Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUNDƐI A NDU OKƆƆ

Kandɔŋndo o Kuɛi Niŋ, Mɛɛlula Kɛndɛlaŋ

Kandɔŋndo o Kuɛi Niŋ, Mɛɛlula Kɛndɛlaŋ

O chiɛi iyɔm ndoo nɔ lumuiyo opilɛ wo niŋ nda velu ya ni, o chiee pɔmbɔɔ diolaŋ Libati, Indiaana, o Amɛlika niŋ. Tuupa ma vialu ya, wanaa velu ya wa ndaa nɔ niŋ poo opilɛ a waŋlaanduaa a ŋiɔɔŋ. Okoŋ kɔɔli, mi kala nuu vialu pɔmbuaa niaa a ŋiɔɔŋ a yema nuu.

Chiɛi iyɔm nda velu ya niŋndo

WƆSIŊ ya wa o sukuu woŋ, siŋgaŋ nda bɔɔ komalla le. Wanaa nya kandu sukuuwo o wɔsi tasoo niŋnda, nya ndaa koni chii ndu o wɔsi mɛɛlaa niŋ ni. Ma sina diola waŋnda tau o chioo niŋ, nduyɛ mi nda bɛɛ sina num.

I wa waŋndo opilɛ o chuauwaa ŋɔmmɛu wa tɛɛŋ, nduyɛ mi pɛɛku le wali ichiɔɔ tosaa teleŋ ya wa feleŋgɔnɔ wo

Chioo Libati wa o balaa silɔ a chiɔɔŋ, nduyɛ nyɛm kpeekpei waŋnda ndaa tual loŋ ndoŋ wa suaŋ ni. Mɛɛ ya I veluŋ, finya nuu wa wallo le wana ndoo tosa wali ichiɔɔ wo. Teleŋ ya wa kpasu wo, mi pɛɛku le kɔlaŋ a maasii nda vaa chiɔɔŋ ndo, a walta ichiɛɛla cheleŋ tosaa.

Finya nuu ve lɛ chua piaandu le. O wa wɔsilaŋ 56 teleŋ ya veluŋ ndo, nduyɛ kala nuu wa wɔsilaŋ 35. Kɛ a koŋ kpou, finya nuu waŋnuŋ kpeŋkpeleŋ nduyɛ o waŋnuŋ kɛndiaa. Ndoo kaala wali kala kalaa, nduyɛ mbo pɛɛku chuauwaa nduaa kpou le mi nda bɛɛ kaala wallo lende. Ndoo sɔla kanii bɔɔle, kɛ mbo nuuvial naa fonda lɔlaa. Nduyɛ mi ndoo ke naa nyɛla chuɛɛnaŋndaŋ a nyɛdiaa tau le dioo. Vɛlɛ mi ndoo chua teleŋndo tau le waa a naa. Finya nuu wa wɔsilaŋ 93 mbo wu. Nduyɛ kala nuu ndoo nɔ wɔsilaŋ 86 mbo wu. Nda ŋiɔɔŋ kpou ve Chɛhowa piɛi le. Kɛ pɔmbɔ nuu opilɛ wa bɛndu kundaa kanduŋ a wɔsi 1972.

WƆSIŊ NIŊ TASOŊ

Kala nuu ndoo kaala bɔɔ kaaŋndeŋ. Mi ndoo kuɛ a naa o kaaŋndeŋ diolaŋ Batisi o paale Kuɛɛndule kɛ kɛ choo. Teleŋ yaa nɔ wɔsilaŋ 12 ndo, mi tuɛi maa waŋnda a yaa cho o Mɛlɛka pilɔɔ niŋ ni. Nduyɛ teleŋ ni tasoo wa koŋ le pɛɛku waa naa tueiyɔɔ ni. Lelaŋ mi nyuna kala nuu aa, “Vɛɛ Chiisu ndupilɛ looku yɛ wa Poo a Finyaa?” I loonuŋ muli ndɔɔ aa, “Po nuu, suɛi kɔndɔfille i cho ni. Ŋ nɔla miŋ bii ndi bila le.” A tonya, suɛi kɔndɔfille kɛsɛ i wa le ya ni. Kɛ I wa niŋ le wɔsilaŋ 14 mi sɔla yiŋɔɔ o pee pɔmbɔ wa o fondaŋ naa wo. Ma mɛɛya ya o mɛŋndaŋ bɛŋgu bɛmbɔɔ le yaa. Mɛɛya tasoo le Finyaa, o diiŋ ndɔɔ le Poo, a o yaa ndɔɔ le nyina diandaa!

