Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

SUƐI LEBOLII 23

“La Yaŋ Nilaŋ Mi Tɛɛsial Nya”

“La Yaŋ Nilaŋ Mi Tɛɛsial Nya”

Mi Pɔɔl chɔm puaa dɛnɛwɔɔŋaa baluŋ o nɛi ya a Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda tonya cho a Mɛlɛka okɔɔ wo

O tɔlnuŋ o Walta Kiilaa 21:​18–23:​10 choo

1, 2. Yɛɛ tosa yɛ mi Pɔɔl kua Chulusalɛm, nduyɛ simulta kuɛɛ la wa yɛ ndu komal loŋ?

 PƆƆL cho vɛlɛ o Chulusalɛm niŋ! O cho kɔlaŋ o nɛi pɔmbɔ cho o piaa cha a waŋnda chieeya wo. Te o hiŋ pɛ a kona cho a mɛɛ Chɛhowa bii wanaa nduaa yɛ, chiee kɛ kɛ cho maa Chulusalɛm te. Le saboo hoo, mi wanaa bɔɔbɔɔ o chiee koŋ niŋ ndaa kelu yoŋgaa a chiee ndaa. Mi Pɔɔl sina maa Kilisiɔŋaa bɔɔbɔɔ ndaa nɔ wɔ tiindaŋndo o sɔɔŋ paandoŋ niŋ. Ma kɛɛ le siŋgaŋndaŋ tosaa mi che bɛɛ ma sina maa Chɛhowa siŋga niŋ sɔɔŋ a mɛɛ o bii wanaa nduaa yɛ. Mi Pɔɔl sina maa waŋnda haa ndaa yeema malaa o Mɛlɛka piɛiyo niŋ, vɛlɛ a le nyɛm nda hauba woŋ sɔlaa. Le sabu koŋ, mɛɛ o wa Ɛfisɔɔ, mi keŋ nyindu ndu le hunɔɔ vɛlɛ chioo hoo yilɔɔ. (Walta. 19:​21) Mi che bɛɛ hei wa ndu luei o kpundɔɔ niŋ, kɛ o kɛɛ le hunɔɔ o chioo hoo niŋ te.

2 Simulta kuɛɛ la cho yɛ Pɔɔl komal Chulusalɛm? Simullo opilɛ wa fula chaaŋaa nduaa Kilisiɔŋnda o ba, a ndaa tuei nyiimu nyiimuei a ndu okɔɔ wa. Simulta cheleŋ la wa fula yaamɔɔwaa Kiliti wa o ba. A cho Pɔɔl sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ hɛɛnduu choo, ma lɔɔ ndu, nduyɛ ma kɔŋgɔliaŋ le ndu diyɔɔ. Sɔɔŋ wɔɔŋ nda cho ndu muŋ tosal loŋ cho ndu fondaa ke le mbo soo a laalaŋ ndɔɔ okɔɔ. Tusiŋ ndɔɔ, kɔl simulaa, a laalaŋ o chɔm o sɔɔŋ muŋ niŋndo cho hau tamasi kɛndɛ le Kilisiɔŋnda. Ŋ tofaŋndɔ mɛɛ hei cho tonya yɛ.

“Ma Kandu Mɛlɛka Saŋgalaa” (Walta Kiilaa 21:​18-20a)

3-5. (a) Bɔŋaŋ yɛɛ Pɔɔl ndoo bii yɛ Chulusalɛm, nduyɛ a yɛɛ okɔɔ ndaa suukaŋ yɛ? (b) Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o bɔŋaŋ Pɔɔl ndoo bii a bɛnduaa kundaa o Chulusalɛm niŋndo niŋ?

3 Mɛɛ nda fuuluu Chulusalɛm, mi Pɔɔl a chaaŋaa nduaa kua le wanaa wa chilaŋ chuaa o kundaa niŋ nda chɔɔ. Konaa hoo suu lɛ a kiilaa wa yoomu wa okɔɔ le. Naapum nda kpede wa niŋ o kundala yɛ yɛlaŋ niŋ wanaa laalaŋnda malaa. Kɛ Chemisi, pɔmbɔɔ Chiisu ndu wa wɔ loŋ. (Kalee. 2:​9) Naapum Chemisi wa chilaŋ chuaa ni mɛɛ Pɔɔl a “bɛnduaa kundaa kpou” bɔɔŋiaŋ le bɔŋaŋndo biyɔɔ.—Walta. 21:​18.

