Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

“Masale Nileŋ le Cho Masale Waa Chieeŋ Naŋ Kposoŋ Te”

“Masale Nileŋ le Cho Masale Waa Chieeŋ Naŋ Kposoŋ Te”

“Le sabu ya I hiŋ mi I vialuŋ o chieeŋndo hoo choo wo cho ni maa le mi I chɔm tonyaa naa waŋnda chua.”—CHƆŊ 18:​37.

CHONDOŊ: 15, 74

1, 2. (a) Vɛɛ chieeŋndo cho yɛ hau hiouwɔɔ lachi a piɔuviaŋndo? (b) Nyunala kuɛɛ naŋ cho yɛ muli o buŋgɛi hei niŋ?

MI NDEPILƐNƆ pum Yulopi batouwo chɔm suɛi ndii yɔŋnuŋ ndu paandu ve. Mbo dimi aa, “Chɔŋ o chuaambɔyɛi nii niŋ, kafalaŋ kinɛi ya wa chɔɔ ni. Lelaŋ, mi kɛɛ yalale chieeŋndeŋ o lɛŋnde nileŋ niŋ, nduyɛ mi yaa toolu wanaa ndaa simul masaleŋ nda. Le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ, I wa pɛɛŋ samaa opilɛ le puaa ndaa mɛli kpundɛlaŋ nda.” Mi puaapilɛnɔɔ kpeŋgii batouve o Afilika niŋ tɛɛsiaa le sabu ndoo hɛnaŋ sɔŋgɔlaŋ ndo. Mbo dimi aa, “Yaa laalaŋ maa kaale nileŋ lee hiou wa le sɔvɛ a le kɛ kɛ, nduyɛ mi del kunda yalale chieeŋndeŋ choo. Miŋ sɔla pɛɛkoo le wanaa ndaa simul naa wa diyɔɔ a balloŋ, nduyɛ wanaa naŋ wa kaale pilɛleŋ kɛ ma wa kunda yalale chieeŋ cheleŋ tooloo wa bɛɛ.” Mi ndepilɛnɔɔ vɛlɛ o lɛŋnde Yulopi leŋ niŋ dimi aa, “Wana kaa hɛliaa ya wa ni, nduyɛ yaa nɔ bɔɔ yaamɔɔleŋ le wanaa naŋ ve kaale pilɛ ɔɔ o kaaŋnde pilɛ niŋ te wa.”

2 Hau, wanaa bɔɔbɔɔ nɔ kaa wanaa yaa wa haa nɔ wo. Mi kundala yalale chieeŋ bɔɔbɔɔ soliŋ sɔŋgɔlaŋ kpeku le waa a banda. I cho tɛtɛlɛ le mi waŋnda tosa sɔŋgɔlaŋ a yalale chieeŋndeŋ okɔɔ. Nduyɛ o lɛŋii bɔɔbɔɔ niŋ, waŋnda cho hiouwɔɔ lachi a mialla biyɔɔ wɔɔŋndo. Baabuiyo dimi maa, o palɛi mɛɛlɛi niŋ, waŋnda “mel niŋ wana le yɔŋ wɔɔŋ te.” (Timoti Diiŋ Ndɔɔ 3:​1, 3) Chieeŋndo cho hiouwɔɔ lachi a piɔuviaŋndo, kɛ vɛɛ Kilisiɔŋnda hiau yɛ lachi a waa diompilɛ? Ŋ nɔla miŋ pɛɛku tau o taamasi Chiisoo niŋ. Waŋnda o palɛi nduɛi niŋ bɛɛ wa a piɔuviaŋ a yiyaŋnda yalale chieeŋndeŋ okɔɔ. O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho pɛɛku mulilaŋ le nyunala yaa laŋ ndaŋ. Le yɛɛ Chiisu ndoo kɛɛ yɛ balaŋ lueiyo o kunda yalale chieeŋ kɛ kɛ niŋ? Vɛɛ Chiisu ndoo chɔm yɛ maa wanaa Mɛlɛkaa nɔ ma wou laba o yalale chieeŋndeŋ niŋ te? Nduyɛ vɛɛ Chiisu pɛɛku yɛ naa maa ŋ nɔ miŋ mɛli la sɔŋgɔ le?

