Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Tol Taamasi Nuuwa, Daaniɛɛ, a Choobu wo Kɔɔli le Tiindaŋndo Dɔwɔɔ o Mɛlɛka niŋ a Ndu Diikɔŋndo

Tol Taamasi Nuuwa, Daaniɛɛ, a Choobu wo Kɔɔli le Tiindaŋndo Dɔwɔɔ o Mɛlɛka niŋ a Ndu Diikɔŋndo

‘Nuuwa ni, Daaniɛɛ ni, a Choobu, mi nda aa wa wanaa sakpo ya Mɛlɛka o hɔl, kɛ . . . nda pila koni nda aa kindiaa niŋ ni.’—ISIKIAA 14:​14.

CHONDOŊ: 89, 119

1, 2. (a) Le yɛɛ taamasi Nuuwa, Daaniɛɛ, a Choobu wo yaasiaa dɛɛniaa yɛ naa kɔltaŋ? (b) Sɔɔŋ kuɛɛ wa yɛ yɔŋnuŋndo teleŋ Isikiaa poonyiaa diomnda cho o Isikiaa 14:​14 niŋndaŋ?

BAA sɔɔŋ kendu num choo le mɛɛ ŋ cho a naa yɛ, le mɛɛ ŋ nɔ bahawɛi ikanioo yɛ, ɔɔ le mɛɛ ŋ cho o tɔɔndaŋndo bɛŋgu yɛ? Mii kendu pa lepum le ma wa a kɔl kɛndɛ o Chɛhowa piɛiyo niŋ? Te lende ŋ cho yiyaŋndo ni, taamasi Nuuwa, Daaniɛɛ, a Choobu wo yaasiaa nɔla mbo ke num kɔl dɛɛniaa. Wanaa lahakiaa puaa haa wa ni, nduyɛ ndaa nɔ simulta naŋ nɔ hau laŋ. Teleŋndaŋ lapum, yoomula ndalaŋ la wa o kpundɔɔ niŋ. Kɛ ma chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo, nduyɛ mbo cha nda maa wanaa taamasi kɛndɛ le tiindaŋndo dɔwɔɔ o ndu niŋ a ndu diikɔŋndo.—Nuawɔ Isikiaa 14:​12-14.

2 O Babiloniaa niŋ Isikiaa ndoo poonyiaa bolle Baabuile buŋgɛi hei tɔlnuŋ choo leŋ ni, a wɔsi 612 tuupa mi Kiliti vialuŋ. * (Tofa tɛɛsiaa amatou.) (Isikiaa 1:​1-3; 8:​1) Ndoo chue lɛ teleŋ vilɛi le tuupa mi Chulusɛlɛm sɔla tambei o wɔsi 607 niŋ. Waŋnda nyɛɛmbɔ koni o Chulusɛlɛm niŋ ndaa dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋ maa Nuuwa, Daaniɛɛ, a Choobu ni, nduyɛ ma sɔla kindaa. (Isikiaa 9:​1-5) Waŋnda haa apum wa Chɛluimaya, Baluki, Ɛbɛdimɛlɛki, a yuŋgu Luechabi wo ni.

3. Yɛɛ naŋ cho yɛ pɛɛku o buŋgɛi hei niŋ?

3 Hau bɛɛ, wanaa Chɛhowa che maa a cho sakpo maa Nuuwa, Daaniɛɛ, a Choobu wa koni cho kindaa sɔla o mɛɛlula chieeŋ dɛnɛ wɔɔŋndo hoo ni. (Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 7:​9, 14) Lelaŋ, ŋ pɛɛkuŋ ndɔ niko le sabu Chɛhowa soliŋ puaa yaa wa haa kpeku maa taamasi le wanaa ndaa tosa sɔɔŋ sakpo ndu o hɔlla. Ŋ cho yaasiaa (1) simulta o kɛ kɛ ndoo sɔla laŋ, nduyɛ (2) a mɛɛ naŋ tual tiindaŋ ndaa a diikɔŋ ndaa kɔɔli yɛ.

MI NUUWA DUAU TIINDAŊNDO O MƐLƐKA NIŊ NDUYƐ MBO DIIKUŊ NDU LE WƆSILAŊ HIOUWƆƆ 900!