4 Mɛɛ Pɔɔl yil bɛnduaa, “mbo kandu nda konaa dounɔŋndo a nyɛ o nyɛ Mɛlɛka tosal wanaa cho ŋChuu le wa, o yooŋgu kɛndɛ o wa dimioo wo niŋ.” (Walta. 21:​19) Hei wa bɔɔ suɛi kɔl dɛɛniaa le puaapiliaa haa. Naa bɛɛ, miŋ wa a kɔl kɛndɛ tau te ŋ tuei pɛ a hiouwɔɔ lachi cho yɔŋnɔŋndo o wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ niŋ o lɛŋii cheleŋ niŋndo okɔɔ.—Pulɔ. 25:​25.

5 A teleŋ pilɛ, naapum mi Pɔɔl suaa a chuuŋgiaa puaapiliaa o Yulopi niŋ ndaa yɔŋgu wo okɔɔ. Mi yeemɛi puaapiliaa o fondaŋnda levilta laŋ niŋ chɔmnde piliaŋ wanaa wa Pɔɔl nilaŋ yaŋɔɔ wa kɔltaŋ tau. Le sabu yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? Mi konaa dimi aa: “Mɛɛ nda tuei hei mi [bɛnduaa kundaa] kandu Mɛlɛka saŋgalaa”! (Walta. 21:​20a) Hau bɛɛ, mi wanaa bɔɔbɔɔ cho nyɛkindilaa a dialii nɛyɛi kala kalɛi biuwɔŋndo wa sinaŋ nyɛkɛndɛi te chaaŋaa ndaa laalaŋnda mala nda pɛ, nduyɛ ma dimul nda diomnda kɔl dɛɛniaalaŋ.

Wanaa Bɔɔbɔɔ Nɔ Wɔ “Sɛmbɔɔ le Sawaa Biyɔɔ” (Walta Kiilaa 21:​20b, 21)

6. A bahawɛi kuɛɛ okɔɔ Pɔɔl ndoo tuei yɛ?

6 Mi bɛnduaa dimul Pɔɔl maa bahawɛiyo cho Chudiaa le nyiimu nyiimui nda tuei a ndu okɔɔ ve. Ma dimul ndu aa: “Puaapilɛnɔ naa, numpila cho chɔɔ mɛɛ Chuuwa o waalaŋ niŋ simnuŋ wanaa laalaŋnda yɛ. Nduyɛ nda kpou nɔ sɛmbɔɔ le Sawaa biyɔɔ. Kɛ a tuei nyiimu nyiimuei a num okɔɔ maa, a cho Chuuwaa cho kaala cheleŋndaŋ tɛɛŋnda kpou pɛɛkoo maa, a bii Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ te. Ma wa nda vɛlɛ dimullo maa, a hivi chuauwaa ndaa o chiɛi kɔɔli le, nduyɛ maa a tual naamula maChuu laŋ kɔɔli le.” aWalta. 21:​20b, 21.

7, 8. (a) Kɛɛ sinapɛŋgu kuɛɛ Kilisiɔŋaa bɔɔbɔɔ o Chudiaa niŋ ndaa nɔ yɛ? (b) Le yɛɛ kɛɛ sinapɛŋgu Kilisiɔŋaa Chuuwa apum ndaa nɔ wo chɔm nuaa maa a simul tonyaa le?

7 Le yɛɛ Kilisiɔŋaa bɔɔbɔɔ wa yɛ wɔ Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ biyɔɔ mi che bɛɛ laa faŋaŋ niŋ hiouwɔɔ wɔsilaŋ 20? (Kolo. 2:​14) A wɔsi 49 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli, mi kiilaa a bɛnduaa kundaa bii bɔŋaŋndo Chulusalɛm, okoŋ ma yɔŋ yauwo o kundalaŋ niŋ kpou. Mi yau koŋ tɛɛsial wanaa laalaŋaa ve ŋChuu le wa maa, o cho sawa le ma sɔla hivi chiɛi kɔɔlioo, nduyɛ ma bii Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ te. (Walta. 15:​23-29) Kɛ yau koŋ ndoo suu a Kilisiɔŋaa Chuuwa okɔɔ le. Kanifuule, wanaa bɔɔbɔɔ ndaa biiyɔ bila maa Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ la ve lɛ o wali niŋ te le.

