Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 44

Yɛɛ Kaala Chɛhowa Cho le Teleŋ o Teleŋndo Sim Yɛ le Num?

Yɛɛ Kaala Chɛhowa Cho le Teleŋ o Teleŋndo Sim Yɛ le Num?

“Kaala [Chɛhowa] cho le teleŋ o teleŋ ndo, cho le fɛɛŋ a fɛɛŋ.”​—SAM 136:​1.

CHONDII 108 Kaala Lo Lechoo Mɛlɛkaa

SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊ *

1. Yɛɛ Chɛhowa dɛɛniaa yɛ naa kpou le miŋ tosa?

CHƐHOWA che bɔɔ kaala cho le teleŋ o teleŋndo ɔɔ kaala kpeekpeiyo nyɛ sɔvɛ. (Hoosi. 6:​6) Nduyɛ o yeema mi buɛiyaa nduaa che suliŋndo hoo, mɛɛ o che ndu yɛ. Sanaa a Makal wana ndoo suaa le ndu wo, mbo dɛɛniaa naa kpou maa ŋ nɔ miŋ chɔm “kaala kpeekpeiyo le teleŋ o teleŋ.” (Makal 6:​8) Kɛ le miŋ tosa hei, ŋ nɔ fɛŋ miŋ sina nyɛ kaala cho le teleŋ o teleŋndo simndo.

2. Yɛɛ cho yɛ kaala cho le teleŋ o teleŋndo?

2 Yɛɛ cho yɛ kaala cho le teleŋ o teleŋndo? Diomndaŋ ndaŋ ‘kaala cho le teleŋ o teleŋndo,’ la cho le bɛmbɔɔ 230 o New World Translation of the Holy Scriptures niŋ. Yɛɛ la sim yɛ? La sim maa, waŋndo kaalaa teleŋ o teleŋ, vɛlɛ a ndu waa ikɛi mɛɛ mɛɛ sɔɔŋ wa. Teleŋnda bɔɔbɔɔ mi Baabuiyo soliŋ diomndaŋ ndaŋ kpeku le chɔmndo kaala Chɛhowa nɔ le waŋnda chieeya wo. Kɛ lepum mbo wa vɛlɛ le kaala waŋnda chieeya chɔmnaŋ vellaa velle wo. Chɛhowa kɛsul naa tamasi kɛndɛ kɛndɔɔ ni te o hiŋ pɛ a kaala waa nuaa chɔmndo. O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho yaasiaa mɛɛ Chɛhowa chɔm waŋnda chieeya kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo yɛ. Nduyɛ o buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho yaasiaa mɛɛ naŋ tual tamasi ndɔɔ kɔɔli le acheleŋnda kaala waa nuaa chɔmndo yɛ.

CHƐHOWA KƐSUL NAA TAMASI KƐNDƐ KƐNDƆƆ NI LE KAALA CHO LE TELEŊ O TELEŊNDO CHƆMNDO

3. Yɛɛ Chɛhowa dimullɛ Muuse a ndupila okɔɔ?

3 Mɛɛ Isɔluɛiya fula Ichipi, teleŋ biŋgi okoŋ kɔɔli, mi Chɛhowa chɔɔmuŋ ndupila o Muuse lo le ndu diola ndɔlaŋ vɛlɛ a suliŋnda ndɔlaŋ chɔmndo. Mbo dimul ndu aa: “Ya cho Mɛlɛka Yaawɛɛ ni, ya cho Mɛlɛka Yaawɛɛ ni. Ya cho Mɛlɛka nɔ nyiɛɛye, nduyɛ mi mala wanaa niaa wo ni. I cho wana dɔɔnuŋ tumbe chɔ chɔ le. Le teleŋ o teleŋ kaalaa ya I kaala wanaa niaa a kɔllo kpou ni, nduyɛ mi wa sakpo a nda. Waŋnda waalaŋ o waalaŋ niŋ, nda ya I hiau lachi a kaala ni cho le teleŋ o teleŋndo chɔmndo ni. Nduyɛ, mi I mal nda le dɛnɛ wɔɔŋ o dɛnɛ wɔɔŋ nda tosa, a sɔɔŋ wɔɔŋ nda tosa woŋ.” (Ɛsɔ. 34:​6, 7) A diomndaŋ ndaŋ, mi Chɛhowa chɔm Muuse nyɛ sɔvɛ sɔvɛ cho a kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo okɔɔ. Yɛɛ cho yɛ koŋ?

