1. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ pɛɛku a maalikɛiya okɔɔ?

CHƐHOWA yeema naa miŋ sina a yuŋgu ndɔɔ okɔɔ. Maalikɛiya cho o yuŋgu Mɛlɛkaa niŋ. A veelu nda o Baabuiyo niŋ aa, “Chuauwaa Mɛlɛkaa.” (Choobu 38:​7, NW) Yɛɛ maalikɛiya tosa yɛ? Vɛɛ nda mala yɛ niŋ waŋnda o sindɔɔ niŋ? Nduyɛ a nɔla pa ma mala naa hau?—Tofa Diomnda Chɔɔlaalaŋ 8.

2. Kuɛɛ maalikɛiya chɛŋ yɛ? Vɛɛ kpɛ Mɛlɛka toosiaa yɛ nda?

² Ŋ nɔ miŋ sina naa maalikɛiya chɛŋ nda. Kolosiaŋnda 1:​16 dimul naa maa mɛɛ Mɛlɛka toosiaa Chiisu, “mbo toosiaa nyɛ o nyɛ fee, nyɛ o nyɛ cho ɛchɛnɛ a o chieeŋndo choo.” Maalikɛiya bɛɛ cho lechoo. Vɛɛ kpɛ Mɛlɛka toosiaa yɛ nda? Baabuiyo dimi maa maalikɛiya cho o miiliɔŋndaŋ niŋ.—Sam 103:​20; Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 5:​11.

3. Yɛɛ Choobu 38:​4-7 dimullɛ naa a maalikɛiya okɔɔ?

³ Baabuiyo dimul naa vɛlɛ maa Chɛhowa toosiaa fɛŋ maalikɛiya malaŋ o toosiaa chieeŋndo. Vɛɛ kɔllo wa yɛ nda mɛɛ nda che chieeŋndo? Yau Choobu wo dimul naa maa a wa a nyaaloo tau. A wa Chɛhowa wallo tosallo diompilɛ maa leyuŋgu.—Choobu 38:​4-7.

4. Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa maalikɛiya nɔ yeemɛi o waŋchieeya niŋ?

⁴ Kani masindɛ maalikɛiya nɔ yeemɛi o waŋchieeya niŋ a o sabu Mɛlɛkaa niŋ le chieeŋndo a waŋchieeya. (Pulɔwaa 8:​30, 31; Pitɛ Tasoo 1:​11, 12) Ma tambu dɔɔ kɔllo tau mɛɛ Adam nda Ifi kɛɛ le Chɛhowa diikɔŋndo. Hau, ma chɔɔlu kɔllo tambu tau le chɔɔ waŋchieeyaa bɔɔbɔɔ kɛɛ Chɛhowa diikɔŋndo wa. Kɛ te waŋndo mal pɛ yɔŋ ndɔ wɔɔŋndo mbo muliŋ naa Mɛlɛka cha, mi maalikɛiya naŋ kɔl tau. (Luku  15:​10) Maalikɛiya nɔ bɔɔ yeemɛi o wanaa cho Mɛlɛka piɛiyo wa niŋ. Mi Chɛhowa soliŋ maalikɛiya kpeku le wanaa nduaa malaa a nda mandaa o chieeŋndo choo. (Hibuluiya 1:​7, 14) Ŋ tofaŋndɔ taamasilaŋ lapum a hei okɔɔ.

