Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI 13

Baa Dunyaŋ Kpou Nɛŋi Mɛlɛka Kɔl Ni?

Baa Dunyaŋ Kpou Nɛŋi Mɛlɛka Kɔl Ni?

“Lelaŋ, la kindi mi la sina nyɛ nɛŋi Masanɔɔ Mɛlɛka kɔl lo.”​—ƐFISIAŊNDA 5:​10.

1. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le chɔmndo kɛsɛ maa piɛile naaleŋ le nɛŋi Chɛhowa kɔl, nduyɛ le yɛɛ?

MI CHIISU dimi aa: “Wana sooluu niŋ Mɛlɛka Finyaa mɛɛ Nyina Mɛlɛkaa o chɔm ndu yɛ wo, ndu sooluu niŋ ndu o nɛi sakpo ni. Nduyɛ, mbo sooluu ndu o nɛi tonyaa choo. Wana sooluu Mɛlɛka Finyaa o nɛi waa nuaa choo wo, ndu Mɛlɛka yeema maa o sooluu ndu ni.” (Chɔŋ 4:​23; 6:​44) Wana o wana nɔ mbo kindiŋ le tosaa “nyɛ nɛŋi Masanɔɔ Mɛlɛka kɔl lo.” (Ɛfisiaŋnda 5:​10) Hei ve lɔɔlɔɔ suɛi bɛɛŋ bɛɛŋ te. Setana yeema naa huiyo le miŋ tɛɛmbuu Chɛhowa kɔl.—Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 12:​9.

2. Tɛɛsiaa nyɛ ndoo yɔŋnuŋ o Pembii Sainai ve ikɛiyo.

2 Vɛɛ Setana kindiŋ yɛ le naa huiyo? Nɛiyo opilɛ cho ni, hɔlla naa hiŋndo le kiɔɔ teŋgeŋndo sinaa nyɛ kɛndɔɔ tɛɛŋ a o wɔɔŋndo. Yiyaŋndɔ nyɛ ndoo yɔŋnuŋ a Isɔluɛiya wo mɛɛ nda wa o dɔɔŋgɔɔ, o Pembii Sainai ve ikɛi. Muuse ndoo kuɛ o pembei choo, nduyɛ waŋnda wa ndu chumndo le mbo miiŋgu o dɔɔŋgɔ nda wa wo. Ma saŋga a ndu chumndo, okoŋ ma dimul Elɔŋ le mbo toosial nda mɛlɛkaa. Mbo toosiaa piɔmndo a kooliiyoŋ maa nau chua. Okoŋ mi waŋnda bii bɔŋaŋndo. A wa nauwo hoo balɔɔ a yolaŋ nduyɛ ma baŋ ndu wulaŋ lachi. Ndaa laalaŋ ko maa Chɛhowa kpeekpei nda wa koŋ piɛiyo ni. Mi waŋnda veelu dunyɛi hei aa, “bɔŋaŋ bɛndoo le Mɛlɛka Yaawɛɛ.” Kɛ hei chɔm naa maa Chɛhowa le nda wa piɛiyo le. Mi Chɛhowa cha ndi maa piɔmndo nda wa sooluu wo ni, nduyɛ mi a bɔɔbɔɔ sɔla piɔmndo. (Ɛsɔdɔɔ 32:​1-6, 10, 28) Yɛɛ hei cho yɛ naa pɛɛkoo? Chɛl mi wana o wana hui num te. “Pilaŋ nyɛ o nyɛ cho o nɔɔlɛi Mɛlɛka o hɔl te.” Nduyɛ Chɛhowa cho num pɛɛku ma sina nyɛ cho o kɛndɔɔ a o wɔɔŋndo wo.—Aisaya 52:​11; Isikiaa 44:​23; Kaleesiaŋnda 5:​9.

3, 4. Le yɛɛ o bɛnda yɛ miŋ yaasiaa naa dunyaŋ wanaa bɔɔbɔɔ biilu woŋ chɛŋ tumnda?

