Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI 3

Hɛli Chaŋyaŋ Kaala Mɛlɛka Woŋ

Hɛli Chaŋyaŋ Kaala Mɛlɛka Woŋ

“Te wana balu a wana kɔl kaloo pɛ, num bɛɛ a simnuŋ wana kɔl kalu.”​—PULƆWAA 13:​20.

1-3. (a) Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o Pulɔwaa 13:​20 niŋ? (b) Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ hɛli chaŋyaŋ naŋ a taasi?

A CHE niŋ pa mɛɛ chɛlɛkpɛ lendoo nua wanaa velu ndu wa yɛ? O yɔŋ bɛɛ mbo chiee wɔ suɛi le, mbo pɛɛku nyɛ o cha wo, a nyɛ o tuɛiyo. Mɛɛ o hiau lachi a hindɔɔ fau, mbo kandu wanaa velu ndu wa tuulaa, ma pɛɛku ndu bɛɛ le. Le hei, te kaasoŋnda bɛɛ kandu pɛ yiyaŋndo nduyɛ ma tosa sɔɔŋ maa wanaa nda chua teleŋndo tau latulu wa, kaamaa nɔ mbo bii naa le.

2 Ŋ pɛɛku o Pulɔwaa 13:​20 niŋ maa: “Te wana balu a wana kɔl kaloo pɛ, num bɛɛ a simnuŋ wana kɔl kalu.” Dimioo hoo aa, ‘balɔɔ’ a waŋndo sim ni, hɛlioo le teleŋndo chuaa tau a ndu latulu. Hei cho ko chiikaŋndo a waŋndo le. Mi wana pɛɛkaa Baabui pum dimi maa, balɔɔ a waŋndo sim ni, kaalaa wana koŋ, a waa kpɛɛluŋ a ndu. Teleŋnda bɔɔbɔɔ wanaa naŋ chua teleŋndo tau a nda wa nyindu naa ni le sɔɔŋ tosaa, taama taama te ŋ wa pɛ kpɛɛluŋ a nda.

3 Mi chaaŋaa naa tosa miŋ wa wanaa kɛndɛ ɔɔ wanaa wɔɔŋ. Mi Pulɔwaa 13:​20 hiau lachi a dimioo aa: “Wana o wana balu a diɔmnda pɛ, a saŋga.” O Hibuluiye niŋ, dimioo hoo ‘balɔɔ’ a waŋndo sim vɛlɛ ni, “holnɔŋndo” wana koŋ, koŋ cho ni, waa chaŋyɛi a wana koŋ. (Pulɔwaa 22:​24; Chɔɔchiaa 14:​20) Chaŋyaŋ kaala Mɛlɛka woŋ dɛɛniaa naa le miŋ hiou lachi a tiindaŋndo dɔwɔɔ o ndu niŋ. Le naa malaa miŋ hɛli chaŋyaŋ naŋ a taasi, ŋ yaasiaa wɔ wanaa suu Chɛhowa hɛli le waa chaaŋaa nduaa wa.

NƐƐ YAA CHO YƐ CHAAŊAA MƐLƐKAA?

