Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Le Chɛhowa Naŋ Cho Ni

Le Chɛhowa Naŋ Cho Ni

“Lelɛŋ o lelɛŋ le chɛl Mɛlɛka Yaawɛɛ maa Mɛlɛka nda nda sooluu wo pɛ, lɛŋnde leŋ le pɛl tɔnɔɔ, nduyɛ wanaa o chua maa wanaa ndɔ wa a pɛl tɔnɔɔ.”—SAM 33:​12.

CHONDOŊ: 40, 50

1. Le sabu yɛɛ naŋ dimi yɛ maa Chɛhowa nɔ nyɛ o nyɛ ni? (Tofa fotueiyo o peeleŋ ndeŋ choo.)

CHƐHOWA nɔ nyɔɔŋ kpou ni! Ndu nɔ “halaa choo choo . . . nduyɛ a nyɛ o nyɛ cho leniŋ . . . ni. Chieeŋndo kpou, nduyɛ a nyɛ o nyɛ cho leniŋ, le ndu la cho kpou ni.” (Ditɔnɔmii 10:​14; Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 4:​11) Le mɛɛ Chɛhowa toosiaa waŋchieeya yɛ, naa kpou nyɛm ndɔŋ kiɔɔŋ naŋ cho ni. (Sam 100:​3) Kɛ o wanaa bii niŋ waa achal la tɛɛŋ kpou, Mɛlɛka hɛli apum le waa wanaa nduaa o nɛi teŋgeŋndo choo.

2. A mɛɛ Baabuiyo dimi yɛ, nɛɛ yaa wa yɛ wanaa Chɛhowaa o nɛi te-ŋgeŋndo choo?

2 Le taamaseliiyo, Sam 135 tɛɛsiaa Isɔluɛiyaa ndaa piɛi sindɛ Chɛhowa a tiindaŋndo wa maa “nyɛm ndɔɔŋ” kiɔɔŋ nda wa ni. (Sam 135:​4) Nduyɛ mi wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo, Hoosiaa dimi maa wanaa ve bɛɛ Isɔluɛiyaa le wa wa simnɔŋ wanaa Chɛhowaa. (Hoosiaa 2:​23) Mi nyɛ Hoosiaa dimi hoo wo peeluŋ mɛɛ Chɛhowa kandu wanaa ve Isɔluɛiyaa le wa hɛlioo le waa masaa a Kiliti latulu o choo choo niŋ. (Walta Wanaa Chiisuaa 10:​45; Luomaŋnda 9:​23-26) A veelu wanaa sɔla kaŋ pɔyaŋndo a nyina diandaa wa maa “kunda cho o yɔŋgaŋ o Mɛlɛka lo wo.” Nda “cho Mɛlɛka wanaa nduaa ni.” (Pitɛ Tasoo 2:​9, 10) Kɛ Kilisiɔŋaa laalaŋaa nɔ yɛ hau tiindaŋndo le waa achal o lɛŋndeŋ choo lefafɛɛŋ nda yɛ? Nda bɛɛ Chɛhowa veelu nda aa “wanaa niaa,” nduyɛ o veelu vɛlɛ nda aa “wanaa niaa ya I hɛli wa.”—Aisaya 65:​22.

3. (a) Nɛɛ yaa nɔ yɛ hau chaŋyɛi teŋgeŋnde a Chɛhowa? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ?

3 Hau, ‘kunda pɔmbɔ’ nɔ tiindaŋndo le waa achal o choo choo niŋndo, vɛlɛ a “saa cheleŋ” nɔ tiindaŋndo le waa o lɛŋndeŋ choo wa cho Chɛhowa piɛiyo diompilɛ maa “kundaa o pilɛ.” (Luku 12:​32; Chɔŋ 10:​16) Ŋ yeema miŋ chɔm Chɛhowa balika melaa le chaŋyɛi teŋgeŋ naŋ nɔ a ndu ve. O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho yaasiaa mɛɛ naŋ chɔm balika melaa o Chɛhowa lo le bɛɛle teŋgeŋndeŋ ndeŋ yɛ.