3 Teleŋ Chiisu wa o chieeŋndo choo wo, mbo pɛɛku wanaa o vem hɔlte ndɔ wa le ma kɛsi taamasioo o piɛile tonyaleŋ niŋ. Mɛɛ o vi, mi wanaa o vem hɔlte ndɔ wa hiau lachi a buɛiyaa sɛnɛiya sawala mandaala Chɛhowalaŋ pɛɛkoo. Kɛ mɛɛ wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa chuu wu, mi wanaa pɛɛkaa lachoowaa kandu hunɔɔ a pɛɛkula wɔɔŋndaŋ, naamula wanaa piɛi Mɛlɛka le wa, a dunyaŋ wɔɔŋndoŋ o kunda leKilisiɔŋndo niŋ. Ma siŋga pɛŋ diola dunyaŋ ŋpum, le mi waŋnda che muŋ maa dunyaŋ leKilisiɔŋndoŋ ŋ cho ni. (Tɛsaloniaŋ Diiŋ Ndɔɔ 2:​7, 10; Chɔŋ Diiŋ Ndɔɔ 6, 7) Dunyaŋ muŋ ŋ bɔɔbɔɔ cho wɔ hau, nduyɛ ŋ cho hiouwɔɔ lachi a waŋnda laalaŋnda lachoowalaŋ vɛlɛ a sɔɔŋ nyinaa wɔɔŋnda pɛɛkoo. *Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 18:​2-4, 23.

4 O Chieeŋndo choo hau, waŋnda kaala bɔɔ dunyaŋ a palɛi bɛnduei. Kɛ, te a hiou pɛ lachi a pɛɛkoo le sɔɔŋ chɔɔ mɛɛ Chɛhowa che muŋ yɛ, a cho sina kɛsɛ maa a nɔ ma siŋga yiyaŋ numndo a dunyaŋ ŋpum okɔɔ. Hei ve suɛi bɛɛŋ bɛɛŋ te. Kɛ nɔ tiindaŋndo maa Chɛhowa cho num mala. Ŋ yaasiaa wɔ naa dunyaŋ ŋpum chɛŋ tumnda, le miŋ sina mɛɛ Chɛhowa yiyaŋ a muŋ okɔɔ yɛ.

VƐƐ DUNYƐI LE VIOLƆŊ CHIISOO KANDUŊ YƐ?

5. Yɛɛ chɔm yɛ maa Chiisu viluŋ a Yindimiiyo 25 le?

5 O fondaŋnda bɔɔbɔɔ o chieeŋndo choo, a Yindimiiyo 25 nda tosa dunyɛi ni le violɔŋ Chiisoo. Wanaa bɔɔbɔɔ yiyaŋ maa o paale leŋ choo nda velu Chiisu ni. Baabuiyo chɔm naa paale Chiisu veluŋndeŋ ɔɔ paŋgii keŋ te. Kɛ o chɔm naa nyɛ ndoo yɔŋnuŋ o wɔsioo niŋ a boondii keŋ ndo. Mi Luku poonyiaa maa mɛɛ nda velu Chiisu o Bɛtilɛhɛm niŋ, “wanaa mandaa lasaa a wa . . . saa ndaa ikɛi o fondaŋ nda manda chɔluaa wo ichɔl koŋ.” (Luku 2:​8-11) A paŋgii Yindimiiyo, Bɛtilɛhɛm wa o nyulu vili vili, piɔɔ wa siaa, nduyɛ mi mɔmndo chal a kpuŋgbaŋ. A teleŋndo hoo, wanaa mandaa lasaa ndaa ve o bɛɛ a saa ndaa o nyumndaŋ niŋ te. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o hei niŋ? Chiisu viluŋ a teleŋ ihueiyo le. O viluŋ o Yindimiiyo niŋ te. Baabuiyo a sɔɔŋ paandoŋ chɔm maa Chiisu veluŋ naapum a teleŋ paŋgii Tapioo ɔɔ Saa.

6, 7. (a) Vɛɛ naamula bɔɔbɔɔ le dunyɛi a violɔŋ Chiisoo okɔɔ kanduŋ yɛ? (b) Le sabu yɛɛ naŋ keŋnaŋ yɛ nyɔɔŋ?

