Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUNDƐI A NDU OKƆƆ

Mi Saaluŋ Nyɛ Sɔvɛ Sɔviɔɔ Mbo Hiau Koowaŋ

Mi Saaluŋ Nyɛ Sɔvɛ Sɔviɔɔ Mbo Hiau Koowaŋ

“NYƐ nya cho ya hoo dimullo wo cho lɔma sɔlaa ma niaŋ ni chɔŋ a teleŋ ya wa o pɔmbɔ wo!” Diomndaŋ ndaŋ ya dimul wanaa hiŋ o ya lo le mi dɔu nda danda wa a dialuŋ fulaa ni a wɔsi 1971. A teleŋ koŋ ya sɔla dioo ni le mi wa wana chiɔuwaa, nduyɛ mi kumbi fondaŋ chiɔuwaa a ba ni. Nɛɛ waa ndaa hiŋ yɛ o ya lo le mi dɔu nda danda? Nduyɛ yɛɛ wa yɛ lɔma ni ma sɔlaŋ? I dimullɔ nya mɛɛ balta naŋ dɔu laŋ ndaŋ la siŋga kpeleŋnda nilaŋ o yoomoo niŋ yɛ, a le sabu yaa laalaŋ maa lɔma ni ma sɔlaŋ ma cho suŋ peelɔŋndo.

O wɔsi 1941 niŋ ya veluŋ ni, o chiee bɛndoo Palis lɛŋnde Filaŋsileŋ. Nduyɛ yuŋgu naa ndoo nɔ nyɛsɔlaa bɔɔ le. Teleŋ ya wa kɔlaŋ o sukuuwo, mi yaa naŋ kɔl tau le pɛɛkoo. Kɛ mɛɛ ya fuuluu wɔsilaŋ tɔ, mi del a naa soliŋii vesɛiyo. Nduyɛ mi naa koŋ tosa I ve lɛ lakɔ o sukuu le. Mi keŋ tɛɛmbuu ya kɔllo tau. Le mɛɛ fɔyɔŋuŋ nuŋ ve lɛ wali lapi le yɛ, mi wanaa chiɔuwaa dimi maa, ya wa o fondaŋ chiɔuwaa. Le paŋguŋ bɔɔbɔɔ I wa o fondaŋ koŋ. Nduyɛ mi yaa soliŋ teleŋ koŋ kpeku le diomndaŋ veeloo o yau tɛɛsiaa sɔɔŋ ndo niŋ a le sɔɔŋ ndaa dimi o alaadioo choo woŋ nilaŋ yaŋɔɔ. Nduyɛ sɔɔŋ muŋ wa a sukuu bɛndoo o chioo Palis niŋ okɔɔ. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mi wanaa niaa chiɔuwaa dimulla maa I seŋgu, nduyɛ maa I tiuba niŋ mi kuɛ o sukuu. Mi naŋ kɔl tau le keŋ! Nduyɛ mi dimuluŋ aa: ‘Sɔɔŋ wanaa chiɔuwaa tosa woŋ, cho bɔɔ sɔɔŋ kɔndɔfiliŋ bɛndu.’ Chɔŋ niŋ a teleŋ koŋ, lɔma sɔlaa ma niaŋ ma wa ni, le mi wa wanaa wa a naalaŋ nda malaa ma seŋgu. Teleŋ o teleŋ finya nuu ndoo nyuna ya pɛ a nyɛ ya yeema tosaa o chilaŋ niŋndo okɔɔ, nyɛ pilɔɔ kpe yaa dimul ndu ni maa, “I yeema mi simnuŋ wana chiɔuwaa.” Nduyɛ hei wa nyɛ sɔvɛ sɔviɔɔ o yoomu nuu niŋ ni.

MI PƐƐKOO A KOOWAŊ OKƆƆ TOSA MI SƆƆŊGUU MƐLƐKA IKƐI KPƐƐLUŊ

O yuŋgu naa niŋ kpou, Katolikiiya naŋ wa ni, nduyɛ naŋ viou niŋ o kaŋnde leŋ niŋ. Kɛ yaa sina tau a Mɛlɛka okɔɔ le. Nduyɛ nyunala bɔɔbɔɔ wa ya o kɔl, yaa sɔla wɔ muli le laŋ te. Mɛɛ mi kandu pɛɛkoo a koowaŋ okɔɔ o sukuu bɛndoo niŋ, malaŋ ya laalaŋ kɛsɛ maa wana toosiaa cho.

