Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUNDƐI A NDU OKƆƆ

“I Pɛɛku Niŋ Acheleŋnda o Ba Tau!”

“I Pɛɛku Niŋ Acheleŋnda o Ba Tau!”

I wa wɔ o wɔsila 20 niŋ mi simnuŋ sovɛinɔɔ le Filaŋsi. A teleŋ pilɛ, miŋ kua o chɔuwo o pemboŋ Alchiiliaa. Nduyɛ loŋ chɔuwo ndoo tuulu tau ni. Paale pilɛ a nyumndaŋ, yekpandi bɛndu bɛndoo wa ya o ba. Nduyɛ ya pilɛ kpe wa mɛŋgɛlaa ichɔl koŋ ni. Mi tuɛinuŋ nyɔɔ ya kɔɔli maa wanachiee. Mi che bɛɛ yaa yeema mi dii wana ɔɔ mi sɔla piɔm te, kɛ siooŋnde wa ya tau. Le hei mi dimi aa: “Oo Mɛlɛka, mala ya!”

Mi nyɛ yɔŋnuŋ paaleleŋ ndo siŋga yoomu nuu kanifuule, paaleleŋ ya kandu Wana Toosiaa nuuviaa ni. Tuupa mi dimul nya nyɛ yɔŋnuŋ okoŋ kɔɔli wo, I dimullɔ nya fɛŋ a nyɛ yɔŋnuŋ o chuaambɔyɛi nii niŋ, mi yeema le sinaa a Mɛlɛka okɔɔ wo.

NYƐ YA PƐƐKU FINYA NUU O BA TELEŊ YA WA O PƆMBƆ WO

O wɔsi 1937 niŋ ya veluŋ ni, o chioo Kuɛŋsnaŋ niŋ. Nduyɛ chioo hoo cho Filaŋsi ba luaŋndo, o tanda nda tuau pouta baa kalalaŋ ndo niŋ. Wallo hoo finya nuu ndoo tosa ni. Nduyɛ mbo pɛɛku ya maa i cho suɛi sɔvɛ le wallo tosaa o kala kala. Finya nuu ndoo kaala bɔɔ sandei. Le hei, te ndoo che pɛ mi waŋnda ndaa wa wanaa nda wa wallo hoo tosaa wa kafalaŋ tosallo, mi ndoo tosa nyɛ le nda malaa. Nduyɛ le mɛɛ ndoo yeema nda malaa yɛ, mbo del o kɔɔnala laa chɔulaba le dila waŋnda laŋ choo. Mi ndoo tambu vɛlɛ kɔl tau, te ndoo che pɛ mɛɛ simlachiaa lepiɛiya wa waŋnda haa biyɔɔ yɛ. Mi che bɛɛ a wa yoomoo tueiyɔɔ yeela, kɛ mi ndaa nyuna vɛlɛ wanaa bala fonduaa haa, le mi ndaa wa nda nyɛdiaa a kanioŋ kioo. Finya nuu pɛɛku ya nyɛ o nyɛ a kaŋndeŋ okɔɔ le kanifuule, ndoo tul bɔɔ nyɛ simlachiaa lepiɛiya haa ndaa tosa wo leyɛ. Nduyɛ pɛŋ, wana o wana o yuŋgu naa niŋ ndoo suu a Mɛlɛka okɔɔ le.

Mi taamasi finya nuu pɛɛku ya le kafalaŋ tullo leyɛ chɔŋ o chuaambɔyɛi nii niŋ. Yaa tul bɔɔ wanaa ndaa chɔm kaa hɛliaa le mialaa wa Filaŋsi wa leyɛ. Le hei, mi yaa lɔɔ bɔllo a chuaambuaa ndaa fula o lɛŋii cheleŋnde niŋnda. Nduyɛ mi yaa tuei teleŋ naŋ wa koŋ diompilɛ wo yeela tau. O faŋaŋndɔ okoŋ kɔɔli, kala nuu bɛɛ ve Filaŋsiinɔ le, kɛ Pɔlisiinɔɔ o wa ni. Le saboo hoo, yaa yeema bɔɔ mi wanaa fula o kɔɔlima yɛ yiaŋ niŋnda wa diompilɛ o kɔl nyulu niŋ, nduyɛ ma bii wana o wana kpeŋkpeŋ.

