Nduyɛ ndaa nɔ laalaŋ pum maa te ndaa sɔla batiuwaa kposoŋ o suɛi hei niŋ te, suɛi wɔɔŋnde wa nda yɔŋnɔŋ. (Walta. 23:​12-15) Le hei, ma tosa chɛlaŋndo a wana bɛndu wanaa soliaa lasalaa vɛlɛ a laŋgbaa kalla maa, a yɔŋ vɛlɛ Pɔɔl o Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda lo le ma chɔɔlu ndu nyuuniaa a sɔɔŋ nda hɛɛnduu ndu choo woŋ okɔɔ te tonya kpeekpei ŋ cho ni. Kɛ mi Chuuwa haa yiinuŋ kunda le ma kei Pɔɔl chum o nɛi, le te ndaa wa pɛ kɔlaŋ a ndu o Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda lo, a del ndu choo, okoŋ a dii ndu.

6. Vɛɛ Chuuwaa yiinuŋ kunda le Pɔɔl diyɔɔ wa sɔla yɛ chɔɔmuuwo? Nduyɛ vɛɛ feleŋguaa hau tuallɛ tamasi Pɔɔl toŋgoo ndɔ wo kɔɔli?

6 Kɛ mi Pɔɔl toŋgoo ndɔ tuɛi nyɛ Chuuwa ndaa kɛɛsiaa le tosaa wo. Le hei, mbo kɔ dimul Pɔɔl sakpo a ndi okɔɔ. Okoŋ mi Pɔɔl dimul toŋgoo ndɔ le mbo dimul wana wa puaa chɔuwaa maLuomaŋnda bolleŋndo diolaŋ aa Kulɔdiɔɔ Lisiaa a ndi okɔɔ. (Walta. 23:​16-22) O kpeekpei niŋ, Chɛhowa kaala bɔɔ feleŋguaa chɔm kɔl simulaa maa Pɔɔl toŋgoo ndɔ wa. Mi feleŋguaa haa handu yeemaŋ wanaa Mɛlɛkaa ŋ ndaŋ lachi, nduyɛ ma tosa vɛlɛ sɔɔŋ kɛndɔŋ tau le wali Mɛlɛkaa hivioo lachi.

7, 8. Kɛɛsiaa yɛɛ Kulɔdiɔɔ Lisiaa ndoo tosa yɛ le Pɔɔl piŋioo?

7 Dimioo nuaa mi Kulɔdiɔɔ Lisiaa, o wa puaa chɔuwa 1000 bolleŋndo tuɛi a nyɛ Chuuwa ndaa kɛɛsiaa le tosaa a Pɔɔl lo okɔɔ, mbo dimi le ma chuuŋgiaa puaa chɔuwa 200, puaa nyaanuŋ a suaa wa 70, a puaa sɔŋga a baltaŋ nda 200 le ma soli Pɔɔl Chulusalɛm yɛlɛkɛlɛɛ, okoŋ ma kuɛ a ndu Sisaliaa a lɔɔ le ŋɔmahiɔɔloo ichɔllo. Nduyɛ te ndaa fuuluu dɔɔ pɛ, a kuɛ a ndu sakpo o Masaa Felisi lo. a Sisaliaa wa chiee bɛndu maLuomaŋndo ni le Chudiaa. Mi che bɛɛ Chuuwa wa tau Sisaliaa, kɛ wana ve ŋChuu le wa ndaa hiou wa loŋ poloŋ. Sɔɔŋ muŋ tosaŋ o chioo hoo niŋndoŋ wa teŋgeŋ a muŋ Chulusalɛm. Kanifuule o Chulusalɛm niŋ ndu, waŋnda ndaa nɔ kaa hɛliaa, a yɛle tulaaleŋ le wanaa wa o kaŋii cheleŋ niŋnda. O Sisaliaa niŋ fondaŋnda lebolta puaa chɔuwaa maLuomaŋnda le Chudiaa wa ni.