8 Baa mi kɛɛ sinapɛŋgoo hoo tosa pa Chuuwaa laalaŋnda haa ndaa suliŋ lɛ le waa Kilisiɔŋnda le? Sako. I ve nuaa maa mɛlɛkaa lachoowaa le nda wa sooluuwo, nduyɛ ma wa hiouwɔɔ lachi a naamula wanaa piɛi mɛlɛkaa lachoowaa wa tolɔɔ kɔɔli le. Sawala Chuuwaa Kilisiɔŋnda haa ndaa che maa la cho la sɔvɛ laŋ, Chɛhowa ndoo ke nda laŋ ni. La ve sawala wɔɔŋ, ɔɔ sawala wa a nyinaa wɔɔŋnda okɔɔ laŋ te. Kɛ a kpema paandoo okɔɔ sawalaŋ ndaŋ la wa ni. Nduyɛ Kilisiɔŋnda wa niŋ o kpema sɛnɛiyo bɛŋgu. Kpema sawaa hoo ve lɛ o sɔvɛ kposoŋ o piɛile tonyaleŋ niŋ te. Mi che bɛɛ Kilisiɔŋaa Chuuwa haa wa niŋ o kpema sɛnɛiyo bɛŋgu, kɛ ma kɛɛ le biyɔɔ bila maa a nɔ ma pɛŋgi Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ biyɔɔ. Yiyaŋnda ndalaŋ laa nɔ mi laa chɛlaŋ a nyɛ Mɛlɛka dimi a kpema sawaa okɔɔ wo. bChɛlui. 31:​31-34; Luku 22:​20.

“Sɔɔŋ Nda Tuei a Num Okɔɔ Woŋ Kpou Ŋ Cho Tonya Le” (Walta Kiilaa 21:​22-26)

9. Yɛɛ Pɔɔl ndoo pɛɛku yɛ waŋnda a sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ okɔɔ?

9 Inyiimu nyiimui kuɛɛ waŋnda wa yɛ maa Pɔɔl cho Chuuwa pɛɛkoo maa “a hivi chuauwaa ndaa o chiɛi kɔɔli le nduyɛ maa a tual naamula maChuu laŋ kɔɔli le”? Kiilanɔɔ Pɔɔl wa ni le wanaa ve ŋChuu le wa, nduyɛ mbo dimul nda maa a nɔ ma tol Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ kɔɔli le. Mbo chɔɔmuu vɛlɛ siɔwuŋ wanaa wa dimioo maa mɛɛ mi Kilisiɔŋaa ve ŋChuu le wa sɔla hivi chiɛi kɔɔlioo malaŋ nda diikuŋ Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ ndo. (Kalee. 5:​1-7) Mi Pɔɔl dimul vɛlɛ Chuuwa yooŋgu kɛndɔɔ o chieeŋ o balu woŋ niŋ. Naapum mbo tɛɛsial wanaa wa ndu nilaŋ yaŋɔɔ wa maa piɔm Chiisu wo tosa ni mi kpema sawaa mɛɛlu. Nduyɛ laalaŋndo tosa ni mi waŋndo wa sakpo, kɛ o cho Sawalaŋ biyɔɔ le.—Luomaŋ. 2:​28, 29; 3:​21-26.

10. Vɛɛ Pɔɔl ndoo chɔm yɛ maa o buulaŋ a yeemaŋ acheleŋnda te o hiŋ pɛ a sawaa biyɔɔ vɛlɛ a hivi chiɛi kɔɔlioo okɔɔ?

10 Mi Pɔɔl chɔm sinapɛŋgoo o wanaa ndaa hɛnaŋ naamula maChuu laŋ latiŋ biyɔɔ wa lo. Mɛɛ wallo kiɔɔ tosaa o Paale Pɛŋgiaaleŋ choo ɔɔ nyɛdiaa opum kiɔɔ dioo cho nuaa yɛ. (Luomaŋ. 14:​1-6) Pɔɔl kɛsi lasawa le wana o wana a hivi chiɛi kɔɔlioo okɔɔ le. Yɔŋii waŋnda ndaa nɔ kiisaŋndo a Timoti okɔɔ, mi Pɔɔl tosa mi Timoti sɔla hivi chiɛi kɔɔlioo le mɛɛ finya ndɔ wa Kilikiinɔɔ yɛ. (Walta. 16:​3) Waŋndo pila ndoo nɔ ni mbo tosa kɛɛsiaa le hivi chiɛi kɔɔlioo sɔlaa. Mi Pɔɔl dimul waŋnda Kaleesiaa aa: “A sɔla hivi chiɛi kɔɔli, a sɔla hivi chiɛi kɔɔli le, koŋ cho nyɛ o nyɛ le. Kɛ laalaŋ nyindu waŋndo le kaalaa chɔmndo wo cho nyɛ kpeekpeiyo ni.” (Kalee. 5:​6) Kɛ i wa suɛi wɔɔŋ le hivi chiɛi kɔɔlioo sɔlaa le nyɛ sawaa dimi wo tosaa, ɔɔ le yiyaŋndo maa i bɛnda le hivi chiɛi kɔɔlioo sɔlaa le halikpeŋ mi Chɛhowa naŋ kɔl a num. Mi hei ndii chɔm kɛsɛ maa waŋndo ndoo nɔ laalaŋ kposoŋ te.