MI KANDU YIYAŊNDO TAU A SABU YOOMOO OKƆƆ

Teleŋ ya wa o wali le sovɛiyo niŋndo

A wɔsi 1957, mi masaleŋ le baŋ ya le mi luɛi o wali le sovɛiyo niŋ. A teleŋ koŋ nyɛ ya dimi o buŋgɛi hei kandɔŋndo wo yɔŋnuŋ ni. Mɛɛ ya dimi aa: “Oo Mɛlɛka, mala ya!”, mi cha maa o cho wanachiee le wa ya hunɔɔ kɔɔli le. Kɛ soo wa ya hunɔɔ kɔɔli ni. Le hei mɛɛ ya sina lende, mi pɛŋgi tiŋ buulaŋndo. Mi nyɛ yɔŋnuŋ ichɔl koŋ a o chɔu koŋ niŋndo tosa mi yiyaŋ tau a sabu yoomoo okɔɔ. Mi nyunaŋ aa: Le yɛɛ naŋ cho yɛ naŋ? Baa Mɛlɛka buulaŋ pa a naa okɔɔ? Baa teleŋ wa niŋ pa mi kɔl nyuloo wa o chieeŋndo choo lefafɛɛŋ?

Okoŋ kɔɔli, mi chua pɛŋgi pɔmbɔ le kɔlaŋ wanaa niaa yilɔɔ. Nduyɛ loŋ ya chiikaŋ a Sei Chɛhowaa ni. Mi puaapilɛnɔ koŋ ke ya Baabuiyo. Nduyɛ mɛɛ ya miiŋgu Alchiiliaa, mi kandu diomndaŋ veeloo leniŋ. Bolle Baabuile pilaŋ ya kɔllo tau leŋ le wa Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 21:​3, 4 ni. Le dimi aa: ‘Naa chalaa Mɛlɛkaa cho wa ŋwaŋnda chiee tɛɛŋ. . . . Nduyɛ o cho nda mamɛmɛ o mamɛmɛ wɔɔsuu o hɔl fo. Wana o wana vi lɛ le. Wana o wana ve lɛ a kɔl tambɛi le, kɛlɛŋgaa mi wana chaŋ, kɛlɛŋgaa mi nyɛ nɛiyaa wa.’ Mi kɔndɔfillo bii ya tau mɛɛ ya che diomnda mɛyaalaŋ ndaŋ. Le hei mi nyunaŋ aa: ‘Baa hei cho pa tonya?’ A teleŋ koŋ, yaa sina nyɛ o nyɛ a Mɛlɛka vɛlɛ a Baabuiyo okɔɔ le.

Mɛɛ ya chii wali ni le sovɛiyo a wɔsi 1959, miŋ chiikaŋ naa Sei Chɛhowa pilɛ diolaŋ aa Filaŋsuaa. Nduyɛ mbo pɛɛku ya sɔɔŋ bɔɔbɔɔ o Baabuiyo niŋ. Le taamaseliiyo, mbo chɔm ya o Baabuiyo niŋ maa diola Mɛlɛkalaŋ la cho Chɛhowa ni. (Sam 83:​18) Mbo tɛɛsial la vɛlɛ maa Chɛhowa cho hunɔɔ kafalaŋ faŋa o chieeŋndo choo, mbo siiŋguu chieeŋndo kpou kpele hɛnɛkiɔɔ, nduyɛ mbo peelu diomnda mɛyaala cho o Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 21:​3, 4 niŋndo.