8 Mi Kulɔdiɔɔ Lisiaa tosa nyɛ sawa maLuomaŋnda dimi wo. Ndi cho ni, mbo poonyial Felisi yauwo le mbo tɛɛsial ndu a suɛi Pɔɔl ve okɔɔ. Mi Lisiaa dimi o yau koŋ niŋ maa, mɛɛ o tuei dɔɔ maa pilachieenɔ maLuomaŋndo Pɔɔl cho ni, mbo piŋi ndu Chuuwa ndaa yeema le ndu diyɔɔ wa o ba. Mbo dimi vɛlɛ maa Pɔɔl tɛɛmbuu isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ le mbo sɔla piɔmndo le ndi, ɔɔ ma dɔu ndu o chiɛi manyumndo niŋ te. Nduyɛ mbo dimi vɛlɛ maa le sabu o yɔŋ Pɔɔl o Masaa Felisi lo wo cho ni maa, le mɛɛ Chuuwa ndaa kɛɛsiaa le ndu diyɔɔ yɛ. Ndoo tosa hei le halikpeŋ mi wanaa hɛɛnduu Pɔɔl sɔɔŋ choo wa kɔ chɔm sɔɔŋ o tosa woŋ Felisi o hɔl, okoŋ mbo kelu yamɛi.—Walta. 23:​25-30.

9. (a) Vɛɛ Lisiaa tɛɛmbuu yɛ di Pɔɔl ndoo nɔ maa pilachieenɔ maLuomaŋnɔɔ wo? (b) Le yɛɛ naŋ soliŋ yɛ lepum dila naŋ nɔ o lɛŋndeŋ niŋ maa pilachieeya wa kpeku?

9 Baa sɔɔŋ Lisiaa ndoo poonyiaa o yau koŋ niŋndoŋ kpou wa tonya ni? Sako. Wana che pɛ maa kindiŋndo koni o wa ni le mi masaa Felisi che ndu wana kɛndɛ. Sɔɔŋ ŋpum wa ŋ o poonyiaa kposoŋ o yau koŋ niŋ te woŋ. Le tamaseliiyo, a teleŋ pilɛ mi Lisiaa dimul puaa chɔuwa le ma yii Pɔɔl “a yɔlɔŋ sala tiɔɔŋ,” okoŋ ma “lo ndu lɔɔ haaa” mbo soo. Nduyɛ, le mɛɛ Pɔɔl wa pilachieenɔ maLuomaŋnɔɔ yɛ o piŋi ndu Chuuwa o ba ni. (Walta. 21:​30-34; 22:​24-29) O kpeekpei niŋ, di Pɔɔl ndoo nɔ maa pilachieenɔ maLuomaŋnɔɔ wo Lisiaa ndoo tɛɛmbuu hoo ni. Hau bɛɛ, mi Setana soliŋ piɛiyii lachoowɛi kpeku le waŋnda nyindɔɔ ma tusi naa nyɛpalaa choo, nduyɛ maa tɛɛmbuu dila naŋ nɔ o lɛŋndeŋ niŋndaŋ. Kɛ maa Pɔɔl, mi wanaa Chɛhowaa bɛɛ soliŋ dila nda nɔ maa pilachieeya o lɛŋndeŋ niŋndaŋ kpeku, le masaa waa dimullo ma manda nda.

“I Cho a Kɔl Kɛndɛ le Mi Soo Num o Hɔl le Yapila” (Walta Kiilaa 23:​35–24:​21)