O CHƐHOWA LO NAŊ YƆŊGU YOOMULA NAALAŊ NI

4. Vɛɛ naŋ mel lɛ Chɛhowa balikaa le naa chɛlɔɔ miŋ wa o chaŋyɛi niŋ a ndu, nduyɛ vɛɛ Chiisu bɛɛ tosa yɛ nyɛ pilɛ koŋ kpe?

4 Ŋ chɔm balika melaa o Chɛhowa lo, te ŋ yɔŋguŋ pɛ o ndu lo nduyɛ miŋ sɔla yiŋɔɔ. Okoŋ, wana o wana tiuba mbo che maa le Chɛhowa naŋ cho niŋ ni. (Hibuluiya 12:​9) Mi Chiisu tosa keŋ mɛɛ o sɔla yiŋɔɔ. Mi che bɛɛ o wa niŋ waŋndo opilɛ le kaale wa le yɔŋgaŋ o Mɛlɛka lo leŋ, kɛ mbo yɔŋguŋ vɛlɛ o Chɛhowa lo. I wa ko maa dimioo o wa ni aa, “Oo Mɛlɛka nuu, I hini bɔɔ kɔl le nyɛ ŋ hɛnaŋndo tosaa.”—Sam 40:​7, 8.

5, 6. (a) Yɛɛ Chɛhowa ndoo dimi yɛ mɛɛ Chiisu sɔla yiŋɔɔ? (b) Taamaselii kuɛɛ mala yɛ naa le biyɔɔ bila mɛɛ Chɛhowa yiyaŋ yɛ te ŋ yɔŋguŋ pɛ o ndu lo?

5 Vɛɛ Chɛhowa ndoo yiyaŋ yɛ mɛɛ Chiisu sɔla yiŋɔɔ? Baabuiyo dimi aa, “Chii Chɔŋ chii waŋnda kpede yiŋɔɔ Mɛlɛkaa wo, o koŋ, Chiisu bɛɛ, mi Chɔŋ yiŋ ndu. O koŋ, mɛɛ Chiisu wa Mɛlɛka piɛiyo, mi halaa kumbiŋ. Mi nyina Mɛlɛkaa tual ndu choo o ikaŋgbo. Mi diomndo suaa o halaa niŋ. Mbo dimi aa, “Num cho po nuu ni. I kaala num. I hini kɔl a num tau.”” (Luku 3:​21, 22) Chiisu ndoo wa niŋ fɛŋ le Mɛlɛka. Kɛ mi Chɛhowa naŋ kɔl mɛɛ o che maa Chiisu nɔ yeemɛi le yoomu ndɔɔ soliŋndo kpeku le wali Chɛhowaa kinɛi tosaa. Mi Chɛhowa naŋ vɛlɛ kɔl te ŋ yɔŋgu pɛ yoomula naalaŋ o ndu lo, nduyɛ mbo dɔu naa sala.—Sam 149:​4.

6 Chɛhowa nɔ nyɛ o nyɛ fee ni! Kɛ yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ ke ndu? Yiyaŋndɔ a finya nɔ tɔlɔɔ a kolle leniŋ ndo. Paale pilɛ, mi po ndɔ pɔmbɔɔ pena puŋ, mbo kɔ chɔuviaa kolii kɛndɛ kɛndɛi mbo chuu ndu. Mi che bɛɛ finyaa hoo nɔ kolle hei ni, kɛ mbo naŋ kɔl tau a ke po ndɔɔ hoo. Hei chɔm maa po ndɔɔ kaala ndu. Mbo che kolii po ndɔɔ ke ndu keŋ nde i sɔvɛ mbo hiou kolle kpou o tɔlɔɔ ndɔɔ niŋ. O nɛi pilɛ koŋ choo, mi Chɛhowa wa a nyaale te ŋ yɔŋgu pɛ yoomula naalaŋ o ndu lo a kɔllo fau.—Ɛsɔdɔɔ 34:​14.