Mi cha tonyaa o sɔɔŋ o wa ya pɛɛkoo woŋ niŋ, nduyɛ miŋ pilaŋ ya kɔllo tau. Mi tuulu kɔl tau a simlachiaa lepiɛiya. Le hei, yaa yeema nda pɛɛsaa le mɛɛ nda wa waŋnda sɔɔŋ cho o Baabuiyo niŋ te woŋ pɛɛkoo yɛ. Mi yeema kaa finya nuu tolɔɔ kɔɔli le chɔulabaa le sandei. Yaa yeema mi chum te, kɛ yaa yeema mi tosa nyɛ o foofo koŋ choo.

Mi Filaŋsuaa a chaaŋaa niaa Seiyaa Chɛhowaa mala ya le mi tiu kɔl ni tuuwo ba. Ma tɛɛsial la maa Kilisiɔŋaa tonyaa nɔ ma kilul acheleŋnda iyama le. Kɛ a nɔ ma dimul nda yooŋgu kɛndɔɔ a Masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ, le nda tiindaŋndo kioo. Wali koŋ Chiisu tosa ni, nduyɛ ndu o dimul buɛiyaa nduaa ni le ma tosa. (Maa. 24:​14; Luku 4:​43) Yaa nɔ vɛlɛ mi pɛɛku le suɛi o waŋnda lo o nɛi lebɛɛ niŋ, mɛɛ o mɛɛ laalaŋnda ndalaŋ la wa. Kanifuule Baabuiyo dimi aa: “Wana cho hoo mbo wa buɛi Masanɔɔ Mɛlɛkaa wo, o nɔ mbo wa wana lasɛɛŋgiaŋ te. O nɔ manuaa mbo wa wana ikɛndɛ naa wana o wana chua.”—2 Timo. 2:​24.

Mi tosa siŋgaŋnda yeemaŋ ndaŋ. Okoŋ, mi sɔla yiŋɔɔ a wɔsi 1959 o bɔŋaŋ ibuŋgaa. O bɔŋaŋ koŋ naŋ chiikaŋ naa ndepilɛnɔ pilɛ ni diolaŋ Anchɛl. Mi kaala ndepilɛnɔɔ hoo tau. Le hei teleŋndaŋ lapum, mi yaa kuɛ o kunda ndaa niŋ le bɔŋaŋndaŋ. Nduyɛ miŋ chal o nɔɔ niŋ a wɔsi 1960. Wana lanɔ kɛndɔɔ pila Anchɛl cho ni. Nduyɛ o nɔ taasioo tau. Ke fula Chɛhowa o ba le ya wo o cho ni.—Pulɔ. 19:​14.

O paale naŋ chal o nɔɔ niŋndeŋ choo

MI PƐƐKU TAU WANAA TAASIAA O BA

O wɔsiŋ hiou woŋ niŋ, I pɛɛku niŋ sɔɔŋ kɛndɛŋ bɔɔbɔɔ puaapiliaa taasiaa o ba. Sɔɔŋ muŋ ipilɛ cho ni: Le miŋ sɔla batiuwaa o wali kɛ kɛ niŋ, mɛɛ miŋ wa wanaa tusiaŋ, nduyɛ miŋ dɔu sila cho o Pulɔwaa 15:​22 niŋndo o wali niŋ. Bolle Baabuileŋ le dimi aa: “Te wanaa silaa a wa pɛ tau, sɔɔŋ tuunuŋ le tosaŋndo woŋ, ŋ tosaŋ.”

Teleŋ naŋ wa wali buɛile ibuŋgaleŋ tosaa o Filaŋsi niŋndo, a wɔsi 1965

A wɔsi 1964, mi kandu chɔɔ mɛɛ diomndaŋ ndaŋ la cho tonya yɛ. O wɔsi koŋ niŋ ya kandu buɛile ibuŋgaleŋ tosaa ni. Nduyɛ mi naŋ kuɛ puaapiliaa yilɔɔ o kundala bɔɔbɔɔ niŋ le nda kɔltaŋ dɛɛniaa a nda malaa ma sɔɔŋguu Chɛhowa ikɛi. A teleŋ koŋ, I wa wɔsilaŋ 27, nduyɛ yaa nɔ taasi bɔɔ le. Le hei, mi yaa tosa biondɔŋndaŋ tau. Kɛ mi yaa pɛɛku o biondɔŋnda nilaŋ niŋ. I hiou kpou ve, mi yaa pɛɛku vɛlɛ sɔɔŋ sɔviɔŋ tau puaapiliaa nɔ taasioo wa o ba.

