Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Sabu Chɛhowaa Cho Peelɔŋ!

Sabu Chɛhowaa Cho Peelɔŋ!

“Nyɛ ya I dimi maa o cho yɔnɔŋ ndo, mɛɛ mi tosa mbo yɔnuŋ. Nyɛ ya I kɛɛsiaa le tosaa wo, mɛɛ mi tosa ndu.”—AISAYA 46:11.

CHONDOŊ: 2518

1, 2. (a) Yɛɛnɛ Chɛhowa chɔm yɛ naa? (b) Yɛɛ Chɛhowa dimi yɛ le tosaa o Aisaya 46:10, 11 a 55:11 niŋ?

DIOMNDA taselaŋ o Baabuiyo niŋ la cho tɛtɛlɛ, kɛ la cho yiŋgoloŋ. Laŋ la cho ni, “Mɛlɛka toosiaa fondaŋ ndaŋ choo choo a lɛŋ o kandɔŋndo ni.” (Chɛnɛsee 1:1) Nyɛm Mɛlɛka toosiaa choo choo a lɛŋ ndoŋ, nyɛɛmbɔ koni naŋ che wɔ muŋ ni. Nduyɛ, nyɛɛmbɔ koni naŋ sɔla wɔ sinapɛŋgoo a nyɔɔŋ muŋ okɔɔ ni, mɛɛ halaa cho naa yɛ, paŋgeloo, a kpaaya tuisi nyɔɔ lɛŋndo. (Ikilisiaatii 3:11) Kɛ Chɛhowa chɔm naa sabu ndɔɔ le chieeŋndo a waŋchieeya. Mbo toosiaa waŋchieeya o velaŋ ndɔɔ niŋ nduyɛ mi ndoo yeema nda le ma tuei yoomoo yeela o lɛŋndeŋ choo. (Chɛnɛsee 1:26) A wa simnɔŋ chuauwaa ndɔ, nduyɛ mi ndu oo simnuŋ Finya nda.

2 O Chɛnɛsee bolle iyaa niŋ, ŋ pɛɛku maa mi sabu Chɛhowaa sɔla simullo. (Chɛnɛsee 3:1-7) Kɛ, bahawɛi o bahawɛi cho mi Chɛhowa bumba ndu soli le. Wana o wana cho mbo sim ndu o nɛi le. (Aisaya 46:10, 11; 55:11) Ŋ nɔ tiindaŋndo kɛsɛ maa Chɛhowa cho peelu sabu ndɔ tasoo a teleŋndo kinɛi!

3. (a) Pɛɛku sɔvɛ kuɛɛ mala yɛ naa le yooŋgu cho o Baabuiyo niŋndo biyɔɔ bila (b) Le yɛɛ naŋ cho yɛ sɔɔŋ muŋ yaasiaa suŋ suŋ? (c) Nyunala kuɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa?

3 Kiisaŋ cho lɛ naa le. Ŋ sina sabu Mɛlɛkaa le chieeŋndo a waŋchieeya, vɛlɛ a wali Chiisu nɔ o sabu koŋ niŋndo. Tonya Baabui sɔviɔɔ pila cho hoo ni. Nduyɛ wana che pɛ maa, ndu cho tonya tase naŋ pɛɛku teleŋ naŋ kandu Diom Mɛlɛkaa pɛɛkoo wo ni. Suŋ suŋ niŋ, ŋ yeema miŋ mala acheleŋnda le ma pɛɛku sɔɔŋ sɔviɔŋ muŋ. Ŋ sɔla dikeŋnaŋ teŋgeŋndo le hei tosaa a boondei hei o wɔsioo niŋ, te ŋ wa pɛ waŋnda veeloo le hunɔɔ o Loonuŋya piɔm Chiisoo. (Luku 22:19, 20) Te a hiŋ pɛ o bɔŋaŋ sɔviɔɔ hoo, a cho chɔɔlu pɛɛku a sabu kɔndɔfili Mɛlɛkaa okɔɔ. Lelaŋ, boondii kɛndɛi cho hei ni le miŋ kandu yiyaŋndo a nyunala kpeekpei naŋ cho soliŋ kpeku le waŋnda dɛɛniaa ma hiŋ o Loonuŋyaa wo. O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho yaasiaa nyunalaŋ la yaa. Laŋ la cho ni, yɛɛ cho yɛ sabu Mɛlɛkaa le chieeŋndo a waŋchieeya? Suɛi wɔɔŋ kuɛɛ yɔŋnuŋ yɛ? Nduyɛ le yɛɛ sala baŋaa Chiisoo cho yɛ kiiye le dioo kumbioo le mi sabu Mɛlɛkaa peeluŋ?