6 Kuɛɛ dunyɛi le violɔŋ Chiisoo chɛŋ yɛ tum? I chɛŋ tum o dunyaŋ wanaa ndaa piɛi Mɛlɛka kposoŋ te wa niŋ, mɛɛ dunyɛi maLuomaŋnde diolaŋ Satunalia cho naa yɛ. Ndaa bii dunyɛi hei le Satɔŋ saŋgalaa, mɛlɛka nda latɔlɔɔ. Yauwo hoo, “The Encyclopedia Americana” dimi aa: “Dunyɛi Luomaŋnda ndaa bii hei a Yindimiiyo tɛndaa tɛɛŋnde, ndi pɛl pemaleŋ ni le yelelaŋnda cho hau o dunyɛi nda bii le violɔŋ Chiisoo ve. Le taamaseliiyo, o dunyɛi hei choo, mi ndaa toosiaa nyɛdiaa o hɔbɛi, mi ndaa keŋnaŋ nyɔɔŋ vellaa velle, nduyɛ mi ndaa mɛndul kiandueilaŋ.” A Yindimiiyo 25, mi Paasiaŋnda bɛɛ ndaa biilu dunyɛi paale vialaŋnde mɛlɛka nda lepaa wo diolaŋ Mitila.

7 Mi wanaa bɔɔbɔɔ biilu hau dunyɛi le violɔŋ Chiisoo. Kɛ, a yiyaŋ pɛŋ naa i chɛŋ tumnda le. A yeema mi dunyɛi hei fuuluu le ma wa diompilɛ nda yuŋgula ndalaŋ, ma tuei nyɛdiaa kɛndɔɔ yeela, nduyɛ ma keŋnaŋ nyɔɔŋ vellaa velle. A tonya, ŋ kaala yuŋgu naa a chaaŋaa naa. Nduyɛ Chɛhowa yeema buɛiyaa nduaa le ma keŋnaŋ nyɔɔŋ vellaa velle. Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 9:​7 dimul naa aa: “Mɛlɛka o kaala wana yɔŋgu hoo a kɔl chɛlaa wo.” Chɛhowa yeema naa miŋ ke waŋnda nyɔɔŋ o dunyaŋ choo kinɛi le. Wanaa Chɛhowaa ke chaaŋaa ndaa a yuŋgu ndaa nyɔɔŋ teleŋ o teleŋ o wɔsioo niŋ. Nduyɛ a ve kɔl le ma miŋgul nda maa le. Ma ke waŋnda nyɔɔŋ kanifuule, a kaala nda.—Luku 14:​12-14.

Te ŋ sina pɛ naa dunyaŋ chɛŋ tum nda, koŋ mala naa miŋ sina nyɛ naŋ nɔ miŋ kɛɛ wo

8. Baa mi wanaa ndaa pɛɛku a looŋ okɔɔ wa ke Chiisu nyɔɔŋ mɛɛ o veluŋ sɛnɛi? Tɛɛsiaawɔ.

8 Le tooloo yiyaŋ waŋnda nɔ le nyɔɔŋ keŋnaŋndo o dunyɛi le violɔŋ Chiisoo choo wo, wanaa bɔɔbɔɔ dimi maa mɛɛ nda velu Chiisu, mi laŋgbaa kɔl kaluaa a yaa chuu ndu nyɔɔŋ naa o wa o fondaŋ nda dou chɔluaa nyɛdiaa wo. I cho tonya maa mi laŋgbaa apum huŋ yil Chiisu, nduyɛ ma ke ndu nyɔɔŋ. O sindɔɔ niŋ, te wana tɔɔ ndoo veluŋ pɛ, mi waŋnda ndaa chuu ndu nyɔɔŋ. (Masaa Bɛnduaa Taasiaa 10:​1, 2, 10, 13) Baabuiyo dimi maa puaa haa ve Chɛhowa piɛi le. Nduyɛ wanaa ndaa pɛɛku a looŋ okɔɔ, ma tosa maŋgaliaalaŋ nda, nda wa ni. A sina pa hei? O dimi niŋ, a hiŋ Chiisu yilɔɔ teleŋ nda velu ndu sɛnɛi mbo wa o fondaŋ nda dou chɔluaa nyɛdiaa wo le. “Chɛlɛkpɔɔ” wa niŋ chiɛi niŋ ma huŋ ndu yilɔɔ.—Maatiu 2:​1, 2, 11.