4. Le yɛɛ i cho yɛ bɛɛle bɛndu le waa chaaŋ o Mɛlɛka? Le yɛɛ Chɛhowa ndoo veelu yɛ Ebilaham aa “ndiaamɔɔ ndɔɔ”?

4 Chɛhowa, Mɛlɛka Kpuluŋgumaa le Chieeŋndo, ke naa dioo le miŋ wa chaaŋaa nduaa. Hei cho bɔɔ bɛɛle bɛndu. Chɛhowa cho yekeŋ le chaŋyaŋ ndɔŋ hɛlioo. Wanaa kaala ndu nduyɛ ma nɔ tiindaŋndo o ndu niŋ nda o hɛli ni. Yiyaŋndɔ a Ebilaham. O wa o bɛɛndiaŋ le nyɛ o nyɛ tosaa le Mɛlɛka. Teleŋnda bɔɔbɔɔ, mi Ebilaham chɔm maa ndoo nɔ tiindaŋndo nduyɛ maa o cho wana diikaŋ. Mi ndoo chɛl pɛŋ a kɔl ndɔɔ kpou le Aase po ndɔ salaa solioo. Ebilaham ndoo nɔ tiindaŋndo maa, “Mɛlɛka nɔla mbo miŋgi ndu yoomu.” (Hibuluiya 11:​17-19; Chɛnɛsee 22:​1, 2, 9-13) Ebilaham ndoo nɔ tiindaŋndo nduyɛ mi ndoo diikuŋ. Le hei mi Chɛhowa veelu ndu aa, “ndiaamɔɔ ndɔɔ.”—Aisaya 41:​8; Chemisi 2:​21-23.

5. Vɛɛ Chɛhowa yiyaŋ yɛ a wanaa feŋaŋ ndu kɔɔli le wa?

5 Chɛhowa che chaaŋaa nduaa wanaa sɔvɛ. Chaaŋaa nduaa feŋaŋ ndu kɔɔli le, nduyɛ a che chaŋyɛi nɔɔ a ndu nyɛ sɔvɛ mbo hiau nyɛ o nyɛ. (Nuawɔ Saamiɛɛ Diiŋ Ndɔɔ 22:​26.) Le mɛɛ nda kaala ndu yɛ nda diikuŋ ndu ni. Baabuiyo dimi maa, “wanaa tosa sɔɔŋ kɛndɔŋ nda,” ɔɔ wanaa diikuŋ Mɛlɛka wa, nda wa chaaŋaa nduaa ni. (Pulɔwaa 3:​32) Chɛhowa veelu chaaŋaa nduaa le ma wa mialaa teŋgeŋnda o “chiɛi” ndɔɔ niŋ. O veelu nda le ma saŋgala ndu nduyɛ ma piɛi o ndu lo le teleŋ o teleŋ.​—Sam 15:​1-5.

6. Vɛɛ naŋ chɔm yɛ maa ŋ kaala Chiisu?

6 Mi Chiisu dimi aa: “Wana o wana kaala ya pɛ, chuaa o chua pɛɛkula nilaŋ ni. Nduyɛ, wana koŋ, Finya nuu cho ndu kaala.” (Chɔŋ 14:​23) Lelaŋ, le waa chaaŋ o Chɛhowa, ŋ nɔ vɛlɛ miŋ kaala Chiisu nduyɛ miŋ tosa nyɛ o pɛɛku naa wo. Le taamaseliiyo, ŋ nɔ miŋ diikuŋ sawa Chiisu wo le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo, vɛlɛ a waŋnda siiŋguu wo buɛiyaa ndɔ. (Maatiu 28:​19, 20; Chɔŋ 14:​15, 21) Le mɛɛ naŋ kaala Chiisu yɛ, miŋ tol “taamasi” ndɔɔ kɔɔli. (Pitɛ Tasoo 2:​21) Mi Chɛhowa naŋ kɔl tau te o che naa pɛ kindi kindiŋndo le taamasi Po ndɔɔ tolɔɔ kɔɔli, o nyɛ naŋ dimi wo niŋ a nyɛ naŋ tosa wo.

7. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa a sabu le mi chaaŋaa naa wa chaaŋaa Chɛhowaa?

7 Chaaŋaa Chɛhowaa nɔ laalaŋndo o ndu niŋ, a feŋaŋ ndu kɔɔli le, ma diikuŋ ndu, nduyɛ ma kaala Po ndɔɔ. Ŋ hɛli pa chaŋyaŋ suu Chɛhowa hɛli woŋ? Te chaaŋaa numnda tol pɛ taamasi Chiisu wo kɔɔli, nduyɛ ma wa wallo tau le acheleŋnda pɛɛkoo a Masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ, a nɔla ma mala num le ma wa wana sɔvɛ, nduyɛ ma hiou lachi a waa Chɛhowa kɔɔli.