5. Vɛɛ maalikɛiya mala yɛ buɛiyaa Mɛlɛkaa o sindɔɔ ni?

⁵ Teleŋ Sodɔm a Ŋgomolua wa tambei sɔlaa wo, mi Chɛhowa yɔŋ maalikɛiya a ŋiɔɔŋ le Lɔtu nda yuŋgu ndɔɔ  malaa ma nyaanuŋ. (Chɛnɛsee 19:​15, 16) Mɛɛ wɔsioŋ hiou o kɛmɛlaŋ niŋ, ma duau Daaniɛɛ ndoo suaa le Mɛlɛka wo o sooŋ kpɔkuŋnda niŋ, kɛ a yɔŋ ndu nyɛ o nyɛ le. Le yɛɛ? Kanifuule, mi “Mɛlɛka . . . o yɔŋ kiilanɔ ndɔɔ, mbo huŋ kiindiaa kpɔkuŋnda sondolaŋ kpɔku.” (Daaniɛɛ 6:​22) O koŋ kɔɔli, mɛɛ nda wou kiilanɔɔ Pitɛ o chiɛi manyumndo niŋ, mi Chɛhowa yɔŋ maalikɛinɔɔ le ndu solioo. (Walta Wanaa Chiisuaa 12:​6-11) Mi maalikɛiya mala vɛlɛ Chiisu teleŋ o wa o chieeŋndo choo wo. Le taamaseliiyo, mɛɛ o yiŋ, “mi kiilaa Mɛlɛkaa huŋ ma ke ndu nyɛ ndu oo yeema wo.” (Maki 1:​13) Tuupa mi Chiisu sɔla piɔmndo mi maalikɛinɔɔ huŋ “luei ndu kpaayaa.”—Luku 22:​43.

6. (a) Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa mi maalikɛiya mala wanaa Mɛlɛkaa hau? (b) Nyunala kuɛɛ naŋ cho yɛ hunɔɔ muli?

⁶ Hau, maalikɛiya fula lɛ waŋchieeya o hɔl te. Kɛ Mɛlɛka cho wɔ maalikɛiya soliŋndo kpeku le buɛiyaa nduaa malaa. Mi Baabuiyo dimi aa, “Wanaa nɔ siooŋii Mɛlɛka Yaawɛɛ ve wa, mandaa kiilanɔ Mɛlɛkaa manda nda ni, nduyɛ, mbo soli nda o kpundɔɔ niŋ.” (Sam 34:​7) Le yɛɛ naŋ yeema yɛ mandaa? Kanifuule, ŋ nɔ yaamɔɔwaa kpaayaa yeema le naa tɛɛmbuu wo wa. Nɛɛ yaa nda cho yɛ? Kuɛɛ nda chɛŋ yɛ? Vɛɛ nda cho yɛ kindiŋndo le naa tɛɛmbuu wo? Le miŋ sɔla mulioo le nyunalaŋ ndaŋ, ŋ tofaŋndɔ nyɛ yɔŋnuŋ teleŋ Mɛlɛka toosiaa Adam nda Ifi wo.

7. Vɛɛ kpɛ Setana hui yɛ niŋ waŋnda?

⁷ Miŋ pɛɛku o Buŋgɛi 3 ve niŋ maa mi maalikɛinɔɔ simul Mɛlɛka nduyɛ ndoo yeema mbo wa masaa acheleŋnda choo. Mi Baabuiyo veelu ndu aa Setana, Masa Nyinaa Wɔɔŋnda. (Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 12:​9) Setana ndoo yeema vɛlɛ mi waŋchieeya simul Mɛlɛka. Mbo nɔla Ifi huiyo. Nduyɛ chɔŋ a teleŋ koŋ, o hui niŋ waŋchieeyaa bɔɔbɔɔ. Kɛ mi apum, mɛɛ Ebɛɛl, Inɔki, a Nuuwaa wa naa yɛ, duau tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ.—Hibuluiya 11:​4, 5, 7.

8. (a) Vɛɛ maalikɛiya apum simnuŋ yɛ nyinaa wɔɔŋnda? (b) Yɛɛ nyinaa wɔɔŋnda tosa yɛ le ma sɔla kindaa a teleŋ Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ?

 ⁸ O teleŋ Nuuwaa wo niŋ, mi maalikɛiya apum tosa nilakalulaŋ, nduyɛ ma faŋaŋ o ndalo choo choo le hunɔɔ waa maa ŋwaŋnda chiee o lɛŋndeŋ choo. Le yɛɛ? Baabuiyo dimul naa maa ndaa yeema ma chua laanduaa. (Nuawɔ Chɛnɛsee 6:​2.) Kɛ i wa bɔɔ suɛi wɔɔŋ le mi maalikɛiya tosa keŋ. (Chudi 6) Maa maalikɛiyaa wɔɔŋaa kaŋ, mi wanaa bɔɔbɔɔ a teleŋ koŋ simnuŋ wanaa lakafaa a wanaa niilu latandaa. Mi Chɛhowa kɛɛsiaa le mbo tɛɛmbuu wanaa dɛnɛ wɔɔŋaa kaŋ a mɛŋma koŋgi bɛnduaŋ o chieeŋndo choo kpede. Kɛ mbo kiindiaa buɛiyaa nduaa sandaa. (Chɛnɛsee 7:​17, 23) Le ma sɔla kindaa, mi maalikɛiyaa dɛnɛ wɔɔŋaa kaŋ miiŋguŋ o choo choo niŋ. Baabuiyo veelu maalikɛiyaa dɛnɛ wɔɔŋaa kaŋ aa nyinaa wɔɔŋnda. Ma hɛli le tolɔɔ nila kalula Setanalaŋ kɔɔli, nduyɛ mbo simnuŋ masa ndaa.—Maatiu 9:​34.