YƐƐ WA YƐ SABU WANA TOOSIAA?

4. Yɛɛ nyɛm Mɛlɛka toosiaa woŋ cho yɛ “dimioo a walta Mɛlɛka tosa a bala ndɔlaŋ ndaŋ” okɔɔ?

4 Wana Toosiaa kɔndɔfillo pila Chɛhowa cho ni. Nyɛ o nyɛ Chɛhowa toosiaa, o nɔ sɔŋ te. (Chɛnɛsee 1:31; Chɛluimaya 10:12) Nyɛm Chɛhowa toosiaa woŋ ŋ naŋ nduyɛ ŋ cho kpɛ kpɛ. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o hei niŋ? Ŋ pɛɛku maa nyɛm Chɛhowa toosiaa woŋ kpou, ŋ pɔmbɔ ni, ŋ bɛndu ni, nɔ tɔnɔɔ. Le handɔɔ lechoo, te a yiyaŋ pɛ a nyɛm kɔndɔfiliŋ taaniŋ tosa mi waŋndo wa yoomu woŋ, ɔɔ ma che chɛlɛkpɛ veluŋ sɛnɛiyo, ɔɔ ma nua paaleŋ o delɔɔ, vɛɛ ŋ yiyaŋ yɛ? Mi nyɔɔ hɛnaŋ naa tau te ŋ wa pɛ nyɔɔŋ muŋ chɔɔ kanifuule, Chɛhowa toosiaa naa a suiliŋ koŋ le sinaa nyɛ kɛndɛ kɛndɔɔ ni.—Nuawɔ Sam 19:1; 104:24.

5. Yɛɛ Chɛhowa tosa yɛ le halikpeŋ mi nyɛ o nyɛ o toosiaa tosa wallo diompilɛ nyɛkɛndɛi?

5 Chɛhowa kɛsi kpeleŋndaŋ nyɛkɛndɛi le nyɛm o toosiaa woŋ kpou. Mbo toosiaa sawalaŋ le nyɛm o toosiaa woŋ kpou, nduyɛ a sawalaŋ a kaa waŋchieeya okɔɔ. Le mi nyɛ o nyɛ o toosiaa tosa wallo diompilɛ nyɛkɛndɛi o toosiaa sawalaŋ ndaŋ ni. (Sam 19:7-9) Nyɛ o nyɛ o toosiaa, o nɔ fondaa a wali ndɔɔ. Le taamaseliiyo, sawaa le kpaaya tuisi nyɔɔ lɛŋndo tosa ni mi halaa wa kpɛɛluŋ a chieeŋndo, nduyɛ ndu manda mɛŋma ihɛllaŋ ni vɛlɛ a mɛɛ ma muuluŋ yɛ. Te kpaaya tuisi nyɔɔ lɛŋndo ve le, nyɛ yoomaa nɔla mbo wa o lɛŋndeŋ choo le. Hoo chɔm ni maa o nɔ saboo le chieeŋndo a waŋchieeya. Te ŋ wa pɛ o wali pollo niŋ, ŋ mala waŋnda le ma sina Wana Toosiaa nyɛm kɔndɔfilloŋ muŋ ndo.—Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 4:11.

6, 7. Ɔɔ nyɔɔŋ ŋpum ŋ Chɛhowa ndoo ke Adam nda Ifi woŋ?