BAA MI CHIISU NDOO TOOLU PA WANAA NDAA YEEMA WAA A BA NDA WA?

3, 4. (a) Yɛɛ Chuwaa bɔɔbɔɔ ndaa yeema yɛ o palɛi Chiisu ve niŋ? (b) Vɛɛ yiyaŋnda laŋ laa piiliaŋ yɛ buɛiyaa Chiisuaa?

3 Chuwaa bɔɔbɔɔ Chiisu ndoo dimul yooŋgu kɛndɔɔ wa ndaa yeema fulaa Luomaŋnda o ba bɛŋgu. Mi Chuwaa ndaa fula ŋdial o sɔɔŋ lemasaŋ niŋnda tosa nyɛ o nyɛ ndaa tiuba le yiyaŋnda waa naa kindioo kpoke. Mi Chuwaa kaŋ tual po ndoo fula o lɛŋnde Kalilileŋ niŋndo kɔɔli diolaŋ Chuda, o wa o boondii Chiisu ve niŋndo. Mɛsayanɔ lachoowa ndoo hui wanaa bɔɔbɔɔ wo Chuda wa ni. Mi Chosifɔs, wana poonyiaa a sɔɔŋ okɔɔ wo dimi maa mi Chuda dɛɛniaa Chuwaa bɔɔbɔɔ le ma simul Luomaŋnda. Nduyɛ mi ndaa veelu wanaa chɛl le paawaa malɔɔ Luomaŋnda o ba wa aa “wanaa isiooŋnda.” O mɛɛlulaŋ, mi Luomaŋnda dii Chuda. (Walta Wanaa Chiisuaa 5:​37) Mi Chuwaa ndaa fula ŋdial o sɔɔŋ lemasaŋ niŋnda chɔɔlu pɛɛŋ nila kalulaŋ luɛiyɔɔ le mi ndaa komal kpeleŋnda ndalaŋ.

4 Chuwaa bɔɔbɔɔ wa niŋ le hɔl o nɛi kpeekpei le mi Mɛsayanɔɔ hiŋ. Ndaa yiyaŋ ko maa Mɛsaya wa nda soli Luomaŋnda o ba, nduyɛ mbo siiŋguu vɛlɛ Isɔluɛi lɛŋnde tɔɔ bɛndu. (Luku 2:​38; 3:​15) A bɔɔbɔɔ ndaa laalaŋ maa Mɛsaya wa masaleŋ kila o chieeŋndo choo o lɛŋnde Isɔluɛi leŋ niŋ. Te keŋ ndii yɔŋnuŋ pɛ, Chuwaa ndaa wa o fondaŋnda yɛ yɛlaŋ nda kpou wa miiŋgu o lɛŋnde Isɔluɛi leŋ niŋ. Mi Chɔŋ wana yiŋaa bɛɛ nyuna Chiisu aa, “‘Num cho wana waŋnda cho le hɔl o nɛi le ndu wo ni?’ . . . ‘Baa ŋ chum wana cheleŋ?’” (Maatiu 11:​2, 3) Naapum Chɔŋ wa yiyaŋndo maa wana cheleŋ wa hunɔɔ le Chuuwa solioo o chɛleŋ niŋ. Okoŋ kɔɔli, mi buɛiyaa Chiisuaa a ŋiɔɔŋ komal Chiisu o nɛi le kɔlaŋ Ɛmayɔɔ, o fulasɛiniŋ ndɔɔ kɔɔli. Ma dimi maa ndaa nɔ tiindaŋndo maa Chiisu wa Isɔluɛiya soli o chɛleŋ niŋ ni. (Nuawɔ Luku 24:​21.) Okoŋ kɔɔli, o viu bɛɛ le mi wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa nyuna Chiisu aa, “Masanɔɔ, baa teleŋndo hoo ŋ cho lɛŋnde Isɔluɛileŋ kpaayaa miŋgi o ba le waa masa ni?”—Walta Wanaa Chiisuaa 1:​6.

5. (a) Le sabu yɛɛ waŋnda Kalili ndaa yeema yɛ Chiisu siiŋgoo masa ndaa? (b) Vɛɛ Chiisu ndoo siɛɛnduu yɛ yiyaŋnda ndalaŋ?