1952—Teleŋ ya wa wɔsilaŋ 17 wo, tuupa mi luɛi kunda puaa chɔuwa tɛɛŋ

Teleŋ ya wa niŋ landaŋ o sukuu wo, yaa nɔ chaaŋ ni ndoo tosa chɔulaba la bɔtaa wo. Nduyɛ mbo luei ya balaŋ o chɔulaba la bɔtaa niŋ. Okoŋ, mi kandu pɛɛkoo, nduyɛ mi simnuŋ waŋndo opilɛ le kɔɔna chɔulaba labɔtaa diolaŋ aa “Golden Gloves.” Yaa chiee chɔulabaa tau le. Lelaŋ mɛɛ ya chɔulaba le teleŋ biŋgi, mi mal. Okoŋ kɔɔli, ma veelu ya le waa Puaa Chɔuwaa Amɛlikɛiya opilɛ, nduyɛ ma yɔŋ ya Chamani. Teleŋ ya wa wallo loŋndo, mi wanaa niaa banaa duau ya o sukuu puaa chɔuwa. Kanifuule, ndaa nɔ yiyaŋndo ma i nɔla mi wa simlachinɔ kɛndɛ kɛndɔɔ. Ndaa yeema mi waa po chɔuwo simnuŋ wali ni. Kɛ yaa yeema mi lo o wali koŋ niŋ te. Lelaŋ, mɛɛ ya chii viomɔɔ nda ke ya le wɔsioŋ ŋmuuŋ ndo, mi mal wali puaa chɔuwa o wɔsiŋ 1956 ndoŋ niŋ. Kɛ o viu bɛɛ le mi del vɛlɛ kunda puaa chɔuwaa cheleŋ choo.

1954-1956—Mi chii wɔsilaŋ la tiɔɔŋ o kunda puaa chɔuwaa Amɛlikɛiya tɛɛŋ

YOOMU SƐNƐIYO KANDUŊ

Tuupa mi pɛɛku tonyaa, yaa nɔ yiyaŋ wɔɔŋndo a mɛɛ wana pɔnɔ kpeekpeiyo nɔ mbo wa yɛ. Vidueila yaa nua laŋ, a wanaa ndaa balu ya wa wa ya yiyaŋ koŋ kioo ni. Mi yiyaŋ maa puaa ndaa suaa a Baabuiyo okɔɔ wa ve ŋwaŋ piaandu le. Kɛ mi kandu pɛɛkoo sɔɔŋ pum, ŋ siŋga yoomu nuu wo. Paale pilɛ, mɛɛ ya wa kɔlaŋ a mɔmbil ni siaŋa kɛndɛ kɛndɔɔ o chioo tɛɛŋ, mi waŋ laanduaa a ŋiɔɔŋ heeluŋ la balaŋ le mi hiŋ o nda lo. Yemaa pɔmbuaa nda wa le po chua yema ni chuu ya okɔɔ o nɔɔ niŋndo ni. Seiyaa Chɛhowaa waŋ laanduaa feleŋguaa ŋiɔɔŋaa kaŋ wa ni. Yaa bii niŋ Bandu Mɛŋgɛlaa a “Tiondoo!” nda o ba paandu, kɛ mi yiyaŋ maa Bandu Mɛŋgɛlaa ndoo kendu bɔɔ bila biyɔɔ. Kɛ a teleŋndo hoo niŋ, ma veelu ya le Pɛɛku Bukui Kundaa, bɔŋaŋ pɔmbɔ ndaa bii le Baabuiyo pɛɛkoo a suukaŋndo lechoo o nda lo chiɛɛniŋ ndo. Mi dimul nda maa i cho yiyaŋ a ndi o kɔɔ. Ma mam muɛɛŋ nduyɛ ma nyuna aa, “A chuel naa buŋgɛi?” Mi dimi aa, “I chua buŋgɛi.”

Mi tambu kɔl le buŋgɛi waa lende chuaa, kɛ mi yiyaŋ maa I cho lo o le diom. Lelaŋ ichɔl koŋ, mi kua o bɔŋaŋ koŋ. Mi chuaambuaa nɛŋi ya kɔllo tau. Yaa laalaŋ pɛɛŋ maa lende le nda sina Baabuiyo le! Mi che bɛɛ I wa kɔlaŋ o kaaŋndeŋ naa kala nuu o paale Kuɛɛndule kɛ kɛ choo, kɛ yaa sina tau a Baabuiyo okɔɔ le. Mi yeema kɛsɛ le chɔɔloo sinaa a Baabuiyo okɔɔ. Okoŋ, mi chɛl le pɛɛku Baabuiyo. O sɔɔŋ tase ya pɛɛku woŋ tɛɛŋ wa diola Mɛlɛka Kpou Kpou Wo, Chɛhowa ni. O wɔsiŋ hiou woŋ niŋ, mɛɛ ya nyuna kala nuu a Seiyaa Chɛhowaa okɔɔ, mbo dimi aa, “Aah, fal yuu pilɛ nɔ diolaŋ aa Chɛhowa wo nda cho piɛiyo ni.” Kɛ mi sina maa hɔlta nilaŋ la kumbiŋ!