YƐƐ BAABUIYO DIMI YƐ A PALƐI VIALAŊNDE OKƆƆ?

9. A dunyaŋ palɛi vialaŋ nɛɛ yaa Baabuiyo soo yɛ okɔɔ?

9 Paale chɛlɛkpɔɔ vialuŋ ndeŋ, paale kɔl kɛndɛleŋ pila le cho ni. (Sam 127:​3) Kɛ koŋ chɔm naa maa ŋ nɔ miŋ biilu dunyɛi palɛi vialaŋnde le. Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ. Dunyɛi palɛi vialaŋnde i ŋiiŋ kinɛi Baabuiyo soo ni. Ndi cho ni, paale vialaŋnde Felo wa Ichipi wo, a paale vialaŋnde Masaa Hɛlɔɔ Aŋtipaa leŋ. (Nuawɔ Chɛnɛsee 40:​20-22; Maki 6:​21-29.) Masaa haa opilɛ bɛɛ ve Chɛhowa piɛi le. Nduyɛ pɛŋ, lepilɛ bɛɛ ŋ chi wɔ o Baabuiyo niŋ maa mi buɛi Chɛhowaa biilu dunyɛi paale vialaŋndeŋ te.

10. Vɛɛ Kilisiɔŋaa taasiaa ndaa che yɛ dunyaŋ palɛi vialaŋnde biiloo?

10 Yauwo hoo, “The World Book Encyclopedia” dimi maa Kilisiɔŋaa tasiaa “ndaa che dunyɛi palɛi vialaŋnde biiloo maa naamu wanaa ndaa piɛi Mɛlɛka le wa.” O laalaŋnda lachoowalaŋ niŋ naamulaŋ ndaŋ la fula ni. Le taamaseliiyo, Kilikiiya o sindɔɔ niŋ ndaa laalaŋ maa te a wa pɛ waŋndo violɔɔ, nyinaa wa ndu ikɛi le ndu mandaa. Mi ndaa biilu palɛi vialaŋnde kanifuule, ndaa laalaŋ maa hei ndii tosa mi mɛlɛkaa ndaa manda wana veluŋ o paale leŋ choo wo. O fulawɔ o laalaŋnda wɔɔŋndaŋ kɔɔli, dunyɛi paale vialaŋndeŋ le cho vɛlɛ le chiɛɛliaŋ a pɛɛku ŋloo vɛlɛ a chila waŋndo sinaa.

11. Vɛɛ Chɛhowa yiyaŋ yɛ a kɛndɛi tosaa okɔɔ?

11 Wanaa bɔɔbɔɔ che paale nda le vialaŋndeŋ maa le cho teŋgeŋ. A yeema mi waŋnda mel nda balikaa, nduyɛ ma kaala nda. Kɛ ŋ nɔla miŋ chɔm yuŋgula naalaŋ a chaaŋaa naa kaalaa teleŋ o teleŋ o wɔsioo niŋ, o cho ko o paaleŋ lepum choo le. Chɛhowa yeema naa miŋ wa wanaa ikɛndɛ teleŋ o teleŋ. (Nuawɔ Walta Wanaa Chiisuaa 20:​35.) Ŋ mel ndu balikaa lepaa o lepaa le yoomu sɔvɛ o ke naa miŋ wa ndu tueiyɔɔ yeela wo. O cho ko o paale naale vialaŋndeŋ choo le naŋ mel ndu balikaa le.—Sam 8:​3, 4; 36:​9.