4, 5. Ɔɔ simultaŋ latiŋ la komal Nuuwa laŋ? Nduyɛ yɛɛ wa yɛ suɛi kɛndɛi bɛnduei a ndu?

4 Ɔɔ simultaŋ latiŋ la komal Nuuwa laŋ? O teleŋ Inɔki wo niŋ, finya mama Nuuwa wo, waŋnda ndaa nɔ niŋ dɛnɛ wɔɔŋndo tau. Wanaa kaŋ wa “diomnda wɔɔŋndaŋ” dimioo a Chɛhowa okɔɔ. (Chudi 14, 15) Mi niilu latandaa chɔɔlu kui o chieeŋndo choo. A boondii Nuuwa ve, “mi dɛnɛ wɔɔŋndo pia o chieeŋndo choo.” Mi maalikɛiyaa dɛnɛ wɔɔŋnda tual o chieeŋndo choo, ma chua dialuŋ iwana chieeyaŋ, nduyɛ ma chua waŋ laanduaa o nɔlaŋ niŋ. Wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda a wanaa niilu latandaa chuauwaa nda velu wa wa ni. (Chɛnɛsee 6:​2-4, 11, 12) Kɛ wana o wana ndoo nɔla mbo che mɛɛ Nuuwa wa teŋgeŋ yɛ. Baabuiyo dimi maa “Nuuwa ndu ndu, mbo tosa nyɛ nɛŋi Mɛlɛka Yaawɛɛ kɔl lo.” Mi che bɛɛ o wa wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda tɛɛŋ, kɛ mbo tosa nyɛ cho sakpo wo. “O wa o diom pilɔɔ niŋ nda Mɛlɛka.”—Chɛnɛsee 6:​8, 9.

5 Yɛɛ diomndaŋ ndaŋ la dimullɛ naa a Nuuwa okɔɔ? O tasoo, yiyaŋndɔ a mɛɛ kpɛ Nuuwa chua wɔsioŋ o Chɛhowa piɛiyo niŋ a tiindaŋndo o chieeŋ dɛnɛ wɔɔŋ koŋ niŋ yɛ, tuupa mi Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ ma huŋ. O ve ko le wɔsilaŋ 70 ɔɔ 80 le, kɛ le wɔsilaŋ 600! (Chɛnɛsee 7:​11) O diiŋ ndɔɔ, ndoo nɔ kunda leKilisiɔŋ le ndu malaa nduyɛ mbo dɛɛniaa ndu kɔllo mɛɛ naŋ nɔ hau naa yɛ le. Nduyɛ wana che pɛ maa yemaa nduaa, a pɔmbuaa nduaa ve ndu pɛɛŋ toolu le. *—Tofa tɛɛsiaa amatou.

6. Vɛɛ Nuuwa ndoo chɔm yɛ kɔl sikpa bɛndoo?

6 Nuuwa ndoo yiyaŋ naa maa waa wana kɛndɛ koni le yeemaŋ te. Mbo dimul acheleŋnda a dialuŋ fulaa a tiindaŋ ndɔɔ o Chɛhowa niŋ okɔɔ. Baabuiyo veelu Nuuwa maa wana “dimul waŋnda diom Mɛlɛkaa a mɛɛ wana wa o nɛi sakpoo choo yɛ.” (Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 2:​5) Mi Pɔɔl, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo dimi a ndu okɔɔ aa, “Mi Nuuwa chɔm maa kaa waŋnda o chieeŋndo niŋ o wɔu.” (Hibuluiya 11:​7) A tonya, mi waŋnda mam ndu nduyɛ ma kindiŋ le ndu kuunaa. Kɛlɛŋgaa mi ndaa kɔŋgɔlaŋ pɛɛŋ le ndu nyɛ yɔŋ. Kɛ Nuuwa ndoo nɔ siooŋii wanachiee le. (Pulɔwaa 29:​25) Nuuwa ndoo nɔ tiindaŋndo, lelaŋ, Chɛhowa ke ndu kɔl sikpaa. Nduyɛ, mbo ke buɛiyaa nduaa dɔu tiindaŋndo o ndu niŋ hau wa kɔl sikpa pilɔɔ kpe.