11. Yɛɛnɛ bɛnduaa kundaa ndaa dimullɛ Pɔɔl, nduyɛ yɛɛ ndoo yeemaŋ yɛ le ndu tosaa? (Tofa diomnda chɔɔlaalaŋ)

11 Mi che bɛɛ inyiimu nyiimui waŋnda wa a Pɔɔl okɔɔ wo ve tonya le, kɛ mi hei paaliaŋ Kilisiɔŋaa Chuuwa tau. Le hei, mi bɛnduaa dimul Pɔɔl aa: “Ŋ nɔ puaa a hiɔɔlu, a chua buŋgɛi o Mɛlɛka lo wa. Chua puaa haa mi la kɔ dindi nyapila a mɛɛ Sawaa dimi yɛ, nduyɛ ma paawa nyɛ nda nɔ le paawaa wo le ma sendi nda. O hei niŋ, a cho sina maa sɔɔŋ nda tuei a num okɔɔ woŋ kpou ŋ cho tonya le. Nduyɛ ma sina maa a cho kɔlaŋ o nɛi tonyaa choo, ma wa vɛlɛ Sawaa biyɔɔ.” cWalta. 21:​23, 24.

12. Te o hiŋ pɛ a mɛɛ Pɔɔl tosa nyɛ bɛnduaa kundaa o Chulusalɛm niŋ dimul ndu wo yɛ, vɛɛ ndoo chɔm yɛ maa mbo chɛl le wallo tosaa diompilɛ a nda?

12 Pɔɔl ndoo tiuba mbo dimi maa sɛmbɛ Chuuwa ndaa nɔ le Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ biyɔɔ wo wa bahawɛi kpeekpeiyo ni, kɛ o cho inyiimu nyiimui nda wa dimioo a ndu okɔɔ wo le. Pɔɔl wa a kɔl kɛndɛ le chɛlɔɔ nyɛ o nyɛ bɛnduaa dimul ndu le tosaa, taama taama la tɔlnuŋ o sawala mandaala Baabuiyo choo laŋ. Mi Pɔɔl poonyiaa aa: “Mi che bɛɛ I cho o sawa bɛŋgu le, kɛ mi simnuŋ maa wana cho o sawaa bɛŋgu wo, le halikpeŋ mi sɔla wanaa cho o sawaa bɛŋgu wa.” (1 Kɔliŋ. 9:​20) A teleŋndo hoo, mi Pɔɔl chɛl le wallo tosaa a bɛnduaa Chulusalɛm, mbo simnuŋ maa “wana cho o sawaa bɛŋgu wo.” O hei niŋ, mbo kɛsul naa tamasi kɛndɔɔ le wallo tosaa a bɛnduaa kundaa diompilɛ. Kɛ ŋ nɔ miŋ kindiŋ le sɔɔŋ tosaa mɛɛ naŋ yeema yɛ le.—Hibu. 13:​17.

Te suɛi ndii tɛɛmbuu sawa mandaa Baabui le, mi Pɔɔl ndoo chɛl. Baa num bɛɛ ma tosa pa keŋ?

“O Bɛnda Mbo Wa Yoomu Le!” (Walta Kiilaa 21:​27–22:​30)

13. (a) Le yɛɛ Chuuwa apum mal lɛ wooluŋ wooluŋndo o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ? (b) Vɛɛ Pɔɔl looku yɛ chindaa sɔla?