4-5. (a) Vɛɛ Chɛhowa tɛɛsiaa yɛ ndupila? (b) Nyunala kuɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa?

4 Chɛhowa dimi ko naa maa o nɔ kaala cho le teleŋ o teleŋndo le, kɛ mbo dimi vɛlɛ maa ‘wana kaala waŋnda chieeya tau wo’ o cho ni. Nduyɛ diomndaŋ ndaŋ la cho tau o New World Translation of the Holy Scriptures niŋ. (Nɔm. 14:​18; Nɛhi. 9:​17; Sam 86:​15; 103:​8; Chowɛɛ 2:​13; Chona 4:​2) Kɛ a Chɛhowa okɔɔ kinɛi la soo ni, o cho a waŋnda chieeya okɔɔ le. I cho bɔɔ suɛi sɔvɛ le chɔɔ mɛɛ Chɛhowa tɛɛsiaa ndupila lepum o nɛi waa nuaa choo yɛ. I cho kpendekele maa, suliŋndo hoo cho o sɔvɛ ndu o hɔl. * Lelaŋ pɛŋ Masaa Deeve dimi o sindɔɔ niŋ ni aa: ‘Oo Mɛlɛka Yaawɛɛ, kaala num cho le teleŋ o teleŋ ndo, o cho maa chɔŋ lɛŋ hel o hala di. Oo Mɛlɛka, kaala num cho le teleŋ o teleŋ ndo cho o sɔvɛ, nduyɛ chuauwaa ŋ waŋnda chiee kpou, o wundule numndeŋ bɛŋgu nda viaŋnuŋ le malaa sɔlaa ni.’ (Sam 36:​5, 7) Baa ŋ che pa kaala Mɛlɛka cho le teleŋ o teleŋndo o sɔvɛ mɛɛ Deeve ndoo che ndu yɛ?

5 Ŋ yaasiaŋndɔ nyunalaŋ la tiɔɔŋ le miŋ chɔɔlu bila biyɔɔ nyɛ kaala Mɛlɛka cho le teleŋ o teleŋndo simndo. Laŋ la cho ni: Nɛɛ waa Chɛhowa chɔm yɛ kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo? Nduyɛ tɔnɔ yɛɛ naŋ sɔla yɛ te Chɛhowa chɔm naa ndu pɛ?

NƐƐ WAA CHƐHOWA CHƆM YƐ KAALA NDƆ CHO LE TELEŊ O TELEŊNDO?

6. Nɛɛ waa Chɛhowa chɔm yɛ kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo?

6 Nɛɛ waa Chɛhowa chɔm yɛ kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo? Baabuiyo chɔm maa ŋ tiuba miŋ kaala nyɔɔŋ tau mɛɛ “wali yondoo,” “kɔl kaloo,” “kɔl kɛndɛ chieeŋndo” a “waa sakpo” cho nuaa yɛ. (2 Kolo. 26:​10; Pulɔ. 12:​1; 21:​17; Sam 99:​4) Mi che bɛɛ miŋ kaala nyɔɔŋ muŋ, kɛ ŋ chɔm muŋ kaala cho le teleŋ o teleŋndo le. Chɛhowa a waŋnda chieeya kinɛi naŋ chɔm ndu ni. Nduyɛ, Chɛhowa bɛɛ o cho waŋnda kpou le o chɔm kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo le. Wanaa nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a ndu wa kinɛi o chɔm kaala waa nuaa ni, nduyɛ mbo chɔm nda lo lechoo wo. O nɔ tuu kɛndɔɔ le nda. Lelaŋ, fɛɛŋ bɛɛ o kɛɛ nda kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo chɔmndo le.

Chɛhowa ke waŋnda chieeya kpou nyɛm kɛndɛ kɛndɔŋ tau, hali wanaa cho ndu bɛɛ piɛi le wa (Tofa pɛl 7) *

7. Vɛɛ Chɛhowa chɔm yɛ niŋ waŋnda chieeya kpou kaalaa?

7 Chɛhowa chɔm niŋ waŋnda chieeya kpou kaala ndɔɔ. Mi Chiisu dimul Nikodimɔɔ teleŋ pilɛ aa: “Le mɛɛ Mɛlɛka kaala [waŋnda chieeya] tau yɛ, mbo yɔŋgu Po ndɔ pilɔɔ kpe. Nduyɛ wana o wana dɔu laalaŋndo o ndu niŋ pɛ, o cho tambii sɔla le, kɛ o cho yoomu fafɛɛŋndo sɔla.”—Chɔŋ 3:​1, 16; Maa. 5:​44, 45.