7. Simulta kuɛɛ Nuuwa ndoo sɔla yɛ teleŋ o wa dɛndɔɔ baŋɔɔ wo?

7 Teleŋ Chɛhowa dimul Nuuwa le dɛndɛ bɛndoo baŋɔɔ wo, ndoo dɔu niŋ tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ le wɔsilaŋ hiouwɔɔ 500. O wa dɛndɛ koŋ soliŋ kpeku le waŋnda apum piŋioo a visiaa a boondii Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ. (Chɛnɛsee 5:​32; 6:​14) Dɛndɛ bɛndu waa lende baŋɔɔ ve suɛi kpɛdɛ le Nuuwa le. Ndoo sina maa waŋnda cho ndu mamɔɔ tau nduyɛ ma tosa yoomoo o kala kpoke le ndu. Kɛ Nuuwa ndoo nɔ tiindaŋndo nduyɛ mbo diikuŋ Chɛhowa. “Mi Nuuwa tosa mɛɛ o mɛɛ Mɛlɛka dimul ndu.”—Chɛnɛsee 6:​22.

8. Vɛɛ Nuuwa ndoo dɔu yɛ tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ le yuŋgu ndɔɔ kioo nyɛm nda hau ba woŋ?

8 Nuuwa ndoo nɔ simul cheleŋ. Ndoo nɔ mbo ke laa ndɔ a chuauwaa nduaa nyɛm nda hau ba woŋ. Tuupa mi Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ ma huŋ, waŋnda ndaa nɔ ma tosa wallo kekelee le chiɛi dɔwɔɔ. Mi Nuuwa bɛɛ tosa keŋ. (Chɛnɛsee 5:​28, 29) Kɛ, o chɛl mi bahawɛi yuŋgu ndɔɔ simnuŋ nyɛ kɔl landɛi bɛndu le ndu le. Chɛhowa piɛiyo wa suɛi sɔvɛ sɔvɛi o yoomu ndɔɔ niŋ ni. Mi che bɛɛ Nuuwa wa o tuandaŋ le dɛndɔɔ baŋɔɔ le wɔsioŋ 40 ɔɔ 50, kɛ mbo muli hɔlla o Chɛhowa lo. Nduyɛ mbo tosaa keŋ le wɔsilaŋ 350 mɛɛ Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ ma hiou. (Chɛnɛsee 9:​28) Taamasi kɛndɔɔ pila Nuuwa wa le tiindaŋndo dɔwɔɔ o Mɛlɛka niŋ a ndu diikɔŋndo ni!

9, 10. (a) Vɛɛ naŋ tuallɛ taamasi Nuuwa wo kɔɔli le tiindaŋndo dɔwɔɔ o Chɛhowa niŋ a ndu diikɔŋndo? (b) Te a nɔ pɛ kɔl sikpaa le sawala Mɛlɛkalaŋ diikɔŋndo, tiindaŋ yɛɛ ŋ nɔ yɛ?

9 Vɛɛ naŋ tuallɛ taamasi Nuuwa wo kɔɔli le tiindaŋndo dɔwɔɔ o Chɛhowa niŋ a ndu diikɔŋndo? Ŋ tosa hei te ŋ dimul pɛ waŋnda a mɛɛ Chɛhowa che sakpoyɛi yɛ, te ŋ ve kumbuii chieeŋ Setanaa le, nduyɛ te ŋ kɛsi pɛ Chɛhowa wana tasoo. (Maatiu 6:​33; Chɔŋ 15:​19) O kpeekpei niŋ, chieeŋndo hɛnaŋ a naa le sabulaŋ ndaŋ te. Le taamaseliiyo, le mɛɛ naŋ kɛɛsiaa a kɔl naa kpou le sawala Mɛlɛkalaŋ diikɔŋndo a chiɛiniŋndo okɔɔ vɛlɛ a nɔɔ yɛ, lepum, mi waŋnda soliŋ kɔɔna layooŋgoo kpeku le sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ dimioo a naa okɔɔ. (Nuawɔ Malakai 3:​17, 18.) Maa Nuuwa, ŋ nɔ isiooŋ le waŋnda le. Le Chɛhowa naŋ nɔ siooŋnde ni. Koŋ cho ni, ŋ nɔ bɛɛle yiŋgoloŋ ndeŋ le ndu, nduyɛ ŋ yeema ndu mbo tambu kɔl a naa le. Ŋ sina maa ndupilɛ kpe ke naa yoomu fafɛɛŋndo ni.—Luku 12:​4, 5, NW.