Kilisiɔŋaa tonyaa ke waŋnda nyɔɔŋ kanifuule, a kaala nda

12. Vɛɛ paale naŋ wu leŋ le bɛnda yɛ mbo hiau paale naŋ veluŋndeŋ?

12 Ikilisiaatii 7:​1 dimi aa: “Diola kɛndɛ laŋ nɔɔ laŋ la hiou naŋɔɔ a chuɛima baa kalaŋ suunɔŋndo. Lende koni, paale wana wu leŋ leŋ le hiou naŋɔɔ a paale ŋ vialuŋ ndeŋ.” Vɛɛ paale naŋ wu leŋ le bɛnda yɛ mbo hiau paale naŋ veluŋndeŋ? Te ŋ veluŋ pɛ, ŋ soliŋ ndɔ yoomu naa kpeku le nyɛ o nyɛ tosa le, o wa nyɛ kɛndɛ, o wa nyɛ wɔɔŋ. Kɛ te ŋ soliŋ pɛ yoomu naa kpeku miŋ piɛi Chɛhowa, nduyɛ miŋ tosal waŋnda sɔɔŋ kɛndɔŋ, mɛɛ ŋ sɔla “diola kɛndɛ laŋ,” ɔɔ tɔɔ kɛndɔɔ. O hei niŋ, Chɛhowa cho loonɔŋ a naa o yɔŋ bɛɛ miŋ vi. (Choobu 14:​14, 15) Buɛiyaa Chɛhowaa biilu dunyɛi paale nda le vialaŋndeŋ te. A biilu vɛlɛ le Chiisuleŋ te. Nyɛ Chiisu dimul naa kinɛi le miŋ tosa wo cho Loonɔŋndo a piɔm ndɔɔ okɔɔ ni.—Luku 22:​17-20; Hibuluiya 1:​3, 4.

VƐƐ DUNYƐI LE FULASƐINIŊ CHIISOO KANDUŊ YƐ?

13, 14. A yɛɛ dunyɛi le fulasɛiniŋ Chiisoo biiloo chiɛɛliaŋ yɛ?

13 Te wanaa bɔɔbɔɔ wa pɛ dunyɛi le fulasɛiniŋ Chiisoo biiloo, ma yiyaŋ maa le paale Chiisu miiŋgu yoomu leŋ dunyɛi keŋ cho ni. Kɛ o kpeekpei niŋ, dunyɛi hei chiɛɛliaŋ a “Eostre,” mɛlɛka laandu Anglo-Sasɔŋ nda. Mɛlɛka paale siaa a teleŋ latɔlɔɔ. Mi yauwo hoo, “The Dictionary of Mythology” tɛɛsiaa maa mɛlɛka laandoo hoo ndoo mala ni le mi nyɔɔŋ kui. Ma tosa naamulaŋ ndaŋ lapum o paale nda biilu le fulasɛiniŋ Chiisoo wo choo. A mɛɛ yauwo hoo “Encyclopædia Britannica” dimi yɛ, peltaŋ “la wa nyɛ sɔvɛ nduyɛ laa sim lewundu le yoomu sɛnɛiyo vɛlɛ a fulasɛiniŋndo.” Nduyɛ, mi wanaa ndaa piɛi haa Mɛlɛka tonyaa le wa ndaa soliŋ saŋnda kpeku le mɛlɛka nyɛm kuiyaa hoo sooluuwo. Hei chɔm kpendekele maa dunyɛi le fulasɛiniŋ Chiisoo chɛlaŋ kposoŋ a miiŋgu ndɔɔ yoomu le.

14 Baa Chɛhowa naŋ pa kɔl te o wa pɛ waŋnda chɔɔ naamula piɛiyii lachoowɛi muuliaŋndo a fulasɛiniŋ Po ndɔɔ? Sako bɛɛ. (Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 6:​17, 18) Nduyɛ, pesiŋ bɛɛ Chɛhowa dimul naa le miŋ biilu dunyɛi le fulasɛiniŋ Chiisoo le.

YƐƐ CHO YƐ HALOWIŊ?

15. Vɛɛ Halowiŋ kanduŋ yɛ?

15 Halowiŋ nda veelu vɛlɛ ni aa Paale Wanaa Diandaa. Dunyɛi hei cho i chiɛɛliaŋ a kueeleŋ, nyɛm weenaŋndoŋ, vɛlɛ a nyinaa waŋvilɛiya. Dunyɛi hei cho niŋ le teleŋ vilɛi. O Bilitiŋ a Aililaŋ niŋ sindɛ, te paŋgii Saa ndii tiilaŋ pɛ le hunɔɔ biyɔɔ Bɛŋgufɔnɔɔ 1, a teleŋ koŋ ndaa biilu dunyɛi hei ni diolaŋ aa, Samheŋ. Ndaa laalaŋ maa o dunyɛi hei choo, mi nyinaa waŋvilɛiya ndaa miiŋgu o chieeŋndo choo. Mi waŋnda ndaa soli nyɛdiaa a muɛiyaŋ o bɛɛ yɔŋi nyinaa waŋvilɛiya yɔŋ nda nyɛ. Hau, te chuaambuaa doviŋ pɛ maa nyina weyaŋ, nduyɛ ma wa kelaa o bɛɛlaŋ le mi waŋnda fanda nda, mɛɛ naamoo hoo nda cho tuulaa ni. Kɛ a sina le.