I loonuŋ paale tasele ya tofa nyɛm taaniŋ tosa mi tɔlɔɔ hindu wo o maasiiyo niŋndo. Mi kɔndɔfillo bii ya tau a mɛɛ nyɛm taaniŋndoŋ muŋ biunuŋ haŋgullo a hueiye yɛ. Mi mɛɛndaŋ vɛlɛ nyɛm manda nyɛm taaniŋ cho o tɔlɔɔlaŋ niŋndo. Nduyɛ nyɔɔ hoo te wana mal pɛ hɛlle lechoo, o mɔɔsaŋ, kɛ a mal ndu pɛ o mɛŋndaŋ niŋ, o kumbiŋ. Nyɔɔ hoo a nyɛm taaniŋ cheleŋ tiuba miŋ tosa yɛlɛmiaalaŋ ba o ba ŋ wa pɛ, le halikpeŋ mi tɔlɔɔ hiou lachi a hindɔɔ. Mɛɛ ya che mɛɛ nyɛm taaniŋndoŋ muŋ cho suɛi kɔndɔfili bɛndu yɛ, mi laalaŋ kɛsɛ maa yoomoo hiŋ a ba ndɔ le.

O wɔsi diiŋ ndɔ ya wa pɛɛkoo a koowaŋ okɔɔ wo niŋ, mi chɔɔlu laalaŋ kɛsɛ maa Mɛlɛka cho. Te ndaa wa naa pɛ pɛɛkoo a dialuŋ wanachioo okɔɔ, mi yaa mɛɛndaŋ mɛɛ dialuŋ wanachioo cho ŋ toosiaa yɛ. Nduyɛ mi cha maa duŋndo tosa ni, miŋ nɔla sooŋ siɛndioo a tundɔɔ. Boondoŋ a paalaŋ la cho la mɔɔsaŋ naapilɛ, nduyɛ mɛɛ nyɔɔŋ muŋ tosa wallo yɛ cho bɔɔ suɛi kɔndɔfili bɛndu. Le tamaseliiyo, mi pɛɛku maa, paa chɛŋ o duŋndo mbo huŋ o sooŋ ndo cho o piɔuwaa tɛɛŋ, nduyɛ o paala tiɔɔŋ nda laŋ, sooŋ cho ŋ bɔŋaa ni. Nyɛsuma cho o sooŋ ndaŋ ma mala vɛlɛ ni mi sooŋ wa ŋ mɔɔsaŋ a paalaŋ. Te sooŋ naŋ muŋ ve ŋ toosiaa o nɛiyo hoo choo le, ŋ ve muŋ nɔla siɛndioo a tundɔɔ le. Mi hei mala ya le chɔɔ kpendekele maa, wana nɔ taasioo tau wo toosiaa dialuŋ wanachioo ni.

Mɛɛ ya wa pɛɛkoo a mɛɛ chɛlɛkpɔɔ kilaŋ o dembe nduyɛ mbo veluŋ yɛ okɔɔ, mi chɔɔlu laalaŋndo nɔ kɛsɛ o wana toosiaa niŋ. Mi cha o pɛɛku nuu niŋ maa, teleŋ chɛlɛkpɔɔ wa o dembe wo, kala ndɔ o ba o sɔla hueiyii yoomɛi ni. Keŋ tosa ni hueiye pei o yala vialaa niŋ te. Nduyɛ te teleŋndo fuuluu pɛ le mi chɛlɛkpɛ koŋ veluŋ, mi mɛŋma wa kala ndɔ o dembe waŋ ma tosa mi yala vialaa pɔɔliaa chɛlɛkpɛ koŋ o balaa silɔ. Te chɛlɛkpɛ koŋ veluŋ pɛ, nduyɛ mbo yoomu fuu, mi suɛi kɔndɔfilii cheleŋ yɔŋnuŋ. Mi tɛɛŋgii ndoo sɔla yoomoo kala ndɔ o ba ve kindaŋ, okoŋ mi kooma wa o nyɛsuaŋ niŋndaŋ kpou ma kandu kɔlaŋ o fɔyɔŋndoŋ. A teleŋ koŋ, mi mɛŋma pɔɔliaa yala vialaa waŋ ma tosa nyɛsuaŋ ma baalaŋ te. Okoŋ mi hueiye pɛi cha o fɔyɔŋuŋ chɛlɛkpɛ koŋ niŋ, le halikpeŋ mbo hiou lachi a waa yoomu. Nduyɛ o foofo koŋ choo, mi chɛlɛkpɛ koŋ kandu yoomuaŋ chuaa a ba ndɔ.

