Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Yɛɛ O Sim yɛ le Waa Wana Mɛlɛkaa?

Yɛɛ O Sim yɛ le Waa Wana Mɛlɛkaa?

“Maa Mɛlɛka . . . tosa mi la chua kaa Chiisu Kilitioo.” —LUOMAŊNDA 15:​5.

CHONDOŊ: 17, 13

1, 2. (a) Vɛɛ puaapiliaa a ndepiliaa bɔɔbɔɔ yiyaŋ yɛ a waa wana Mɛlɛkaa okɔɔ? (b) Nyunala sɔvɛla kuɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ?

MI NDEPILƐNƆƆ o lɛŋnde Kanada leŋ niŋ dimi maa waa wana Mɛlɛkaa, ɔɔ kɔllo landɔŋndo le sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ, tosa mbo hiau lachi a nyaaloo nɔɔ. Nduyɛ mi hei mala ndu vɛlɛ le bahawɛilaŋ solioo o yoomu ndɔɔ niŋ. Puaapilɛnɔ pum o lɛŋnde Bilasil leŋ niŋ chua niŋ wɔsioŋ 23 o nɔɔ niŋ. Mbo dimi maa kɔllo landɔŋndo o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ mala ndu nda laa ndɔ le nyaaloo nɔɔ o nɔ ndaa niŋ. Puaapilɛnɔɔ o lɛŋnde Filipiŋndeŋ niŋ dimi maa kɔllo landɔŋndo o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ke ndu kɔl nyuloo. Nduyɛ hei mala ndu le kɔl nyuloo nɔɔ nda puaapiliaa a ndepiliaa fula o kɔɔlima yɛ yiaaŋ niŋnda.

2 I cho kpendekele maa miŋ sɔla tɔnɔlaŋ tau te ŋ landuŋ pɛ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le chɔɔloo kɔllo landɔŋndo o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ nduyɛ miŋ tuei tɔnɔlaŋ yeela? O tasoo, ŋ nɔ miŋ bii bila nyɛ Baabuiyo dimi a wanaa Mɛlɛkaa okɔɔ wo, wanaa nyina Mɛlɛkaa cho nɛi chɔmaa kioo wa, a wanaa yiyaŋ maa Chɛhowa wa. O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho nyunala sɔvɛlaŋ la yaa muli. (1) Yɛɛ o sim yɛ le waa wana Mɛlɛkaa ɔɔ wana landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ndo? (2) Taamaseliila kuɛɛ mala yɛ naa le hiouwɔɔ lachioo tosaa o Mɛlɛka piɛiyo niŋ? (3) Vɛɛ kindi kindiŋ naa le “yiyaŋ Kilitioo” nɔɔ mala yɛ naa le waa wanaa Mɛlɛkaa?

NƐƐ CHO YƐ WANA MƐLƐKAA?

3. Vɛɛ Baabuiyo tɛɛsiaa yɛ teŋgeŋ cho wana Mɛlɛkaa tɛɛŋndo a wana cho wana Mɛlɛka le wo?

3 Mi Pɔɔl, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo mala naa le sinaa teŋgeŋndo “wana Mɛlɛkaa” tɛɛŋ a wana cho “wana Mɛlɛka le wo.” (Nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Tasoo 2:​14-16, NW.) Wana cho wana Mɛlɛka le wo “chɛl nyɛm nyina Mɛlɛkaa o ke wana woŋ te. Kanifuule, o cha muŋ ko maa sɔɔŋ ŋdiɔm. Nduyɛ, o sina le sabu ŋ sim ndo le.” O baa pilɔɔ choo, wana Mɛlɛkaa ndu “nɔla mbo sina le sabu nyɛ nyɛ fee o sim ndo” nduyɛ o nɔ “yiyaŋ Kilitioo.” Ndu sim ni maa mbo kindiŋ le yiyaŋndo nɔɔ maa Kiliti. Mi Pɔɔl dɛɛniaa naa le waa wanaa Mɛlɛkaa. O nɛila cheleŋ kuɛɛ choo wanaa Mɛlɛkaa cho yɛ teŋgeŋ a wanaa cho wanaa Mɛlɛka le wa?

4, 5. Vɛɛ naŋ looku yɛ sina wana cho wana Mɛlɛka le wo?

