Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 21

Chɛl mi “Kɔl Kalu Chieeŋndo Hoo” Hui Num Te

Chɛl mi “Kɔl Kalu Chieeŋndo Hoo” Hui Num Te

“Mɛlɛka ndu ndu chua kɔl kalu chieeŋndo hoo maa diɔmii fondo fuu.”—1 KƆLIŊ. 3:​19.

CHONDII 98 Yau Mɛlɛka Poonyiaa Wo

SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊ *

1. Yɛɛ Diom Mɛlɛkaa ke yɛ naa?

Ŋ TIUBA miŋ hiou simulta komal naa o yoomoo niŋndaŋ kpou kanifuule, Chɛhowa cho Wana naa Pɛɛkaa Bɛndoo ni. (Aisaya 30:​20, 21) Diom ndɔɔ ke naa nyɛ o nyɛ naŋ yeema le miŋ ‘wa a bɛndaa’ nduyɛ miŋ wa a “bɛɛndiaŋ le wali o wali kɛndɛ tosaa.” (2 Timo. 3:​17) Te ŋ dɔu pɛ nyɛ naŋ cho pɛɛkoo o Baabuiyo niŋndo o wali niŋ, ŋ cho taasioo nɔ mbo hiou wanaa cho “kɔl kalu chieeŋndo hoo” tolɔɔ kɔɔli wa.—1 Kɔliŋ. 3:​19; Sam 119:​97-100.

2. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ?

2 A mɛɛ naŋ cho pɛɛku o buŋgɛi hei niŋ yɛ, le yeemaŋ ŋdialloŋ tosaa kɔl kalu chieeŋndo nyindu naa lɔɔlɔɔ ni. Lelaŋ mii wa ikala kpoke le yiyaŋ chieeŋndo a kaala wanaa cho leniŋnda fafaŋndo. Le saboo hoo Baabuiyo dimi ni aa, “Waŋnda apum a cho kei waŋnda kɔl kalu iwana chieeyaa pɛɛkoo, o nɔ tɔnɔ o tɔnɔ leniŋ te wo. Huiyo koni pɛɛku koŋ ndu hui wana ni. Lelaŋ, la chɛl mi wana o wana tosa mi la simnuŋ wanaa waa o lakpɛɛ o pɛɛku waa lende bɛŋgu le.” (Kolo. 2:​8) O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho yaasiaa mɛɛ yiyaŋ waŋnda kandu siŋgaŋndo o sɔɔŋ ŋmuuŋ choo yɛ. O isɔɔ kɛ kɛ niŋ, ŋ cho chɔ mɛɛ kɔl kalu chieeŋndo cho diɔmii fondo fuu yɛ, nduyɛ miŋ che mɛɛ kɔl kalu naŋ sɔla o Diom Mɛlɛkaa pɛɛkoo niŋndo cho o sɔvɛ mbo hiau kɔl kalu chieeŋndo hoo yɛ.

MƐƐ YIYAŊ WAŊNDA SIŊGAŊ A CHIƐINIŊNDO OKƆƆ YƐ

3-4. Mɛɛ wɔsi 1900 kanduŋ o Amɛlika niŋ, vɛɛ yiyaŋ waŋnda siŋgaŋ yɛ a chiɛiniŋndo okɔɔ?

3 Mɛɛ wɔsi 1900 kanduŋ o Amɛlika niŋ, mi yiyaŋ waŋnda siŋgaŋ tau a chiɛiniŋndo okɔɔ. O tasela ndɔɔ, wanaa bɔɔbɔɔ ndaa laalaŋ maa wanaa cho o nɔɔ niŋnda koni nɔ ni ma tosa chiɛiniŋndo nduyɛ o ve suɛi wana soli o bɛɛ le. Kɛ mi yiyaŋndo hoo siŋgaŋ o lepilɛ niŋ kpe, nduyɛ mbo tiu ba o ba fee.