Mi tosa hiouwɔɔ lachioo chɔ chɔ kanifuule, mi sina maa I saaluŋ tonyaa. A Fuoo, 1957, paŋgoŋ ŋɔmahiɔɔlu chɔŋ a bɔŋaŋ tase ya biiyo, mi sɔla yiŋɔɔ. Mi kaa nuu siŋgaŋ. Nduyɛ I naŋ bɔɔ kɔl a nyɛ Baabuiyo pɛɛku a waa wana pɔnɔ kpeekpeiyo okɔɔ wo. Wana pɔnɔ walaŋndo Chiisu wa ni. Ndoo nɔ yoomuaŋ a kpaayaa mbo hiau wana pɔnɔ kɛ kɛ. Kɛ ndoo luei laba o la sɔŋgɔ niŋ te. Mbo chɛl le ‘ma tosa sɔɔŋ wɔɔŋ bɔɔ bɔɔ a ndu’ a mɛɛ i wa i dimiaŋ yɛ. (Aisaya 53:​2, 7) Mi pɛɛku maa buɛi kpeekpei Chiisoo nɔ mbo “wa wana ikɛndɛ naa wana o wana chua.”—Timoti Diiŋ Ndɔɔ 2:​24.

A wɔsi 1958, mi simnuŋ kɔɔfanɔɔ. O viu bɛɛ le mi mal kɔɔfaleŋ le teleŋ biŋgi. Le sabu yɛɛ? Le mɛɛ yaa kɛɛsiaa le Kololiaa chuaa o nɔɔ niŋ yɛ. Ndu wa waŋndo opilɔɔ o waŋlaanduaa feleŋguaa ndaa veelu ya o Pɛɛku Bukui Kundaa wo ni! I tembu kɔl le kɛɛsiaa ya tosa koŋ ndo le. Naŋɔɔ pila Kololiaa ndoo naŋ ya o hɔl teleŋ koŋ ni, nduyɛ naŋɔɔ pila o naŋ ndɔ ya hau o hɔl ni. Le ya, o cho o sɔvɛ mbo hiau dɛɛmui kɛ kɛ. Nduyɛ I naŋ bɔɔ kɔl mi chua ndu o nɔɔ niŋ! O dimullɔ nya a ndupila okɔɔ.

“Yaa nɔ yemaa a ŋɔmaa a naa waŋlaanduaa a ŋɔmahiɔɔlu. Chɛhowɛinɔ ndoo dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋndo kala nuu wa ni. Teleŋ ya wa wɔsilaŋ 14 wo o vi ni. Okoŋ kɔɔli, mi finya nuu kandu Baabuiyo pɛɛkoo. Le mɛɛ kala naa ve lɛ achal te yɛ, mi finya naa tosa kɛɛsiaa a wana ndoo chua chilaŋ o sukuu wo. Bɛ nuu wa wɔsi ndɔ mɛɛlaa tosaa le sukuuwo chiiyo. Okoŋ, mi finya nuu kɛɛsiaa le palɛi naŋ kua o sukuu ve waa siŋgaa. O nɛiyo hoo choo, wana pilɛ nɔla mbo lo o bɛɛ le waa chuaambuaa hɔlteŋ choo. Mi naŋ chii nyɛdiaa ichɔllo bɛɛndiaa tuupa mi Kɛkɛ ndoo fula wallo. Mi wana wa sukuuwo chilaŋndo chɛl. Nduyɛ miŋ lo keŋ tosaa haaa mi bɛ nuu chii sukuuwo. Yuŋgula Seiyaa Chɛhowaa la tiɔɔŋ wa pɛɛkoo a naa ni. Nduyɛ mi ŋwaŋ 11 o naa chuauwa tɛɛŋ simnuŋ Seiyaa Chɛhowaa. Yaa tuɛi bɔɔ wali pollo yeela, mi che bɛɛ yaa nɔ siɔmbulaŋ tau. Mi Samuel pɔnɔ ni mala ya o wɔsiŋ hiou woŋ niŋ le siɔmbulaŋ malɔɔ.”