10 Nyunaŋndɔ aa, ‘I cho pa hiouwɔɔ lachi a nyɛ cho Chɛhowa o hɔl sakpo wo tosaa, o yɔŋ bɛɛ mi acheleŋnda mam ya ɔɔ ma pɛɛsa ya? I nɔ pa tiindaŋndo maa Chɛhowa cho yuŋgu nuu ke nyɛm nda hau ba woŋ, o yɔŋ bɛɛ mii wa ikala le o diaa sɔlaa?’ Te a tiindaŋ pɛ Chɛhowa nduyɛ ma diikuŋ ndu maa Nuuwa, a nɔla ma nɔ tiindaŋndo kɛsɛ maa Chɛhowa cho buulaŋ a num.—Filipiaŋnda 4:​6, 7.

MI DAANIƐƐ DUAU TIINDAŊNDO O MƐLƐKA NIŊ NDUYƐ MBO DIIKUŊ NDU MI CHE BƐƐ O WA O CHIEE DƐNƐ WƆƆŊNDO NIŊ

11. Simulta kuɛɛ Daaniɛɛ ndoo sɔla yɛ nda chaaŋaa nduaa yaa wa o Babilɔŋ niŋ? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)

11 Ɔɔ simultaŋ latiŋ la komal Daaniɛɛ laŋ? Mi ndaa baŋ ndu le waa Babilɔŋ, lɛŋnde sumialte wa le piaa cha a mɛlɛkaa lachoowaa vɛlɛ a piɛile nyinaa wɔɔŋnda leŋ. Wanaa wa loŋ nda ndaa hɛnaŋ a Chuuwa kposoŋ te, nduyɛ mi ndaa maŋ nda a Mɛlɛka ndaa, Chɛhowa. (Sam 137:​1, 3) Mi hei tɛɛmbuu Daaniɛɛ kɔllo tau a Chuwaa cheleŋaa ndaa kaala Chɛhowa wa! Vɛlɛ, mi wanaa bɔɔbɔɔ kɛsi Daaniɛɛ hɔlteŋ choo nda chaaŋaa nduaa yaa wa haa, Hananiya, Mɛsiaki, a Asiilua. Kanifuule, ndaa nɔ ma sɔla pɛɛkoo le wallo tosaa le masaa Babilɔŋ. Ndaa nɔ ma de nyɛdiaa lemasaa, o ndoo nɔ nyɛm Chɛhowa ndoo yeema wanaa nduaa ma de le woŋ. Kɛ mi Daaniɛɛ kɛɛsiaa maa “o yeema mbo siiŋguu ndu pila o nɔɔlɛi Mɛlɛka o hɔl a nyɛ diaa lemasaa dioo le.”—Daaniɛɛ 1:​5-8, 14-17.

12. (a) Wana suu maa vɛɛ Daaniɛɛ wa yɛ? (b) Vɛɛ Chɛhowa ndoo che yɛ Daaniɛɛ?

12 Daaniɛɛ ndoo nɔ vɛlɛ simul cheleŋ, o num o cha o tase ndɔ maa o cho simul kala le wo. Ndoo tiuba nyɔɔŋ tosaa, nduyɛ le keŋ, mi masaa ke ndu dilakeŋnaŋnda teŋgeŋndaŋ. (Daaniɛɛ 1:​19, 20) Kɛ a koŋ fau, Daaniɛɛ ndoo heeluŋ ɔɔ mbo yiyaŋ maa nyɛ o dimi wo hiou bɛnda le. Ndoo tusiŋ nduyɛ ndoo sina kpeleŋ ndɔɔ. Mi ndoo dimi teleŋ o teleŋ maa Chɛhowa tosa ni mbo sɔla batiuwaa. (Daaniɛɛ 2:​30) Yiyaŋndɔ a hei, mi Chɛhowa suaa a Daaniɛɛ okɔɔ maa ndu bɛɛ wa taamasi kɛndɛ le tolɔɔ kɔɔli maa Nuuwa nda Choobu. Teleŋ Chɛhowa soo koŋ a Daaniɛɛ okɔɔ wo, Nuuwa nda Choobu ndaa piɛi niŋ Chɛhowa a tiindaŋndo o yoomula ndalaŋ niŋ. Kɛ Daaniɛɛ ndu wa wɔ feleŋgɔnɔ. Chɛhowa ndoo nɔ tiindaŋ kpeekpeiyo o Daaniɛɛ niŋ! Nduyɛ i cho tonya maa mi Daaniɛɛ duau tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ nduyɛ mbo diikuŋ ndu o yoomu ndɔɔ niŋ. Teleŋ Daaniɛɛ wa niŋ fuuloo wɔsilaŋ 100 wo, mi maalikɛinɔɔ dimul ndu diomnda kɛndɛlaŋ ndaŋ aa, “Daaniɛɛ, Mɛlɛka kaala num bɔɔ.”—Daaniɛɛ 10:​11.