7. Vɛɛ Malakai mala yɛ naa le biyɔɔ bila mɛɛ Chɛhowa yiyaŋ a wanaa cho ndu piɛiyo a kɔllo kpou wa?

7 Nuawɔ Malakai 3:​16. Le sabu yɛɛ i cho yɛ suɛi sɔvɛ bɛndu le ma yɔŋgu yoomu numndo o Chɛhowa lo nduyɛ ma sɔla yiŋɔɔ? I cho tonya maa chɔŋ a teleŋ ŋ nda chua foli numndo wo, Wana Toosiaa, Chɛhowa nɔ num ni. Kɛ yiyaŋndɔ mɛɛ Chɛhowa wa a nyaale yɛ, te o yɔŋ pɛ ma chɛl ndu maa Masa numndo nduyɛ ma yɔŋguŋ o ndu lo! (Pulɔwaa 23:​15) Chɛhowa sina wanaa cho ndu piɛiyo a kɔllo fau wa, nduyɛ mbo poonyiaa diola ndalaŋ “o yauwo choo, le loonɔŋndo a nda.”

8, 9. Yɛɛ Chɛhowa yeema yɛ wanaa o poonyiaa diola ndalaŋ “o yauwo choo, le loonɔŋndo a nda” wa o ba?

8 Te ŋ yeema pɛ mi diola naalaŋ la lo ‘o yau loonaŋndo choo, le loonɔŋndo a naa’ mɛɛ miŋ tosa suɛi pum. Malakai dimi maa naŋ nɔ siooŋii Chɛhowɛi nduyɛ miŋ yiyaŋ a diola ndɔlaŋ okɔɔ. Te ŋ sooluu waŋndo ɔɔ nyɛ cheleŋ pɛ, diola naalaŋ la cho sɔla solioo o yau Chɛhowaa niŋ!—Ɛsɔdɔɔ 32:​33; Sam 69:​28.

Te ŋ wa wɔ pɛ yoomu, ŋ nɔ miŋ chɔm o sɔɔŋ naŋ tosa woŋ niŋ maa ŋ cho Chɛhowa diikɔŋndo

9 Lelaŋ, o cho le tuu le miŋ chua bu-ŋgɛi o Chɛhowa lo le hɛnaŋ ndɔɔ tosaa nduyɛ miŋ sɔla yiŋɔɔ le. Lepilɛ kpe naŋ tosa sɔɔŋ muŋ ni. Kɛ Chɛhowa piɛiyo ndu nɔ mbo wa maa kaa cho naa o koowaŋ niŋndo. Te ŋ wa wɔ pɛ yoomu, lepaa o lepaa, ŋ nɔ miŋ chɔm o sɔɔŋ naŋ tosa woŋ niŋ maa ŋ cho Chɛhowa diikɔŋndo.—Pitɛ Tasoo 4:​1, 2.

MIŊ KƐƐ YEEMAŊ CHIEEŊNDOŊ

10. Teŋgeŋ kuɛɛ nɔ yɛ mbo wa kpendekele wanaa cho Chɛhowa piɛiyo wa tɛɛŋ a wanaa cho ndu piɛi le wa?

10 O buŋgɛi naŋ hiou ve niŋ, miŋ pɛɛku maa mi Keŋ, Sɔlɔmɔŋ, a Isɔluɛiya dimi maa Chɛhowa nda cho piɛiyo ni, kɛ  a chɔm ndu lo lechoo wo le. Taamaseliilaŋ ndaŋ la pɛɛku naa maa o cho le tuu le dimioo kinɛi maa Chɛhowa le naŋ cho piɛiyo le. Kɛ ŋ nɔ miŋ tul o wɔɔŋndo leyɛ nduyɛ miŋ kaala o kɛndɔɔ. (Luomaŋnda 12:​9) Chɛhowa dimi maa teŋgeŋndo cho wa kpendekele “wanaa cho sakpo wa tɛɛŋ, a wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda, nduyɛ ma che vɛlɛ yɛ yiɔɔ wanaa saaŋgial la wa tɛɛŋ, a wanaa saaŋgial la le wa.”—Malakai 3:​18.

11. Le yɛɛ i nɔ yɛ mii wa tɛtɛlɛ le mi wana o wana che maa Chɛhowa kinɛi naŋ cho piɛiyo ni?

11 Ŋ naŋ bɔɔ kɔl le mɛɛ Chɛhowa hɛli naa le waa wanaa ndɔ yɛ! I nɔ mii wa tɛtɛlɛ le mi wana o wana che maa o kumbu Chɛhowaa choo naŋ cho ni. (Maatiu 5:​16; Timoti Tasoo 4:​15) Nyunaŋndɔ aa, ‘acheleŋnda nɔla pa ma che maa I cho lo lechoo wo chɔmndo kɛsɛ o Chɛhowa lo? I cho pa a kɔl kɛndɛ le waŋnda dimullo maa Sei Chɛhowaa ya cho ni?’ Yiyaŋdɔ mɛɛ Chɛhowa tambu kɔl lɛ, te ŋ nɔ pɛ siɔmbulaŋ le acheleŋnda dimullo maa le ndu naŋ cho ni.—Sam 119:​46; nuawɔ Maki 8:​38.