Mi naa Kololiaa chal o nɔɔ niŋ a Doŋdoŋndo, 1959. Miŋ tuɛi kɔɔfaleŋ tosaa yeela diompilɛ. A Suɛɛsɔɔ o wɔsi koŋ niŋ, miŋ poonyiaa yauwo le kɔlaŋ o Bɛtɛɛl. Naŋ yeema bɔɔ wallo tosaa o fondaŋnda leboltaŋ le chieeŋndo. Mi puaapilɛnɔ nɔ kaalaa wo, diolaŋ Saimɔŋ Kilaka nyuuniaa naa. Mbo dimul naa maa Bɛtɛɛl ve wanaa chal o nɔɔ niŋnda chua a teleŋ koŋ te. Naŋ yeema wɔ wallo tosaa o Bɛtɛɛl, kɛ mbo chua wɔsioŋ chalaŋ tuupa miŋ kua loŋ.

Miŋ poonyiaa o fondaŋnda leboltaŋ le chieeŋndo le ma yɔŋ naa o fondaŋ yeemɛi wa le wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa wo. Chuaŋ chuaa opilɛ kpe naŋ nɔ ni. Ndu wa Piŋ Bulɔf, Akaŋsas ni. O palɛi keŋ niŋ, kundalaŋ la tiɔɔŋ kpe wa Piŋ Bulɔf ni. Kundaa opilɛ ndoo nɔ wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa puuluaa, opilɔɔ ndoo nɔ wanaa tiŋiaa. O kunda wanaa tiŋiaa niŋ nda yɔŋ naa ni, o ndoo nɔ wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa 14 kinɛiyo.

SIMULTA DUUVIAŊNDO A HƐLIAŊ LEKAAWO CHUU NAA LAŊ

Kɛlɛŋgaa mi kaamaa bii num le sabu Seiyaa Chɛhowaa ndaa piɔu wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa tiŋiaa tɛɛŋ a puuluaa wo. Mulioo cho ni maa naŋ nɔ chuaŋ chua kɛ kɛ le tosaa o palɛi keŋ niŋ te. Sawa tɛɛmbaa i wa le puuluaa muuliaŋndo a wanaa tiŋiaa ni, nduyɛ bahawɛi niilu latandaa wa vɛlɛ. O fondaŋnda bɔɔbɔɔ, puaapiliaa wa a siooŋnde le Toŋgola leMasala ndalaŋ tɛɛmboo te ndaa dɔu pɛ puuluaa a wanaa tiŋiaa naapilɛ le Mɛlɛka piɛiyo. Mi sɔɔŋ waa lende yɔŋnuŋ. Te Seiyaa Chɛhowaa tiŋiaa ndaa kuɛ pɛ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo chiɛiyo a chiɛiyo o fondaŋ puuluaa, mi ndaa bii nda nduyɛ lepum ma lɔɔ nda kekelee. Lelaŋ, le mi wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ tosaŋ, miŋ diikuŋ sawalaŋ a tiindaŋndo maa sɔɔŋ cho siŋgaŋ o chilaŋ niŋ.

Wali naa pollo ve lɔɔlɔɔ suɛi bɛɛŋ te. Te naŋ wa pɛ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo o fondaŋ wanaa tiŋiaa, miŋ kundu dio yuŋgu puuluaa, naŋ nɔ miŋ tosa kɛɛsiaa chɔ chɔ. Te ŋ nɔ pɛ miŋ kindiŋ le yooŋgu Baabuiyo dimioo, ɔɔ te ŋ nɔ pɛ miŋ nyuna le malɔɔ hakioo miŋ hiou o dio cheleŋ? Lende sɔɔŋ wa o palɛi keŋ niŋ ni.