I loonuŋ nyɛ yɔŋnuŋndo, mɛɛ ya kandu buɛile ibuŋgaleŋ tosaa. Mɛɛ ya chii kunda pum yilɔɔ o Palis niŋ, mi puaapilɛnɔ kendu o Mɛlɛka piɛiyo niŋndo dimulla maa, o yeema mbo suukaŋ a ya.

Mɛɛ naŋ kandu suukaŋndo, mbo nyuna ya aa: “Nɛɛ waa wana chiɔuwaa handu yɛ kɔllo choo?”

Mi muli aa: “Wanaa wa a naalaŋ nda.”

Mbo dimi aa: “Tonya. Kɛ I che maa, wanaa cho hiouwɔɔ lachioo tosaa o tonyaa niŋnda kinɛi ŋ holnuŋ ni, mɛɛ bɛndu kunda kɔɔna sɔɔŋ ndo cho naa yɛ. Kunda naa nɔ puaapiliaa bɔɔbɔɔ cho a kɔlta tambɛilaŋ nda, a laŋga huŋ o tonyaa niŋnda ɔɔ a nɔ siɔmbulaŋ nda. Puaapiliaa haa cho wa a kɔl kɛndɛ tau, te a wa pɛ teleŋndo chuaa latulu a nda, nduyɛ ma wa kɔlaŋ o chiɛila ndalaŋ le nyɛdiaa dioo.”

Sila sɔviɔɔ pila puaapilɛnɔ koŋ ke ya paaleleŋ ni. Mi kaala ndoo nɔ le saa Chɛhowaa wo pilaŋ ya kɔllo tau. Lelaŋ, mi che bɛɛ i wa ikala le chɛlɔɔ maa biondɔŋndo yaa tosa ni, kɛ mi duau sila o ke ya koŋ ndo o wali niŋ. I mel bɔɔ Chɛhowa balika le mɛɛ o soliŋ puaapilɛnɔ koŋ kpeku le ya silaa yɛ.

Ma yulu ya iso le mi wa nyɛdiaa chilaŋ o bɔŋaŋnda bɛndaŋ o Palis niŋ chɔŋ a wɔsi 1969 haaa wɔsi 1973. A wɔsi 1973, mi waŋnda 60,000 huŋ o bɔŋaŋndo. Nduyɛ nda kpou, naŋ nɔ mi naŋ ke nda nyɛdiaa le palɛi i ŋuɛɛnu. I wa buulaŋndo tau. Kɛ mi loonuŋ maa le mi sɔla batiuwaa, mɛɛ mi dɔu nyɛ Pulɔwaa 15:​22 dimi wo o wali niŋ. Mi dimul puaapiliaa apum a nɔ taasioo a hei okɔɔ wa le naa malaa. Nduyɛ o puaapiliaa haa tɛɛŋ, apum ndaa chaa visioŋ siɔŋndo, nyɛdiaala yɛ yɛlaŋ toosiaa, yauwo, a piinduulaŋ. Mi naa kpou duau balaŋ diompilɛ le wali kala kalaa koŋ tosaa.