10. Sɔɔŋ wɔɔŋ kuɛɛ ndaa hɛɛnduu yɛ Pɔɔl choo?

10 Ma duau Pɔɔl o chiɛi lemasa Hɛlɔɔ wo niŋ Sisaliaa, le ndu waa hɔlteŋ choo haaa mi wanaa hɛɛnduu ndu sɔɔŋ choo Chulusalɛm nda hiŋ. (Walta. 23:​35) Mɛɛ palɛi hiou i ŋuɛɛnu, mi waŋnda haa huŋ Sisaliaa. Nda wa yɛ ni, Ananaya o wa wana bɛndu wanaa soliaa lasalaa wo, laŋgbaa kalla apum, a Tɛtulɔɔ, wana ndoo suaa le nda wa wo. Okoŋ mi Tɛtulɔɔ kandu Felisi saŋgalaa le sɔɔŋ kɛndɛŋ ndoo tosal Chuuwa woŋ. Kɛ naapum sondo yeelɛiyo koni o wa tosaa ni le halikpeŋ mi Felisi hɛnaŋ a ndu. b Lelaŋ mbo kandu sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ dimioo tau a Pɔɔl okɔɔ aa: “Wana mɛliaa lakpundɔɔ poo hoo cho ni. O cho keiyo waŋnda bolle kindioo Chuuwa tɛɛŋ ba o ba fee o chieeŋndo choo le masaleŋ simullo. Ndu cho bolleŋ le kunda lepiɛi Naasaluɛiya ni. Mbo kindiŋ vɛlɛ le chiɛi Mɛlɛkaa nɔɔliaa. Lelaŋ naŋ bii ndu ni.” Okoŋ kɔɔli, mi Chuuwa apiliaa bɛɛ “sɔɔŋguu le Pɔɔl sɔɔŋ hɛɛnduuwo choo. Ma dimi maa tonya sɔɔŋ muŋ cho ni.” (Walta. 24:​5, 6, 9) Sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ kpu ndaa hɛɛnduu ndu muŋ choo ni. Waŋndo ndoo tiuba mbo sɔla piɔmndo le waŋnda bolle kindioo, waa kunda lepiɛi Naasaluɛiya bolleŋ, a le chiɛi Mɛlɛkaa nɔɔliaa.

11, 12. Vɛɛ Pɔɔl ndoo kɛɛ yɛ sɔɔŋ ndaa hɛɛnduu ndu choo woŋ?

11 Mɛɛ nda ke Pɔɔl dioo le suɛi, mbo dimi aa: “I cho a kɔl kɛndɛ le mi soo num o hɔl le yapila.” Mbo kɛɛ kpooŋ sɔɔŋ nda hɛɛnduu ndu choo woŋ. Pɔɔl ndoo nɔɔliaa chiɛi Mɛlɛkaa, ɔɔ mbo kindi Chuuwa bolleŋ le masaleŋ simullo le. Nduyɛ mbo dimi maa le ‘wɔsiŋ bɔɔbɔɔ’ ndoo kue wɔ Chulusalɛm te. Kɔlaŋ ndaŋ bɛɛ loŋ, le puaapiliaa nyɛpalaa a yima bɛnduaŋ ma tosa mi bala fondolaŋ la komalla nyɛsɔlaa kioo kinɛi ndoo kuɛ ni. Lelaŋ mi Pɔɔl baŋ kaŋgalaŋ maa o wa niŋ fɛlɛŋ o diandaa tuupa mbo luɛi o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ. Nduyɛ maa mbo kindiŋ lɔɔlɔɔ le “kɔl iyama walaŋndo [nɔɔ] Mɛlɛka o hɔl vɛlɛ a waŋchieeya.”—Walta. 24:​10-13, 16-18.