4 Kanduŋ o wɔsi 1922-1929, mi waŋnda kandu nyɛm mapuuloŋ toosiaa tau. Mi nyɛm mapuuloŋ muŋ chɔɔlu kaala waŋnda siŋga a chiɛiniŋndo okɔɔ. Mi wana yaasiaa ŋsɔɔ pilɛ dimi aa, “Fotueila wa toosiaŋndo laŋ, chondoŋ, vidueilaŋ, yaula ndaa toosiaa laŋ vɛlɛ a nyɛm ndaa keeliaa woŋ kpou a kaa ihinioo okɔɔ ŋ wa ni.” O wɔsiŋ muŋ niŋ, yola waŋnda ndaa yalaŋ bɛɛ mi laa kpeeŋiaa waŋnda yeemɛi niŋ le hiniei tosaa. Nduyɛ mi chuɛɛnɔŋ lebiɔɔ kandu tolɔɔ toolo. Mi Baabuiyo dimi a palɛi mɛɛlɛi okɔɔ maa, “kɔl kɛndɛ chieeŋndo” waŋchieeya kaala niŋ ni.—2 Timo. 3:​4.

Wanaa Chɛhowaa chɛl mi yiyaŋ chieeŋndo nɔ a chiɛiniŋndo okɔɔ wo hui nda le (Tofa pɛl 5) *

5. Chɔŋ a wɔsila 1960, vɛɛ yiyaŋnda waŋnda a chiɛiniŋndo okɔɔ siŋgaŋ yɛ ba o ba fee?

5 O wɔsila 1960 niŋ, waŋnda ndaa chi lɛ ndi suɛi wɔɔŋ le samaa kɛsioo, poo a poo challe o nɔɔ niŋ, vɛlɛ a kɛyaŋndo o nɔɔ niŋ te. Nyɛm bɔɔbɔɔ ndaa toosiaa le yelelaŋndo woŋ, a kaa ihinioo okɔɔ kposoŋ ŋ wa ni. Yɛɛ cho yɛ fulamakɔɔlioo le sɔɔŋ muŋ kpou? Mi chua pilɛ poonyiaa maa le “mɛɛ yiyaŋ wɔɔŋndo luɛi waŋchieeya o lakɔl a chiɛiniŋndo okɔɔ yɛ,” yuŋgulaŋ la cho hau piɔllo, nɔlaŋ la cho piɔllo mi wana pilɛ koma lo chuauwa mandaa, kɔlta tambɛilaŋ, fotueila tumfondolaŋ la luɛi waŋnda o lakɔl, vɛlɛ a kpundɛla cheleŋ. Naala wɔɔŋnda waŋnda sɔla o tiɔmɔɔ niŋndaŋ mɛɛ SIDAA (EESIIYO) cho naa yɛ, chɔm kpendekele ni maa diɔmii fondo fuu kɔl kalu chieeŋndo cho ni.—2 Pitɛ 2:​19.

6. Vɛɛ waŋnda cho yɛ hau yeemɛi Setana ve tosaa?

6 Yeemɛi Setana ve kpeekpei waŋnda cho hau tosaa ni. Setana yeema mi waŋchieeya soli chiɛiniŋndo o baa niŋ, nduyɛ ma kɛɛ bɛɛleŋ chɔmndo le nɔɔ, ke sɔvɛ Mɛlɛka ke naa wo. (Ɛfi. 2:​2) Kaa ihini nɔɔlɛiyo cho ko ke sɔvɛ Chɛhowaa le chuauwa violɔɔ tɛɛmbuuwo le, kɛ wanaa luei vɛlɛ balaŋ o kaa nɔɔlɛiyo hoo niŋnda cho hunɔɔ yoomu fafɛɛŋndo sɔla le.—1 Kɔliŋ. 6:​9, 10.

NYƐ BAABUIYO DIMI A CHIƐINIŊNDO OKƆƆ WO

7-8. Vɛɛ nyɛ Baabuiyo pɛɛku a chiɛiniŋndo okɔɔ wo chɔm yɛ maa o nɔ mbo wa nyɛ lebɛɛ?