13. Sabu kuɛɛ ndoo nyindu yɛ Chɛhowa le Daaniɛɛ malaa le foofo bɛndoo sɔlaa?

13 A mala Chɛhowaa, mi Daaniɛɛ simnuŋ wana bɛndoo o masale Babiloniaŋnda bɛŋgu vɛlɛ a masale Mɛdo Paasiaŋnda. (Daaniɛɛ 1:​21; 6:​1, 2) Kɛlɛŋgaa mi Chɛhowa tosa a sabu le mi Daaniɛɛ sɔla foofo bɛndoo le halikpeŋ mbo mala wanaa nduaa, mɛɛ Choosɛ mala wanaa nduaa Ichipi yɛ, nduyɛ a mɛɛ Ɛsita nda Mɔdikai mala wanaa ndaa o lɛŋnde Paasiaa leŋ niŋ yɛ. * (Tofa tɛɛsiaa amatou.) (Daaniɛɛ 2:​48) Yiyaŋndɔ mɛɛ Isikiaa a Chuuwaa cheleŋaa nda kuɛ o biyɔɔ niŋnda yiyaŋ yɛ mɛɛ nda che mɛɛ Chɛhowa soliŋ Daaniɛɛ kpeku le nda malaa yɛ! Mi hei dɛɛniaa nda kɔllo tau!

Ŋ cho wa wanaa sɔvɛ Chɛhowa o hɔl te ŋ hiou pɛ lachi a lo lechoo wo chɔmndo o ndu lo (Tofa pɛlta 14, 15)

14, 15. (a) Vɛɛ bahawɛi naa velaŋ yɛ a o Daaniɛɛ wo? (b) Yɛɛ kalaŋ chuauwa hau pɛɛku yɛ wanaa velu Daaniɛɛ wa o ba?

14 Vɛɛ naŋ tuallɛ taamasi Daaniɛɛ wo kɔɔli le tiindaŋndo dɔwɔɔ o Mɛlɛka niŋ a ndu diikɔŋndo? Chieeŋ naŋ cho niŋ hau wo cho o piaa cha a kaala nɔɔlɛilaŋ vɛlɛ a piɛiyii lachoowɛi. Kɔɔna piɛiyii lachoowɛi Babilɔŋ Tɔɔ Bɛndoo cho ni, nduyɛ o cho hau waŋnda huiyo. Baabuiyo veelu vɛlɛ ndu maa chiee “nyinaa wɔɔŋaa suula yɛ yiaa” cho wo. (Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 18:​2) Kɛ ŋ cho ko maa ŋmial o chieeŋndo hoo choo. Lelaŋ, mi waŋnda che maa ŋ chonuŋ teŋgeŋ, mɛɛ le hei ma mam naa. (Maki 13:​13) Kɛ, maa Daaniɛɛ, ŋ hiounuŋ lachi a sɔɔŋgoo Mɛlɛka naa Chɛhowa ikɛi kpɛɛluŋ. Te ŋ tusiŋ pɛ, miŋ tiindaŋ Chɛhowa, miŋ diikuŋ ndu, o cho naa chɔ maa naa bɛɛ cho a sɔvɛ ndu o hɔl.—Hakai 2:​7.