NYƐ TAAMASELIILAŊ O BAABUIYO NIŊ PƐƐKU NAA WO

8. Yɛɛ hɛnaŋ yɛ num a chaŋyɛi wa Lufu tɛɛŋ nda Naomi ve?

8 Miŋ veelu diomndaŋ o Baabuiyo niŋ a chaŋyaŋ bɔɔbɔɔ okɔɔ, mɛɛ chaŋyɛi wa Lufu tɛɛŋ nda Naomi kalalɛi ndɔ ve cho naa yɛ. Waŋlaanduaa haa ndaa fula o lɛŋii yɛ yɛi niŋ a kɔɔlima yɛ yiaŋ, nduyɛ Naomi ndoo vialu Lufu. Kɛ ma naaŋaŋ tau, kanifuule ndaa nɔ kaalaa le Chɛhowa. Mɛɛ Naomi yeema faŋaŋndo o lɛŋnde Mowabileŋ niŋ le miiŋgoo Isɔluɛi, “mi Lufu ndu baambaŋ ndu.” Mbo dimul Naomi aa: “Wanaa numnda cho wa wanaa niaa ni. Nduyɛ Mɛlɛka ŋ piɛiyo, Mɛlɛka koŋ ya I cho wa piɛiyo ni.” (Lufu 1:​14, 16) Lufu wa bɔɔ wana kɛndɛ le Naomi. Mɛɛ nda fuuluu Isɔluɛi, mi Lufu tosa wallo tau le chaaŋ ndɔ mandaa. Naomi ndoo kaala Lufu tau, nduyɛ mbo ke ndu silala kɛndɛlaŋ. Mi Lufu yaŋ ndu nilaŋ. Nduyɛ fulamakɔɔlioo wa ni, ma sɔla salalaŋ tau.—Lufu 3:​6.

9. Yɛɛ pilaŋ yɛ num kɔllo a chaŋyɛi wa Deeve tɛɛŋ nda Chonataŋ nde?

9 Deeve nda Chonataŋ cho vɛlɛ taamasi cheleŋ a chaŋyɛi kɛndɛi okɔɔ ni, nda bɛɛ feŋaŋ Chɛhowa kɔɔli le. Chonataŋ wa Deeve bɛndu le wɔsilaŋ 30, nduyɛ ndu ndoo nɔ le miiŋgoo o masaleŋ choo Isɔluɛi ni. (Saamiɛɛ Tasoo 17:​33; 31:​2; Saamiɛɛ Diiŋ Ndɔɔ 5:​4) Kɛ mɛɛ o sina maa Chɛhowa hɛli Deeve le waa masa, o paŋala ndu ɔɔ mbo chɔulaba ndu le. Kɛ mi Chonataŋ tosa nyɛ o nyɛ o tiuba le Deeve tooloo. Le taamaseliiyo, mɛɛ Deeve wa o kpundɔɔ niŋ, mi Chonataŋ mala ndu le “tiindaŋ ndɔɔ dɔwɔɔ o Mɛlɛka niŋ.” Mi Chonataŋ luei pɛŋ yoomu ndɔɔ o kpundɔɔ niŋ le Deeve. (Saamiɛɛ Tasoo 23:​16, 17) Deeve bɛɛ feŋaŋ chaaŋ ndɔ kɔɔli le. Mbo chua buŋgɛi le yuŋgu Chonataŋ ndo mandaa, nduyɛ o piɔm Chonataŋ ndo kɔɔli bɛɛ, mbo lo o lediom.—Saamiɛɛ Tasoo 18:​1; 20:​15-17, 30-34; Saamiɛɛ Diiŋ Ndɔɔ 9:​1-7.