7 Mi wanaa chɛl kɔl kalu chieeŋndo wa pɛɛsa nyɛ Baabuiyo dimi a chiɛiniŋndo okɔɔ wo, nduyɛ ma dimi maa o cho pɛɛku sɔvɛ le. Mi waŋnda haa nyuna lepum aa, ‘Le yɛɛ mi Mɛlɛka toosiaa naa a yeemɛi le hiniei tosaa nduyɛ mbo dimul naa vɛlɛ maa ŋ tosa ndi le?’ Saboo le nyunaa hoo tɔlnuŋ o yiyaŋ wɔɔŋ nda nɔ wo choo maa, waŋchieeya nɔ ma tosa yeemaŋ huŋ nda lakɔl loŋ kpou. Kɛ nyɛ Baabuiyo ndu pɛɛku wo cho teŋgeŋ. O pɛɛku naa maa ŋ nɔla miŋ dɔu yeemaŋ naŋ o mandaa bɛŋgu te ŋ yeema pɛ. (Kolo. 3:​5) Le handɔɔ lechoo, ke sɔvɛ Chɛhowa ke naa wo cho nɔɔ ni, nduyɛ o tosa hei le mi wanaa cho o nɔɔ niŋnda tuei chiɛiniŋndo yeela. (1 Kɔliŋ. 7:​8, 9) O nɔɔ niŋ, pɔnɔɔ a lanɔɔ tuɛi chiɛiniŋndo yeela a kil iso le, nduyɛ buulaŋ kɛ kɛ ve nda le naala wɔɔŋnda waŋnda sɔla o tiɔmɔɔ niŋndo le.

8 Teŋgeŋ cheleŋ cho vɛlɛ kɔl kalu chieeŋndo tɛɛŋ a pɛɛkula Baabuiyo. Baabuiyo pɛɛku naa mɛɛ naŋ nɔ miŋ che chiɛiniŋndo yɛ. O dimi maa chiɛiniŋndo tosa mi wanaa cho o nɔɔ niŋnda tuei nɔɔ yeela. (Pulɔ. 5:​18, 19) Kɛ o wa bɛɛ lende, Baabuiyo dimi aa, “Wana o wana a nɔ ma pɛɛku le num pila mandaa mɛɛ o wa o bɛndaa Mɛlɛka o hɔl a ŋwaŋnda chiee yɛ. Yeemɛi wana lanɔɔ i nɔ mi i hiou num o kɔl kɔɔli maa waŋnda a piliaa a sina Mɛlɛka le wa le.”—1 Tɛsa. 4:​4, 5.

9. (a) Vɛɛ wanaa Chɛhowaa sɔla yɛ kɔl dɛɛniaa le taasi cho o Diom Mɛlɛkaa niŋndo tolɔɔ kɔɔli a wɔsi 1900? (b) Sila kuɛɛ cho yɛ o Chɔŋ Tasoo 2:​15, 16 niŋ? (c) A mɛɛ Luomaŋnda 1:​24-27 dimi yɛ, kaala wɔɔŋnda kuɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ fafaŋ?

9 Mi che bɛɛ mi yiyaŋ waŋnda a chiɛiniŋndo okɔɔ siŋgaŋ a wɔsila 1900, kɛ wanaa Chɛhowaa chɛl mi wanaa kɛɛ haa siɔmbulaŋ nɔɔ le “isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ” nda hui nda le. (Ɛfi. 4:​19) Ma kindiŋ kpoke le hiouwɔɔ lachi a sawala Chɛhowalaŋ biyɔɔ. Mi Bandu Mɛŋgɛlaa le Bukuloo 15, 1926 dimi aa, “wana pɔnɔɔ ɔɔ wana lanɔɔ nɔ mbo wa o diandaa o kaa niŋ, vɛlɛ a o yiyaŋnda ndɔlaŋ niŋ, taama taama a wana nda cho o nɔ niŋ te wo.” A sɔɔŋ wɔɔŋ wanaa balu nda wa wa tosaa woŋ kpou, wanaa Chɛhowaa wa hiouwɔɔ lachi a taasi cho o Diom Mɛlɛkaa niŋndo tolɔɔ kɔɔli. (Nuawɔ Chɔŋ Tasoo 2:​15, 16.) Ŋ cho bɔɔ a kɔl kɛndɛ le mɛɛ naŋ nɔ Diom Mɛlɛkaa yɛ! Nduyɛ ŋ nɔ balika melaa le mɛɛ Chɛhowa cho naa nyɛm mala naa le pɛɛkoo a ndu okɔɔ woŋ kioo a teleŋndo yɛ. Hei mala naa miŋ fafaŋ yiyaŋ chieeŋndo hoo nɔ a chiɛiniŋndo okɔɔ wo. *Nuawɔ Luomaŋnda 1:​24-27.