6 Sabu Chɛhowaa wa ni, le mi waŋchieeya a wa o lɛŋndeŋ choo lefafɛɛŋ. (Chɛnɛsee 1:28; Sam 37:29) O nɔ kɛndɛi, nduyɛ mbo ke Adam nda Ifi nyɛm kɛndɛ kɛndɔŋ suulaŋ yɛ yɛ. (Nuawɔ Chemisi 1:17.) Mi Chɛhowa ke nda hɛnɛkɛyɛi a suiliŋndo le sɔɔŋ tosaa, le kaalaa, vɛlɛ a chaŋyaŋ tueiyɔɔ yeela. Mi Wana Toosiaa suaa o Adam lo nduyɛ mbo ke ndu nɛi chɔmaa le sɔɔŋ kɛndɔŋ tosaa. Mi Adam pɛɛku vɛlɛ mɛɛ o bii ndupila yɛ, visiaa, vɛlɛ a lɛŋndeŋ. (Chɛnɛsee 2:15-17, 19, 20) Mi Chɛhowa ke Adam nda Ifi kɔl kaloo le nyɔɔ dombioo, sinaŋndo, chɔɔ, tueiyɔɔ, nduyɛ ma tuei chuŋ nyɛm kɛndɛŋ o toosial nda woŋ. O nɛiyo hoo choo, ndaa nɔla ma tuei yoomoo yeela o fondaŋ nda kɛndɛ kɛndɛ koŋ niŋ. Adam nda Ifi ndaa nɔ walta kɛndɛ kɛndɛlaŋ le tosaa. Nduyɛ ndaa nɔ ma hiou lachi a pɛɛkoo vɛlɛ a nyɛm sɛnɛiyoŋ saalɔŋndo lefafɛɛŋ.

7 Yɛɛ cheleŋ wa yɛ sabu Mɛlɛkaa? Mi Chɛhowa ke Adam nda Ifi kpaayaa le ma velu chuauwaa walaŋnda. Nduyɛ mi chuauwaa ndaa bɛɛ ndaa velu chuauwa, tei mi chieeŋndo ndoo pɛ cha a waŋchieeya. Chɛhowa ndoo yeema mi kalaŋ chuauwa ndaa kaala chuauwaa ndaa, mɛɛ ndoo kaala chuauwaa nduaa tasiaa walaŋnda yɛ, Adam nda Ifi. Mbo ke yuŋgule wanachioo chieeŋndo a nyɛ o nyɛ kɛndɛ cho lechoo. Chieeŋndo hoo wa simnɔŋ chalta ndalaŋ ni, nduyɛ fɛɛŋ bɛɛ wana ndoo nɔla mbo hɛlu ndu nda o ba le.—Sam 115:16.

SUƐI WƆƆŊ KUƐƐ YƆŊNUŊ YƐ?

8. Le yɛɛ Mɛlɛka ndoo dou yɛ Adam nda Ifi sawa cho o Chɛnɛsee 2:16, 17 niŋndo?

8 Sɔɔŋ yɔŋnuŋ o lepilɔɔ niŋ kpe a mɛɛ Chɛhowa ndoo yeema yɛ le. Yɛɛ yɔŋnuŋ yɛ? Mi Chɛhowa ke Adam nda Ifi sawa tɛtɛlɔɔ le ma sina kpeleŋ hɛnɛkɛyɛi ndɛi. Mbo dimi aa, “Yɔm o yɔm cho o kpeloo hoo niŋ a dia. Kɛ yɔm komɔɔ ndɔɔ tosa mi wana sina suɛi wɔɔŋnde a i kɛndɛi yo, dia ndu le pa. O paaleŋ niŋ bɛɛ te a de ndu pɛ a vi.” (Chɛnɛsee 2:16, 17) Sawa koŋ ndoo kindu bila biyɔɔ le nda le. Nduyɛ o ve sawa ndoo kendu biyɔɔ le kanifuule, nyɛmdiaŋ yeelɛi cheleŋ wa o kpeloo niŋ ŋ piaa cha.

9, 10. (a) Yɛɛ Setana ndoo dimi yɛ a Chɛhowa okɔɔ? (b) Yɛɛ Adam nda Ifi ndaa kɛɛsiaa yɛ le tosaa? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)