Yaa yeema mi sina wana toosiaa wanachioo o nɛi kɔndɔfili waa nuaa niŋndo. Le hei, mi kandu diomndaŋ veeloo o Baabuiyo niŋ. Mi kɔndɔfillo bii ya vɛlɛ mɛɛ ya che sawala Mɛlɛka ndoo ke Isɔluɛiya a kɛndiaa okɔɔ laŋ. Nduyɛ wɔsilaŋ hiouwɔɔ 3,000 hiou niŋ ni chɔŋ a teleŋ koŋ. Mbo ke nda sawaa maa, te ndaa yeema pɛ yondo niŋndo tosaa, ndaa nɔ ma kuɛ yondoo niŋ, ma tou sondoo, okoŋ te a chii pɛ a kumbu. Ndaa nɔ vɛlɛ ma soli wana ndoo nɔ naa wɔɔŋ ndoo taŋ waŋnda wo nda tɛɛŋ. (Lɛvi. 13:​50; 15:​11; Ditɔnɔ. 23:​13) Mi che bɛɛ wanaa sinaa dɛniaa laŋga sina maa mi naalaŋ lapum la taŋ waŋnda, kɛ sindɛ pa Baabuiyo soo a hei okɔɔ ni. Mi cha vɛlɛ maa, sawala Mɛlɛka ndoo ke vɛlɛ Isɔluɛiya a chiɛiniŋndo okɔɔ, mi la wa o yau Lɛvitikɔɔ wo niŋndaŋ laa mala nda le ma wa a diandaa. (Lɛvi. 12:​1-6; 15:​16-24) Mi sina kɛsɛ maa Wana Toosiaa ndoo ke Isɔluɛiya sawalaŋ ndaŋ ni le tɔnɔ ndaa. Nduyɛ mi ndoo dɔu nda sala te ndaa diikuŋ pɛ sawala ndɔlaŋ. Mi laalaŋ vɛlɛ kɛsɛ maa, Mɛlɛka tosa ni ma poonyiaa Baabuiyo. Kɛ a teleŋ koŋ yaa sina wɔ diola ndɔlaŋ te.

MƐƐ NAŊ LOOKU CHIIKAŊ NAA LAA NUU NDUYƐ MIŊ SAALUŊ CHƐHOWA YƐ

Ya naa Ledi o paale naa le nɔ kɛsiaa leŋ choo, Nyaakuɛiyo 3, 1965

Teleŋ ya wa pɛɛkoo o sukuu bɛndoo niŋ a koowaŋ okɔɔ wo, ya che chua laandu kɛndɛ kɛndɔɔ ni diolaŋ Ledi. Nduyɛ mi kaala ndu. Okoŋ miŋ chal o nɔɔ niŋ a wɔsi 1965. Nduyɛ a teleŋ koŋ kinɛi ya fuuluu tɛɛŋ a pɛɛku nuu ni. A wɔsi 1971, naŋ nɔ niŋ chuauwa a yaa. Nduyɛ okoŋ kɔɔli, miŋ vialu vɛlɛ a yaa. Laa nuu Ledi toolu ya niŋ o nɛila bɔɔbɔɔ niŋ. Mɛɛ o wali nuu niŋ le waŋnda chiɔuwo a o yuŋgu naa niŋ cho nuaa yɛ.