Baa mɛɛ ŋ cho yoomu numndo biyɔɔ yɛ chɔm pa kpendekele maa Sei Chɛhowaa ŋ cho ni? (Tofa pɛlta 12, 13)

12, 13. Vɛɛ apum tosa yɛ ndi ikala le mi acheleŋnda sina maa Seiyaa Chɛhowaa nda cho ni?

12 I cho suɛi kɔl tambɛi le sinaa maa, Seiyaa Chɛhowaa apum bɛɛ cho “nyina cho wanaa chieeŋnda kɔɔli wo” tolɔɔ kɔɔli. Nduyɛ fulamakɔɔlioo cho ni, te-ŋgeŋ cho lɛ nda tɛɛŋ tau nda wanaa cho Chɛhowa piɛi le wa le. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 2:​12) “Nyina cho wanaa chieeŋnda kɔɔli wo” tosa mi waŋnda handu kɔllo o yeemaŋ ndaŋ ŋkaayioŋ choo. (Ɛfisiaŋnda 2:​3) Le taamaseliiyo, a sila naŋ cho sɔlaa wo kpou, mi apum kɛɛsiaa le chuɛɛnɔŋ nɔ lebɛɛ le wo. Ma wounuŋ nyɛla ŋuau nda laŋ a nyɛla chɔɔmuu nda dialuŋ lasiɔmboŋ ndaŋ, nduyɛ ma hiŋ a chuɛɛnɔŋ waa lende o bɔŋaŋnda leKilisiɔŋndaŋ. Te koŋ te, ma hɛli le yiinde toosiaa suuwo opum. (Timoti Tasoo 2:​9, 10) Nduyɛ fulamakɔɔlioo cho ni, mii wa ikala le mi acheleŋnda sina te Seiyaa Chɛhowaa nda cho ni.—Chemisi 4:​4.

13 Nɛila cheleŋ la cho la Chɛhowɛiya apum kɛɛ teŋgeŋndo chɔmndo nda chieeŋndo wo. Le taamaseliiyo, o dunyaŋ ŋpum choo, mi apum ye yolaŋ suuwo opum, nduyɛ ma tosa sɔɔŋ bɛnda le Kilisiɔŋnda le woŋ. Mi apum handu fotueila ndalaŋ o Intanɛtiiyo choo, nduyɛ ma poonyiaa sɔɔŋ chɔm yiyaŋnda ndala iwana chieeya laŋ ndo. Kɛlɛŋgaa a sɔla wɔ sila o kunda leKilisiɔŋndo niŋ le haki wɔɔŋ te, kɛ taamasi wɔɔŋ ndaa nɔla mbo piiliaŋ puaapiliaa a ndepiliaa ndaa cho kindiŋndo le waa teŋgeŋ a chieeŋndo hoo wo.—Nuawɔ Pitɛ Tasoo 2:​11, 12. *

Chɛl le mi wanaa cho nyɛkɛndɛi o kumbu Chɛhowaa choo le wa nyindu num le sɔɔŋ tosaa le

14. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le chaŋyɛi teŋgeŋ naŋ nɔ a Chɛhowa ve mandaa?