15 Kalaŋ chuauwa tiuba ma pɛɛku sɔɔŋ sɔviɔŋ wanaa velu Daaniɛɛ wa o ba. Teleŋ Daaniɛɛ wa poombɔ pɔmbɔ o lɛŋnde Chudaleŋ niŋndo, wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda tɛɛŋ o wa ni. Kɛ a koŋ kpou, mbo sul a kaala Chɛhowaa. Baa o lɔma sɔlaŋ niŋ hei ndii yɔŋnuŋ ni? Sako. Wanaa velu ndu wa pɛɛku ndu a Chɛhowa okɔɔ ni. (Pulɔwaa 22:​6) Diola Daaniɛɛ laŋ la sim ni, “Mɛlɛka Cho Yamanɔ Nuu Ni.” Hei chɔm kɛsɛ maa wanaa velu ndu wa ndaa kaala Chɛhowa. Lelaŋ, kalaŋ chuauwa, la chɔm kaa biuwaŋndo te la wa pɛ chuauwaa nyaa pɛɛkoo a Chɛhowa okɔɔ. La wu ŋdial te. (Ɛfisiaŋnda 6:​4) La piɛi a nda latulu. La piɛi le nda. La kindiŋ o nɛi o nɛi niŋ le nda pɛɛkoo ma kaala nyɛ Chɛhowa dimi maa o bɛnda wo. Nduyɛ Chɛhowa cho nya salaa dɔwɔɔ tau.—Sam 37:​5.

MI CHOOBU DUAU TIINDAŊNDO O MƐLƐKA NIŊ NDUYƐ MBO DIIKUŊ NDU TELEŊ O SULLO A TELEŊ O WA O TAMBEI NIŊNDO

16, 17. Simulta kuɛɛ Choobu ndoo sɔla yɛ a teleŋnda yɛ yɛlaŋ o yoomu ndɔɔ niŋ?

16 Ɔɔ simultaŋ latiŋ la komal Choobu laŋ? Mi Choobu sɔla siŋgaŋnda bɛndaŋ o yoomu ndɔɔ niŋ. O kandɔŋndo, ‘ba paaleŋ le chaŋndo kinɛi Choobu ndoo hiou sul kpou.’ (Choobu 1:​3) Wana sulaa pila o wa ni. Wanaa bɔɔbɔɔ ndaa sina ndu nduyɛ mi ndaa ke ndu bɛɛleŋ tau. (Choobu 29:​7-16) Kɛ a koŋ kpou, Choobu ndoo yiyaŋ maa o cho wana sɔvɛ mbo hiau acheleŋnda, ɔɔ o heuba a Mɛlɛka le le. Ŋ sina hei kanifuule, mi Chɛhowa veelu ndu aa, ‘buɛi ndɔɔ.’ Nduyɛ mbo dimi vɛlɛ a ndu okɔɔ aa, “O cho sakpo ya Mɛlɛka o hɔl, o nɔ bɛɛleŋ le ya tau tau, nduyɛ o tosa yɔŋ wɔɔŋ o yɔŋ wɔɔŋ te.”—Choobu 1:​8.

17 Kɛ mi yoomu Choobu wo siŋgaŋ kpou o le pilɔɔ niŋ kpe. Mi nyɛ o nyɛ hialuŋ ndu, nduyɛ mbo tambu kɔllo tau, okoŋ, mbo yeema piɔmndo. Hau, ŋ sina maa Setana ndoo chuu Choobu bahawɛilaŋ ni. Mi Setana dimi maa o cho a kɔl te Choobu cho Chɛhowa piɛiyo le. (Nuawɔ Choobu 1:​9, 10.) Chɛhowa ndoo chue sɔɔŋ wɔɔŋ Setana hɛɛnduu ndu choo woŋ maa suɛi lamamɔɔ le. Yɛɛ o cho yɛ niko tosa le chɔmndo maa wana lachoowa dɛnɛ wɔɔŋndo Setana cho ni? Mbo ke Choobu fondaa le mbo chɔm lo lechoo ndɔɔ o Mɛlɛka lo, nduyɛ maa a kaalaa o cho ndu piɛiyo ni.

18. (a) Yɛɛ nɛŋi yɛ num kɔllo a Choobu? (b) Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ a Chɛhowa okɔɔ a mɛɛ o bii Choobu yɛ?