MƐƐ YIYAŊ WAŊNDA SIŊGAŊ A CHAAŊAA NDAA OKƆƆ YƐ

10-11. Yɛɛ Baabuiyo dimi yɛ maa o cho yɔŋnɔŋ o palɛi mɛɛlɛi niŋ?

10 Mi Baabuiyo dimi maa o palɛi mɛɛlɛi niŋ, “waŋnda chieeya a nɔ niŋ yiyaŋ le chaaŋaa ndaa waŋnda chieeyaa le mɛɛ le ndapila.” (2 Timo. 3:​1, 2) Lelaŋ, kɔndɔfili bii naa le te ŋ che pɛ waŋnda chieeyaa hiouwɔɔ lachi a kaa ikaayioo chɔmndo. Mi yau tɛɛsiaa ŋsɔɔ pilɛ dimi maa a wɔsila 1970, “mi waŋnda toosiaa yaulaŋ le waŋnda dɛɛniaa ma handu kɔllo o ndapila choo suee.” Nduyɛ, mi yaulaŋ lapum la dimi maa, “waŋndo nɔ mbo siŋga nyɛ o nyɛ ɔɔ yiyaŋ ndɔɔ a ndupila okɔɔ le.” Le taamaseliiyo, mi yau waa lende opilɛ dimi aa, “Kaala numpila kanifuule, wana o wana cho o sɔvɛ mbo hiou num te, nduyɛ wana o wana hiu num vɛlɛ naŋɔɔ le.” Mi yau koŋ hiau lachi a dimioo aa, “chɛl sila wana le, tosa nyɛ kɔl numndo dimul numndo, nduyɛ nyɛ o nyɛ ŋ che pɛ maa o ke num tɔnɔɔ, wo le, tosa, o yɔŋ bɛɛ mi waŋnda yeema a ndu le.”

11 A tuei niŋ hei paandu? Nyɛ waa naa Setana ndoo dimul Ifi ni. Mbo dimul ndu maa o cho “sina suɛi kɛndɛi a i wɔɔŋnde pɛŋgu maa Mɛlɛka pila.” (Chɛ. 3:​5) Hau, mi wanaa bɔɔbɔɔ chuaŋnuŋ, nduyɛ ma yiyaŋ maa wana o wana, hali Mɛlɛka bɛɛ, nɔ mbo chɔm nda ikɛndɛi tɛɛŋ a iwɔɔŋnde le. Yiyaŋ waŋnda nɔ a nɔɔ okɔɔ wo chɔm kaa hoo kpendekele.

Kilisiɔŋnɔɔ nɔ mbo kɛsi yeemaŋ acheleŋnda ŋ ndɔŋ lachi, taama taama wana nda cho o nɔɔ niŋndo (Tofa pɛl 12) *

12. Yiyaŋ kuɛɛ waŋnda nɔ yɛ a nɔɔ okɔɔ?

12 Baabuiyo sila pɔnɔɔ a lanɔɔ maa a nɔ ma keŋnaŋ bɛɛleŋ vellaa velle, nduyɛ mi wana o wana lo o diomnde o mɛi leŋ choo. Nduyɛ, o dɛɛniaa pɔnɔɔ a lanɔɔ le ma hiou lachi a waa diompilɛ. O dimi aa, “poo mɛi finya ndɔ a kala ndɔ mbo chalnuŋ nda laandɔ . . . , ma simnuŋ dialle ipilɛ.” (Chɛ. 2:​24) Kɛ o baa pilɔɔ choo, wanaa nɔ kɔl kalu chieeŋndo wa nɔ yiyaŋ cheleŋ a hei okɔɔ. Ma dimi maa wanaa cho o nɔɔ niŋnda nɔ ma handu kɔllo o yeemaŋ ndapilaŋ choo suee. Mi yau pilɛ soo a kɛyaŋndo okɔɔ wo dimi aa, “O nɔ la kɛsiaa laŋ lapum, waŋnda siŋga nyɛ ndaa dimi paandu le kpema nɔɔ yiiyo wo. A dimi lɛ aa ‘ŋ cho wa naa num tei a piɔmndo le’ kɛ maa ‘ŋ cho wa naa num te kaalaa wa naa pɛ tɛɛŋ.’ Yiyaŋ waa naa a nɔɔ okɔɔ pɛl niŋ yuŋgula bɔɔbɔɔ. Nduyɛ o tosa niŋ mi wanaa bɔɔbɔɔ sɔla kɔl tambɛiyo. A tonya, yiyaŋ chieeŋndo a nɔɔ okɔɔ cho bɔɔ suɛi i diɔm.