A mɛɛ Masaa Deeve nda Daaniɛɛ wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo dimi yɛ, mi Chɛhowa chɔm wanaa sina ndu, ma nɔ siooŋii nduɛi, ma kaala ndu, nduyɛ ma wa sawala ndɔlaŋ diikɔŋndo wa kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo? (Tofa pɛl 8-9)

8-9. (a) Le yɛɛ Chɛhowa chɔm yɛ buɛiyaa nduaa kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ niŋ hunɔɔ yaasiaa?

8 A mɛɛ naŋ dimi suŋ yɛ, wanaa nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a Chɛhowa wa kinɛi o chɔm kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo ni. Ŋ nɔla miŋ che hei kpendekele te ŋ tofa pɛ nyɛ Masaa Deeve, a Daaniɛɛ wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo dimi wo. Le tamaseliiyo mi Deeve dimi aa: “Hiou lachi a wanaa [sina num nda, NWT] kaalaa maa paandu.” Mbo chɔɔlu vɛlɛ dimi aa: “Wanaa nɔ siooŋii Mɛlɛka Yaawɛɛ ve wa, kaala Mɛlɛka Yaawɛɛ cho le teleŋ o teleŋ ndo, ndu o kaala nda le fɛɛŋ a fɛɛŋ ni.” Mi Daaniɛɛ bɛɛ dimi aa: “Oo Masanɔɔ Mɛlɛka, . . . wanaa kaala num, ma chua sawala numndaŋ nda, teleŋ o teleŋ kaalaa ŋ chɔm nda ni.” (Sam 36:​10; 103:​17-18; Daan. 9:​4) A mɛɛ naŋ che o bolii Baabuiye hei niŋ yɛ, mi Chɛhowa chɔm buɛiyaa nduaa kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo kanifuule a sina ndu, a nɔ siooŋii nduɛi, a kaala ndu, nduyɛ ma diikuŋ sawala ndɔlaŋ. A tonya, wanaa cho Chɛhowa piɛiyo o nɛi tonyaa choo wa kinɛi o chɔm kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo ni.

9 Tuupa miŋ kandu Chɛhowa piɛiyo, mbo chɔm naa kaala o chɔm waŋnda chieeya kpou wo. (Sam 104:​14) Kɛ le mɛɛ naŋ cho niŋ ndu piɛiyo o nɛi tonyaa choo yɛ, miŋ sɔla tɔnɔɔ tau o kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo niŋ. Nduyɛ pɛŋ, mi Chɛhowa ke naa tiindaŋndo aa: ‘Kaala ya I nɔ le nya wo, I feŋaŋ lechoo le.’ (Aisaya 54:​10) Mi Deeve cha kɛsɛ o nyɛ yɔŋnuŋ ndu wo niŋ maa, mi “Mɛlɛka Yaawɛɛ o hɛli wanaa cho sakpo wa le ma wa wanaa ndɔ.” (Sam 4:​3) Yɛɛ hei nyindu yɛ naa le tosaa? Mi wana ŋchondoo dimi aa: “Wana o wana nɔ taasioo pɛ, mbɔ maa o loonuŋ a sɔɔŋ muŋ okɔɔ, nduyɛ mbo wa yiyaŋndo a kaala cho le teleŋ o teleŋ ndo, o Mɛlɛka Yaawɛɛ o chɔm wanaa nduaa wo.” (Sam 107:​43) A hei o kɔl, ŋ yaasiaŋndɔ nɛilaŋ la yaa la buɛiyaa Chɛhowaa sɔla tɔnɔɔ o kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo niŋndo.

VƐƐ NAŊ SƆLA YƐ TƆNƆƆ O KAALA CHƐHOWA CHO LE TELEŊ O TELEŊNDO NIŊ?