14 Nyɛm cho o chieeŋndo hoo niŋndoŋ kpou, ŋ bɛɛndiaŋ le miŋ handu kɔllo o “yeemaŋ cho o wana chieeyɛi wɔɔŋnde hei niŋ ndoŋ, a nyɛm waŋnda cha ma luɛi lehɔl o muŋ ndoŋ, a nyɛ o nyɛ waŋnda kialu yoŋgaa a muŋ.” (Chɔŋ Tasoo 2:​16) Le Chɛhowa naŋ cho ni, lelaŋ, ŋ cho teŋgeŋ. Miŋ “mal kaalaŋ la simul suɛi Mɛlɛkɛi laŋ, nduyɛ, mi ŋ mal kɔl landaŋndo o nyɔɔŋ chieeŋ naŋ.” Vɛlɛ miŋ pɛɛku le “mi ŋ wa wanaa kɛsiŋ lebɛɛ, mi ŋ wa sakpo nduyɛ, mi ŋ nɔ kaala Mɛlɛka hɛnaŋ maa ŋ tosa o chieeŋndo hoo choo laŋ.” (Taitɔɔ 2:​12) Yoomu naa kpou, kɔ bii a mɛɛ naŋ suaa yɛ, nyɛ naŋ dia wo a o naŋ kollo, mɛɛ naŋ chuɛɛnuŋ yɛ, a wali naa, nɔ mbo chɔm wana o wana maa le Chɛhowa naŋ cho ni.—Nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Tasoo 10:​31, 32.

Ŋ “KAALIAŊ VELLAA VELLE A KƆL KPOU”

15. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosal Kilisiɔŋaa cheleŋnda kɛndɛi nduyɛ miŋ chɔm nda kaalaa?

15 Mɛɛ naŋ bii puaapiliaa a ndepiliaa naa yɛ chɔm ni maa ŋ che chaŋyɛi nɛi a Chɛhowa nyɛ sɔvɛ. Nda bɛɛ, mɛɛ Chɛhowa nɔ naa yɛ o nɔ nda ni. Te ŋ loonuŋ pɛ hei, ŋ cho nda lɔɔlɔɔ wa kɛndɛi tosallo nduyɛ miŋ chɔm nda kaalaa. (Tɛsaloniaŋ Tasoo 5:​15) Vɛɛ hei cho yɛ i sɔvɛ? Mi Chiisu dimul tol kɔɔliaa nduaa aa, “Te la kaaliaŋ vellaa velle pɛ, o koŋ, wana o wana sina dɔɔ maa buɛiyaa niaa nya cho ni.”—Chɔŋ 13:​35.

16. Vɛɛ Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ la mala yɛ naa le sinaa mɛɛ kpɛ Chɛhowa kaala wanaa nduaa yɛ?

16 Taamaselii cho o Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ niŋndo mala naa le biyɔɔ bila mɛɛ naŋ nɔ miŋ bii acheleŋnda o kundaa niŋ yɛ. O maaŋ Chɛhowaa niŋ, nyɛm laandoŋ wa loŋ, ŋ ndaa soliŋ kpeku le Mɛlɛka piɛiyo kinɛi yoŋ. Mi Sawala laŋ la tɛɛsiaa ndi walaŋ mɛɛ Livaiya ndaa nɔ ma bii nyɛm laanduŋ muŋ yɛ. Nduyɛ te wana ndoo tul nɛila chɔmaalaŋ ndaŋ kɔɔli le, ndaa nɔ ma dii ndu. (Nɔmbaa 1:​50, 51) Te Chɛhowa ndoo buulaŋ pɛ tau le mi waŋnda ndaa bii nyɛm laanduŋ ndaa soliŋ muŋ kpeku le ndu piɛiyo wo nyɛkɛndɛi pɛ, ɔɔ niŋ wanaa yɔŋguŋ o ndu lo nduyɛ ma wa ndu lo lechoo wo chɔmndo wa! Mɛlɛka tosa miŋ sina mɛɛ naŋ cho a sɔvɛ ndu o hɔl lɛ. O dimi aa, ‘Wana o wana pilaŋ nya pɛ, mɛɛ a pilaŋ ya tana.’—Sɛkalaya 2:​8.

Mi Chɛhowa sina te ŋ wa pɛ wanaa ikɛndɛ a wanaa malaa haki

17. Le yɛɛ Chɛhowa cho yɛ ‘nilaŋ yaŋɔɔ’?

17 Mi Malakai dimi maa Chɛhowa cho ‘nilaŋ yaŋɔɔ’ le sinaa mɛɛ wanaa nduaa cho biyaŋndo vellaa velle yɛ. (Malakai 3:​16) Chɛhowa “sina wanaa cho wanaa nduaa wa.” (Timoti Diiŋ Ndɔɔ 2:​19) O sina sɔɔŋ naŋ tosa woŋ a sɔɔŋ naŋ dimi woŋ kpou. (Hibuluiya 4:​13) Te ŋ ve wanaa ikɛndɛ o puaapiliaa a ndepiliaa naa lo le, mi Chɛhowa sina. Kɛ ŋ nɔ vɛlɛ laalaŋndo kɛsɛ maa mi Chɛhowa sina te ŋ wa pɛ wanaa ikɛndɛ a wanaa malaa haki.—Hibuluiya 13:​16; Pitɛ Tasoo 4:​8, 9.