5 Chuuwa ndaa nɔ o kɔl maa Mɛsaya wa bahawɛila ndalaŋ kpou soli. Kɛlɛŋgaa le sabu koŋ pɛɛŋ waŋnda Kalili ndaa yeema mi Chiisu ndoo Simnuŋ masa ndaa ni. Ndaa nɔ yiyaŋndo maa ndu oo wa niŋ simlachinɔ kɛndɛ kɛndɔɔ ni. Wana ndoo chaa suɛiyo o wa ni, mi ndoo siŋgi wanaa lanaa wa, nduyɛ mi ndoo yɔŋgu pɛɛŋ wanaa wa a yiaaŋ nda nyɛdiaa. Mɛɛ Chiisu ke puaa 5,000 nyɛdiaa, mi kɔndɔfillo bii waŋnda. Mi Chiisu sina nyɛ ndaa yeema le tosaa wo. Baabuiyo dimi aa, “Mi Chiisu duau taasi maa waŋnda chal le ndu chuaa a kaka ma siiŋguu ndu masa bɛndoo. Sinaa lende, mbo kuaŋnuŋ vɛlɛ pɔ o pemboŋ tɛɛŋ ndu pilɛ.” (Chɔŋ 6:​10-15) Diimandɔɔ, mi waŋnda pɔlul tiŋ kɔltaŋ. Okoŋ, mi Chiisu tɛɛsial nda maa o cho le yeemaŋ ndaŋ ŋdialloŋ peeloo le o hiŋ te, kɛ le nda pɛɛkoo a Masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ. Mbo dimul nda aa, “La fafala le nyɛ diaa o nɔla mbo tambu wo le. La fafala le nyɛ diaa o tembu le wo. Koŋ cho ni, nyɛ diaa o tosa mi waŋnda sɔla yoomu kpeekpei nɔ lamɛɛlu le wo.”—Chɔŋ 6:​25-27.

6. Vɛɛ Chiisu chɔm yɛ ndi kpendekele maa ndoo yeema kpaaya lemasa o chieeŋndo choo le? (Tofa fotuei tasoo o peele naŋ kandu leŋ choo.)

6 Tuupa mbo sɔla piɔmndo, mi Chiisu sina maa buɛiyaa nduaa apum ndaa nɔ laalaŋndo maa o cho kandɔɔ waa masaa o lɛŋnde Chulusɛlɛm ndeŋ niŋ. Mi Chiisu dimul nda taloo a kanii pum okɔɔ, le nda malaa ma bii bila maa hei ndii yɔŋnuŋ niŋ te. Taloo hoo wa a “po salama pilɛ” okɔɔ, Chiisu, o ndoo nɔ mbo kuɛ o lɛŋnde cheleŋ niŋ le teleŋ vilɛiyo. (Luku 19:​11-13, 15) Mi Chiisu dimul vɛlɛ masa maLuomaŋnda Pɔŋtiɔɔ Paile kpendekele maa bala ndɔ cho o yalale chieeŋndeŋ niŋ te. Mi Paile nyuna ndu Chiisu aa, “Num cho masa bɛndu Chuuwa ni?” (Chɔŋ 18:​33) Naapum Paile wa siooŋnde maa Chiisu cho waŋnda dimul le ma simul Luomaŋnda. Kɛ mi Chiisu muli aa, “Masale nileŋ le cho masale waa chieeŋ naŋ kposoŋ te.” (Chɔŋ 18:​36) Mi Chiisu kɛɛ le balaŋ lueiyo o yalale chieeŋndeŋ niŋ kanifuule, Masale ndɔleŋ lee nɔ le waa o choo choo niŋ. Mbo dimi maa wali ndɔɔ chieeŋ naŋ wa ni, le mbo “chɔm tonyaa naa waŋnda chua.”—Nuawɔ Chɔŋ 18:​37.