Mi Chɛhowa tosal wanaa piɛi ndu wa sɔɔŋ kɛndɛŋ cheleŋ (Tofa pɛl 10-16) *

10. Tɔnɔla kuɛɛ naŋ sɔla yɛ le sinaa maa kaala Mɛlɛkaa cho le teleŋ o teleŋ? (Sam 31:​7)

10 Kaala Mɛlɛka cho le teleŋ o teleŋndo cho le fɛɛŋ a fɛɛŋ. Diomndaŋ ndaŋ la cho bɛmbɔɔ 26 o Sam 136 niŋ. O suɛi tase niŋ, mi Baabuiyo dimi aa: “La mel Mɛlɛka Yaawɛɛ balikaa, kani fondole, o cho wana kɛndɛ. Kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋ ndo, cho le fɛɛŋ a fɛɛŋ.” (Sam 136:​1) Mi wana poonyiaa bolle Baabuileŋ ndeŋ ndo poonyiaa diomnda pilɛ laŋ ndaŋ kpe o sɔɔŋ 2 haaa 26 niŋ. Te ŋ veelu pɛ diomndaŋ o bolle Baabuileŋ ndeŋ niŋ, miŋ che kpendekele mɛɛ Chɛhowa chɔm kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo yɛ. Diomndaŋ ndaŋ “kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo cho le fɛɛŋ a fɛɛŋ,” ke naa tiindaŋndo maa kaala Mɛlɛka nɔ le buɛiyaa nduaa wo siŋgaŋ te. I cho suɛi kɔl dɛɛniaa le sinaa maa Chɛhowa keleŋa buɛiyaa nduaa kaalaa kiɔɔ chɔmndo le. Te o kandu pɛ wana cho ndu piɛiyo o laalaŋndo cho wo kaalaa chɔmndo, o mel ndu le taama taama o teleŋ dɛnɛpalaa niŋ. Vɛɛ naŋ sɔla yɛ tɔnɔɔ o hei niŋ? Sinaa maa Chɛhowa mel naa le tosa miŋ wa a kɔl kɛndɛ, miŋ nɔ yoomuaŋ le sɔɔŋ palaŋ komal naa woŋ biuwɔŋndo, nduyɛ miŋ hiou lachi a kɔlaŋ o nɛi yoomoo choo.—Nuawɔ Sam 31:​7.

11. A mɛɛ Sam 86:​5 dimi yɛ, yɛɛ nyindu yɛ Chɛhowa le mbo mal naa haki?

11 Mi kaala Mɛlɛka cho le teleŋ o teleŋndo nyindu ndu le mbo mal naa haki. Te Chɛhowa che pɛ maa wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wo mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo, nduyɛ mbo mulul ndu kɔɔ, mi kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo nyindu ndu le mbo mal ndu haki. Mi Deeve poonyiaa a Chɛhowa okɔɔ aa: “Mbo tusi naa nyɛ palaa choo le yɔŋnda naala wɔɔŋndaŋ, nduyɛ a sɔɔŋ wɔɔŋ naŋ tosa woŋ, kɛ nyɛ paala koŋ o fuuluu a yɔŋ wɔɔŋ naŋ tosa wo le.” (Sam 103:​8-11) Mi Deeve cha o nyɛ yɔŋnuŋ ndu wo niŋ maa miŋ tambu kɔl tau, te kɔl iyama naa wa naa pɛ paaliaŋndo le haki naŋ tosa wo. Kɛ mbo pɛɛku maa Chɛhowa cho o bɛɛndiaŋ le naa malɔɔ le yɔŋnda naala wɔɔŋndaŋ. Yɛɛ nyindu yɛ Chɛhowa le mbo mal naa haki? Muli nyunaa hoo cho o Sam 86:​5 niŋ. (Nuawɔ.) Mi Deeve dimi o piɛile ndɔleŋ niŋ maa, mi Chɛhowa mal wanaa nyuna ndu le malɔɔ hakioo wa haki kanifuule, kaalaa o chɔm nda teleŋ o teleŋ ni.

12-13. Yɛɛ mala yɛ naa te ŋ wa pɛ a kɔl tambɛiyo le hakila naŋ tosa o paandoo niŋndaŋ?