12 Kɛ o baa pilɔɔ choo, mi Pɔɔl chɛl maa wali finyaa nduaa mamaa o cho tosaa ni o nɛi “nda veelu aa kunda lepiɛiyo wo” choo. Okoŋ mbo hiau lachi a dimioo maa o laalaŋ ‘nyɛ o nyɛ o Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ niŋ, a nyɛ wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa dimi wo.’ Laalaŋ pilɔɔ kpe ndoo nɔ ni a wanaa ndaa nyiinduu ndu sɔɔŋ choo wa. Ndu cho ni “maa wanaa sandu wa a wanaa sendu le wa cho miiŋgu yoomu.” Nduyɛ mbo baŋ kaŋgalaŋ maa mɛɛ mi wanaa kaŋ chɔm sabu ndaa hɛɛnduu ndu sɔɔŋ choo wo. Mbo dimi aa: “Wanaa cho haa nanuŋ nda chɔmndɔ num suɛi wɔɔŋ ya tosa ve, teleŋ ya wa isisi Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda o hɔl lo. Mɛɛ dɔɔ le suɛi ya dimi hei choo choo kpeleŋ teleŋ ya wa isisi nda tɛɛŋndo. Ndi cho ni: ‘Le tiindaŋ ya nɔ maa wanaa vi wa cho miiŋgu yoomu wo nda cho ya hau kɔɔsaa nya o hɔl ni.’”—Walta. 24:​14, 15, 20, 21.

13-15. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tol tamasi Pɔɔl lo kɔɔli te ŋ wa pɛ seileŋ timbioo masaa waa o hɔl a laalaŋ naa okɔɔ?

13 Lepum ma kuɛ a naa o lemasa le mɛɛ naŋ cho Mɛlɛka piɛiyo yɛ, nduyɛ ma hɛɛnduu naa sɔɔŋ choo maa wanaa mal sɔŋgɔlaŋ nda, wanaa tosa mi waŋnda simul masaleŋ nda, vɛlɛ a “kunda lepiɛi” wɔɔŋ wɔɔŋndo naŋ cho ni. Kɛ mi Pɔɔl kɛsul naa tamasi kɛndɛ naŋ tual kɔɔli o sɔɔŋ waa nuaa niŋndoŋ. O kindiŋ le masaa diomnda yeelɛilaŋ dimullo maa Tɛtulɔɔ le halikpeŋ mbo hɛnaŋ a ndu le. Kɛ mbo suaa bɛɛŋ, nduyɛ a o nɛi lebɛɛ niŋ. Mbo soliŋ diomnda bɛnda laŋ kpeku nyɛkɛndɛi le seileŋ timbioo walaŋ o tonyaa choo. Okoŋ mbo dimul Felisi maa ‘Chuuwa fula Eesiaa’ nduyɛ ma hɛɛnduu ndu sɔɔŋ choo maa o nɔɔliaa chiɛi Mɛlɛkaa wa nɔ ma wa o toŋgo kɔɔsɔɔ niŋ, mbo tuei sɔɔŋ ndaa hɛɛnduu nda choo woŋ. Lende kpeekpei sawaa ndoo dimi ni.—Walta. 24:​18, 19.

14 Kɛ i hiou wa isɔvɛ ve, Pɔɔl pɛŋgi seileŋ timbioo a laalaŋ ndɔɔ okɔɔ le. (Walta. 23:​6-10) Mbo chɔɔlu kindila sabu ndoo nɔ tiindaŋndo o fulasɛiniŋndo niŋndo a dialuŋfulaa. Suɛi hei kpeekpei hiŋ a wooluŋ wooluŋndo ni mɛɛ nda hiŋ a ndu Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda o hɔl. Okoŋ mɛɛ o wa masaa tɛɛsiallo a ndupila, mbo chɔɔlu isɔɔ a tiindaŋ fulasɛiniŋndo okɔɔ. Le yɛɛ? Kanifuule le mɛɛ o wa seileŋ timbioo a Chiisu, vɛlɛ a miiŋgu o miiŋgu yoomu wo okɔɔ yɛ. Kɛ hei kpeekpei wanaa ndaa simul ndu wa kɛɛ ni. (Walta. 26:​6-8, 22, 23) O kpeekpei niŋ, o tiindaŋ fulasɛiniŋndo hoo choo, vɛlɛ a laalaŋndo dɔwɔɔ o Chiisu niŋ, a miiŋgu o miiŋgu yoomu wo choo sɛɛŋgiaŋndo hoo ndoo tɔlnuŋ ni.