“MƐLƐKA YAAWƐƐ O KƐƐ WANAA NDUAA LE”

18. Vɛɛ naŋ mel lɛ Chɛhowa balikaa le mɛɛ o hɛli naa le waa wanaa nduaa yɛ?

18 Ŋ yeema miŋ chɔm Chɛhowa mɛɛ kpɛ naŋ nɔ balika melaa le waa wanaa nduaa yɛ. Ŋ sina maa kɛɛsiaa taasioo kɛsɛ naŋ tosa le yoomula naalaŋ yɔŋgoo o ndu lo ni. Mi che bɛɛ ŋ cho ‘wanaa wɔɔŋnda . . . tɛɛŋ,’ kɛ ŋ tiuba miŋ wa wanaa wana nɔla ma ‘bii tɛɛ le isɔɔ o isɔɔ le wa.’ Nduyɛ ŋ nɔla miŋ wa diondɔɔ “mɛɛ looŋ diandu nuaa o halaa niŋ . . . yɛ.” (Filipiaŋnda 2:​15) Lelaŋ, ŋ nɔ kɔl sikpaa le kpakpalaa nyɛ o nyɛ Chɛhowa tul leyɛ. (Chemisi 4:​7) Nduyɛ ŋ cho puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa chɔmndo, vɛlɛ miŋ wa nda bɛɛleŋ kioo kanifuule, nda bɛɛ Chɛhowa nɔ nda ni.—Luomaŋnda 12:​10.

19. Vɛɛ Chɛhowa fanda yɛ wanaa cho le ndu wa?

19 Baabuiyo dimi aa, “Mɛlɛka Yaawɛɛ o kɛɛ wanaa nduaa le.” (Sam 94:​14) Hei cho suɛi naŋ tiindaŋ. Mɛɛ mɛɛ sɔɔŋ wa, Chɛhowa cho wa a naa latulu. O yɔŋ bɛɛ miŋ vi, Chɛhowa puɛɛnuŋ naa le. (Luomaŋnda 8:​38, 39) “Te ŋ wa yoomu pɛ, mɛɛ ŋ cho yoomu le Masanɔɔ Mɛlɛka. Nduyɛ, te ŋ vi pɛ, mɛɛ ŋ vi le Masanɔɔ Mɛlɛka. Lelaŋ, ŋ wa yoomu, kɛlɛŋgaa ŋ wu, Masanɔɔ Mɛlɛka nɔ naa ni.” (Luomaŋnda 14:​8) Ŋ cho lehɔl o nɛi, le boondii Chɛhowa cho chaaŋaa nduaa chɔm lo lechoo wo o ndu lo, kɛ ma wu wa miŋgi yoomu wo. (Maatiu 22:​32) Nduyɛ suŋ suŋ bɛɛ, ŋ cho nyɛm kɛndɛŋ Finya naa ke naa woŋ tueiyɔɔ yeela. Baabuiyo dimi maa, “lelɛŋ o lelɛŋ le chɛl Mɛlɛka Yaawɛɛ maa Mɛlɛka nda nda sooluu wo pɛ, lɛŋnde leŋ le pɛl tɔnɔɔ, nduyɛ wanaa o chua maa wanaa ndɔ wa a pɛl tɔnɔɔ.”—Sam 33:​12.

[Tɛɛsiaa amatou]

^ pɛl. 13 Sɔɔŋ 11 (NW): “Chaaŋaa niaa kaalaa, la sinapɛŋgu maa mialla nya cho chieeŋ nanuŋ ni. Nduyɛ la hiou lachi a yeemaŋ ŋwana chieeyaŋ kpakpalaa, ŋ cho nya chɔulabaa woŋ.”