9. (a) Yɛɛ ndoo yɔŋnɔŋ yɛ nyinaa wɔɔŋnda mɛɛ nda miiŋgu o choo choo niŋ? (b) Yɛɛ cheleŋ naŋ cho yɛ pɛɛku?

⁹ Le mɛɛ nda tosa nilakalulaŋ yɛ, Chɛhowa chɛllɛ nyinaa wɔɔŋaa kaŋ o yuŋgu ndɔɔ niŋ te. (Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 2:​4) Nyinaa Wɔɔŋnda maŋgalaŋ lɛ ŋwaŋnda chiee lɔɔlɔɔ le, kɛ nda “hui ŋwaŋnda chiee kpou ma tosa yɔŋ wɔɔŋndo ni.” (Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 12:​9; Chɔŋ Tasoo 5:​19) Ŋ pɛɛkuŋ ndɔ mɛɛ nda cho wanaa bɔɔbɔɔ huiyo yɛ.—Nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 2:​11.

10. Vɛɛ nyinaa wɔɔŋnda hui yɛ waŋnda?

¹⁰ Nyinaa wɔɔŋnda cho waŋnda huiyo o nɛila bɔɔbɔɔ niŋ. Mi waŋnda soo o nyinaa wɔɔŋnda lo sakpo ɔɔ ma keeku o wanachiee niŋ, mɛɛ choomanɔɔ ɔɔ wana bala kalaa cho naa yɛ. Balaŋ lueiyo o sɔɔŋ nyinaa wɔɔŋnda niŋ nda veelu ni aa walta nyinaa wɔɔŋnda ɔɔ piɛile nyinaa  wɔɔŋnda. Kɛ Baabuiyo sila naa le miŋ faŋaŋ nyɛ o nyɛ chiɛɛliaŋ a nyinaa wɔɔŋnda kɔɔli. (Kaleesiaŋnda 5:​19-21) Le yɛɛ? Mɛɛ doosunɔɔ yaŋ yaŋɔɔleŋ le visiaa biyɔɔ yɛ, lende koni nyinaa wɔɔŋnda cho waŋnda huiyo le nda kpaayaa nɔɔ choo ni.—Tofa Diomnda Chɔɔlaalaŋ 26.

11. Yɛɛ cho yɛ yawaa viomɔɔ, nduyɛ le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kpakpala hei?

¹¹ Nɛi huiyaa opilɛ cho yawaa viomɔɔ ni. Ndu cho yɛ kindiŋndo le kpaaya nyinaa wɔɔŋnda soliŋndo kpeku le sinaa a chilaŋ okɔɔ, ɔɔ nyɛ bii num kɔndɔfili wo. Le hei tosaa, mi waŋndo kindiŋ le looŋ tofaa, kooŋ wuu wo, kolii latɛnduei wuu wo, nuaa o tofaŋndo niŋ, ɔɔ waŋndo ba kɔllo nuaa. Mi wanaa bɔɔbɔɔ yiyaŋ maa sɔɔŋ muŋ yɔŋ wana nyɛ o nyɛ le, kɛ o cho tonya le. Ŋ cho sɔɔŋ kpundɛ bɛndu. Le taamaseliiyo, Baabuiyo dimi maa wali pilɔɔ kpe nyinaa wɔɔŋnda a wanaa suaa a chilaŋ okɔɔ wa tosa ni. Walta Wanaa Chiisuaa 16:​16-18 soo a “nyina wɔɔŋ” ndoo mala chuaambɔɔ le “mbo chɔm waŋnda sɔɔŋ wa hunɔɔ yɔŋnɔŋndo woŋ.” Mɛɛ Pɔɔl, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo tou ndu nyina wɔɔŋ koŋ kɔɔli, mi kpaaya nyina wɔɔŋ koŋ faŋaŋ chuaambɔ koŋ kɔɔli le waŋnda dimullo a chilaŋ okɔɔ.