9 Mi Setana Nyina Wɔɔŋndo soliŋ kɛuwo kpeku le Ifi huiyo le mbo kɛɛ Chɛhowa Finya ndɔ diikɔŋndo. (Nuawɔ Chɛnɛsee 3:1-5; Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 12:9) Mi Setana kɛɛsiaa isɔɔ o tonya Mɛlɛka chɔm chuauwaa nduaa waŋchieeya wo niŋ, maa a nɔ ma de “yɔm o yɔm cho o kpeloo” niŋ te. Wana che pɛ maa dimioo o wa ni aa, ‘Mɛɛ dimioo ŋ cho ni maa a nɔla ma tosa nyɛ ŋ hɛnaŋ ndo le?’ Okoŋ kɔɔli, mbo dimul Ifi aa, “La dio bɛɛ la vi le.” Choolaŋ la wa laŋ ni. Okoŋ, mbo kindiŋ le Ifi huiyo maa o nɔ mbo yaŋ Mɛlɛka nilaŋ te. Mi Setana dimi aa, “Mɛlɛka dimi lende fondo le, o sina maa te la de ndu pɛ hɔlta nyalaŋ la cho kumbiŋ.” Dimioo Setana wa ni maa Chɛhowa ndoo yeema nda ma de komɔɔ yɔm koŋ te kanifuule, hei wa nda fondaa ke le ma sɔla kɔlkalu teŋgeŋndo opum. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mbo hɔŋ choolaŋ ndaŋ aa, “Mi la sina suɛi kɛndɛi a i wɔɔŋnde pɛŋgu maa Mɛlɛka pila.”

10 Adam nda Ifi ndaa nɔ ma kɛɛsiaa nyɛ nda nɔ ma tosa wo. Baa ndaa nɔ pa ma diikuŋ Mɛlɛka, ɔɔ ma yaŋ kɛuwo nilaŋ? I cho suɛi imɔnɛ, ma kɛɛ Mɛlɛka diikɔŋndo. Ma kɛɛ Chɛhowa maa Finya nda nduyɛ ma tual Setana kɔɔli. Ma waŋnuŋ niko o ba ndaa choo, a ve lɛ o manda Chɛhowaa bɛŋgu le.—Chɛnɛsee 3:6-13.

11. Le yɛɛ Chɛhowa mel haki Adam nda Ifi tosa wo lɛŋ te?

11 Mɛɛ Adam nda Ifi tɛɛmbuu sawa Mɛlɛkaa, a ve lɛ walaŋ te. Kɛ, ma simnuŋ yaamɔɔwaa Mɛlɛkaa kanifuule, o tul dɛnɛ wɔɔŋndo leyɛ. Hɔlta ndɔlaŋ la ‘chɛl mi la che yɔŋ wɔɔŋndo a lehɔl te.’ (Habakuku 1:13) Te Chɛhowa ndoo tosa isɔɔ a haki Adam nda Ifi tosa wo le, i ve wa ikɛndɛ a nyɛm Chɛhowa toosiaa woŋ kpou le. Maalikɛiya a waŋchieeya kpou wa kiisaŋ te ndaa tiindaŋ niŋ pɛ diom ndɔɔ. Kɛ Chɛhowa feŋaŋ o sawala ndɔlaŋ choo le. Fɛɛŋ bɛɛ o tɛɛmbuu laŋ te. (Sam 119:142) Mi che bɛɛ Adam nda Ifi ndaa nɔ hɛnɛkɛyɛi, kɛ a heluŋ fulamakɔɔlioo le nila kalula nda tosal Chɛhowa laŋ te. Ma sɔla piɔmndo nduyɛ ma miiŋgu o puulu Chɛhowa toosiaa nda wo niŋ.—Chɛnɛsee 3:19.

12. Yɛɛ yɔŋnuŋ yɛ a chuauwaa Adam nda?

12 Mɛɛ Adam nda Ifi tosa hakioo, Chɛhowa chɛllɛ nda ma wa o yuŋgu ndɔɔ niŋ te. Mbo soli nda o kpeloo niŋ, nduyɛ ndaa nɔla lɛ kposoŋ ma miiŋgu loŋ te. (Chɛnɛsee 3:23, 24) Mi Chɛhowa tosa ma sɔla fulamakɔɔli wɔɔŋndo le kɛɛsiaa nda tosa wo. (Nuawɔ Ditɔnɔmii 32: 4, 5.) Le hei, ndaa tiu lɛ ba ma tuula suiliŋnda Chɛhowalaŋ nyɛkɛndɛ walaŋ te. Mi chila kɛndɛ kɛndɛlaŋ la hialuŋ Adam. O ve ko le ndu suee le, kɛ le chuauwaa nduaa bɛɛ. Hakioo, a piɔmndo kinɛi o ke chuauwaa nduaa ni. (Luomaŋnda 5:12) Mi Adam poonda nda di ndaa nɔ le waa achal lefafɛɛŋndo o ba. Adam nda Ifi ndaa nɔla lɛ ma velu chua walaŋ te, nduyɛ chuauwaa ndaa bɛɛ ndaa nɔla lɛ ma velu chuauwaa walaŋnda le. Chɔŋ a teleŋ Setana tosa mi Adam nda Ifi mulul Mɛlɛka kɔɔ wo, Nyina Wɔɔŋndo kindiŋ niŋ le waŋchieeya kpou huiyo o nɛi pilɛ koŋ choo kpe.—Chɔŋ 8:44.