NƆ KƐSIAA NƐŊI MƐLƐKA KƆLLO WO

16, 17. A yɛɛ okɔɔ naŋ nɔ yɛ miŋ yiyaŋ te ŋ wa pɛ bɛɛndiaŋndo le paale nɔ kɛsiaa?

16 Nɔ kɛsiaa, chuuŋgiaŋ kɔl kɛndɔɔ pila o cho ni. O chieeŋndo choo, waŋnda tosa dunyɛi nɔ kɛsiaa o nɛila yɛ yɛlaŋ niŋ. Teleŋnda bɔɔbɔɔ, kɔllo kue waŋnda o naa naamula nɔ kɛsiaa la fula wa le. Le hei, a sina maa lapum la fula o piɛiyii lachoowɛi niŋ te. Kilisiɔŋaa cho kɛɛsiaa le nɔ nda kɛsiaa wa nɔ ma kindiŋ le mbo nɛŋi Chɛhowa kɔl. Te a sina pɛ naa naamula nɔ kɛsiaa la fula wa, koŋ cho nda mala ma tosa kɛɛsiaa kɛndɔɔ.—Maki 10:​6-9.

17 O naamula nɔ kɛsiaa lapum niŋ, waŋnda laalaŋ maa “dɛnɛ kɛndɔɔ” cho wa le pɔnɔɔ a lanɔ chal sɛnɛi o nɔɔ niŋndo. (Aisaya 65:​11) Le taamaseliiyo, o fondaŋndaŋ lapum, paale poo nda chuaa chal o nɔɔ niŋndeŋ, mi waŋnda wuu nda maaloŋ ɔɔ velaŋ ŋmallo choo. A laalaŋ maa hei cho wanaa chal o nɔɔ niŋnda chuauwa, nyaaloo, a yoomu vilɛiyo ke. Nduyɛ maa hei cho nda manda wana yɔŋul nda le. Kɛ Kilisiɔŋnda nɔ ma mandaŋ a naamu kɛ kɛ chiɛɛliaŋ a piɛile lachoowaleŋ.—Nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 6:​14-18.

18. Sawala mandaala Baabui cheleŋ kuɛɛ la chɛlaŋ yɛ a nɔ kɛsiaa?

18 Kilisiɔŋaa cho challe o nɔɔ niŋnda yeema mi nɔ nda kɛsiaa wa chuuŋgiaŋ lebɛɛ a chuuŋgiaŋ kɔl kɛndɛ le wanaa hiŋ nda. Wanaa nda veelu wa nɔ ma soliŋ diomnda wɔɔŋ o sondo le. Nduyɛ, a nɔ ma dimi diomndaŋ a chiɛiniŋndo okɔɔ le wanaa hiŋ nda, a wanaa cho challe o nɔɔ niŋnda siɔmbulaŋ kioo le. (Pulɔwaa 26:​18, 19; Luku 6:​31; 10:​27) Nɔ leKilisiɔŋndo nɔ mbo wa mɛɛ “waŋnda kialu yoŋgaa” a nyɛm nda nɔ woŋ yɛ le. (Chɔŋ Tasoo 2:​16) Te a cho pɛ bɛɛndiaŋndo le paale nɔ kɛsiaa, tosa a sabu maa te le huŋ hiou pɛ ma yiyaŋ a leŋ okɔɔ, a kil niŋ iso le.—Tofa Diomnda Chɔɔlaalaŋ 28.

KUƐƐ TAALALA MAMUƐILAŊ BƆŊAA KANDUŊ YƐ?

19, 20. Kuɛɛ taalala mamuɛilaŋ bɔŋaa kanduŋ yɛ?