12. (a) Le yɛɛ i cho yɛ suɛi kpundɛ le suukaŋndo a waŋvilɛiya? (b) Le yɛɛ buɛiyaa Mɛlɛkaa nɔ ma wou balaŋ o naamula nyinaa wɔɔŋnda niŋ te?

¹² Mi nyinaa wɔɔŋnda soliŋ vɛlɛ nɛi cheleŋ kpeku le waŋnda huiyo. Ma tosa miŋ laalaŋ maa ŋ nɔla miŋ suukaŋ a wanaa vi wa, nduyɛ maa wanaa vi wa cho achal naa cheleŋ, nduyɛ a tiuba ma soo o naalo ɔɔ ma yɔŋul naa. Le taamaseliiyo, mi wana chaaŋ ndɔ ɔɔ wanayɛi nduɛi vi wo kuɛ lepum o waŋndo lo, mɛɛ wana ŋwaŋvilɛiyo cho naa yɛ. Nduyɛ mi wana ŋwaŋvilɛi koŋ dimul ndu maa o nɔla mbo soo o waŋvilɛiya lo. Lepum, mi wana ŋwaŋvilɛi koŋ dimul wana koŋ suɛi sɔvɛi ipum a chaaŋ ndɔ ɔɔ wanayɛi nduɛi vi keŋnde okɔɔ, nduyɛ mbo tuula mɛɛ wana koŋ  ndoo suaa yɛ. (Saamiɛɛ Tasoo 28:​3-19) Miŋ yiyaŋ maa o wana vi koŋ ndo lo naŋ wa suɛi ni, kɛ a nyinaa wɔɔŋnda kɛsɛ naŋ wa koŋ suukaŋndo ni. Naamula biisila bɔɔbɔɔ tɔlnuŋ o laalaŋndo choo maa wanaa vi wa cho wɔ yoomu naa cheleŋ. Lelaŋ nda tosa chaŋnda soliaa laŋ ni, salalaŋ solioo le waŋvilɛiya, naamoo le wanaa vii piaanduaa ɔɔ laanduaa wa, ɔɔ luaŋ lahɔl le waŋvilɛiya biiloo. Muŋ kpou chɔm ni maa waŋvilɛiya cho wɔ yoomu naa cheleŋ. Te Kilisiɔŋnda kɛɛ pɛ le balaŋ lueiyo o naamulaŋ ndaŋ niŋ, mi yuŋgula ndalaŋ ɔɔ wanaa nda cho o sɔndɔkɔlɔ ɔɔ fonda pilɔɔ wa tɛɛmbuu nda tɔɔ, ma yiou nda, ɔɔ ma keluŋ nda kɔɔli. Kɛ Kilisiɔŋnda sina maa waŋvilɛiya cho yoomu naa cheleŋ te. Pesiŋ bɛɛ ŋ nɔla miŋ suukaŋ a nda le, nduyɛ a nɔla ma yɔŋul naa le. (Sam 115:​17) Wa yekeŋ. Fɛɛŋ bɛɛ kindiŋ le suɛi o wanaa vi wa lo ɔɔ o nyinaa wɔɔŋnda lo le. Nduyɛ wou balaŋ o naamula nyinaa wɔɔŋnda niŋ te.—Nuawɔ Ditɔnɔmii 18:​10, 11; Aisaya 8:​19.