10. Yɛɛ ŋ pɛɛku yɛ o taamasi Hibuluiyaa yaa wa kɛsul naa a chaŋyɛi okɔɔ wo niŋ?

10 Siɛdula, Mɛsiaki, a Abɛniko bɛɛ wa o chaŋyɛi niŋ. Nduyɛ Hibuluiyaa feleŋguaa nda wa ni, a ndaa bii a pɔmbɔ ma kua a nda o lɛŋnde cheleŋ niŋnda. Mi che bɛɛ a wa levil a yuŋgula ndalaŋ, kɛ ma maaliaŋ vellaa velle le hiouwɔɔ lachi a tiindaŋ ndaa dɔwɔɔ o Chɛhowa niŋ. Okoŋ kɔɔli, mɛɛ nda sul kaasoŋnda, mi tiindaŋ ndaa sɔla tofaa mɛɛ Masa bɛndoo Nɛbukanɛɛsa dimul nda le piɔm ŋkooliiyo piɛiyo. Mi Siɛdula, Mɛsiaki, a Abɛniko kɛɛ le piɔmndo hoo piɛiyo nduyɛ ma dimul Masaa aa: “Ŋ saaŋgial mɛlɛkaa numnda le, kɛlɛŋgaa niŋ te mi ŋ sooluu nyɛ ŋkoolii ŋ simi hoo maa mɛlɛka wo.” Mɛɛ tiindaŋ ndaa sɔla tofaa, chaŋyaŋ yaa woŋ muŋ feŋaŋ Mɛlɛka kɔɔli le.—Daaniɛɛ 1:​1-17; 3:​12, 16-28.

11. Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa chaŋyɛi kɛndɛ kɛndɛi wa Pɔɔl nda Timoti tɛɛŋ?

11 Mɛɛ Pɔɔl, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo chiikaŋ nda po feleŋgɔnɔɔ Timoti, mbo cha maa Timoti ndoo kaala Chɛhowa, nduyɛ ndoo buulaŋ le kunda leKilisiɔŋndo. Lelaŋ mi Pɔɔl pɛɛku Timoti le mbo mala puaapiliaa a ndepiliaa o fondaŋnda teŋgeŋ teŋgeŋndaŋ. (Walta Wanaa Chiisuaa 16:​1-8; 17:​10-14) Le mɛɛ Timoti tosa wallo tau yɛ, mi Pɔɔl dimi aa: “Timoti cho ya malaa a wallo le Yooŋgu Kɛndɛ Mɛlɛkaa dimioo ni.” Mi Pɔɔl sina maa Timoti cho wa a “kɔl landaŋndo” le puaapiliaa a ndepiliaa. Mɛɛ Pɔɔl nda Timoti wa hiouwɔɔ lachi a wallo diompilɛ o Chɛhowa piɛiyo niŋ, mi chaŋyɛi kɛndɛ kɛndɛi luɛi nda tɛɛŋ.—Filipiaŋnda 2:​20-22; Kɔliŋtiaŋ Tasoo 4:​17.

MƐƐ NAŊ HƐLI CHAŊYAŊ NAŊ YƐ

12, 13. (a) Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ mandaŋ te ŋ wa pɛ chaŋyaŋ naŋ hɛlioo o yɔŋ bɛɛ o kundaa niŋ? (b) Le yɛɛ Pɔɔl wana Chiisu vem hɔlte wo, ndoo yɔŋgu yɛ sila cho o Kɔliŋtiaŋ Tasoo 15:​33 niŋndo?

12 O kundaa niŋ, ŋ pɛɛku puaapiliaa a ndepiliaa naa o ba nduyɛ miŋ maaliaŋ vellaa velle le loo o tiindaŋndo choo. (Nuawɔ Luomaŋnda 1:​11, 12.) Kɛ o kundaa niŋ bɛɛ, ŋ nɔ miŋ mandaŋ a wanaa naŋ hɛli le waa chaaŋaa naa wa. Ŋ nɔ puaapiliaa a ndepiliaa fulaa o naamulaŋ vɛlɛ a kɔɔlima yɛ yiaŋ niŋ. Apum wanaa sɛnɛiya nda cho o kundaa niŋ ni. Apum yɛ, a cho niŋ Chɛhowa piɛiyo le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ. Tuupa mi chaŋyɛi hindu waŋndo tɛɛŋ nda Chɛhowa, teleŋndo tau yeemaŋ ni. O cho ko mɛɛ teleŋndo yeemaŋ le mi komɔɔ yɔmndo diu yɛ. Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ biuwaŋ nduyɛ miŋ chɔmnaŋ kaalaa okoŋ miŋ hɛli chaŋyaŋ naŋ a taasi.—Luomaŋnda 14:​1; 15:​1; Hibuluiya 5:​12–6:​3.