19 Mi waŋnda bɔŋa taalala mamuɛilaŋ malaŋ nda kol. A tosa hei o nɔla kɛsiaala bɔɔbɔɔ choo a chuuŋgiaŋnda cheleŋ. A bɔŋa pɛ taalalaŋ, wana pilɛ kandu suɛi le mi dɛnɛ kɛndɔɔ wa nda choo, okoŋ mi a tuaa heelu taalala ndalaŋ choo choo. Vɛɛ Kilisiɔŋnda nɔ yɛ ma che taalala mamuɛilaŋ bɔŋaa?

20 Mi yauwo hoo, “International Handbook on Alcohol and Culture” dimi maa, naapum taalala mamuɛilaŋ bɔŋaa, o naamu wanaa ndaa piɛi Mɛlɛka tonyaa le wa niŋ o kanduŋ ni. Mbo dimi maa mi ndaa soliŋ koowaŋ ɔɔ muɛiyaŋ kpeku le mɛlɛkaa ndaa sooluu wo. Ndaa tosa hei “le mi dɛnɛ kɛndɔɔ wa nda choo. Le piɛileŋ kiolɔɔ le biŋgi, mi ndaa dimi aa, ‘yoomu vilɛiyo!’ ɔɔ ‘wa kɛndiaa!’” O sindɔɔ niŋ, mi waŋnda ndaa heelu taalala ndalaŋ choo choo le mi mɛlɛkaa ndaa dɔu nda sala. Kɛ o cho lende le Chɛhowa duau naa sala le.—Chɔŋ 14:​6; 16:​23.

“WANAA KAALA MƐLƐKA YAAWƐƐ WA . . . , LA TUL YƆŊ WƆƆŊNDO LEYƐ”

21. Dunyaŋ cheleŋ kuɛɛ Kilisiɔŋnda nɔ yɛ ma mal?

21 Te a wa pɛ kɛɛsiaa tosaa le kɔlaŋ o dunyɛi kɛ kɛ, o bɛnda ma yiyaŋ a kaa suu cho wa o dunyɛi keŋ niŋndo. Hei mala num ma sina te a luei niŋ pɛ balaŋ leniŋ ɔɔ a luei niŋ te. Le taamaseliiyo, o dunyaŋ pum choo ɔɔ pisultaŋ lapum, mi waŋnda ye o nɛi nda kpeeŋiaa waŋnda yeemɛi le hiniei tosaa wo choo. Ma kol muɛiyaŋ kolɔɔ bɛndoo, nduyɛ pɛŋ, ma tosa kaala nɔɔlɛila cheleŋ. Mi dunyaŋ muŋ ŋpum toolu nɔɔ poo a poo tɛɛŋ, a chuaa nda chuaa tɛɛŋ. Mi ŋpum toolu hɛliaŋ lekaa wo. Te ŋ kuɛ pɛ o dunyaŋ suu waa naa choo, baa ŋ tul pa kpeekpei nyɛ Chɛhowa tul leyɛ wo leyɛ?—Sam 1:​1, 2; 97:​10; 119:​37.

22. Yɛɛ mala yɛ Kilisiɔŋnɔɔ mbo kɛɛsiaa te o kua niŋ pɛ o dunyɛi?

22 Te dunyɛi ke Mɛlɛka lebɛɛ le, Kilisiɔŋnda nɔ ma wou ba leniŋ te. Mi Pɔɔl dimi aa: “Nyɛ o nyɛ nya tosa, o wa o nyɛ diaa nya dia wo niŋ ni, o nyɛ nya kol lo niŋ ni, la tosa ndi le hali kpeŋ mi waŋnda a ke Mɛlɛka bɛɛleŋ.” (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 10:​31; tofa Diomnda Chɔɔlaalaŋ 29.) A tonya, o cho dunyaŋ kpou le chiɛɛliaŋ a kaala nɔɔlɛilaŋ, piɛiyii lachoowɛi, ɔɔ hɛliaŋ lekaa wo le. Te dunyɛi tɛɛmbuu sawala mandaala Baabuiyo le, naapila nɔ ni miŋ tosa kɛɛsiaa a ndi okɔɔ te o bɛnda pɛ le miŋ kuɛ o dunyɛi keŋ. Ŋ nɔ vɛlɛ miŋ yiyaŋ mɛɛ kɛɛsiaa naa piiliaŋ niŋ acheleŋnda yɛ.