Baa o bahawɛila chieeŋndo choo ŋ handu kɔllo ni ɔɔ o Masale Mɛlɛkaleŋ choo? (Tofa pɛl 7)

7. Le yɛɛ i wa yɛ lepum suɛi kala le kpakpalaa kundala yalale chieeŋndeŋ tooloo, nduyɛ o kɔlta naalaŋ niŋ bɛɛ?

7 Mi Chiisu bii wali ndɔɔ bila. Te ŋ bii pɛ wali naa bila, miŋ kpakpala kunda yalale chieeŋndeŋ tooloo, nduyɛ o kɔlta naalaŋ niŋ bɛɛ. Hei cho kpɛdɛ le tosaa le. Mi buɛi kelaa choo pum dimi maa waŋnda cho hiouwɔɔ lachi a wɔuleŋ o tanda ndɔɔ niŋ. A heeluŋ bɔɔ a lɛŋnde ndaleŋ, nduyɛ a laalaŋ maa yoomula ndalaŋ la nɔla mi la wa la kɛndɛ te wanaa ndaa wa pɛ masaa nda choo. Mbo chɔɔlu dimi aa, “I nɔ balika melaa le mɛɛ puaapiliaa cho diompilɛ nda leKilisiɔŋndo mandaa a mɛɛ nda landuŋ kɔl le wali dimiaa yooŋgu kɛndɛ leMasaa yɛ. A cho le hɔl o nɛi maa Mɛlɛka cho kafalaŋ a bahawɛila cheleŋndaŋ kpou soli.”

VƐƐ CHIISU NDOO LO YƐ YUŊYEŊ O SƆƆŊ YALALE CHIEEŊNDEŊ NIŊ?

8. Kafala kuɛɛ nda wa yɛ Chuwaa bɔɔbɔɔ tosallo o palɛi Chiisu ve niŋ?

8 Te waŋnda che pɛ kafala yɔŋnuŋ nda ikɛi laŋ, mi keŋ tosa ma chɔɔlu pɛɛŋ balaŋ luei o yalale chieeŋndeŋ niŋ. O palɛi Chiisu ve niŋ, paawaa malɔɔ tosa ni mi wanaa bɔɔbɔɔ luei balaŋ o yalale chieeŋndeŋ niŋ. Mi Chuda ndoo fula Kalili wo simul Luomaŋnda kanifuule, a wa waŋnda diolaŋ chuaa le mɛɛ ndaa tiuba mi wana o wana mal paawaa yɛ. Nduyɛ paawalaŋ la wa tau le malɔɔ, mɛɛ paawaa le nyɛm kiɔɔŋ, lɛŋndeŋ, a chiɛilaŋ cho naa yɛ. Wanaa biyaa paawaa wa bɔɔ vɛlɛ wanaa lakafa. Nda pɛɛŋ ndaa chɔɔlu bahawɛiyo kui ni. Lepum mi ndaa pendu foofoo le waŋnda paawaa biyɔɔ o ba, nduyɛ mi ndaa soliŋ foofo koŋ kpeku le kanioŋ sɔlaa tau. Mi Sakiɔɔ, masa wanaa biyaa paawa wa Chɛluiko wo sul tau kanifuule, mi ndoo kindila waŋnda le ma mal paawaa tau.—Luku 19:​2, 8.

9, 10. (a) Vɛɛ yaamɔɔwaa Chiisuaa ndaa kindiŋ yɛ le ndu balaŋ lueiyo o sɔɔŋ yalale chieeŋndeŋ niŋ? (b) Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o muli Chiisoo niŋ? (Tofa fotuei diiŋndɔɔ o peele naŋ kandu leŋ choo.)

9 Mi yaamɔɔwaa Chiisuaa kindiŋ le ndu lueiyo o suɛi niŋ a paawaa malɔɔ okɔɔ. Ma nyuna ndu a “paawaa” okɔɔ, koŋ cho ni, kanii dinalɔɔ ve ipilɛ, i Chuuwa kpou ndaa nɔ kuee ma mal paawaa wo. (Nuawɔ Maatiu 22:​16-18.) Chuuwa ndaa tul bɔɔ paawaa hoo leyɛ kanifuule, mi ndoo yiyalaŋ nda maa Luomaŋnda cho nda masaa choo ni. “Kunda Hɛlɔɔ” wo, ndu cho yɛ wanaa wa Hɛlɔɔ tooloo o yalale chieeŋndeŋ niŋnda, ndaa nɔ tiindaŋndo maa te Chiisu kuuna pɛ waŋnda paawaa malɔɔ, a wa ndu sɔɔŋ hɛɛnduu choo maa yaamɔɔnɔɔ o cho ni le Masale Luomaŋnda. Kɛ te Chiisu ndoo dimi pɛ maa waŋnda mal paawaa, mɛɛ waŋnda wa ndu faŋaŋ kɔɔli. Lelaŋ, yɛɛ Chiisu tosa yɛ?