13 Lepum, mi bahawɛi kala kalaa luɛi o kundaa niŋ nduyɛ a teleŋnda waa lende kpeekpei naŋ nɔ ni miŋ mandaŋ. Naapum mi puaapilɛnɔɔ ɔɔ ndepilɛnɔɔ wa nyɛ Baabuiyo kɛɛ wo tosaa. Ɔɔ naapum mi waŋndo kandu kaa ŋɔɔchiaŋndo o nɔla mbo hiiluu kundaa wo. Hei bii naa kɔndɔfili le kanifuule, o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ bɛɛ, lepum mi sɔɔŋ waa lende muŋ yɔŋnuŋ o kundaa niŋ. Nduyɛ pɛŋ, mi Pɔɔl wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo, sila Kilisiɔŋnda a teleŋ koŋ aa: “Lelaŋ, la chɛl pesiŋ mi wana o wana faŋa nya o nɛi tonyaa choo le. Mɛɛ nda dimi taloo yɛ aa, ‘Te you di maaloŋ te wo o kela youwaa dia maaloŋ nda kɔɔli pɛ, ndu bɛɛ o cho muŋ dio.’” (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 15:​12, 33) Mi Pɔɔl sila vɛlɛ Timoti le mbo mandaŋ a wanaa o cho hɛli le waa chaŋyaŋ ndɔŋ kpɛɛluŋndoŋ nda. Naa bɛɛ hau, ŋ nɔ miŋ tosa nyɛ pilɛ koŋ kpe.—Nuawɔ Timoti Diiŋ Ndɔɔ 2:​20-22.

14. Vɛɛ chaŋyaŋ naŋ hɛli woŋ piiliaŋ yɛ chaŋyɛi nɛi a Chɛhowa?

14 Ŋ nɔ miŋ manda chaŋyɛi nɛi a Chɛhowa. Ndi cho nyɛ sɔvɛ sɔvɛ naŋ nɔ wo ni. Le hei, ŋ nɔ miŋ mal chaŋyɛi tosaa a wana o wana dii tiindaŋ naa nduyɛ mbo tɛɛmbuu chaŋyɛi nɛi a Chɛhowa. Mɛɛ nyaŋgafeloo o chua naa kɔɔle nyɛ wa ndu ikɛiyo yɛ, lende ko naa ŋwaŋnda chiee cho ni. Te ŋ nɔ pɛ chaŋyaŋ wɔɔŋndoŋ, i ve bɛɛŋ bɛɛŋ le ikɛndɛi tosaa le. Ŋ nɔ miŋ mandaŋ te ŋ wa pɛ chaŋyaŋ hɛlioo.—Kɔliŋtiaŋ Tasoo 5:​6; Tɛsaloniaŋ Diiŋ Ndɔɔ 3:​6, 7, 14.

A saaluŋ chaŋyaŋ kaala Chɛhowa woŋ

15. Yɛɛ ŋ tosa yɛ le ma sɔla chaŋyaŋ kɛndɔŋ o kundaa niŋ?

15 O kundaa niŋ, a saaluŋ wanaa nɔ kaala kpeekpeiyo le Chɛhowa wa. A nɔla ma simnuŋ chaaŋaa numnda. (Sam 133:​1) O cho ko lambila numndaŋ ɔɔ wanaa nya fula kɔɔlima piliaŋ nda le ŋ bii chaŋyɛi le. Loonuŋ maa Chonataŋ wa Deeve kaasoŋnɔ, nduyɛ Naomi ndoo vialu Lufu. Ŋ yeema miŋ tol sila Baabuiyo hoo kɔɔli aa: “La chɔm . . . kɔl diandaa.” (Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 6:​13; nuawɔ Pitɛ Tasoo 2:​17.) Nduyɛ mɛɛ ŋ tual taamasi Chɛhowaa kɔɔli fau, lende koni acheleŋnda yeema waa chaaŋ num ni.