13. Le sabu yɛɛ Chɛhowa tullɛ wanaa yoŋgaa leyɛ?

13 Baabuiyo dimi aa, “Wana o wana cho wana yoŋga, Mɛlɛka Yaawɛɛ o tul nda leyɛ.” (Pulɔ. 16:​5) Le yɛɛ Chɛhowa tullɛ wanaa yoŋgaa leyɛ? Saboo opilɛ cho ni, wana o wana cho wana yoŋga nduyɛ mbo nɔ kaayei, kaa Setana wo o cho tolɔɔ kɔɔli ni, kanifuule, wana yoŋgaa Setana bɛɛ cho ni. Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ, mi Setana bii kɔllo mbo dimul Chiisu, wana Mɛlɛka soliŋ kpeku le nyɔɔŋ kpou toosiaa wo maa, o beŋ ndu wulaŋ mbo piɛi ndu! (Maa. 4:​8, 9; Kolo. 1:​15, 16) Kaa wanaa chuaŋnuŋ haa ndapila wa chɔm kpendekele maa diɔmnde kɔl kalu chieeŋndo hoo cho Mɛlɛka o hɔl ni.

MƐƐ BAABUIYO DIMI MAA Ŋ NƆ MIŊ CHUAŊNUŊ YƐ

14. Vɛɛ Luomaŋnda 12:​3 mala yɛ naa le miŋ nɔ yiyaŋ kɛndɔɔ a naapila okɔɔ?

14 Baabuiyo mala naa le miŋ nɔ yiyaŋ kɛndɔɔ a naapila okɔɔ. O chɔm maa kaalaa nɔɔ tuuleŋ le naapila cho suɛi wɔɔŋ te. Mi Chiisu dimi aa, “Kaala chaaŋ num wana chioo mɛɛ ŋ kaala num pila yɛ.” Hei chɔm maa, ŋ nɔ miŋ handu kɔllo tiŋ o nyɛm naŋ hauba woŋ choo. (Maa. 19:​19) A koŋ kpou, Baabuiyo dimi maa ŋ nɔ miŋ chuanuŋ mbo hiou acheleŋnda le. O dimi aa, “Wana o wana tosa isɔɔ o isɔɔ le num pilɛ dɛnɛ num kɛndɔɔ suee le. Nduyɛ, la tosa isɔɔ o isɔɔ le chɔmnɔŋ o ŋwaŋnda chiee lo le. La wa a tusiaŋ vellaa velle o chaaŋaa nyaa lo. Wana o wana ma chua bɛɛ chaaŋ num maa ndu hiou bɛnda a num.”—Filipi. 2:​3; nuawɔ Luomaŋnda 12:​3.

15. Le yɛɛ ŋ yiyaŋ yɛ maa sila Baabuiyo yɔŋgu a chuaŋnɔŋndo okɔɔ wo cho sila taasi?

15 Hau, mi wanaa bɔɔbɔɔ waŋnda chua maa wanaa taasiaa wa dimi maa kɔl kalu cho o sila Baabuiyo yɔŋgu a chuaŋnɔŋndo okɔɔ wo niŋ te. Ma dimi maa acheleŋnda chuaa maa a hiou num tosa mi waŋnda che num chɔdɔ. Nduyɛ keŋ tosa mi waŋnda nɛi o di numndo choo. Kɛ o kpeekpei niŋ, yɛɛ cho yɛ fulamakɔɔlioo le kaa waŋnda nɔ hoo wo? Fulamakɔɔli yɛɛ num che yɛ niŋ? Baa mi wanaa nɔ kaayei wa wa pa a kɔl kɛndɛ? Yuŋgula ndalaŋ la wa pa a kɔl kɛndɛ? A nɔ pa chaŋyaŋ sɔviɔŋ? A nɔ pa chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a Mɛlɛka? A mɛɛ ŋ bii niŋ chɔɔ yɛ, kɔl kalu chieeŋndo a taasi cho o Diom Mɛlɛkaa niŋndo, o kuɛɛ nɔ yɛ fulamakɔɔli kɛndɔɔ?