A wɔsi 1973, ma veelu ya a laa nuu le kɔlaŋ wallo o lɛuve Filaŋsi. Wali tase nda ke ya le tosaa wo wa bɔɔ o kala le ya. Yaa nɔ mi nuuviaa nɛilaŋ le puaapiliaa wa Kɛmɛluŋ nda yaulaŋ yɔŋndo. Nduyɛ wali naa wa o kuunaa bɛŋgu o lɛŋnde leŋ niŋ, chɔŋ wɔsi 1970 haaa wɔsi 1993. Mi yiyaŋ maa I tiuba wallo hoo tosa le. Mɛɛ puaapilɛnɔ wa lɛuve chilaŋndo sina maa I cho buulaŋndo, mbo dimul la aa: “Puaapiliaa naa cho Kɛmɛluŋ nda hauba a yaulaŋ ndaŋ. Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ tosa a sabu le ma wa laŋ sɔlaa.” Nduyɛ keŋ kpeekpei naŋ tosa ni.

Bɔŋaŋ teŋgeŋndo biyɔɔ a Seiyaa Chɛhowaa fula Kɛmɛluŋ nda o Naŋchiiliaa niŋ, a wɔsi 1973

Mi yaa kuɛ o lɛŋii balu Kɛmɛluŋ nde niŋ, le halikpeŋ mi sɔla fondaa le bɔŋaŋndo biyɔɔ a bɛnduaa kundaa Kɛmɛluŋ. Bɛnduaa kundaa haa ndaa nɔ kɔl simulaa tau, nduyɛ taasioo pila ndaa nɔ ni. Ma mala ya le kɛɛsiaalaŋ tosaa, le mi puaapiliaa wa o Kɛmɛluŋ niŋnda ndaa hiou lachi a yaulaŋ sɔlaa teleŋ o teleŋ. Nduyɛ, mi Chɛhowa duau sɛmbɛ naa sala. Le wɔsilaŋ 20, puaapiliaa wa o lɛŋnde leŋ niŋnda bindu le yau kɛ kɛ sɔla le. Mi ndaa sɔla Bandu Mɛŋgɛlaa, a Yau Wali Naa leMasaa ipaŋgu o ipaŋgu.

A wɔsi 1977, mi ya a Anchɛl kua Naŋchiiliaa le bɔŋaŋndo biyɔɔ a buɛiyaa ibuŋgaa fula Kɛmɛluŋ nda vɛlɛ a laandaa ndaa

MI PƐƐKU TAU LAA NI KAALAA O BA

Mɛɛ naŋ kandu nuaŋnaŋndo, mi cha maa Anchɛl ndoo nɔ suliŋnda kɛndɛlaŋ tau. Mi chɔɔlu vɛlɛ pɛŋ suliŋnda kɛndɛla cheleŋ chɔ, mɛɛ naŋ chal o nɔɔ niŋ. Le taamaseliiyo, o paale naŋ chal o nɔɔ niŋndeŋ choo, mbo dimul la ichɔl koŋ le mi piɛi o Chɛhowa lo a yeemɛi naŋ nɔ le waa o wali lɔɔlɔɔ wo niŋndo okɔɔ. Nduyɛ mi Chɛhowa muli piɛile naaleŋ.

Anchɛl mala ya niŋ tau le tiindaŋndo dɔwɔɔ kpou o Chɛhowa niŋ. Le taamaseliiyo, mɛɛ nda veelu naa le kɔlaŋ wallo o Bɛtɛɛl a wɔsi 1973, mi kiisaŋ kanifuule yaa kaala bɔɔ buɛile ibuŋgaleŋ tosaa. Kɛ mi Anchɛl loonuŋ ya maa ŋ chii niŋ yoomula naalaŋ yɔŋgu o Chɛhowa lo. Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ tosa nyɛ o nyɛ kɔɔna ndɔɔ dimul naa pɛ. (Hibu. 13:​17) Mi cha maa tonyaa kɛsɛ o dimi ni! Lelaŋ miŋ kua o Bɛtɛɛl. Taasioo pila laa nuu nɔ ni nduyɛ o kaala Chɛhowa tau. Hei kindi niŋ nɔ naa poŋ nduyɛ i mala niŋ naa le kɛɛsiaala kɛndɛlaŋ tosaa.