I tosa fɛŋ wallo o fondaŋ chiɔuwaa bɛndoo le wɔsilaŋ la yaa, malaŋ ya kumbi fondaŋ chiɔuwaa a ba ni. Nduyɛ teleŋ biŋgi okoŋ kɔɔli, mi wanaa ŋiɔɔŋaa ya soo a nda okɔɔ o buŋgɛi hei kandɔŋndo wa, kua o ya lo le dandaa. Nduyɛ pɔnɔɔ a lanɔɔ waŋnda haa wa ni. Mɛɛ ya wa pɔnɔɔ poonyiallo kooma o nɔ mbo chua waŋ, mi laa ndɔ dimulla aa: “Yandii, poonyiaa kooma hiviaŋ o yau koŋ choo le.” Mi kɔndɔfillo bii ya tau. Le hei mi nyuna ndu aa: “Le yɛɛ?” Mbo mulul la aa: “Seiyaa Chɛhowaa naŋ cho ni.” Kani bɛɛ yaa tuiyɔ a Seiyaa Chɛhowaa okɔɔ ɔɔ a nyɛ nda pɛɛku a koowaŋ okɔɔ wo le. Mi wana chiee koŋ soli Baabuiyo, nduyɛ mbo chɔm ya bolii Baabuiye itiŋ, i soo a koowaŋ okɔɔ ve. (Walta. 15:​28, 29) Okoŋ kɔɔli, mi ndu nda pɔnɔ ndɔ hiau lachi a ya chɔmndo nyɛ Masale Mɛlɛkaleŋ le cho hunɔɔ tosa wo. Ma chɔm ya maa, Masale Mɛlɛkaleŋ le cho hunɔɔ saŋgaa, naalaŋ a piɔmndo faŋa. (Sɔɔŋ. 21:​3, 4) Mi deŋi choo choo aa: “Nyɛ nya cho ya hoo dimullo wo cho lɔma sɔlaa ma niaŋ ni chɔŋ a teleŋ ya wa o pɔmbɔ wo! Le mi mala wanaa cho a naalaŋ nda ya cho wali chiɔuwaa hoo tosaa ni.” Yaa nɔ bɔɔ yeemɛi o nyɛ nda wa dimioo wo niŋ. Le hei, miŋ duau baltaŋ le hawɛiyo a tɛndaa tɛɛŋ. Nduyɛ mɛɛ naŋ chii baltaŋ dɔwɔɔ mi pɔnɔɔ a lanɔ koŋ kuaŋnuŋ. Kɛ o kɔl nuu niŋ, mi sina maa I cho lɛ Katolikiinɔ le. Nduyɛ paaleleŋ mi pɛɛku maa, Mɛlɛka o tosa sɔɔŋ kɔndɔfiliŋ ya bii niŋ chɔɔ woŋ ndo nɔ diolaŋ. Laŋ la cho Chɛhowa ni.

Le bɛmbɔɔ leyaa pɔnɔɔ a lanɔɔ hoo hiŋ o fondaŋ ni chiɔuwaa ni, nduyɛ teleŋ o teleŋ ndaa hiŋ pɛ, mi naŋ suukaŋ le hawɛiyo a nyɛ lechoo. Mi dimul pɔnɔɔ a lanɔɔ hoo le ma hiŋ o naa lo bɛɛ okoŋ ma hiou lachi a ya sɔɔŋ cho o Baabuiyo niŋndoŋ chɔmndo. Mi che bɛɛ mi laa nuu Ledi chɛl le Baabuiyo pɛɛkoo, kɛ ndoo nɔ laalaŋndo maa pɛɛkula Katolikiiya ve pɛɛkula lachoowaa le. Le hei, mi veelu simlachinɔ Katolikiiya o naa lo bɛɛ. Mɛɛ o hiŋ, miŋ soliŋ Baabuiyo kpeku le suɛi a pɛɛkula ndalaŋ okɔɔ. Nduyɛ ŋ lo suukaŋndo haaa mi nyumndaŋ ma tual. Mɛɛ naŋ chii suukaŋndo, mi Ledi laalaŋ kɛsɛ maa, Seiyaa Chɛhowaa cho tonyaa pɛɛkoo ni. Okoŋ kɔɔli, mi kaala naa le Chɛhowa hiau lachi a hindɔɔ. Nduyɛ miŋ sɔla yiŋɔɔ a wɔsi 1974.