SALA BAŊAA TOSA MI CHAŊYƐI MIIŊGUU NAA TƐƐŊ A MƐLƐKA

13. Yɛɛ Chɛhowa yeema yɛ le waŋchieeya?

13 Chɛhowa kaala wɔ kɛ waŋchieeya. Mi che bɛɛ mi Adam nda Ifi kɛɛ ndu, ndoo yeema wɔ kɛ mi chaŋyɛi kɛndɛi wa ndu tɛɛŋ a waŋchieeya. Nduyɛ ndoo yeema mi wana o wana vi le. (Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 3:9) Lelaŋ, mbo tosa kɛɛsiaa chɔ chɔ le halikpeŋ mi waŋchieeya miiŋgu vɛlɛ o chaŋyɛi niŋ a ndu. Vɛɛ ndoo looku yɛ niŋ hei tosa o tɛɛmbuu sawala ndɔlaŋ te? Ŋ tofaŋndɔ.

Mɛɛ Adam nda Ifi kɛɛ Mɛlɛka, mbo tosa kɛɛsiaa chɔ chɔ le halikpeŋ mi waŋchieeya miiŋgu vɛlɛ o chaŋyɛi niŋ a ndu

14. (a) A mɛɛ Chɔŋ 3:16 dimi yɛ, yɛɛ Mɛlɛka tosa yɛ le waŋchieeya solioo o hakioo niŋ a piɔmndo? (b) Nyuna kuɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ yaasiaa a waŋnda?

14 Nuawɔ Chɔŋ 3:16. Wanaa bɔɔbɔɔ naŋ veelu o Loonuŋyaa wa sina bolle Baabuileŋ ndeŋ o kɔl. Kɛ vɛɛ sala soliaŋ Chiisoo tosa yɛ mi yoomu fafɛɛŋndo wa? Ŋ nɔ fondaa le miŋ mala waŋnda ma sina mulioo le nyunaa hoo te ŋ veelu nda pɛ le Loonuŋyaa, te ŋ wa a nda latulu pɛ o Loonuŋyaa, nduyɛ te Loonuŋyaa hiou pɛ miŋ miiŋgu o ndalo. Mɛɛ nda bii sala baŋaa hoo bila fau, lende koni nda chɔɔlu sina mɛɛ kpɛ Chɛhowa kaala waŋchieeya yɛ a mɛɛ kpɛ o nɔ taasioo yɛ ni. Sɔɔŋ kuɛɛ naŋ mala yɛ nda ma sina a sala baŋaa okɔɔ?

15. Vɛɛ Chiisu wa yɛ teŋgeŋ a Adam?

15 Mi Chɛhowa yɔŋgu po walaŋndo o ndoo soliŋ yoomu ndɔɔ sala wo. Po walaŋ koŋ ndoo nɔ mbo chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo. Ndoo nɔ mbo yɔŋgu yoomu ndɔɔ wulee le waŋchieeya. (Luomaŋnda 5:17-19) Mi Chɛhowa chua yoomu Chiisoo o choo choo niŋ, wana tase o toosiaa wo, mbo yɔŋ ndu o chieeŋndo choo. (Chɔŋ 1:14) Le hei, mi Chiisu simnuŋ wana walaŋndo, mɛɛ Adam wa yɛ. Kɛ Chiisu ndu, mbo tual sawala Chɛhowa ndoo yeema mi wana walaŋndo tol kɔɔli laŋ. O tɔɔndaŋnda kala kalaŋ bɛŋgu bɛɛ, o tɛɛmbuu sawala Mɛlɛkalaŋ te.

16. Le yɛɛ sala baŋaa cho yɛ ke sɔvɛ bɛndu?

16 Mɛɛ Chiisu vi maa wana walaŋndo, mbo baŋa waŋchieeya o hakioo niŋ a piɔmndo. O wa mɛɛ mɛɛ Adam ndoo nɔ le waa yɛ. Wana walaŋndo Chiisu wa ni, nduyɛ mbo chɔm lo lechoo wo a diikɔŋndo o Chɛhowa lo. (Timoti Tasoo 2:6) Mbo wu le naa, nduyɛ mi sala ndɔ soliaŋndo ke puaa, waŋlaanduaa, a chuaambuaa dioo le waa achal lefafɛɛŋ. (Maatiu 20:28) Sala baŋaa kumbi dioo ni le mi sabu Mɛlɛkaa peeluŋ.—Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 1:19, 20.