4 Vɛɛ wana cho wana Mɛlɛka le wo yiyaŋ yɛ? Kaa chieeŋndo wana cho wana Mɛlɛka le wo tual kɔɔli ni, o tɔlnuŋ o yeemaŋ ikaayioŋ choo wo. Mi Pɔɔl tɛɛsiaa hei maa “wanaa kɛɛ le nyɛ Mɛlɛka dimul nda le tosaa wo wa, nyina koŋ koni nda cho niŋ o ba bɛŋgu ni.” (Ɛfisiaŋnda 2:​2) Hei cho wanaa bɔɔbɔɔ nyindɔɔ le tolɔɔ kaa wanaa cho nda a balaa wa kɔɔli. Nyɛ bɛnda nda o hɔl lo koni nda tosa ni, kɛ a buulaŋ le sawala Mɛlɛkalaŋ te. Sɔɔŋ cho a Mɛlɛka okɔɔ le woŋ wana cho wana Mɛlɛka le wo yiyaŋ ni. Mbo yiyaŋ lɔɔlɔɔ maa foofo ndɔɔ, nyɛsɔlaa ndɔɔ, dila ndɔlaŋ la bɛnda mbo hiau nyɛ o nyɛ.

5 Teleŋnda bɔɔbɔɔ mi wana cho wana Mɛlɛka le wo tosa sɔɔŋ Baabuiyo veelu maa “nyɛm wana chieeyɛi nɛi i yeema naa mi ŋ tosa woŋ.” (Kaleesiaŋnda 5:​19-21) O yau tase Pɔɔl poonyial Kilisiɔŋnda Kɔliŋ ndo niŋ, mbo suaa a nyɛm cheleŋ wanaa cho wanaa Mɛlɛka le wa tosa woŋ. A wa waŋnda simndaŋ kɔɔli o sɛɛŋgiaŋndaŋ niŋ, piɔuwaŋndo lueiyo waŋnda tɛɛŋ, acheleŋnda dɛɛniaa le nilakalulaŋ tosaa, kɔlaŋ a wanaa cheleŋnda o lemasa, kiɔɔ bɛɛleŋ chɔmndo le simlachiaa, vɛlɛ a nyɛdiaa a muɛiyaŋ siiŋgoo nyɛ sɔvɛ o yoomula ndalaŋ niŋ. Wana cho wana Mɛlɛka le wo nɔla mbo kpakpala tɔɔndaŋndo le suɛi wɔɔŋnde tosaa le. (Pulɔwaa 7:​21, 22) Mi Chudi dimi maa mi nyina Chɛhowaa hɛluŋ wanaa lenduŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ te wa.—Chudi 18, 19.

6. Vɛɛ naŋ looku yɛ sina wana landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ndo?

6 O baa pilɔɔ choo, wana Mɛlɛkaa buulaŋ tau a chaŋyɛi nduɛi nda Mɛlɛka tɛɛŋ. Mbo chɛl le mi nyina diandaa Mɛlɛkaa chɔm ndu nɛiyo nduyɛ mbo kindiŋ le Chɛhowa tolɔɔ kɔɔli. (Ɛfisiaŋnda 5:​1) Mbo kindi kindiŋ le yiyaŋndo nɔɔ maa Chɛhowa nduyɛ mbo che sɔɔŋ mɛɛ Chɛhowa cha muŋ yɛ. Wana kpeekpeiyo Mɛlɛka cho le ndu ni. Wana cho wana Mɛlɛka le wo lenduŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ te, kɛ wana landu kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ndo nɔ bɛɛleŋ le sawala Chɛhowalaŋ o nyɛ o nyɛ fee niŋ. (Sam 119:​33; 143:​10) O tosa “nyɛm wana chieeyɛi nɛi i yeema naa mi ŋ tosa woŋ” te, kɛ mbo kindiŋ le hiouwɔɔ lachi a tosaa nyɛm “nyina Mɛlɛkaa” nyindu waŋnda le tosaa woŋ. (Kaleesiaŋnda 5:​22, 23) Le chɔɔloo tɛɛsiaa nyɛ o sim le landɔŋndo kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ndo, yiyaŋndɔ a taamaseliiyo hoo. Ma veelu wana chaa yulaleŋ tosaa wo aa wana landuŋ kɔl o yulaleŋ ndo, nduyɛ ma veelu wana nɔ buulaŋ kpeekpeiyo le Mɛlɛka piɛiyo wo aa wana landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ndo.