13. Yɛɛ wanaa bɔɔbɔɔ ndaa nɔ siooŋii nyinaa wɔɔŋnda wa tosa yɛ?

¹³ Nyina wɔɔŋnda hui ko waŋnda le kɛ ma luei nda vɛlɛ siooŋnde. Hau, Setana nda nyina nduaa wɔɔŋnda sina maa ‘teleŋ ndaa cho niŋ o biŋgii naa,’ tuupa mi Mɛlɛka faŋa nda o lɛŋndeŋ choo. Le saboo hoo nda cho hau a yolɛi ni mbo hiau maa paandu. (Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 12:​12, 17) Kɛ, wanaa ndaa nɔ siooŋii nyinaa wɔɔŋnda o waalaŋ niŋnda nɔ lɛ siooŋii nda kposoŋ te. Vɛɛ nda looku yɛ siooŋii nyinaa wɔɔŋnda soliŋ o lakɔl.

14. Maa Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ, vɛɛ naŋ looku yɛ nyinaa wɔɔŋnda kiolɔŋ kɔɔli?

¹⁴ Baabuiyo dimul naa mɛɛ naŋ simul nyinaa wɔɔŋnda nduyɛ a mɛɛ naŋ kialuŋ nda kɔɔli yɛ. Le taamaseliiyo, waŋnda apum Ɛfisɔɔ chiee wa suukaŋndo a nyinaa wɔɔŋnda tuupa ma huŋ pɛɛku tonyaa. Vɛɛ ndaa looku yɛ nda kiolɔŋ  kɔɔli? Baabuiyo dimi aa, “Mi wanaa ka ka a nda aa nɔ kooma wɔɔŋndaŋ nda ma huŋ a yaula ndalaŋ naa pilɛ ma luam ndaŋ waŋnda kpede o hɔl.” (Walta Wanaa Chiisuaa 19:​19) Ndaa yeema simnɔŋndo Kilisiɔŋnda. Lelaŋ, ma luam yaula ndaa nɔ a nyinaa wɔɔŋnda okɔɔ laŋ kpou. Ŋ nɔ miŋ tosa nyɛpilɔɔ kpe hau. Wana o wana yeema le Chɛhowa piɛiyo pɛ, a nɔ ma tɛɛmbuu nyɛm chiɛɛliaŋ a walta nyinaa wɔɔŋnda woŋ. Nyɛm muŋ cho ni, yaulaŋ, fotuei looŋ soliŋndo kpeku le suɛi a chila waŋndo okɔɔ, vidueilaŋ, nyɛchaa, pisulta nyinaa wɔɔŋnda, fotueilaŋ a maŋgalaa ɔɔ nyinaa wɔɔŋnda okɔɔ, ɔɔ fotueila chɔm maa kpaaya nyinaa wɔɔŋnda yɔŋul num te laŋ. Vɛlɛ a nyɛm waŋnda wounuŋ yɔŋi nda yɔŋul nda woŋ bɛɛ.—Kɔliŋtiaŋ Tasoo 10:​21.

15. Yɛɛ cheleŋ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le Setana vɛlɛ a nyinaa wɔɔŋnda simullo?

¹⁵ Mɛɛ wɔsioŋ hiou ŋtiŋ chɔŋ a teleŋ waŋnda o Ɛfisɔɔ niŋ tɛɛmbuu yaula ndala soo a nyinaa wɔɔŋnda okɔɔ laŋ, mi Pɔɔl, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo poonyiaa maa ndaa nɔ wɔ ma ‘sɔŋga’ nduyɛ ma chɔulaba ‘nyinaa wɔɔŋnda.’ (Ɛfisiaŋnda 6:​12) A tonya, mi che bɛɛ ndaa lom niŋ yaula ndalaŋ, kɛ nyinaa wɔɔŋnda wa wɔ tuŋ kindiŋndo le nda yɔŋullo. Lelaŋ, yɛɛ cheleŋ ndaa nɔ yɛ maa tosa? Mi Pɔɔl dimul nda aa, “La chua tiindaŋndo teleŋ o teleŋ mi la dɔu o Mɛlɛka niŋ. Tiindaŋndo cho machuaa nyɛ kala kala puaa chɔuwa bii o ba maa boo bɛndu wo. A ndu nya nɔla ni mi la nyumi chiŋɔma leyiŋndaŋ ma Masaa Nyinaa Wɔɔŋnda wuu le nya viɔɔ waŋ.” (Ɛfisiaŋnda 6:​16) Mɛɛ boo bɛndu wana chɔuwo bii o ba le ndu mandaa o chɔuwo wo cho naa yɛ, lende tiindaŋndo manda naa ni. Te ŋ nɔ pɛ tiindaŋ kpeekpeiyo maa Chɛhowa nɔla mbo manda naa, ŋ nɔla miŋ simul Setana a nyinaa wɔɔŋnda.—Maatiu 17:​20.