MIŊ HANDU CHƐHOWA WANA TASOO O YOOMULA NAALAŊ NIŊ

Mɛɛ ya pɛɛku maa Mɛlɛka nɔ sabu sɔviɔɔ le waŋnda chieeya, mi keŋ pilaŋ ya kɔllo tau. Nduyɛ mi i piiliaŋ kpeleŋnda yaa kɛsɛ laŋ. Mi Ledi a ya handu Chɛhowa piɛiyo nyɛ tase o yoomula naalaŋ niŋ. Miŋ kɛɛsiaŋ o kɔl maa, ŋ cho chuauwaa naa mala le ma tol sawala Baabuiyo kɔɔli, nduyɛ miŋ manda nda mɛɛ Baabuiyo dimi yɛ. Miŋ pɛɛku nda le ma nɔ kaala yiŋgoloŋndo le Mɛlɛka a le waŋnda chieeya. Nduyɛ mi keŋ tosa miŋ wa diompilɛ o yuŋgu naa niŋ.—Maa. 22:​37-39.

Te ŋ yiyaŋ pɛ a nyɛ yɔŋnuŋ o paandoo niŋndo okɔɔ, mi ya naa Ledi mam tau. Kanifuule, mi chuauwaa naa cha diompilɛ wa naa tɛɛŋ o nda mandaa niŋndo. Ma sina maa nyɛ Chiisu dimi maa ‘Ei naa nɔ mbo wa ei, mi ɛ ɛ naa wa ɛ ɛ wo,’ wa nyɛ sɔvɛ o yuŋgu naa niŋ. (Maa. 5:​37) Le tamaseliiyo, mɛɛ chua naa kaasoŋnɔɔ fuuluu wɔsilaŋ 17, Ledi ndoo chɛllɛ ndu mbo wa o kunda feleŋguaa choo le. Mɛɛ chaaŋ ndɔ nyuna ndu le sabu o ve a nda latulu le wo, mbo dimul ndu maa kala ndɔ chɛl te. Mi chaaŋ ndɔ koŋ dimul ndu aa: “Te kala num chɛl te, mɛɛ dimul finya num.” Mbo mulul ndu aa: “Keŋ cho suɛi sɔvɛ le kanifuule, diompilɔɔ cho nda tɛɛŋ.” Mi chuauwaa naa ŋɔmpumnda kpou cha maa, ŋ wa o diompilɔɔ niŋ le sawala mandaala Baabuiyo dɔwɔɔ o wali niŋ. Ŋ mel bɔɔ Chɛhowa balika kanifuule, o yuŋgu naa niŋ, wanaa bɔɔbɔɔ cho ndu piɛiyo.

Mi che bɛɛ tonyaa siŋga kpeleŋnda yaa kɛsɛ laŋ, kɛ I yeema mi soliŋ nyɛ ya pɛɛku a koowaŋ okɔɔ wo kpeku le wanaa Chɛhowaa malaa. Le hei, mi yɔŋguŋ le mi wa wana chiɔuwaa o Bɛtɛɛl o chiee bɛndoo Palis niŋ. Okoŋ kɔɔli, mi kandu vɛlɛ malaa yɔŋgoo o Bɛtɛɛl sɛnɛiyo niŋ o chioo Loviaa. Nduyɛ I cho niŋ hei tosaa le wɔsilaŋ 50. O wɔsilaŋ ndaŋ niŋ kpou, I sɔla niŋ chaŋyaŋ kɛndɛ kɛndɔŋ Bɛtɛlaitiiya tɛɛŋ. Nduyɛ chaŋyaŋ nuŋ muŋ, ŋpum cho niŋ o wɔsila 90 laŋ niŋ. Paale pilɛ, mi kɔndɔfillo bii ya tau mɛɛ naŋ chiikaŋ naa Bɛtɛlaitiinɔ pilɛ. Kanifuule, mi sina maa ya o ba kala ndɔ velu ndu ni o fondaŋ ni chiɔuwaa. Nduyɛ wɔsilaŋ 20 laa hiou niŋ okoŋ kɔɔli ni.