13 Sɔɔŋ ve nyɛkɛndɛi o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ te. Tuupa mi palɛi ŋɔmmɛu Pɔɔl waa ndaa nɔ le dindiŋndo ve fuuluu o mɛɛlulaŋ, mi Chuuwaa fula Eesiaa wa saaluŋ Pɔɔl, ma hɛɛnduu ndu sɔɔŋ choo maa o hiŋ a wanaa cho ŋChuu le wa o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ. Okoŋ ma mal wooluŋ wooluŋndo. Te wana wa puaa chɔuwaa maLuomaŋnda bolleŋndo ndoo luei nda tɛɛŋ te, a wa lo Pɔɔl lɔɔ haaa mi ndaa dii ndu. Kɛ mi poo hoo kua a Pɔɔl o chiɛi manyumndo niŋ. Chɔŋ a paale leŋ, o wa chua wɔsilaŋ la hiɔɔlu a nyɛ lechoo tuupa mi Pɔɔl ndoo sɔla baŋaŋndo. Kpundɛ Pɔɔl wa niŋndo ndoo chuu wɔ le. Mɛɛ po wa puaa chɔuwa bolleŋndo nyuna Chuuwa le sabu nda chiŋalaŋ Pɔɔl lo, ma hɛɛnduu ndu sɔɔŋ cheleŋ choo. Le mɛɛ nda mal wooluŋ wooluŋndo yɛ, masa bɛndu puaa chɔuwa bii nyɛ o nyɛ bila le. Sɔɔŋ hiouwɔɔ lachi a wɔɔleŋ tei, ma soli Pɔɔl nda tɛɛŋ. Teleŋ Pɔɔl nda sovɛiyaa maLuomaŋnda hiŋ le luɛiyɔɔ o fondaŋ puaa chɔuwa wo, mbo dimul wana wa puaa chɔuwa bolleŋndo aa: “A yandii, chɛl la mi soo o waŋnda haa lo.” (Walta. 21:​39) Mɛɛ o chɛl ndu, mi Pɔɔl suaa a laalaŋ ndɔɔ okɔɔ a kɔl simulaa.

14, 15. (a) Yɛɛ Pɔɔl ndoo tɛɛsiallɛ Chuuwa? (b) Yɛɛ po wa puaa chɔuwa bolleŋndo tosa yɛ le sinaa sabu Chuuwa ndaa tambu kɔl a Pɔɔl lo?

14 Mi Pɔɔl kandu suɛi aa: “La yaŋ nilaŋ mi tɛɛsial nya nyɛ yɔŋnuŋndo.” (Walta. 22:​1) Mbo suaa o nda lo o Hibuluiye niŋ, nduyɛ mi hei tosa ma yaŋ ndu nilaŋ nyɛkɛndɛi. Mi Pɔɔl tɛɛsial nda kpendekele le sabu o wa buɛi Chiisoo wo. O nɛiyo hoo choo, mi Pɔɔl chɔm sɔɔŋ sɔviɔŋ ŋpum ŋ Chuuwa ndaa tiuba mi ndaa yaasiaa le tonyaa sinaa a muŋ okɔɔ woŋ te ndaa yeema pɛ. Kameliɛɛ o ba Pɔɔl ndoo sɔla pɛɛkoo ni, nduyɛ Chuuwa haa a bɔɔbɔɔ ndaa sina maa ndoo tusi niŋ buɛiyaa Chiisuaa nyɛpalaa choo paandu. Kɛ a teleŋ pilɛ mɛɛ o wa kɔlaŋ Damasikɔɔ le wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa tusioo choo, mbo cha yilaŋndeŋ, mi Chiisu suaa naa ndu chua. Mi puaa wa kɔlaŋ a Pɔɔl latulu wa cha paŋgeloo, ma tuei diomndo, ‘kɛ a bii diomnda wana wa suɛiyo bila le.’ (Walta. 9:​7; 22:​9) Mi paŋgele koŋ tosa mi Pɔɔl suma, okoŋ mi puaa haa saa ndu ma kua a ndu Damasikɔɔ. Okoŋ kɔɔli mi Ananaya, o Chuuwa ndaa sina tau o tanda koŋ niŋndo tosa kaamaa mi Pɔɔl cha vɛlɛ.