18 Mi Setana chiŋalaŋ Choobu daandi daandi. Nduyɛ mbo ke Choobu yiyaŋndo maa Mɛlɛka wa ndu chiŋalaŋndo ni. (Choobu 1:​13-21) Nduyɛ mi puaa yaa waa dimi maa chaaŋaa Choobu wa nda cho ni wa, dimul Choobu sɔɔŋ dɛnɛ wɔɔŋndoŋ. Ma dimi maa wana dɛnɛ wɔɔŋndo Choobu wa ni, nduyɛ maa Mɛlɛka wa ndu silaa ni. (Choobu 2:​11; 22:​1-2, 5-10) Kɛ a keŋ kpou, mi Choobu chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo. Tonya i cho ni maa mi Choobu ndoo dimi sɔɔŋ diɔmndoŋ teleŋndaŋ lapum. (Choobu 6:​1-3) Kɛ mi Chɛhowa sina maa le mɛɛ Choobu ndoo tuulu kɔl nduyɛ mbo tambu kɔllɛ o tosa keŋ ni. Mi Chɛhowa cha maa Choobu mel ndu le, mi che bɛɛ mi Setana chiŋalaŋ ndu nduyɛ mbo dimul ndu sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ teleŋnda bɔɔbɔɔ. Mɛɛ nyɛpalaa wɔɔŋ wɔɔŋ ndɔɔ mɛɛlu, mi Chɛhowa ke Choobu nyɛm hɛluŋ ndu woŋ bɛmbɔɔ le diiŋ, nduyɛ mbo chɔɔlu yoomu ndɔɔ wɔsioŋ 140. (Chemisi 5:​11) A boondii keŋ, mi Choobu hiau lachi a Mɛlɛka piɛiyo a kɔl ndɔɔ kpou. Vɛɛ naŋ looku yɛ keŋ sina? Kanifuule, Isikiaa 14:​14, bolle Baabuile buŋgɛi hei tɔlnuŋ choo leŋ lee poonyiaŋ wɔsilaŋ o kɛmɛlaŋ niŋ o piɔm Choobu wo kɔɔli.

19, 20. (a) Vɛɛ naŋ tuallɛ taamasi Choobu wo kɔɔli le tiindaŋndo dɔwɔɔ o Mɛlɛka niŋ a ndu diikɔŋndo? (b) Vɛɛ naŋ chɔm yɛ acheleŋnda nyiɛɛye maa Chɛhowa?

19 Vɛɛ naŋ tuallɛ taamasi Choobu wo kɔɔli le tiindaŋndo dɔwɔɔ o Mɛlɛka niŋ a ndu diikɔŋndo? Mɛɛ mɛɛ bahawɛila naalaŋ la wa, ŋ yeema miŋ che maa Chɛhowa cho Wana sɔvɛ sɔviɔɔ lɔɔlɔɔ o yoomu naa niŋ ni. Ŋ yeema miŋ dɔu tiindaŋ naa kpou o ndu niŋ nduyɛ miŋ diikuŋ ndu a kɔl naa kpou. Nduyɛ ŋ nɔ sabulaŋ pɛɛŋ le tosaa lende mbo hiau Choobu. Yiyaŋndɔ a nyɛ naŋ sina hau wo okɔɔ. Ŋ sina sɔɔŋ tau a Setana okɔɔ vɛlɛ a nɛila ndɔlaŋ. (Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 2:​11) Ŋ nɔ Baabuiyo, nduyɛ o yau Choobu wo niŋ, ŋ sina le sabu Chɛhowa chɛl nyɛpalaa wo. O sɔɔŋ Daaniɛɛ dimi le peelɔŋndo woŋ niŋ, ŋ sina maa masaleŋ kpeekpei Masale Mɛlɛkaleŋ le cho ni, le Chiisu Kiliti cho masaa le leŋ ndeŋ. (Daaniɛɛ 7:​13, 14) Ŋ sina maa chieeŋndo kpou cho wa o Masaleŋ ndeŋ bɛ-ŋgu nduyɛ le cho nyɛpalaa kɛ kɛ faŋa.

20 Nyɛ yɔŋnuŋ Choobu wo pɛɛku naa vɛlɛ le puaapiliaa naa nyiɛɛye chɔmndo te a wa pɛ o saŋgaa niŋ. Maa Choobu, ma dimi sɔɔŋ diɔmndoŋ lepum. (Ikilisiaatii 7:​7) Kɛ ŋ nɔ kuee miŋ nɔ yiyaŋ wɔɔŋndo a nda okɔɔ le, ɔɔ miŋ dimi maa suɛi wɔɔŋnde le nda tosa le. Kɛ, ŋ nɔ miŋ kindiŋ le sinapɛŋgoo nɔɔ. Te ŋ tosa lende pɛ, mɛɛ ŋ cho wa maa Finya naa Chɛhowa, o nɔ kaalaa a nyiɛɛye wo.—Sam 103:​8.