7. Yɛɛ Baabuiyo dimi yɛ a wanaa landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ nda?

7 Mi Chiisu dimi maa wanaa landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ nda nɔ nyaaloo. Maatiu 5:​3 (NW) dimi aa, “Nyaaloo cho le wanaa landuŋ kɔl le suɛi Mɛlɛkɛiya, kanifuule Masale Mɛlɛkaleŋ le cho le nda.” Luomaŋnda 8:​6 tɛɛsiaa maa yoomu naa sɛɛŋuŋ o yiyaŋ Chɛhowaa nɔɔ choo. O dimi aa, ‘Te o wa pɛ, maa nyɛ wana chieeyɛi numnde i hɛnaŋ ndo maa ndu ŋ landuŋ kɔl le tosaa ni, mɛɛ a cho piɔmndo sɔla. Kɛ te o wa pɛ maa nyɛ nyina . . . Mɛlɛkaa hɛnaŋ ndo maa ndu ŋ landuŋ kɔl le tosaa ni, mɛɛ Mɛlɛka cho tosa ma sɔla yoomu kpeekpeiyo a kɔl nyuloo.’ Lelaŋ, te ŋ landuŋ pɛ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ, miŋ sɔla kɔl nyuloo suŋ suŋ a Mɛlɛka, vɛlɛ a naapila, nduyɛ miŋ nɔ tiindaŋ yoomu fafɛɛŋndo.

8. Le yɛɛ i kendu yɛ le simnɔŋndo wana Mɛlɛkaa nduyɛ miŋ lo o ba koŋ choo?

8 Kɛ, o chieeŋ kpundɔɔ niŋ naŋ cho ni, nduyɛ wanaa nɔ yiyaŋ Mɛlɛka le wa tɛɛŋ naŋ cho ni. Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ kindiŋ kpoke le yiyaŋnda naalaŋ mandaa. Te ŋ pei yiyaŋnda naalaŋ cha a yiyaŋnda Chɛhowa laŋ te, chieeŋndo cho yiyaŋnda naalaŋ pei a kaala iwana chieeya laŋ. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le keŋ kpakpalaa? Vɛɛ naŋ tosa yɛ hiouwɔɔ lachioo o Mɛlɛka piɛiyo niŋ?

PƐƐKU WANAA NƆ TAAMASELIILA KƐNDƐLAŊ NDA O BA

9. (a) Yɛɛ pɛɛku yɛ naa le waa wanaa landuŋ kɔl le sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ nda? (b) Taamaseliila kɛndɛla kuɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa?

9 Mɛɛ chuaambɔɔ nɔ mbo pɛɛku wanaa velu ndu wa o ba nduyɛ mbo tol taamasi nda kɛndɔɔ kɔɔli yɛ, lende koni naa bɛɛ nɔ miŋ pɛɛku wanaa nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a Chɛhowa wa o ba ni. Nduyɛ ŋ nɔ miŋ tol taamasi ndaa kɔɔli. Hei cho naa pɛɛku mɛɛ naŋ looku miŋ landuŋ kɔl le sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ yɛ. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 3:​1-4) Baabuiyo nɔ taamaseliila kɛndɛlaŋ a la wɔɔŋndaŋ. Ŋ yaasiaŋ ndɔ taamaseliila kɛndɛla naŋ nɔ miŋ pɛɛkulaŋ latiŋ. Laŋ la cho Chekɔpu, Meele, a Chiisu ni.

Yɛɛ taamaselii Chekɔpu wo pɛɛku yɛ naa? (Tofa pɛl 10)