15 Mi Pɔɔl hiau lachi a suɛi maa, o wa piɛileŋ o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ, mbo cha Chiisu o yilaŋndeŋ niŋ. A teleŋndo hoo, mi Chuuwa tambu kɔl okoŋ ma deŋi choo choo aa: “La dii poo hoo. O bɛnda mbo wa yoomu le!” (Walta. 22:​22) Le mɛɛ wana wa puaa chɔuwa bolleŋndo ndoo yeema Pɔɔl chiindiaa yɛ, mbo dimi le ma kuɛ a ndu o fonda puaa chɔuwa. Poo hoo ndoo yeema mbo sina le sabu Chuuwa ndaa tambu kɔl a Pɔɔl lo. Lelaŋ mbo dimi le ma lo ndu lɔɔ haaa mbo chɔm le sabu kpeekpei ndaa tambu kɔl a ndu wo. Mi Pɔɔl soliŋ teleŋndo hoo kpeku le nda chɔmndo di ndoo nɔ maa pilachieenɔ maLuomaŋnɔɔ wo. Mi wanaa Chɛhowaa hau bɛɛ soliŋ di nda nɔ o lɛŋnde ndaleŋ niŋndo kpeku le suɛi a laalaŋ ndaa okɔɔ. (Tofa kɔfoo hoo “ Sawa maLuomaŋndo a Pilachieeyaa maLuomaŋnda” a kɔfoo hoo, “ Mɛɛ Wanaa Chɛhowaa Cho Kindiŋndo le Dila Ndalaŋ Mandaa Yɛ.”) Mɛɛ po wa puaa chɔuwaa bolleŋndo sina maa pilachioo Pɔɔl cho o lɛŋnde maLuomaŋndeŋ niŋ ni, mbo sina maa o nɔ mbo nuuviaa nɛi cheleŋ le sinaa a Pɔɔl okɔɔ nyɛkɛndɛi. Diimandɔɔ mbo kua a ndu o toŋgo kɔɔsɔɔ Chuuwa niŋ Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda o hɔl.

“Falisiinɔɔ Ya Cho Ni” (Walta Kiilaa 23:​1-10)

16, 17. (a) Tɛɛsiaawɔ nyɛ yɔŋnuŋndo mɛɛ Pɔɔl wa suɛi o Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda lo? (b) Vɛɛ Pɔɔl kɛsi yɛ tamasi kɛndɔɔ le kaa tusiaŋndo chɔmndo mɛɛ nda lɔɔ ndu sondoo?

16 Mi Pɔɔl kandu suɛi o Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda lo aa: “Chaaŋaa niaa, Mɛlɛka sina maa haaa mbo huŋ bii a paale hauleŋ ndeŋ, kɔl ni iyamaa choŋnuŋ walaŋ.” (Walta. 23:​1) O suu lɛ nyɛ o nyɛ okoŋ kɔɔli le, “mi wana bɛndu wanaa soliaa lasalaa diolaŋ aa Ananaaya, dimul wanaa wa isisi Pɔɔl ikɛiya le ma lɔɔ ndu sondoo.” (Walta. 23:​2) Nuawɔ se suɛi lasiɔmbu! Poo hoo chum kposoŋ le ma yaasiaa ma sina tonyaa a Pɔɔl okɔɔ le, mbo kilul ndu yamɛi. Hei wa bɔɔ suɛi lakafa bɛndu! Le saboo hoo kpeekpei Pɔɔl dimul ndu ni aa: “Mɛlɛka cho num lɔɔ, num chiyii chiɛi nda sui pɔu humboo wo. Num chal hoo le ya kɔɔsaa a mɛɛ Sawaa dimi yɛ wo, num dimi vɛlɛ ni maa a lɔɔ ya? O cho num te cho Sawaa tɛɛmbuuwo le?”—Walta. 23:​3.

17 Mi Kɔndɔfillo bii wanaa wa isisi o hɔlndɔ wa le diomnda Pɔɔl ndoo dimilaŋ, kɛ o ve le mɛɛ ndaa lɔɔ ndu sondoo yɛ le! Okoŋ ma nyuna ndu aa: “Le yɛɛnɛ ŋ yei yɛ wana bɛndu wanaa soliaa lasala Mɛlɛkaa?” O muli o ke nda wo niŋ, mi Pɔɔl pɛɛku nda le kaa tusiaŋndo chɔmndo a bɛɛleŋ nɔɔ le Sawaa. Lelaŋ mbo dimul nda aa: “Chaaŋaa niaa, I sina maa wana bɛndu wanaa soliaa lasalaa le o cho le. Kanifuule, i cho i poonyiaa aa, ‘Wana nɔ ma dimi diomnda wɔɔŋndaŋ a wana cho wanaa numnda bolleŋ ndo le.’” d (Walta. 23:​4, 5; Ɛsɔ. 22:​28) Mi Pɔɔl soliŋ nɛi cheleŋ kpeku le suɛi o nda lo, mɛɛ o sina maa Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda Sadusiiya a Falisiiya nda wa ni, mbo dimul nda aa: “Puaapiliaa niaa, Falisiinɔɔ ya cho ni. Nduyɛ Falisiiya velu ya ni. Kɛ le tiindaŋ ya nɔ maa wanaa vi wa cho miiŋgu yoomu wo nda cho ya kɔɔsaa ni.”—Walta. 23:​6.