12 I wa bɔɔ suɛi kɛndɛ le miŋ bii mɔnɛi te ŋ tosa pɛ haki wɔɔŋ wɔɔŋndo. Hei mala naa le miŋ nyuna le malɔɔ hakioo, nduyɛ miŋ siŋga kaala naalaŋ. Kɛ, mi buɛiyaa Chɛhowaa apum hiouwɔ lachi a kɔllo tambei le hakila nda tosa o paandoo niŋndaŋ. Ma hiou lachi a yiyaŋndo maa Chɛhowa mel nda haki le, mi che bɛɛ a siŋga niŋ kaala ndalaŋ. Te lende ŋ cho yiyaŋndo ni, mɛɛ sina maa mi kaala Mɛlɛka cho le teleŋ o teleŋndo nyindu ndu le buɛiyaa nduaa malɔɔ haki.

13 Tɔnɔ yɛɛ naŋ sɔla yɛ o hei niŋ? Mi che bɛɛ wanaa lahakiaa naŋ cho ni, kɛ ŋ tiuba miŋ piɛi Chɛhowa a kɔl kɛndɛ, nduyɛ miŋ nɔ kɔl iyama walaŋndo. Hei cho tonya kanifuule, “kooma Chiisu Po ndɔ waŋ ma wɔɔsuu hakila naalaŋ kpou ni.” (1 Chɔŋ 1:​7) Te o yɔŋ pɛ maa a cho a kɔl tambɛiyo le hakila ŋ tosa o paandoo niŋndaŋ, mɛɛ loonuŋ maa Chɛhowa cho o bɛɛndiaŋ nduyɛ o nɔ yeemɛi le wanaa mal yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ nda malɔɔ haki. Tofawɔ mɛɛ Deeve tuu hei yɛ. Mbo poonyiaa aa: “Mɛɛ halaa o cho nuaa landaŋ a chieeŋndo yɛ, lende kaala Mɛlɛka cho le teleŋ o teleŋ ndo, o cho o bɛndu le wanaa sooluu ndu wa ni. Mɛɛ ba paaleŋ le chaŋndo le cho nuaa landaŋ a ba le dello yɛ, lende Mɛlɛka faŋa yɔŋnda naala wɔɔŋndaŋ naa kuee ni, mbo kuɛ a laŋ pɔɔli.” (Sam 103:​11, 12) A tonya, Chɛhowa cho o bɛɛndiaŋ le naa ‘malɔɔ le nyɛ o nyɛ naŋ tosa.’—Aisaya 55:​7.

14. Mi kaala Mɛlɛka cho le teleŋ o teleŋndo manda naa. Vɛɛ Deeve tuu yɛ hei?

14 Mi kaala Mɛlɛka cho le teleŋ o teleŋndo manda naa o ndu piɛiyo niŋ. Mɛɛ Deeve wa piɛileŋ o Chɛhowa lo, mbo dimi aa: “Num cho naa niaa ya I viaŋnuŋ nda ni. Te kpundɔɔ hiŋ pɛ num manda ya ni. Te a baŋa yɛ ya pɛ, I chondu choo choo a kɔl kɛndɛ. . . . Wanaa dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka Yaawɛɛ niŋ nda, o kaala nda tau tau, nduyɛ o cho nda manda nyɛ yɔnuŋ nda le.” (Sam 32:​7, 10) Mɛɛ kpaki kala kalaa wa chioo o balaa wo manda wanaa wa o chiee koŋ niŋnda yɛ, lende kaala Chɛhowa cho le teleŋ o teleŋndo manda naa ni, ŋ wou laba o sɔɔŋ tɛɛmbuu chaŋyɛi naŋ nɔ a ndu ve niŋ te. Le handɔɔ lechoo, mi kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo nyindu ndu le naa sɔɔŋguuwo ndu ikɛi.—Chɛlui. 31:​3.