Tonya, maa kɔɔfaa, naŋ nɔ miŋ sɔla kaniei le bahawɛila naalaŋ. Dalalaŋ la yaa ndaa paawa naa o paaleŋ niŋ le walta bɔɔbɔɔ naŋ tosalaŋ ni. Walta dindiaa chiɛilaŋ nyɛɛmbɔ koni Kololiaa ndoo nɔ ni. Ma chɛl la le mi mala ndu o fondaŋ pilɛ le mi ndoo chii tuupa mi teleŋ ndaa ke ndu wo fuuluu. Mi yuŋgu koŋ ndaa ke naa nyɛdiaa ipalaa, o naŋ piɔuwaŋ naa Kololiaa tuupa miŋ mal wallo wo. O lɔɔ kɛ kɛ bɛŋgu, mi Kololiaa ndoo siɛɛnduu nyɛlaŋ le yuŋgu pilɛ. Mi yaa tosa wallo o kpeeloo niŋ, wundɛilaŋ tɔɔ, a walta cheleŋndaŋ. O chiɛi yuŋgu puuluaa pilɛ, wundɛilaŋ naŋ tuaa ni. Te Kololiaa wa pɛ tɔɔ chiɛiniŋ, yaa tɔɔ o bɛɛ. Mi naŋ niilu wallo kpɛŋ, nduyɛ mi ndaa ke naa nyɛdiaa ipalaa. Mi Kololiaa ndoo de nyɛdiaa chiɛiniŋ, kɛ o nɔ mbo wa yuŋyeŋ a yuŋgu koŋ. Ya, o naa ndaa kɛsi mɔmbiltaŋ nda yaa dia ni, kɛ yaa buulaŋ te. Nyɛdiaa kɛndɔɔ pila o wa ni. Nduyɛ yuŋgu ikɛndɔɔ pila nda wa ni. Kɛ mi kaa wanaa balu nda wa piiliaŋ nda. I loonuŋ paale pilɛ, miŋ sim o fondaŋ nda chua bɛŋsiiyaŋ ndo. Mɛɛ naŋ pei mɔmbil naa, mi nyuna puulunɔ wa bɛŋsiiyaŋ pisioo wo le mi Kololiaa hiou o chiɛi kɔɔli. Mbo tofa ya a kɔl tuuwo nduyɛ mbo dimi aa, “Fondaa cho o kindaa.”

KƐNDƐI NAŊ PUƐƐNUŊ TE VE

O baa pilɔɔ choo, mi naŋ tuɛi teleŋ kɛndɔɔ yeela a puaapiliaa, nduyɛ naŋ kaala bɔɔ wali naa pollo. Mɛɛ naŋ fuuluu Piŋ Bulɔf, ŋ wa o chiɛi puaapilɛnɔ wa buɛi kundaa a teleŋ koŋ ndo. Laa ndɔ ve o tonyaa niŋ te, nduyɛ mi Kololiaa kandu ndu Baabuiyo pɛɛkoo. O teleŋ pilɛ koŋ niŋ, mi kandu chua ndaa a pɔnɔ ndɔ Baabuiyo pɛɛkoo. Mi kalaa nda chua ndɔɔ kpou kɛɛsiaa le Chɛhowa piɛiyo nduyɛ ma sɔla yiŋɔɔ.

Naŋ nɔ chaŋyaŋ kɛndɔŋ o kunda puuluaa niŋ. Mi ndaa veelu naa le kɔlaŋ o nda lo bɛɛ le nyɛdiaa dioo. Kɛ ichɔl kinɛi naŋ kua loŋ ni yɔŋi nda chɔ naa diompilɛ a nda. Kɔɔnaa hoo Ku Klux Klan (KKK) wa le piɔuviaŋ lekaawo a niilu latandaa hivioo lachi ni, nduyɛ o wa wallo kekelee. I loonuŋ, ichɔl pilɛ o dunyɛi Halowiŋ nde choo, mi cha po pum ichali o chiɛi ndɔɔ hɔlndɔ, o ndoo chuɛɛnuŋ a nyɛla humbulaŋ maa wanaa wa o Ku Klux Klan niŋnda. Kɛ sɔɔŋ yɔŋnaŋ wɔɔŋ muŋ kuuna puaapiliaa kɛndɛi tosaa le. Teleŋ pilɛ, naŋ yeema kaniei le kɔlaŋ o baŋaŋndo. Nduyɛ mi puaapilɛnɔ pum chɛl le mɔmbil naa diolaŋ “Ford,” o ndaa bɛɛndiaa a wɔsi 1950 wo piondɔɔ, le halikpeŋ mi naŋ kuɛ o bɔŋaŋndo. Paŋgei ipilɛ okoŋ kɔɔli, paale pilɛ, mɛɛ naŋ chii wali pollo tosa chiɛiyo a chiɛiyo a pɛɛkula Baabuilaŋ o haŋgullo niŋ, ŋ wa a saŋgɛiya yɔkɔɔ. Mɛɛ naŋ miiŋgu o bɛɛ, miŋ komal suɛi kaamɛi pum. Mɔmbil naa wa o simiaa chiɛi naa lachi! Poonyiaa wa o tofaŋ mɔmbil koŋ lachi aa, “I miŋgi nya mɔmbil nyaa o ba maa kioo o nuu. Puaapilɛnɔ nyaa.”