Maa Pɔɔl, mi naa bɛɛ tosa ndi tɛtɛlɛ le suɛi o wanaa cho o piɛiyii cheleŋ niŋnda lo

18. Le yɛɛ Pɔɔl ndoo dimi yɛ maa Falisiinɔɔ o cho ni, nduyɛ vɛɛ naŋ tuallɛ tamasi ndɔɔ kɔɔli o sɔɔŋ ŋpum niŋ?

18 Le yɛɛ Pɔɔl ndoo dimi yɛ maa Falisiinɔɔ o cho ni? Kanifuule ‘Falisiiya ndaa velu ndu ni.’ Nduyɛ yuŋgu ndɔɔ bɛɛ o kunda koŋ choo ndaa fula ni. Lelaŋ mi wanaa bɔɔbɔɔ ndaa che wɔ ndu maa Falisiinɔɔ o cho ni. e Vɛɛ yiyaŋ Pɔɔl ndoo nɔ a fulasɛiniŋndo okɔɔ wo ndoo chiɛɛliaŋ yɛ a yiyaŋ Falisiiya ndaa nɔ wo? A mɛɛ konaa dimi yɛ, Falisiiya ndaa nɔ laalaŋndo maa mi nyɛ pum fula wana vilɛiyo o ŋdial, taama taama wanaa cho sakpo wa, okoŋ mbo kɔ wa achal naa cheleŋ o dialuŋ iwana chieeyaŋ niŋ. Kɛ Pɔɔl ndoo nɔ laalaŋ o pɛɛkula waa ndoo niŋ te. Ndoo nɔ laalaŋndo o fulasɛiniŋ Chiisu ndoo pɛɛku wo niŋ. (Chɔŋ 5:​25-29) Kɛ a koŋ kpou, mi Pɔɔl chɛl laalaŋ Falisiiya ndaa nɔ wo maa tiindaŋndo cho le wanaa vi wa le ma huŋ miiŋgu yoomu. Kɛ Sadusiiya ndaa nɔ laalaŋ maa fulasɛiniŋndo cho wa o chilaŋ niŋ te. Ŋ tiuba miŋ soliŋ sɔɔŋ waa nuaa kpeku le baltaŋ dɔwɔɔ a Katolikiiya, ɔɔ Polotɛstaŋnda. Maa nda, naa bɛɛ tiuba miŋ dimi maa ŋ laalaŋ o Mɛlɛka niŋ. Kɛ nda nɔ laalaŋndo o Mɛlɛkaa yaa wa niŋ, mi naŋ nɔ laalaŋndo o Mɛlɛka nɔ Baabuiyo wo niŋ. Kɛ a koŋ kpou, ŋ nɔ laalaŋndo opilɛ maa Mɛlɛka cho.

19. Le yɛɛ Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda piɔuwaŋ yɛ tɛɛŋ o bɔŋaŋ nda wa biyɔɔ wo niŋ?

19 Mi nyɛ Pɔɔl dimi wo tosa mi Laŋgbaa Kalaa Kialu Yamaŋ Nda piɔuwaŋ tɛɛŋ. Mi konaa dimi aa: “Mi wooluŋ wooluŋ bɛndoo kanduŋ. Okoŋ mi wanaa pɛɛku waŋnda sawala Mɛlɛkalaŋ nda apum o kunda Falisiiya choo chaŋ ma kandu suɛi a kɔl tuuwo aa: ‘Ŋ chi suɛi wɔɔŋ kɛ kɛ poo hoo tosa le. Kɛ te nyɛ yoomaa cho o inyinaya wo ɔɔ maalikɛinɔɔ soo o ndu lo ni—.’” (Walta. 23:​9) Mi kunda Sadusiiya kɛɛ nyɛ kunda Falisiiya dimi maa, maalikɛinɔɔ soo o Pɔɔl lo ni wo. Kanifuule ndaa laalaŋ o maalikɛiya niŋ kposoŋ te! (Tofa kɔfoo hoo “ Kunda Sadusiiya a Kunda Falisiiya.”) Mɛɛ wooluŋ wooluŋndo chɔɔlu kindɔŋ, mi wana wa puaa chɔuwaa maLuomaŋnda bolleŋndo chiindiaa vɛlɛ Pɔɔl. (Walta. 23:​10) A koŋ kpou, Pɔɔl wa wɔ o kpundɔɔ niŋ. Yɛɛ wa yɛ niko kiilanɔɔ Pɔɔl yɔŋnuŋ? Ŋ cho hei pɛɛku o suɛi lebolii cho lachi ve niŋ.