CHƐHOWA “CHO TOSA MI LA SIM A DIALLUŊ KALA YI”

21. Vɛɛ Pitɛ Tasoo 5:​10 loonuŋ yɛ naa a nyɛ ndoo yɔŋnuŋ Nuuwa, Daaniɛɛ, a Choobu wo?

21 Nuuwa, Daaniɛɛ, a Choobu ve o teleŋ pilɛ niŋ te, nduyɛ ndaa nɔ simulta yɛ yɛlaŋ. Kɛ nda kpou ma biunuŋ simulta ndalaŋ. Sɔɔŋ yɔŋnuŋ nda woŋ loonuŋ naa a nyɛ Pitɛ, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo dimi hoo wo, “Mɛlɛka o tosal nya hoo kɛndɛi lɔɔ lɔɔ wo, o veelu nya. . . . Te nyɛ palaa keeku nya choo le teleŋ biŋgi pɛ, hei yɔnuŋ. Lelaŋ, nyɛ o nyɛ cho a nya okɔɔ, Mɛlɛka pila cho bɛɛndiaa. Nduyɛ o cho tosa mi la sim a dialluŋ kala yi, nduyɛ mi la hiou lachi a tiindaŋndo nɔɔ.”—Pitɛ Tasoo 5:​10.

22. Yɛɛ naŋ cho yɛ pɛɛku o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

22 Nyɛ Pitɛ Tasoo 5:​10 dimi wo cho tonya le wanaa Mɛlɛkaa bɛɛ hau. Chɛhowa ke naa tiindaŋndo maa o cho tosa mi buɛiyaa nduaa sim a dialuŋ kala yi. Naa kpou ŋ yeema mi Chɛhowa ke naa dialuŋ kalaŋ, nduyɛ ŋ yeema miŋ lo isisi yi a dialuŋ kalaŋ vɛlɛ miŋ hiou lachi a tiindaŋndo dɔwɔɔ o ndu niŋ. Lelaŋ naŋ yeema ni miŋ tol taamasi Nuuwa, Daaniɛɛ, a Choobu wo kɔɔli le tiindaŋndo dɔwɔɔ o Mɛlɛka niŋ a ndu diikɔŋndo. O buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho pɛɛku maa mi puaa haa lo tiindaŋndo dɔwɔɔ o Chɛhowa niŋ le mɛɛ ndaa sina ndu nyɛkɛndɛi yɛ. Nduyɛ pɛɛŋ, ma sɔla “sinapɛŋgoo” a nyɛ o nyɛ Chɛhowa ndoo yeema nda ma tosa. (Pulɔwaa 28:​5) Nduyɛ naa bɛɛ nɔla miŋ tosa keŋ.

^ pɛl. 2 Ma kua a Isikiaa o biyɔɔ niŋ Babiloniaa a wɔsi 617 tuupa mi Kiliti vialuŋ. Mbo poonyiaa diomnda cho o Isikiaa 8:​1–19:​14 wo, o ‘wɔsi nda chiŋa wɔsilaŋ la ŋɔmpum’ o biyɔɔ niŋndo. Nduyɛ wɔsi 612 wa wɔsi koŋ ni.

^ pɛl. 5 Mi finyaa Nuuwa Lamɛki ndoo duau tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋ, kɛ mbo wu. O piɔm ndɔɔ kɔɔli, wɔsioŋ ŋuɛɛnu hiou ni tuupa mi Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ ma huŋ. Te kalaa Nuuwa, yemaa nduaa, a pɔmbuaa nduaa ndaa wa wɔ pɛ achal teleŋ piɔɔ koŋ kandu siaa wo, mɛɛ ndaa kinda le.

^ pɛl. 13 Naapum nyɛ pilɛ koŋ kpe Chɛhowa tosa le Hananiya, Mɛsiaki, a Asiilua ni le mi nda bɛɛ mala Chuuwa.—Daaniɛɛ 2:​49.