15 Maa Pɔɔl, diomnda Chiisu ndoo dimul buɛiyaa nduaa laŋ la tiuba mi la luei naa yoomuaŋ, nduyɛ miŋ timbi seileŋ a kɔl simulaa. Mi Chiisu dimi aa: “Waŋnda kpou a cho nya yɛleŋ tul le diola nilaŋ. Kɛ wana o wana biunuŋ pɛ haaa o mɛɛlulaŋ, o cho pioŋɔɔ sɔla.” Kɛ baa ŋ nɔ pa miŋ buulaŋ a nyɛ naŋ nɔ miŋ dimi wo okɔɔ? Sako bɛɛ. Kanifuule mi Chiisu ke naa tiindaŋndo aa: “Te a kuɛ pɛ a nya o wanaa bɛnduaa lo, la buulaŋ le nyɛ nya nɔ le dimioo wo le. Kɛ nyɛ nyina Mɛlɛkaa cho nya ke a teleŋ koŋ ndo, la dimi ndu. Kanifuule, o cho nya le cho isɔɔ le, kɛ nyina Mɛlɛkaa cho isɔɔ ni.”—Maki 13:​9-13.

“Mi Siooŋnde Bii Felisi” (Walta Kiilaa 24:​22-27)

16, 17. Vɛɛ Felisi ndoo bii yɛ suɛi Pɔɔl ve? (b) Yɛɛ tosa yɛ mi siooŋnde bii Felisi, nduyɛ le yɛɛ ndoo suukaŋ yɛ a Pɔɔl teleŋnda bɔɔbɔɔ?

16 O cho teleŋ tase le wa hoo le mi Masaa Felisi tuɛi a laalaŋnda leKilisiɔŋndaŋ okɔɔ le. Kanifuule mi Baabuiyo dimi aa: “Felisi ndoo sina isɔɔ a nɛi Chiisu chɔm waŋnda le waa lechoo wo (ɔɔ Kilisɔŋndeŋ) okɔɔ. Mbo bii suɛi ndɛi, mbo dimi aa: ‘Teleŋ o teleŋ Lisiaa, wana cho puaa chɔuwa bolleŋ ndo hiŋ pɛ, I cho suɛi nyɛi yamɛi kiolɔɔ.’ Okoŋ mbo dimul wana bɛndu puaa chɔuwa maa a kɛsi Pɔɔl o biyɔɔ niŋ, kɛ ma mal ndu tiŋ yɔndi, nduyɛ mi wanaa nduaa wa hunɔɔ naa ndu chua le ndu malaa a nyɛm o hau ba woŋ.”—Walta. 24:​22, 23.

17 Mɛɛ palɛi hiou itiŋ, mi Felisi nda laa ndɔ wa Chuunɔɔ wo diolaŋ Dusila yɔŋ le Pɔɔl, le ma yaŋ ndu nilaŋ mbo soo a laalaŋ o nɔ o Chiisu Kiliti niŋndo okɔɔ. (Walta. 24:​24) Kɛ mɛɛ Pɔɔl wa suɛi a “nyɛ cho sakpo Mɛlɛka o hɔl lo, mandaŋ ipilayaa, vɛlɛ a kɔɔsɔ Mɛlɛkaa okɔɔ, mi siooŋnde bii Felisi.” Le yɛɛ? Naapum sɔɔŋ wɔɔŋ ndoo tosa o paandoo niŋndoŋ wa kɔl ndɔ iyamaa paaliaŋndo ni mɛɛ Pɔɔl wa sɔɔŋ muŋ dimioo. Le hei mbo dimul Pɔɔl aa: “Kɔ wɔ pɔɔ. I cho num vɛlɛ miŋgi veelu te I sɔla pɛ fonda.” O kpeekpei niŋ, mi Felisi ndoo suukaŋ a Pɔɔl teleŋnda bɔɔbɔɔ. Kɛ o cho le mi Pɔɔl pɛɛku ndu le. Mɛɛ le yɛɛ? Ndoo yeema le mi Pɔɔl ndoo tosa luɛiyɔɔ niŋndo o ndu lo.—Walta. 24:​25, 26.