10. Vɛɛ Chekɔpu ndoo chɔm yɛ maa wana Mɛlɛkaa o cho ni?

10 Maa naa bɔɔbɔɔ, i ve suɛi kpɛdɛ le Chekɔpu le. Mi Iisɔ bɛ ndɔ ndoo yeema le ndu diyɔɔ. Lefu ndɔ wa ndu kafalaŋ tosallo. Kɛ mi tiindaŋ Chekɔpu wo hiau lachi a kaloo o diomnde mɛyaale Chɛhowa dimul Ebilaham ndeŋ niŋ. Chekɔpu ndoo sina maa diomnde mɛyaale kɛndɛ kɛndɛle leŋ le cho peelɔŋ le yuŋgu ndɔɔ. Lelaŋ, mbo manda yuŋgu ndɔɔ nyɛkɛndɛi. (Chɛnɛsee 28:​10-15) Chekɔpu chɛl le mi kaa iwana chieeya wanaa o wa tɛɛŋnda tosa mbo puɛɛnuŋ a mɛila Chɛhowalaŋ te. Le taamaseliiyo, mɛɛ Chekɔpu che maa bɛ ndɔ wa ndu luei o kpundɔɔ niŋ, mbo nyɔɔlu Chɛhowa le mbo piŋi ndu. Mbo piɛi aa, “Num Mɛlɛka a dimul la maa a cho ya mala o isɔɔ o isɔɔ niŋ. Ma dimi vɛlɛ maa a cho tosa mi wanaa cho fula o pulale nileŋ choo wa a wa faŋga maa siooŋnde o pee mɛŋma ihɛllo kɔ-ŋgɔ, a chuu chɔm te.” (Chɛnɛsee 32:​6-12) Chekɔpu ndoo nɔ tiindaŋ kala kalaa o mɛila Chɛhowalaŋ niŋ, nduyɛ mbo chɔm hei o yoomu ndɔɔ niŋ.

Yɛɛ taamaselii Meele wo pɛɛku yɛ naa? (Tofa pɛl 11)

11. Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa Meele ndoo landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ?

11 Yiyaŋndɔ vɛlɛ a Meele okɔɔ. Mi Chɛho-wa hɛli ndu le mbo wa kalaa Chiisu kanifuule, wana ndoo landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ndo o wa ni. Nuawɔ nyɛ Meele ndoo dimi teleŋ o kuɛ wanayɛi nduɛi Sɛkalaya nda Lisabɛɛ yilɔɔ wo. (Nuawɔ Luku 1:​46-55.) Ŋ che maa Meele ndoo kaala Diom Mɛlɛkaa nduyɛ ndoo sina Yaula maHibuluilaŋ o Baabuiyo niŋ nyɛkɛndɛi. (Saamiɛɛ Tasoo 2:​1-10, NW; Chɛnɛsee 30:​13; Malakai 3:​12) Nduyɛ teleŋ Choosɛ nda Meele chal o nɔɔ niŋndo bɛɛ, ma chum haaa mi Chiisu vialuŋ malaŋ nda tosa chiɛiniŋndo. Wali Mɛlɛka ke nda wo wa o sɔvɛ mbo hiau yeemaŋ ndaŋ. (Maatiu 1:​25) Vɛlɛ mɛɛ Chiisu wa hindɔɔ, Meele wa mɛɛndaŋndo sɔɔŋ wa yɔŋnɔŋndo woŋ nyɛkɛndɛi, nduyɛ mbo yaŋ nilaŋ o sɔɔŋ Chiisu wa pɛɛkoo woŋ. Mbo “kɛsiŋ sɔɔŋ muŋ kpede o kɔl.” (Luku 2:​51) I cho kpendekele maa ndoo nɔ yeemɛi tau o diomnda mɛyaala Mɛlɛkalaŋ niŋ a Mɛsayanɔɔ okɔɔ. Ŋ nɔla pa miŋ tol taamasi Meele wo kɔɔli nduyɛ miŋ kindiŋ lɔɔlɔɔ le tosaa nyɛ Mɛlɛka yeema naa miŋ tosa wo?

12. (a) Vɛɛ Chiisu ndoo tollɛ taamasi Finya ndɔɔ kɔɔli? (b) Vɛɛ naŋ tuallɛ taamasi Chiisoo kɔɔli (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)

12 O wanaa wa achalla tɛɛŋ kpou, Chiisu cho wana taamasi kɛndɛ bɛndoo le kɔllo landɔŋndo o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ni. Teleŋ o wa yoomu o chieeŋndo choo nduyɛ mbo wa wali pollo tosaa wo, mbo chɔm maa o yeema mbo tol taamasi Finya ndɔɔ kɔɔli. Mi Chiisu yiyaŋ maa Chɛhowa, nduyɛ mbo tosa sɔɔŋ maa ndu. Mbo tosa hɛnaŋ Mɛlɛkaa nduyɛ mbo ke sawala ndɔlaŋ bɛɛleŋ. (Chɔŋ 8:​29; 14:​9; 15:​10) Le taamaseliiyo, tuuwɔ mɛɛ Aisaya tɛɛsiaa nyiɛɛyii Chɛhowɛi a mɛɛ Maki tɛɛsiaa yiyaŋnda Chiisulaŋ yɛ. (Nuawɔ Aisaya 63:​9; Maki 6:​34.) Ŋ cho pa taamasi Chiisoo tolɔɔ kɔɔli le waa a bɛɛndiaŋ lɔɔlɔɔ le wanaa yeema malaa wa nyiɛɛye chɔmndo? Maa Chiisu, ŋ cho pa kɔllo handɔɔ o wali pollo choo a waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo? (Luku 4:​43) Wanaa landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ nda nɔ nyiɛɛye nduyɛ ma kindiŋ le acheleŋnda malaa.