Mi kɛndɛi cheleŋ pilaŋ ya kɔllo tau. O wɔsi 1962 niŋ, ma veelu ya le Sukuu Bɛnduaa a Buɛiyaa Malalaŋnda tosaa Saut Laŋsiŋ, o Niu Yɔk niŋ. Le paŋgei kpulukuu pɛɛkoo hoo wa le bɛnduaa kundaa, buɛiyaa ibuŋgaa, a buɛiyaa kelaa choo wa ni. Yaa nɔ wali a teleŋ koŋ te, nduyɛ kaniei nyɛɛmbɔ koni wa naa o ba ni. Kɛ mi kɔɔna la foŋndo o Piŋ Bulɔf niŋ nyuuniaa ya le wallo. Te ndaa chua ya pɛ, ya wa wa wana tiŋi tasoo le wallo tosaa o kɔɔna koŋ niŋ ni. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, ma dimul la maa a yeema ma ke ya wali koŋ. Yɛɛ ya wa yɛ niko tosa? Yaa nɔ ikani le kɔlaŋ Niu Yɔk le. Mi yiyaŋ tau le wallo hoo chɛlɔɔ, nduyɛ mi kɛɛ sukuu nda veelu ya wo. I wa niŋ bɛɛndiaŋndo le Bɛtɛɛl poonyiallo, okoŋ, mi nyɛ ya nɔla mi puɛɛnuŋ te wo yɔŋnuŋ.

Mi ndepilɛnɔɔ o kunda naa niŋ, o pɔnɔ ndɔ ve o tonya niŋ te wo huŋ kundu dio naa idii puuŋ, okoŋ, mbo ke ya yau simbaa. Kanioŋ wa leniŋ ŋ piaa cha. Mi ndu nda chuaa nduaa pɔmbuaa ndaa pena idii puuŋ le kpelela ifuŋndaŋ hɔɔnoo. A wa hei tosaa le halikpeŋ ma sɔla kaniei chalaŋ le mi kuɛ Niu Yɔk. Mi ndepilɛnɔɔ hoo dimul la aa, “Kɔ o sukuu ma pɛɛku tau, nduyɛ ma miiŋgu naŋ le naa pɛɛkoo!” Okoŋ kɔɔli, mi nyuna kɔɔna la foŋ koŋ te I nɔla pɛ mi kandu wallo o lɔɔlaŋ la ŋuɛɛnu kɔɔli. Mulioo wa kpendekele, “Sako!” Kɛ keŋ ve isɔɔ le. Yaa chii niŋ kɛɛsiaa nuu tosa. I cho bɔɔ a kɔl kɛndɛ le wali koŋ kiɔɔ chɛlɔɔ!

Nuawɔ sɔɔŋ Kololiaa loonuŋ a Piŋ Bulɔf okɔɔ woŋ. “Mi kaala tanda koŋ tau! Yaa nɔ pɛɛkula Baabuilaŋ 15 tei 20. Miŋ naŋ kuɛ chiɛiyo a chiɛiyo o wali pollo niŋ idii, nduyɛ okoŋ kɔɔli, mi naŋ niilu pɛɛkula Baabuilaŋ tosaa. Teleŋndaŋ lapum, a lɔɔ tɔ a lepilɔɔ ichɔl naŋ chii ni. Wali pollo ndoo yeela bɔɔ! I wa bɔɔ wa a kɔl kɛndɛ le loo loŋ. O kpeekpei niŋ, yaa yeema miŋ naŋ siŋga fonda nda yɔŋ naa koŋ ndo le wali buɛile ibuŋgaleŋ te, kɛ mi Chɛhowa tuu suɛi cheleŋ.” Nduyɛ mbo tosa ndi.

YOOMOO O WALI BUƐILE KELAA CHOOLEŊ NIŊ

Teleŋ naŋ wa kɔɔfaleŋ tosaa o Piŋ Bulɔf niŋndo, miŋ poonyiaa le simnɔŋndo kɔɔfaa teŋgeŋnda. Ŋ wa bɔɔ a yeemɛi le mi ndaa yulu naa iso. Le sabu yɛɛ? Kanifuule, naŋ sina maa buɛi naa kelaa choo wo ndoo yeema miŋ mala kundaa o Tɛsas niŋ, nduyɛ ndoo yeema miŋ wa kɔɔfaa teŋgeŋnda loŋ. Naŋ yeema bɔɔ keŋ. Lelaŋ, miŋ lo chumndo haaa le mulioo sɔlaa, kɛ ŋ sɔla yau muliaa le. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, miŋ sɔla yauwo. Ma dimul naa le wali buɛile ibuŋgaleŋ tosaa! A Tɛɛkpaa 1965 naŋ nɔ le kandɔɔ ni. A teleŋ pilɛ koŋ, ma yulu Ŋgɔɔ Liɔɔŋ Wiva iso maa buɛi ibuŋgaa, o cho niŋ sɔɔŋ kɔɔnaa suŋ suŋ le kunda cho lɛuve Amɛlika chilaŋndo.