a Le mɛɛ Kilisiɔŋaa bɔɔbɔɔ wa Chuuwa yɛ, naapum kundala bɔɔbɔɔ wa bɔŋaŋndo biyɔɔ o chiɛila puaapiliaa niŋ.

b Mɛɛ wɔsilaŋ la hiou latiŋ, mi kiilanɔɔ Pɔɔl poonyial Kilisiɔŋaa Chuuwa yauwo. Nduyɛ o yau koŋ niŋ, mbo chɔm kpaaya kpema sɛnɛiyo nɔ wo. Mbo chɔm vɛlɛ kpendekele maa, kpaaya kpema sɛnɛiyo nɔ wo wɔɔsuu kpema paandoo. Le handɔɔ lechoo, mi nyɛ Pɔɔl tɛɛsiaa wo mala Kilisiɔŋaa Chuuwa le ma tiuba ma mulul Kilisiɔŋaa baŋnuŋ o Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ choo wa. Nduyɛ vɛlɛ mi sɔɔŋ Pɔɔl tɛɛsiaa muŋ ndoŋ kindi laalaŋ Kilisiɔŋaa ndaa baŋnuŋ o Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ choo wa.—Hibu. 8:​7-13.

c Wanaa sinaa dɛniaa dimi maa, mi puaa haa chua buŋgɛi le waa Naasaluɛiya. (Nɔm. 6:​1-21) O Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ bɛŋgu waŋnda ndaa chua buŋgɛi hei ni. Nduyɛ sawa koŋ ndoo mɛɛlu niŋ. A koŋ kpou, mi Pɔɔl chɔm sinapɛŋgoo maa i ve suɛi wɔɔŋ le mi puaa haa ndaa peelu buŋgaŋ ndaa chua o Chɛhowa loŋ woŋ te. Lelaŋ, i ve suɛi wɔɔŋ kposoŋ le mi ndoo paawa le nda sendioo, a le nda liilaa le. Ŋ sina kpeekpei buŋgɛi ndaa chua ve le, kɛ ŋ sina maa mi Pɔɔl toolu nda. Naapum mɛɛ Pɔɔl yɔŋgu tooloo le visiaa solioo sala (mɛɛ Naasaluɛiya ndaa tosa yɛ), ndoo laalaŋ maa hei wa hakila puaa haa faŋa. Chiisu ndoo soliŋ niŋ sala le hakila waŋnda chieeya kpou. Lelaŋ, sala visi ndoo yeemaŋ lɛ le hakilaŋ faŋaa le. Ŋ sina sɔɔŋ kpou a nyɛ Pɔɔl ndoo tosa wo okɔɔ le, kɛ ŋ nɔ tiindaŋndo maa Pɔɔl ve chɛlɔɔ kposoŋ mi nyɛ o nyɛ paaliaŋ kɔl ndɔ iyamaa le.

d Waŋnda apum dimi maa le mɛɛ Pɔɔl ndoo nɔ bahawɛi la hɔllo yɛ, nyɛ koŋ tosa ni o keleŋa masa wanaa soliaa lasalaa sina le. Ɔɔ kɛlɛŋgaa le mɛɛ o viou Chulusalɛm kɔɔli le teleŋ vilɛi yɛ, tosa ni o keleŋa ndu bila biyɔɔ maa masa wanaa soliaa lasalaa le. Ɔɔ naapum vɛlɛ, faŋaa wa tau ni nyɛ koŋ tosa ni Pɔɔl keleŋa sina wana ndoo dimi maa a lɔɔ ndu sondoo wo le.

e A wɔsi 49 o faŋa Chiisu wo kɔɔli, mɛɛ kiilaa a bɛnduaa bɔɔŋiaŋ naapilɛ le suukaŋndo te wanaa cho ŋChuu le wa nɔ pɛ ma bii Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ, Kilisiɔŋnda apum a wa o hɔlndɔ wa wa o “kunda lepiɛi Falisiiya tɛɛŋ a simnuŋ wanaa laalaŋnda wa.” (Walta. 15:​5) I cho kpendekele maa, ndaa sina wɔ wanaa laalaŋnda haa maa Falisiiya le nda wa le.