16-17. Le yɛɛnɛ naŋ nɔ yɛ miŋ nɔ balika melaa, nduyɛ le yɛɛ?

16 Wanaa yaŋ nilaŋ o sila wanaa chieeŋndo chua maa wanaa taasi wa, cho ko maa wana nyuna miallo le mbo chɔm ndu nɛiyo wo. Mi Chiisu suaa a wanaa ndaa dimi maa a nɔ kɔl kaloo o palɛi nduɛi niŋnda okɔɔ aa, “wana sumɛiyo nɔla pa mbo see chaaŋ ndɔ wana sumɛiyo tindaa . . . a del o sooŋndo niŋ te?” (Luku 6:​39) A tonya, diɔmnde kɔl kalu chieeŋndo hoo cho Mɛlɛka o hɔl ni.

Buɛiyaa Chɛhowaa cho a kɔl kɛndɛ le mɛɛ nda soliŋ yoomu ndaa kpeku le Chɛhowa piɛiyo yɛ (Tofa pɛl 17) *

17 Le teleŋ o teleŋ, diomnda taasila cho o Baabuiyo niŋndaŋ la cho diomnda “nɔ malaa leniŋ. Kani fuule, la cho le waŋnda tonya cho a Mɛlɛka okɔɔ wo pɛɛkoo. La cho le pɛɛkula lachoowalaŋ chɔɔmuuwo, nduyɛ, la cho le waŋnda miŋgioo o nɛi. La cho vɛlɛ le waŋnda pɛɛkoo mɛɛ nda wa wanaa sakpo Mɛlɛka o hɔl lɛ.” (2 Timo. 3:​16) Ŋ nɔ bɔɔ balika melaa le mɛɛ Chɛhowa cho kɔɔna ndɔɔ soliŋndo kpeku mbo wa naa mandaa le yiyaŋ chieeŋndo hoo fafaŋndo yɛ! (Ɛfi. 4:​14) Nyɛm o cho naa kioo le pɛɛkoo a ndu okɔɔ woŋ, cho naa yoomuaŋ lueiyo le miŋ tol sawala cho o Diom ndɔɔ niŋndaŋ kɔɔli. Nuawɔ se dikeŋnaŋ bɛndu le mi taasi cho o Baabuiyo niŋndo wa naa nɛiyo chɔmndo!

CHONDII 54 “Nɛiyo Cho Hoo Ni”

^ pɛl. 5 Buŋgɛi hei cho naa mala miŋ chɔɔlu tiindaŋndo nɔ maa Chɛhowa ndupilɛ kpe chɔm naa nɛi kɛndɔɔ ni. I cho naa vɛlɛ chɔm maa kɔl kalu chieeŋndo hoo tolɔɔ kɔɔli huŋ a fulamakɔɔlila wɔɔŋndaŋ, kɛ dɔwɔɔ nyɛ naŋ pɛɛku o Diom Mɛlɛkaa niŋndo o wali niŋ chuu naa tɔnɔɔ.

^ pɛl. 9 Le taamaseliiyo, tofa Questions Young People Ask—Answers That Work, O Tasoo buŋgɛi 24-26, a O Diiŋ Ndɔɔ, buŋgɛi 4-5.

^ pɛl. 50 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Ŋ cho chɔɔ sɔɔŋ ŋtiŋ ŋ yɔŋnuŋ pɔnɔɔ a lanɔɔ o paandoo niŋndoŋ. Puaapilɛnɔɔ a ndepilɛnɔɔ cho yooŋgu kɛndɔɔ dimioo a mɛɛlula wɔsila 1960.

^ pɛl. 52 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Pɔnɔɔ cho laandɔ mandaa a naa o wɔsila 1980 niŋ, okoŋ mi chua ndaa wa tofaa.

^ pɛl. 54 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Pɔnɔɔ a lanɔ pilɛ koŋ cho niŋ hau a kɔl kɛndɛ le mɛɛ nda soliŋ yoomu ndaa kpeku le Chɛhowa piɛiyo yɛ. Chuaa ndaa a pɔnɔ ndɔ vɛlɛ a po nda mamaa cho a nyaale a nda latulu.