Siooŋnde wa ya le simnɔŋndo buɛi ibuŋgaa. Le wɔsioo opilɛ ɔɔ hiouwɔɔ okoŋ choo, mi buɛi kelaa choo wo, James A. Thompson, Jr mɛɛndaŋ suliŋnda nilaŋ. Mbo chɔm ya a lebɛɛ naa ya nɔ mi tosa hiouwɔɔ lachioo wa. Nduyɛ mbo chɔm suliŋnda yeemaŋ le buɛi ibuŋga kɛndɔɔ laŋ. Mɛɛ ya kandu dɔɔ buɛile ibuŋgaleŋ tosaa, mi cha mɛɛ sila koŋ ndoo bɛnda le ya yɛ. Mɛɛ nda yulu ya dɔɔ iso, Ŋgɔɔ Tɔmsiŋ wa buɛi kelaa choo tase naŋ tosa wallo diompilɛ wo ni. Mi pɛɛku sɔɔŋ tau puaapilɛnɔ laalaŋ koŋ o ba.

I kaala bɔɔ mala ya sɔla puaapiliaa ndaa nɔ sinapɛŋgoo wa o ba

O palɛi keŋ niŋ, buɛi ibuŋgaa ndoo sɔla pɛɛku bɔɔ le. Mi mɛɛndaŋ buɛi ibuŋgaa le lɔɔ opilɛ mɛɛ o hiŋ kundaa yilɔɔ. Okoŋ, mbo mɛɛndaŋ ya le lɔɔ opilɛ mɛɛ ya bɛɛ kuɛ kunda cheleŋ yilɔɔ. Mbo chɔm ya sɔɔŋ ŋpum nduyɛ mbo ke ya nɛi chɔmaa. Okoŋ kɔɔli, ma mal naa a ba naa. I loonuŋ mi dimul Kololiaa aa, “Baa o nɔ pa mbo mal naa suŋ suŋ?” Kɛ o teleŋndo opum bɛŋgu, mi sina suɛi sɔvɛ cheleŋ. Puaapiliaa sɔviaa cho wa lɔɔlɔɔ le num malaa, kɛ te o wa pɛ ma chɛl le ma mala num. I kaala wɔ mala ya sɔla puaapiliaa ndaa nɔ sinapɛŋgoo wa o ba wo, mɛɛ J. R Brown cho naa yɛ, o wa buɛi kelaa choo wo wo, a Fred Rusk wa o yuŋgoo Bɛtɛɛl niŋndo.

Hɛliaŋ lekaawo wa ba o ba fee o palɛi keŋ niŋ. Paale pilɛ, mi Ku Klux Klan tosa chuuŋgiaŋndo opum o Tɛnɛsee niŋ, chiee naŋ kuɛ yilɔɔ wo. I loonuŋ vɛlɛ teleŋndo opum mɛɛ naŋ wa o wali pollo niŋ, miŋ kua o fondaŋ pisiaa nyɛdiaa le miŋ pɛŋgi nyɛɛmbɔ. Mɛɛ ya kuɛ le hiouwɔɔ o chiɛi kɔɔli, mi po kɔl tuu ndoo nɔ tuuliaa hɛliaŋ lekaawo o dialuŋ ndɔŋ ndo tual la kɔɔli. Kɛ mi puaapilɛnɔ puulunɔɔ, o ndoo chelul mbo hiau naa wo huŋ luɛi. Mbo nyuna aa, “Nyɛ o nyɛ bɛnda Ŋgɔɔ Herd?” Mi wana piandaa cheleŋ fulaŋ, o hiu lɛ o chiɛi kɔɔli loŋ te. O wɔsiŋ hiou woŋ niŋ, mi sina maa, sabu kpeekpeiyo le hɛliaŋ lekaawo ve le kɔɔle waŋndo le, kɛ le haki cho naa kpou o ŋdiallo. Mi sina vɛlɛ maa puaapilɛnɔɔ puaapilɛnɔɔ o cho ni, o yɔŋ bɛɛ mbo nɔ kɔɔle cheleŋ, nduyɛ mbo vi le num te i yeemaŋ pɛ.