13, 14. (a) Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ wanaa landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ hau wa o ba? (b) Chɔmndɔ taamaseliilaŋ.

13 Hau, ŋ nɔ puaapiliaa a ndepiliaa landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ nda tau, nduyɛ a cho kindiŋndo le taamasi Chiisoo tolɔɔ kɔɔli. Kɛlɛŋgaa a cho chɔɔ maa puaapiliaa a ndepiliaa haa nɔ dialuŋ fulaŋ o wali pollo niŋ, a nɔ kɛndɛi, a nyiɛɛye. Mi che bɛɛ wanaa lahakiaa nda cho ni, kɛ a cho kindiŋndo kpoke le suliŋnda kɛndɛlaŋ nɔɔ nduyɛ le tosaa nyɛ Chɛhowa yeema nda ma tosa wo. Mi Luechɛl, ndepilɛnɔɔ o lɛŋnde Bilasil leŋ niŋ dimi aa, “Yaa kaala chuɛɛnɔŋ chieeŋndo tolɔɔ kɔɔli. Nduyɛ fulamakɔɔlioo wa ni, yaa chuɛɛnuŋ chuɛinɔŋ lebɛɛ le. Kɛ tonyaa pɛɛkoo mala ya ni mi kindi kindiŋ le waa wana Mɛlɛkaa. Siŋgaŋndaŋ tosaa ve suɛi kpɛdɛ le. Kɛ mi sɔla nyaaloo nduyɛ mi nɔ sabu kpeekpeiyo o yoomoo niŋ.”

14 Mi Lueliŋ, ndepilɛnɔɔ o lɛŋnde Filipiŋndeŋ niŋ ndoo nɔ bahawɛi teŋgeŋndo. Mi che bɛɛ o tonyaa ikɛi nda velu ndu ni, kɛ mbo handu kɔllo o dɛnɛ sinaa bɛndoo choo a wali ndɔ sɔviɔɔ. O teleŋndo opum niŋ, mi kpeleŋnda ndɔla iMɛlɛkayalaŋ la simnuŋ nyɛ taaniŋndo. Mbo dimi aa, “Mi sina maa I kandu nyɔɔ pum biondɔɔ o yoomu nuu niŋ, nyɛ wa o sɔvɛ mbo hiau wali nuu poloŋ ndo.” Mi Lueliŋ siŋga yiyaŋ ndɔɔ nduyɛ mbo chua Chɛhowa piɛiyo nyɛ sɔvɛ bɛndoo o yoomu ndɔɔ niŋ. Suŋ suŋ niŋ, o tiindaŋ o nyɛ Chɛhowa dimi o Maatiu 6:​33, 34 niŋndo. Mbo dimi aa, “I sina kpeekpei maa Chɛhowa cho ya manda!” Kɛlɛŋgaa a sina puaapiliaa a ndepiliaa o kunda numndo niŋ a nɔ kaa pilɛ koŋ kpe wa. Te ŋ wa pɛ chɔɔ mɛɛ nda cho taamasi Chiisoo tolɔɔ kɔɔli yɛ, naa bɛɛ yeema miŋ tol taamasi ndaa kɔɔli.—Kɔliŋtiaŋ Tasoo 11:​1; Tɛsaloniaŋ Diiŋ Ndɔɔ 3:​7.

NƆ “YIYAŊ KILITIOO”

15, 16. (a) Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le waa maa Chiisu? (b) Vɛɛ naŋ chɛllɛ “yiyaŋ Kilitioo”?