18. Le yɛɛ Pɔɔl ndoo dimullɛ Felisi nda laa ndɔ a “nyɛ cho sakpo Mɛlɛka o hɔl lo, mandaŋ ipilayaa, vɛlɛ a kɔɔsɔ Mɛlɛkaa okɔɔ”?

18 Le yɛɛ Pɔɔl ndoo dimullɛ Felisi nda laa ndɔ a “nyɛ cho sakpo Mɛlɛka o hɔl lo, mandaŋ ipilayaa, vɛlɛ a kɔɔsɔ Mɛlɛkaa okɔɔ”? Kanifuule ndaa yeema sinaa nyɛ buɛi Chiisu Kilitioo nɔ mbo tosa wo. Kɛ Pɔɔl ndoo sina sɔɔŋ waŋnda haa ndaa tosa woŋ kpou. Sɔɔŋ muŋ ŋtiŋ cho yɛ kaa ihini nɔɔlɛiyo, dɛnɛ wɔɔŋndo, a kafalaŋ ni. Le saboo hoo kpeekpei Pɔɔl wa nda dimullo nyɛ waŋndo nɔ mbo tosa le simnɔŋndo buɛi Chiisoo wo ni. Mi nyɛ Pɔɔl dimi hoo wo chɔm teŋgeŋ bɛndoo sawala Mɛlɛkalaŋ tɛɛŋ a yoomu Felisi nda laa ndɔ wa niŋndo. Keŋ wa nda mala le sinaa maa waŋchieeya kpou cho hunɔɔ kona dɔɔnɔŋ o Mɛlɛka lo le sɔɔŋ nda yiyaŋ choo, ma dimi, nduyɛ ma tosa woŋ. Nduyɛ i hiou kpou ve, kɔɔsɔ Mɛlɛka cho hunɔɔ wanaa waa nuaa wo, hiou kɔɔsɔ Felisi ndoo kɔɔsa a Pɔɔl lo. Nyɔɔ bɛɛ siooŋnde bii Felisi ni!

19, 20. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa o wali pollo niŋ te waŋndo chɔm pɛ maa o nɔ yeemɛi kɛ mbo chɛl le mi tonyaa siŋga yoomu ndɔɔ le? (b) Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa Felisi ve chaaŋ o Pɔɔl lo le?

19 Hau, mi naa bɛɛ komal waŋnda o yooŋgu kɛndɔɔ dimioo niŋ maa Felisi. Ma chɔm o tasela ndɔ maa a nɔ yeemɛi o tonyaa niŋ. Kɛ o kpeekpei niŋ, a yeema le mi tonyaa siŋga yoomula ndalaŋ te. Lelaŋ ŋ nɔ miŋ wa yekeŋ te ŋ wa pɛ wanaa waa nuaa malaa. Maa Pɔɔl, ŋ nɔ miŋ dimul nda kpendekele a sawala Mɛlɛkalaŋ okɔɔ o nɛi lebɛɛ niŋ. Kɛlɛŋgaa dɔɔ mi tonyaa pilaŋ nda kɔltaŋ. Kɛ te ŋ sina pɛ kpendekele maa waŋndo yeema kposoŋ mbo mal kaala ndɔla wɔɔŋndaŋ te, ŋ nɔ miŋ kindiŋ le ndu baŋɔɔ mbo siŋgaŋ te. Ŋ nɔ miŋ mal ndu, okoŋ miŋ nuuviaa wanaa nɔ yeemɛi o tonyaa niŋnda.