Ya a Anchɛl o lɛuve Filaŋsi

Mi che bɛɛ ŋ cho niŋ a yuwɛi, kɛ Anchɛl cho wɔ hiouwɔɔ lachi a ya tooloo. Le taamaseliiyo, miŋ tosa wallo kalaŋ le Iŋkilisiiye pɛɛkoo, le halikpeŋ miŋ kuɛ o sukuula kɔɔnaa. Kanifuule, sukuulaŋ ndaŋ la bɔɔbɔɔ o Iŋkilisiiye niŋ nda bii laŋ ni. Le mi naŋ tosa hiouwɔɔ lachoo o suɛi maŋgalɛi hei niŋ, mi hiau o kunda dimi Iŋkilisiiye wo niŋ. Hei wa ikala kanifuule, ŋ wa niŋ o wɔsiŋ 70 woŋ niŋ. Nduyɛ le mɛɛ ya cho waŋndo opilɛ o kunda cho lɛuve Filaŋsi chilaŋndo choo yɛ, i cho bɛɛŋ bɛɛŋ le suɛi maŋgalɛi cheleŋ pɛɛkoo le. Kɛ mi ya a Anchɛl maaliaŋ vellaa velle. Mi che bɛɛ ŋ cho niŋ suŋ suŋ o wɔsiŋ 80 woŋ niŋ, kɛ miŋ bɛɛndiaŋndɔ le bɔŋaŋndaŋ o Iŋkilisiiye niŋ a o Filaŋsiiye niŋ. Miŋ kindiŋ vɛlɛ kpoke le mulilaŋ yɔŋgoo o bɔŋaŋndaŋ, a waa o wali pollo niŋ a kunda naa latulu. Chɛhowa dɔu niŋ sɛmbɛ naŋ dɔu le Iŋkilisiiye pɛɛkoo wo sala.

A wɔsi 2017, ma veelu ya a Anchɛl le kɔlaŋ o Sukuuwo le Wanaa Cho Lɛuve Chilaŋnda a Laandaa Ndaa, o Fondaŋ Lebol Sukuula Seiyaa Chɛhowaa o Patasiŋ niŋ, Niu Yɔk.

A tonya, Chɛhowa cho Wana naa Pɛɛkaa Bɛndoo ni. (Aisaya 30:​20) Lelaŋ, ŋ wa feleŋgɔnɔ ɔɔ bɛndu yuu, Chɛhowa tiuba mbo ke naa pɛɛku sɔvɛ sɔviɔɔ. (Ditɔnɔ. 4:​5-8) I che niŋ kpendekele maa, te feleŋguaa yaŋ pɛ Chɛhowa a puaapiliaa a ndepiliaa nɔ taasioo wa nilaŋ, keŋ mala nda ma tosa hiouwɔɔ lachioo o Mɛlɛka piɛiyo niŋ, nduyɛ ma sɔla batiuwaa. Pulɔwaa 9:​9 dimi aa: “Wana taasioo ndu wana sila ni, o nɔla mbo chɔɔlu taasioo sɔla o taasi o nɔ wo choo. Wanaa tosa sɔɔŋ kɛndɔŋ nda, nda wana pɛɛku ni, a nɔla ma chɔɔlu pɛɛku o pɛɛku nda nɔ wo choo.”

Lepum, mi loonuŋ nyɛ yɔŋnuŋ o pembuŋ bɛndoŋ Alchiiliaa woŋ tɛɛŋ, mi che bɛɛ wɔsilaŋ 60 hiou niŋ ni. Pesiŋ bɛɛ I sina o nyumma maŋ choo maa naa le yaa wa niŋ a kɔl kɛndɛ le. Mi pɛɛku tau acheleŋnda o ba! Nduyɛ mi Chɛhowa tosa miŋ wa a kɔl hiniaa vɛlɛ a kɔl kɛndɛ o yoomoo niŋ. Lelaŋ, ŋ kɛɛsiaŋ o kɔl le hiouwɔɔ lachi a ndu vɛlɛ a puaapiliaa a ndepiliaa nɔ taasioo wa pɛɛkoo sɔlaa o ba.