15 Vɛɛ naŋ tuallɛ taamasi Chiisoo kɔɔli? Kɔliŋtiaŋ Tasoo 2:​16 tɛɛsiaa maa ŋ nɔ kuee miŋ nɔ “yiyaŋ Kilitioo.” Luomaŋnda 15:​5 loonuŋ naa maa naŋ “chua kaa Chiisu Kilitioo.” Le waa maa Chiisu, ŋ nɔ miŋ pɛɛku mɛɛ ndoo yiyaŋ yɛ a mɛɛ ndoo tosa sɔɔŋ yɛ. Chiisu ndoo buulaŋ tau a chaŋyɛi nduɛi nda Mɛlɛka tɛɛŋ mbo hiau nyɛ o nyɛ cheleŋ. Lelaŋ, waa maa Chiisu tosa miŋ wa maa Chɛhowa. Le saboo hoo, i cho bɔɔ suɛi sɔvɛ le miŋ pɛɛku le yiyaŋndo nɔɔ maa Chiisu.

16 Vɛɛ naŋ pɛɛku yɛ le yiyaŋndo maa Kiliti? Mi buɛiyaa nduaa cha ndu kaamaalaŋ tosaa, ma yaŋ ndu nilaŋ mɛɛ o wa faŋga bɛndoo pɛɛkoo, ma cha mɛɛ o wa waŋnda suu o suu biyɔɔ yɛ, nduyɛ ma cha mɛɛ yiyaŋ Chɛhowaa wa ndu nɛiyo chɔmndo yɛ. Ma dimi aa, “Naa ŋ che nyɛ o nyɛ o tosa.” (Walta Wanaa Chiisuaa 10:​39) Hau, ŋ chi Chiisu le. Kɛ ŋ nɔ yau Maatiu, Maki, Luku, a Chɔŋ ndo. Yaulaŋ ndaŋ la mala naa le ndu sinaa nyɛkɛndɛi. Te ŋ veelu pɛ diomndaŋ o yaulaŋ ndaŋ niŋ, ŋ cho chɔɔlu pɛɛku a yiyaŋnda Chiisulaŋ okɔɔ. Hei cho naa mala miŋ “tol peluŋ ndɔŋ kɔɔli” nyɛkɛndɛi le halikpeŋ miŋ “wa a bɛɛndiaŋ” le waa maa ndu.—Pitɛ Tasoo 2:​21, NW; 4:​1.

17. Vɛɛ yiyaŋndo maa Kiliti mala yɛ naa?

17 Tɔnɔ yɛɛ naŋ sɔla yɛ te ŋ nɔ pɛ yiyaŋ Kilitioo? Mɛɛ nyɛdiaa kɛndɔɔ dioo tosa mi dialuŋ naŋ wa ŋ kala poŋ yɛ, lende koni yiyaŋnda naalaŋ peiyo a yiyaŋnda Kiliti laŋ la tosa ni miŋ wa a kala poŋ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ. O pɔm pɔmbɔ, miŋ sina nyɛ naŋ nɔ miŋ tosa o isɔɔ o isɔɔ niŋndo. Okoŋ, ŋ nɔla miŋ tosa kɛɛsiaala nɛŋi Mɛlɛka kɔllo laŋ a taasi, nduyɛ mi hei ke naa kɔl iyama walaŋndo. Baa a yiyaŋ maa sabula kɛndɛlaŋ te la cho laŋ le miŋ “nɔ kaa Masanɔɔ Chiisu Kilitioo” le?—Luomaŋnda 13:​14.

18. Yɛɛ ŋ pɛɛku yɛ le waa wana landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ndo?

18 Buŋgɛi hei mala naa le sinaa nyɛ o sim le kɔllo landɔŋndo o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ndo. Ŋ pɛɛku taamaseliila kɛndɛlaŋ a wanaa nyina diandaa Mɛlɛkaa ndoo ke nɛi chɔmaa wa okɔɔ. Miŋ pɛɛku vɛlɛ maa “yiyaŋ Kilitioo” nɔɔ mala naa le yiyaŋ Chɛhowa nɔɔ, nduyɛ mi hei mala naa le chaŋyɛi kɛndɛi nɔɔ a ndu. Kɛ sɔɔŋ cho wɔ tau le pɛɛkoo. Le taamaseliiyo, vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa ŋ kendu o Mɛlɛka piɛiyo niŋ? Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le waa a kala o Mɛlɛka piɛiyo niŋ? Nduyɛ vɛɛ waa wana Mɛlɛkaa piiliaŋ yɛ yoomu naa? Buŋgɛi cho lachi vɛ cho nyunalaŋ ndaŋ muli.