15. Vɛɛ kaala Chɛhowa cho le teleŋ o teleŋndo cho yɛ maa saasa kala kalaa a pou kpoowa bɛndoo?

15 Mi Deeve soliŋ vɛlɛ tamaselii cheleŋ kpeku le chɔmndo mɛɛ Mɛlɛka cho wanaa nduaa mandaa yɛ. Mbo poonyiaa aa: “Num cho wana manda ya wo ni Mɛlɛka. Kaala ŋ kaala ya wo o cho o bɔɔ.” Mbo chɔɔlu vɛlɛ dimi aa: “Ndu cho pou bɛndu ya I viaŋnuŋ lebɛŋgu le ya mandaa wo ni. Ndu cho saasa kala balu ya wo ni, wana chiindiaa ya wo. Ndu cho pou kpoowa bɛndu ya I viaŋnuŋ lebɛŋgu nyɛ o nyɛ yɔnuŋ ya le wo ni.” (Sam 59:​17; 144:​2) Le yɛɛ Deeve tuu yɛ kaala Chɛhowa cho le teleŋ o teleŋndo a pou kpoowa bɛndoo vɛlɛ a saasa kala kalaa? Ba o ba naŋ wa, te ŋ wa pɛ Chɛhowa piɛiyo o laalaŋndo choo, mbo manda naa ŋ luei laba o sɔɔŋ tɛɛmbuu chaŋyɛi naŋ nɔ a ndu ve niŋ te. Sam 91 soo vɛlɛ a hei okɔɔ. Le dimi aa: ‘I cho Mɛlɛka Yaawɛɛ dimul aa, num cho wana chiɔu yoomu nuu, nduyɛ ma manda ya wo ni.’ (Sam 91:​1-3, 9, 14) Mi Muuse bɛɛ suaa a mɛɛ Chɛhowa manda naa yɛ okɔɔ. (Sam 90:​1) Teleŋ biŋgi tuupa mbo sɔla piɔmndo, mbo chɔm vɛlɛ tamaselii cheleŋ, le chɔmndo mɛɛ Chɛhowa manda wanaa nduaa yɛ. Mbo poonyiaa aa: “Mɛlɛka cho yoomu le fɛɛŋ a fɛɛŋndo, ndu cho naa nya viaŋnuŋ le yoomula nyalaŋ chiindiaa wa ni, ndu cho nya mandaa mɛɛ kala chuaa o bii nuaa chua ndɔɔ o balaŋ choo mbo wa ndu dɛɛniaa yɛ ni.” (Ditɔnɔ. 33:​27) Yɛɛ tamasi Muuse soliŋ hoo kpeku wo pɛɛku yɛ naa a Chɛhowa okɔɔ?

16. Tɔnɔla tiɔɔŋ nda kuɛɛ naŋ sɔla yɛ le sinaa maa ŋ nɔla miŋ tiindaŋ Chɛhowa teleŋ o teleŋ le naa malaa? (Sam 136:​23)

16 Te ŋ nɔ pɛ tiindaŋndo maa Chɛhowa cho wana manda naa wo ni, mi keŋ tosa miŋ sinaŋ nyɛkɛndɛi. Kɛ lepum miŋ tambu kɔl tau. Yɛɛ Chɛhowa tosallɛ naa o teleŋnda waa lende niŋ? (Nuawɔ Sam 136:​23.) Mbo manda naa mɛɛ kala chuaa o bii naa chua ndɔɔ o balaŋ choo le ndu dɛɛniaa yɛ, nduyɛ mbo mala naa. (Sam 28:​9; 94:​18) Vɛɛ naŋ sɔla yɛ tɔnɔɔ o hei niŋ? Sinaa maa ŋ nɔla miŋ tiindaŋ Chɛhowa teleŋ o teleŋ le naa malaa, chuu naa tɔnɔlaŋ la tiɔɔŋ. O tasoo, ba o ba naŋ wa, ŋ sina maa Chɛhowa cho naa manda. O diiŋ ndɔɔ, Finya naa kaalaa cho o choo choo niŋndo buulaŋ tau le naa.

Ŋ NƆ LAALAŊNDO MAA MƐLƐKA CHO HIOUWƆƆ LACHI A NAA KAALA NDƆ CHO LE TELEŊ O TELEŊNDO CHƆMNDO

17. Tiindaŋ yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ nɔ? (Sam 33:​18-22)

17 A mɛɛ naŋ pɛɛku niŋ o buŋgɛi hei niŋ yɛ, ŋ nɔ laalaŋndo maa te sɔɔŋ palaŋ komal naa pɛ, mi Chɛhowa mala naa miŋ hiou lachi a chaŋyɛi kɛndɛi nɔɔ a ndu. (2 Kɔliŋ. 4:​7-9) Mi Chɛluimaya wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo dimi aa: “Mɛlɛka Yaawɛɛ kaala ndɔɔ, kaala cho le fɛɛŋ a fɛɛŋ ndo o cho ni. Nduyɛ nyɛiyii nduɛi i cho le fɛɛŋ a fɛɛŋ.” (Chaŋ. 3:​22) Ŋ nɔ miŋ nɔ tiindaŋndo maa Chɛhowa cho naa kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo chɔm kanifuule, a mɛɛ wana ŋchondoo dimi yɛ, “hɔlte [ndɔleŋ] le cho wanaa nɔ siooŋii nduɛi ya choo. Wanaa tiindaŋ kaala teleŋ o teleŋ o kaala ŋwaŋnda chiee wo wa, hɔlte ndɔ leŋ le cho nda choo.”—Nuawɔ Sam 33:​18-22.