TE BAHAWƐILAŊ LA LUƐI PƐ

16, 17. Te waŋndo pilaŋ naa pɛ tana o kundaa niŋ, yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa kposoŋ te?

16 O yuŋgu kɛ kɛ niŋ, mi waŋnda nɔ kaalaŋ yɛ yɛ, yiyaŋndaŋ yɛ yɛ, nduyɛ a tosa sɔɔŋ o nɛi pilɛ choo le. Lende koni i cho vɛlɛ o kundaa niŋ ni. Yɛ yiɔɔ hoo tosa bɔɔ yoomoo nyɛ kɛndɛ bɛndu, nduyɛ miŋ pɛɛkaŋ vellaa velle. Kɛ lepum, mi yɛ yiɔɔ hoo tosa ŋ bii puaapiliaa a ndepiliaa naa bila le, nduyɛ mi hei tosa miŋ dɔɔŋ tumbe a nda. Lepum, ma pilaŋ naa tana ɔɔ mi suɛi nɛi naa. (Pulɔwaa 12:​18) Baa ŋ nɔ pa miŋ chɛl mi bahawɛilaŋ ndaŋ la tɛɛmbuu naa kɔl? Baa ŋ nɔ pa miŋ fulaŋ o kundaa niŋ?

17 Sako. O yɔŋ bɛɛ mi waŋndo pilaŋ naa tana, ŋ nɔ miŋ fulaŋ o kundaa niŋ te. O cho Chɛhowa le pilaŋ naa tana le. O ke naa yoomoo a nyɛ o nyɛ. Ŋ nɔ miŋ chɔm ndu kaalaa nduyɛ miŋ lo ndu kɔɔli. (Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 4:​11) Chɛhowa ke naa kundaa ni, nduyɛ o mala mi tiindaŋ naa wa o kala poŋ. (Hibuluiya 13:​17) Fɛɛŋ bɛɛ ŋ nɔ miŋ kɛɛ kioo hoo le mɛɛ waŋndo pilaŋ naa tana yɛ le.​—Nuawɔ Sam 119:​165.

18. (a) Yɛɛ mala yɛ naa ŋ sɛɛŋgiaŋ a puaapiliaa vɛlɛ a ndepiliaa naa le? (b) Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ mal acheleŋnda haki?

18 Ŋ kaala puaapiliaa a ndepiliaa naa nduyɛ ŋ yeema miŋ sɛɛŋgiaŋ a nda le. Chɛhowa sina maa wanaa lahakiaa naŋ cho ni. Nduyɛ ndi naa bɛɛ nɔ ni miŋ sina. (Pulɔwaa 17:​9; Pitɛ Tasoo 4:​8) Naa kpou miŋ benduŋ, kɛ kaalaa cho naa mala miŋ “malnaŋ [lahaki] vellaa velle.” (Kolosiaŋnda 3:​13) Kaalaa cho naa kuuna suɛi taaniŋnde siiŋguu wo bahawɛi bɛndu bɛndu. A tonya, te waŋndo pilaŋ naa pɛ tana, i wa ikala le miŋ pɛŋgi yiyaŋndo a ndi okɔɔ. Mii wa tɛtɛlɛ le miŋ tuulu kɔl nduyɛ miŋ bii wana koŋ o kɔl. Kɛ kɔl tambɛiyo a nɛyɔŋndo koni hei chuu naa ni. O baa pilɔɔ choo, te ŋ mal pɛ wana pilaŋ naa tana wo haki, ŋ nɔla miŋ sɔla kɔl nyuloo, nduyɛ miŋ nɔ diompilɔɔ o kundaa niŋ, i hiou kpou ve, miŋ nɔ chaŋyɛi kɛndɛi a Chɛhowa.—Maatiu 6:​14, 15; Luku 17:​3, 4; Luomaŋnda 14:​19.