MƐƐLULA KƐNDƐLAŊ

Wɔsilaŋ 12 naŋ chii o wali buɛile ibuŋgaleŋ niŋ ni, a wɔsilaŋ 21 o wali buɛile keelaa chooleŋ niŋ. Wɔsiŋ kɛndɛŋ chuu naa tɔnɔɔ a sɔɔŋ yɔŋnaŋ kɔl dɛɛniaŋ ndoŋ wa muŋ ni. Kɛ fanda cheleŋ wa vɛlɛ naa chumndo. A Naandɔɔ 1997, mi lɔma naŋ wa sɔllo le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ woŋ simnuŋ suɛi tonya. Ma veelu naa le wallo tosaa o Bɛtɛɛl o Amɛlika niŋ. Wɔsilaŋ 38 hiou ni chɔŋ a teleŋ tase naŋ poonyiaa le kɔlaŋ loŋ ndo. A paŋgii Tapioo o wɔsi koŋ niŋ, miŋ kandu wali naa o Bɛtɛɛl. Yaa yiyaŋ ko maa puaapiliaa wa chilaŋ chuaa wa ndaa yeema ya mi mala nda le teleŋ biŋgi, kɛ o cho keŋ te yɔŋnuŋ te.

Naŋɔɔ pila Kololiaa ndoo naŋ ya o hɔl ni teleŋ ya chua ndu o nɔɔ niŋndo, nduyɛ naŋɔɔ pila o naŋ ndɔ ya hau o hɔl ni

O Kunda Kɔɔna Sɔɔŋ o Lɛuve le Wali Pollo Wo niŋ fɛŋ ya kandu wallo tosaa. Mi pɛɛku sɔɔŋ tau! Mi puaapiliaa cho wallo loŋ nda sɔla nyunala kala kalalaŋ tau bɛnduaa kundaa o ba a buɛiyaa ibuŋgaa cho o lɛŋndeŋ niŋnda. I nɔ bɔɔ balika melaa le mɛɛ puaapiliaa biunuŋ le ya malaa a pɛɛkoo yɛ. Te o yɔŋ pɛ ma dimul la vɛlɛ le wallo tosaa loŋ, I nɔla vɛlɛ mi pɛɛku sɔɔŋ tau puaapiliaa kaŋ o ba.

Ya naa Kololiaa kaala yoomoo o Bɛtɛɛl. Lɔɔlɔɔ, ŋ kaala bɔɔ chɔnɔŋndo idii puuŋ, nduyɛ kaa koŋ mala wana o Bɛtɛɛl. Mɛɛ wɔsioo opilɛ hiou, mi kandu waa wana malaa le Kunda Kɔɔna Sɔɔŋ le Wallo le Dialii Kuumbaŋ Choo Seiyaa Chɛhowaa wo. O wɔsi 1999, ma yulu ya iso le waa waŋndo opilɛ le Dialii Kuumbaŋ Choo Ve. Mi pɛɛku sɔɔŋ tau o wallo hoo niŋ. Kɛ suɛi sɔvɛ hiou kpou ve cho ni maa, wana cho kunda leKilisiɔŋndo bolleŋ ndo cho Chiisu Kiliti ni, kɛ o cho wanachiee le.

Kanduŋ a wɔsi 1999, mi sɔla dikeŋnaŋndo le waa waŋndo opilɛ o Dialii Kuumbaŋ Choo Ve tɛɛŋ

Te I yiyaŋ pɛ a yoomu nuu okɔɔ, mi yiyaŋ teleŋndaŋ lapum maa Emɔɔsi, wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo. Mi Chɛhowa cha wana mandaa lasaa tusiaŋ ndoo nɔ kpele yɔmii mafikiiyo wo, nyɛdiaa wanaa tambɛiya ndaa dia wo. Kɛ mi Mɛlɛka yulu Emɔɔsi iso le mbo wa wana ndoo suaa le ndu wo, nduyɛ mbo duau ndu sala tau o viomɔɔ koŋ niŋ. (Emɔɔsi 7:​14, 15) Lende koni Chɛhowa che ya ni, po wana wali ichiɔɔ tambɛiyo o chioo Libati, o Idiaana niŋ. Nduyɛ mi Chɛhowa duau ya sala tau, salalaŋ puɛɛ, la ya nɔla mi soo a laŋ okɔɔ kpou le laŋ! (Pulɔwaa 10:​22) Mi yoomu nuu ndoo kanduŋ o kuɛi niŋ, kɛ I che niŋ suŋ suŋ maa mɛɛlula ya ve kɔl te laŋ la hiou bɛnda poloŋ!