18-19. (a) Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kɛsiŋ o kɔl? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

18 Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kɛsiŋ o kɔl? Tuupa miŋ kandu Chɛhowa piɛiyo, mbo chɔm naa kaala o chɔm waŋnda chieeya kpou wo. Kɛ mɛɛ naŋ kandu ndu piɛiyo, miŋ kandu tɔnɔɔ sɔlaa o kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo niŋ, nduyɛ mi kaala ndɔɔ hoo nyindu ndu le naa mandaa mɛɛ kala chuaa bii nuaa chua ndɔɔ o balaŋ choo mbo wa ndu dɛɛniaa yɛ. O cho wa lɔɔlɔɔ naa malaa le miŋ sɔɔŋguu ndu ikɛi kpɛɛluŋ. Nduyɛ o cho tosa mi sabu o nɔ le naa wo peeluŋ. O yeema naa miŋ wa o chaŋyɛi niŋ a ndu le fɛɛŋ a fɛɛŋ. (Sam 46:​1, 2, 7) Lelaŋ mɛɛ mɛɛ tɔɔndaŋ ndaŋ la komal naa, Chɛhowa cho naa yoomuaŋ luei le laŋ biuwɔŋndo, nduyɛ miŋ lo o laalaŋ naa choo.

19 Ŋ che o buŋgɛi hei niŋ mɛɛ Chɛhowa chɔm buɛiyaa nduaa kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo yɛ. Nduyɛ naa bɛɛ, o yeema naa miŋ chɔm chaaŋaa naa kaala cho le teleŋ o teleŋndo. Vɛɛ naŋ tosa yɛ hei? Ŋ cho pɛɛku a hei okɔɔ o buŋgɛi cho lachi ve niŋ.

CHONDII 136 “Chɛhowa Cho Num Dɛnɛ Kɛndɔɔ Tosal”

^ pɛl. 5 Yɛɛ cho yɛ kaala cho le teleŋ o teleŋndo? Nɛɛ waa Chɛhowa chɔm yɛ ndu? Nduyɛ vɛɛ wanaa o chɔm ndu wa sɔla yɛ tɔnɔɔ o ndu niŋ? O buŋgɛi hei niŋ a i cho lachi ve, ŋ cho yaasiaa a suliŋ sɔvɛ sɔviɔɔ hoo okɔɔ.

^ pɛl. 4 Diomndaŋ ndaŋ Mɛlɛka kaala waŋnda chieeya tau cho vɛlɛ o bolii Baabui cheleŋ niŋ o New World Translation of the Holy Scriptures niŋ.—Tofa Nɛhimaya 13:​22; a Chaŋ Imɔnɛ Chɛluimaya Wo 3:​32.

^ pɛl. 54 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Mi Chɛhowa chɔm kaala ndɔɔ le waŋnda chieeya kpou hali buɛiyaa nduaa bɛɛ. Fotueila cho amaluaŋ ndaŋ la cho chɔmndo mɛɛ Chɛhowa nɔ kaalaa le waŋnda kpou yɛ. Nduyɛ nɛi sɔvɛ o chɔm kaala ndɔɔ le waŋnda kpou wo cho sanaa a sala baŋaa Po ndɔɔ ni.

^ pɛl. 62 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Mi wanaa dɔu tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ a o sala baŋaa niŋnda sɔla tɔnɔɔ o kaala Chɛhowaa niŋ o nɛila cheleŋ choo. Mi che bɛɛ ma sɔla tɔnɔɔ o kaala Chɛhowa nɔ le waŋnda kpou wo niŋ, kɛ fotueila cho amatou laŋ la cho chɔmndo nɛila Chɛhowa chɔm nda kaala ndɔ cho le teleŋ o teleŋndo wo.