KE CHƐHOWA BƐƐLEŊ O NYƐ Ŋ DIMI WO NIŊ A NYƐ Ŋ TOSA WO

23, 24. Vɛɛ naŋ tɛɛsial lɛ wanayaŋ naŋ cho Chɛhowa piɛile woŋ kɛɛsiaa naa a dunyaŋ ŋpum okɔɔ?

23 Naapum a kue lɛ o dunyaŋ ke Chɛhowa lebɛɛ le woŋ kposoŋ te. Kɛ mi waŋnda apum o yuŋgu numndo niŋ, a cho Chɛhowa piɛile wa yiyaŋ maa a yeema lɛ nda le, ɔɔ a yeema lɛ ma wa a nda latulu kposoŋ te. Ma yiyaŋ maa o dunyaŋ muŋ choo koni yuŋgoo tiuba ni ma chuuŋgiaŋ diompilɛ. Yɛɛ ŋ cho yɛ tosa? Nɛilaŋ la cho tau le nda tiindaŋndo kioo maa a kaala nda, nduyɛ maa a cho wanaa sɔvɛ le num. (Pulɔwaa 11:​25; Ikilisiaatii 3:​12, 13) Naapum, a veelu nda a boondii cheleŋ le ma huŋ wa a num latulu le teleŋ biŋgi.

24 Te wanayaŋ numndoŋ yeema pɛ sinaa le sabu ŋ biilu lɛ dunyaŋ ŋpum te wo, a tofa o yaula naalaŋ niŋ vɛlɛ a o jw.org le num malaa ma tɛɛsial nda sabu koŋ. Tosa ma yiyaŋ maa dioo le ŋ yeema sɔlaa o suukaŋ nya cho wo niŋ te. Baŋ nda le ma tol yiyaŋ numndo kɔɔli le. Mala yuŋgu numndo ma sina maa a tosa fɛŋ yaasiaa tau a dunyaŋ muŋ okɔɔ okoŋ, mi numpila tosa kɛɛsiaa. Tuulu kɔl te. Nduyɛ “mɛɛ wana chɔm waŋndo suɛi mbo hini kɔl, o koŋ kɔɔli, mi yeemɛi i bii ndu yɛ” lende ŋ soo ni.—Kolosiaŋnda 4:​6.

25, 26. Vɛɛ kalaŋ chuauwa mala yɛ chuauwaa ndaa le ma kaala sawala Chɛhowalaŋ?

25 I cho suɛi sɔvɛ le mi naa kpou sina nyɛkɛndɛi le sabu naŋ luei balaŋ o dunyaŋ ŋpum niŋ te wo. (Hibuluiya 5:​14) Ŋ yeema miŋ nɛŋi Chɛhowa kɔl. Te kalaŋ chuauwa naŋ cho ni, o bɛnda miŋ chua teleŋndo miŋ mala chuauwaa naa le ma bii bila, nduyɛ ma kaala sawala mandaala Baabuiyo. Te chuauwaa numnda laalaŋ pɛ kɛsɛ maa Chɛhowa cho, nda bɛɛ cho yeemɛi nɔ le ndu kɔllo nɛŋioo.—Aisaya 48:​17, 18; Pitɛ Tasoo 3:​15.

26 Chɛhowa wa a nyaale te o che pɛ miŋ tosa nyɛ o nyɛ naŋ tiuba le ndu piɛiyo o nɛi sakpoo choo. (Chɔŋ 4:​23) Kɛ wanaa bɔɔbɔɔ yiyaŋ maa waŋndo nɔla mbo wa sakpo o chieeŋ lakafaa hoo niŋ te. Tonya pa keŋ cho ni? Ŋ cho isɔɔ a hei okɔɔ o buŋgɛi cho lachi ve niŋ.

^ pɛl. 3 A nɔla ma saaluŋ yooŋgulaŋ a dunyaŋ pum okɔɔ o yaulaŋ ndaŋ niŋ: “Watch Tower Publications Index”, Yau Yaasiaa ŋSɔɔ le Seiyaa Chɛhowaa, a jw.org.