I CHE NIŊ MƐƐ CHƐHOWA BUULAŊ A WANAA NDUAA OKƆƆ YƐ

O wɔsiŋ hiou woŋ niŋ, I che niŋ mɛɛ Chɛhowa ke wanaa nduaa nɛi chɔmaa, nduyɛ a mɛɛ o cho nda mandaa yɛ sanaa a kɔɔna ndɔɔ. Hei tosa niŋ mi kaala nuu le ndu chɔɔlu hindɔɔ. O wɔsiŋ 1980 niŋ, mi Dialii Kuumbaŋ Choo Ve tosa kɛɛsiaa le wanaa chiɔuwaa malaa le ma bii bila mɛɛ nda nɔ ma mala Seiyaa Chɛhowaa a koowaŋ okɔɔ yɛ.

A wɔsi 1988, mi Dialii Kuumbaŋ Choo Ve kila kundaa o Bɛtɛɛl, Amɛlika le puaapiliaa ndaa chieeŋndo balɔɔ silɔ malaa a dandaa okɔɔ. O tasela ndɔ, Kunda Suaa o Wanaa Chiɔuwaa Lo Wo wa o kundaa hoo bɛŋgu. Kunda wa hoo Amɛlika wo wa ndu hɔlteŋ choo ni. Nduyɛ mɛɛ Kundala Suaa o Wanaa Chiɔuwaa Lo Laŋ la kandu tiuwo chieeŋndo balɔɔ silɔ o Bɛtɛɛltaŋ niŋ, ma kila opilɛ o lɛuve Filaŋsi. I che niŋ mɛɛ kɔɔna Chɛhowaa mala puaapiliaa a ndepiliaa wa o nyɛ nɛiyaa kala kalaa niŋnda yɛ.

MI LƆMA NI MA SƆLAŊ MA PEELUŊ

Ŋ cho wɔ hiouwɔɔ lachi a waa a kɔl kɛndɛ le yooŋgu kɛndɛ leMasaa dimioo

O tasela ndɔ, wali makoŋgoo wa nyɛ sɔviɔɔ o yoomu nuu niŋ ni. Kɛ mɛɛ ya yiyaŋ a kpeleŋnda nilaŋ okɔɔ, mi cha maa nyɛ sɔvɛ hiou wali makoŋgoo wo cho waŋnda malaa ma seŋgu o Mɛlɛka piɛiyo niŋ ni. Ndu cho ni, malaa nda ma sɔɔŋguu Chɛhowa ikɛi kpɛɛluŋ, wana toosiaa yoomoo wo. Mɛɛ wɔsila nila waltaŋ la chuu, mi ya naa Ledi kɛɛsiaa le kɔɔfale lɔɔlɔɔ leŋ tosaa le halikpeŋ miŋ tosa tau o wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ niŋ. Nduyɛ ŋ cho wɔ hiouwɔɔ lachi a tosaa o naŋ tiuba wo o wali piŋi hoo yoomula waŋnda wo niŋ.

Ya naa Ledi, 2021

I cho wɔ hiouwɔɔ lachi a wanaa cho a naalaŋ nda malaa le teleŋ biŋgi. Nduyɛ I sina maa mɛɛ mɛɛ waŋndo sina a koowaŋ okɔɔ, o tiuba mbo chiɔu naalaŋ kpou ɔɔ mbo faŋa piɔmndo le. Lelaŋ, I cho chumndo kpeekpei le teleŋ nyɛ nɛiyaa, naalaŋ a piɔm ve lɛ niŋ te wo. O chieeŋ sɛnɛi koŋ niŋ, I cho wa yoomu lefafɛɛŋ, nduyɛ I nɔ niŋ teleŋndo le pɛɛkoo a wana toosiaa okɔɔ vɛlɛ a mɛɛ o toosiaa dialuŋ naŋ o nɛi kɔndɔfili niŋ yɛ. I cho tonya maa, nyɛɛmbɔ koni lɔma ni ma sɔlaŋ ma peeluŋ ndɔ ni. Kɛ I nɔ tiindaŋndo maa, ma cho hunɔɔ peelɔŋ kpou o chilaŋ niŋ.