TE WAŊNDO SƆLA PƐ SOLIOO

19. Teleŋ kuɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kelu naaŋaŋndo a waŋndo o kundaa niŋ?

19 O yuŋgu nɔ kaalaa wo niŋ, mi wana o wana tosa nyɛ o nɔ le tosaa wo le mi acheleŋnda wa a nyaale. Kɛ yiyaŋndɔ maa mi wana pilɛ luɛi nila kalulaŋ. Mi wana o wana o yuŋgoo niŋ kindiŋ o nɛi o nɛi niŋ le ndu malaa, kɛ mbo kɛɛ mala koŋ. Naapum mbo kɛɛsiaa le mbo mal chiɛiyo, ɔɔ mi wana cho yuŋgoo bolleŋndo dimul ndu le mbo fula. Hei yɔŋnuŋ o kundaa niŋ. Mi waŋndo hɛli le waa sɔɔŋ tɛɛmbuu Chɛhowa kɔllo woŋ tosaa nduyɛ mbo tɛɛmbuu kundaa tɔɔ. Mbo kɛɛ malaa nduyɛ mbo chɔm o kaala ndɔlaŋ niŋ maa o yeema lɛ waa o kundaa niŋ te. Naapum mbo hɛli le kundaa malɔɔ a ba ndɔ ɔɔ mbo sɔla solioo. Te hei yɔŋnuŋ pɛ, Baabuiyo dimi kpendekele maa naŋ “muuliaŋ” a ndu le. (Nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Tasoo 5:​11-13; Chɔŋ Diiŋ Ndɔɔ 9-11) Hei ve kpɛdɛ le, taama taama o wa pɛ chaaŋ naa ɔɔ wana pilɛ o yuŋgu naa niŋ. Kɛ o suɛi waa ndoo niŋ, ŋ nɔ miŋ faŋaŋ Chɛhowa kɔɔli, le wana o wana cheleŋ te.—Tofa Diomnda Chɔɔlaalaŋ 8.

20, 21. (a) Vɛɛ kɛɛsiaa le waŋndo solioo o kundaa niŋ cho yɛ kɛɛsiaa kaalaa bɛndu? (b) Le yɛɛ i cho yɛ suɛi sɔvɛ le miŋ hɛli chaŋyaŋ naŋ a taasi?

20 Kɛɛsiaa le waŋndo solioo o kundaa niŋ cho bɔɔ kɛɛsiaa kaalaa bɛndu fulaa Chɛhowa o ba. Kɛɛsiaa hoo kɛsi kundaa o diandaa, wanaa diikuŋ sawala Chɛhowalaŋ te wa nɔɔliaa ndu le. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 5:​7; Hibuluiya 12:​15, 16) O mala naa miŋ chɔm kaalaa le diola diandaala Chɛhowalaŋ, sawala ndɔlaŋ, a Chɛhowa pila. (Pitɛ Tasoo 1:​15, 16) Kɛɛsiaa le waŋndo solioo chɔm vɛlɛ kaalaa le wana sɔla koŋ solioo o kundaa niŋndo. Naapum sila kala kalaa hoo mala ndu mbo sina maa nyɛ o cho tosaa wo niŋ te, nduyɛ mi keŋ nyindu ndu le siŋgaŋndo. Wanaa ndaa sɔla solioo paandu wa miiŋgu niŋ Chɛhowa o ibuŋ, nduyɛ ma demul nda o kundaa niŋ.—Hibuluiya 12:​11.

21 Mi chaŋyaŋ naŋ nyindu naa le ikɛndɛi tosaa ɔɔ iwɔɔŋnde. Lelaŋ i cho suɛi sɔvɛ miŋ mandaŋ te ŋ wa pɛ chaŋyaŋ hɛlioo. Te ŋ kaala pɛ wanaa Chɛhowa kaala wa, wanaa mala naa le loo o tiindaŋndo choo lefafɛɛŋ nda cho naa wa a balaa silɔ.