CHƐHOWA KUMBUL NAA DIOO LE MIIŊGOO NDU O IBUŊ

17. Yɛɛ sala baŋaa tiu yɛ ba le tosaa?

17 Mi sala baŋaa Chɛhowa yɔŋgu wo piiliaŋ ndupila tau. (Pitɛ Tasoo 1:19) O che naa bɔɔ wanaa sɔvɛ, nyɛ koŋ o chɛl ni a kɔl ndɔɔ kpou le mi Po ndɔɔ vi le naa. (Chɔŋ Tasoo 4:9, 10) O dimi niŋ, mi Chiisu simnuŋ finya naa, kɛ o cho lɛ Adam te. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 15:45) Mi Chiisu tosa a sabu o cho ko le miŋ wa a chal lefafɛɛŋ te, kɛ le miŋ miiŋgu o yuŋgu Mɛlɛkaa niŋ o chilaŋ niŋ. Sala baŋaa cho tosa mi waŋchieeya simnuŋ wanaa walaŋnda. Chɛhowa cho nda vɛlɛ chɛlɔɔ o yuŋgu ndɔɔ niŋ, nduyɛ a tɛɛmbuu lɛ niŋ sawala ndɔlaŋ te. Yiyaŋndɔ mɛɛ i wa niŋ suɛi kɔndɔfili yɛ te wanaa chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo wa kpou simnuŋ pɛ wanaa walaŋnda! O mɛɛlulaŋ, wana o wana cho o choo choo niŋ a o lɛŋndeŋ choo cho wa a mɔɔsaa naapilɛ ma simnuŋ yuŋguleŋ lepilɛ. Naa kpou cho simnɔŋ chuauwaa Mɛlɛkaa.—Luomaŋnda 8:21.

18. Boondii kuɛɛ Chɛhowa cho yɛ simnɔŋ “masa nyɛ o nyɛ fee choo”?

18 Mi che bɛɛ naa mi wanaa naa tasiaa velu naa wa kɛɛ Chɛhowa, kɛ o pɛŋgi waŋchieeya kaalaa le, nduyɛ mbo yɔŋgu sala baŋaa. Mi che bɛɛ wanaa lahakiaa naŋ cho ni, kɛ Chɛhowa cho tosa miŋ simnuŋ wanaa sakpuaa. Yiyaŋndɔ mɛɛ yoomoo cho wa yɛ te wanaa “tol Po Mɛlɛkaa kɔɔli wa, nduyɛ, ma duau tiindaŋndo o ndu niŋ nda,” sɔla pɛ yoomu fafɛɛŋndo! (Chɔŋ 6:40) Finya naa kaalaa taasioo cho sabu ndɔɔ peelu nduyɛ mbo mala waŋchieeya ma simnuŋ walaŋ. Mi Chɛhowa simnuŋ niko “masa nyɛ o nyɛ fee choo.”—Kɔliŋtiaŋ Tasoo 15:28.

19. (a) Yɛɛ balika melaa naŋ nɔ le sala baŋaa wo nyindu yɛ naa le tosaa? (Tofa kɔfoo “ Ŋ Hiounuŋ Lachi a Wanaa Yaŋ Nilaŋ nda Nuuviaa.”) (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

19 Balika melaa naŋ nɔ le sala baŋaa wo nɔ mbo nyindu naa le acheleŋnda dimullo a ke wana nɔla hoo piondɔɔ le wo okɔɔ. Waŋnda nɔ ma sina maa sala baŋaa hoo Chɛhowa yɔŋgu a kaalaa ni le waŋchieeya dioo kioo le ma wa achal lefafɛɛŋ. Kɛ sala baŋaa tosa nyɛ cheleŋ mbo hiau koŋ. Mbo toosiaa suɛi Setana yasa o kpeloo Idɛŋ niŋnde. Ŋ cho yaasiaa mɛɛ o looku ndi tosa yɛ o buŋgɛi cho lachi ve niŋ.