16. Vɛɛ naŋ kindi yɛ tiindaŋ naa poŋ o Chɛhowa niŋ?

¹⁶ Vɛɛ naŋ kindi yɛ tiindaŋ naa poŋ o Chɛhowa niŋ? Ŋ nɔ miŋ veelu diomndaŋ o Baabuiyo niŋ lepaa o lepaa  nduyɛ miŋ dɔu tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ le naa mandaa. Te ŋ nɔ pɛ tiindaŋ kala kalaa o Chɛhowa niŋ, Setana a nyinaa wɔɔŋnda nɔla ma yɔŋul naa le.—Chɔŋ Tasoo 5:​5.

17. Yɛɛ cheleŋ manda yɛ naa nyinaa wɔɔŋnda o ba?

¹⁷ Yɛɛ cheleŋ Kilisiɔŋnda o Ɛfisɔɔ niŋ ndaa nɔ yɛ ma tosa? A wa o chiee wa o piaa cha a walta nyinaa wɔɔŋnda wo niŋ. Lelaŋ mi Pɔɔl dimul nda aa, “La wa Mɛlɛka piɛiyo le teleŋ o teleŋ.” (Ɛfisiaŋnda 6:​18) Ndaa nɔ ma nyuna Chɛhowa o piɛileŋ niŋ teleŋ o teleŋ le nda mandaa. Kɛ naa yɛ? Naa bɛɛ cho o chieeŋ cho o piaa cha a walta nyinaa wɔɔŋnda wo niŋ. Lelaŋ, naa bɛɛ nɔ miŋ nyuna Chɛhowa o piɛileŋ niŋ le naa mandaa. Nduyɛ ŋ nɔ miŋ soliŋ diola ndɔlaŋ kpeku te ŋ wa pɛ piɛileŋ. (Nuawɔ Pulɔwaa 18:​10.) Te ŋ wa pɛ Chɛhowa nyunaa o piɛileŋ niŋ le naa mandaa Setana o ba, Chɛhowa cho piɛile naaleŋ muli.—Sam 145:​19; Maatiu 6:​13.

18, 19. (a) Vɛɛ naŋ tiu yɛ ba miŋ yem Setana a nyinaa wɔɔŋnda? (b) Nyuna kuɛɛ naŋ cho yɛ muli o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

¹⁸ Te ŋ tɛɛmbuu pɛ nyɛm chiɛɛliaŋ a walta nyinaa wɔɔŋnda woŋ kpou o yoomu naa niŋ, nduyɛ miŋ dɔu tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ le naa mandaa, ŋ tuiba miŋ simul Setana a nyinaa wɔɔŋnda. Siooŋii nɔ mii bii naa kposoŋ le nda le. (Nuawɔ Chemisi 4:​7, 8.) Chɛhowa nɔ kpaayaa mbo hiau nyinaa wɔɔŋnda poloŋ. Mbo kɛɛ nda o teleŋ Nuuwa wo niŋ. Nduyɛ o cho nda tɛɛmbuu o chilaŋ niŋ. (Chudi 6) Loonuŋ maa o cho ko naa le cho nyinaa wɔɔŋnda chɔulabaa le. Chɛhowa cho maalikɛiyaa nduaa soliŋndo kpeku le naa mandaa. (Masaa Bɛnduaa Diiŋ Nduaa 6:​15-17) Ŋ nɔ miŋ nɔ tiindaŋndo maa a mala Chɛhowaa, ŋ tuiba miŋ yem Setana a nyinaa wɔɔŋnda.—Pitɛ Tasoo 5:​6, 7; Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 2:​9.

¹⁹ Kɛ te o wa pɛ maa Setana a nyinaa wɔɔŋnda cho waŋchieeya nyɛpalaa tuisioo choo ni, le yɛɛ Mɛlɛka tɛɛmbuu wɔ nda le? Nyunaa hoo cho mulioo sɔla o buŋgɛi cho lachi ve niŋ.