20 Baabuiyo chɔm naa kpendekele yiyaŋ Felisi ndoo nɔ wo. Mbo dimi aa: “Mɛɛ wɔsilaŋ la hiou la tiɔɔŋ, mi Pɔsiɔɔsi Fɛsitɔɔ simnuŋ masaa o fondaŋ Felisi wo. Kɛ le mɛɛ Felisi ndoo yeema mbo nɛŋi Chuuwa kɔl lɛ, mbo mɛi Pɔɔl o biyɔɔ niŋ.” (Walta. 24:​27) O kpeekpei niŋ, Felisi ve chaaŋ o Pɔɔl kposoŋ te. Nduyɛ ndoo sina maa buɛiyaa wa le “nɛi Chiisu chɔm waŋnda le waa lechoo wo” ve wanaa simul lemasa, ɔɔ wanaa bolii kalaa le. (Walta. 19:​23) Ndoo sina vɛlɛ kpendekele maa Pɔɔl ndoo tɛɛmbuu sawa maLuomaŋ kɛ kɛ le. A koŋ kpou, mi Felisi kɛsi kiilanɔɔ Pɔɔl o chiɛi manyumndo niŋ le mɛɛ ndoo yeema Chuuwa kɔllo nɛŋioo yɛ.

21. Yɛɛ ndoo yɔŋnuŋ yɛ Pɔɔl mɛɛ Pɔsiɔɔsi Fɛsitɔɔ simnuŋ masaa, nduyɛ yɛɛ ndoo hiou yɛ lachi a Pɔɔl yoomuaŋ lueiyo?

21 A mɛɛ Walta Kiilaa 24:​27 dimi yɛ, kiilanɔɔ Pɔɔl wa wɔ o chiɛi manyumndo niŋ mi Pɔsiɔɔsi Fɛsitɔɔ simnuŋ masaa o foofo Felisi wo. Kandɔŋndo koni wa hoo ni le sɔɔŋ masaa waa ndaa dimi niŋ Pɔɔl tɛɛŋ a waŋnda woŋ. Lelaŋ ma kua a Pɔɔl o masaa bɔɔbɔɔ lo le ma kɔɔsa a ndu. Mi kiilanɔɔ kɔl simulaa hoo sim ‘masaa a waŋ bɛnduaa’ bɔɔbɔɔ o hɔl. (Luku 21:​12) A mɛɛ naŋ cho pɛɛku yɛ, Pɔɔl cho masa ndoo hiou kpaayaa kpou o palɛi nduɛi niŋndo yooŋgu kɛndɔɔ dimul. A sɔɔŋ keeku muŋ Pɔɔl choo kpou woŋ, o mel tiindaŋ ndɔɔ le. Kanifuule, mi Chiisu ndoo dimul ndu aa: “Nɔ kɔl simulaa!” I cho kpendekele maa mi hei hiau lachi a ndu yoomuaŋ lueiyo tau.

a Tofa kɔfoo hoo, “ Felisi​—Masa Ibuŋgaa le Chudiaa.”

b Mi Tɛtulɔɔ mel Felisi balikaa le kɔl nyulu ndoo hiŋ o lɛŋndeŋ niŋndo. Kɛ o kpeekpei niŋ hei ve tonya le. Kanifuule, chɔŋ a teleŋ Felisi simnuŋ masaa wo, mbo kɔ bii a teleŋ Chuuwa simul masale maLuomaŋndeŋ ndo, kɔl nyulu bɔɔ ve o Chudiaa niŋ mbo sulaŋ a teleŋ masaa apiliaa kei o masaleŋ choo wo le. Mi Tɛtulɔɔ dimi vɛlɛ maa Chuuwa kpou wa Felisi balikaa mello le sɔɔŋ kɛndɛŋ o wa tosaa woŋ. Hei bɛɛ ve tonya kposoŋ te. Kanifuule Chuuwa bɔɔbɔɔ ndaa tul bɔɔ Felisi leyɛ le biyɔɔ wɔɔŋ o wa nda wo, a le nyɛpalaa ndoo tusi nda choo le simul ndaa simul ndu wo.—Walta. 24:​2, 3.