10 Chiisu wa yekeŋ le loo yuŋyeŋ o suɛi hei niŋ. Mbo dimi aa, “La paawa masa bɛndoo [“Siisa,” NW] nyɛm cho le ndu woŋ, nduyɛ, mi la paawa Mɛlɛka nyɛm cho le Mɛlɛka woŋ.” (Maatiu 22:​21) Chiisu ndoo sina maa wanaa biyaa paawaa bɔɔbɔɔ wa kafalaŋ tosaa, kɛ o hendu kɔllo o keŋ choo le. Mbo handu kɔllo o nyɛ kpeekpei soli niŋ bahawɛila waŋchieeya wo choo, Masale Mɛlɛkaleŋ. Mi Chiisu kɛsul naa taamaseliiyo. Ŋ nɔ miŋ wou laba o sɔɔŋ masale chieeŋ kɛ kɛ niŋ te. O yɔŋ bɛɛ mi kundaa opilɛ wa sakpo, nduyɛ mi opilɔɔ ve sakpo le. Mi Kilisiɔŋnda landuŋ kɔl o Masale Mɛlɛkaleŋ vɛlɛ a nyɛ Mɛlɛka dimi maa o cho sakpo wo. Le sabu koŋ, ŋ nɔ miŋ dɔɔnuŋ tumbe a kafala waŋnda tosalaŋ te, ɔɔ miŋ dimi suɛi wɔɔŋ a nda okɔɔ le.—Maatiu 6:​33.

11. Ŋ nɔla pa miŋ mala acheleŋnda le sakpoyɛi kpeekpeiye saalɔŋndo?

11 Seiyaa Chɛhowaa bɔɔbɔɔ sɔla niŋ hau batiuwaa le kpakpalaa yiyaŋnda wɔɔŋnda ndaa nɔ paandu a yalale chieeŋndeŋ okɔɔ wo. Le taamaseliiyo, tuupa mi ndepilɛnɔ pum o lɛŋnde Bilitiŋ ndeŋ niŋ sina tonyaa, mbo pɛɛku a kɔɔnala waŋchieeya okɔɔ o sukuu bɛndoo niŋ, nduyɛ mbo nɔ yeemɛi tau o sɔɔŋ yalale chieeŋndeŋ niŋ. Mbo dimi aa, “Yaa yeema mi sɔla batiuwaa le dila wanaa tiŋiaa, kanifuule kafalaŋ la saaŋgiaa naa niŋ bɔɔ. Mi che bɛɛ mi sɔla batiuwaa o sɛɛŋgiaŋnda bɔɔbɔɔ niŋ, kɛ o mɛɛlulaŋ kpɔŋ mi tambu kɔl. Kposoŋ bɛɛ yaa sina maa sabulaŋ le kafala hɛliaŋ lekaawo nɔ mi la fula waŋnda o lakɔl po le. Kɛ mɛɛ ya kandu Baabuiyo pɛɛkoo, mi sina maa I nɔ mi kandu fɛŋ a kɔl nuu.” Nduyɛ ndepilɛnɔ puulunɔɔ mala ndu ni le yiyaŋnda wa ndu laŋ o kɔltaŋ siŋgaa. Mbo dimi vɛlɛ aa, “Suŋ suŋ niŋ, I cho kɔɔfale lɔɔlɔɔ leŋ tosaa o kunda suɛi nda tuuliaa a laba ve niŋ, nduyɛ I cho niŋ pɛɛkoo le mi komal waŋnda suu o suu.”

“MIŊGI MUƐI NUMNDE O BOO NIŊ”

12. “Yiisii” suu kuɛɛ Chiisu ndoo dimullɛ buɛiyaa nduaa le ma kpakpala?

12 O boondii Chiisu ve niŋ, mi simlachiaa lekaaŋnda ndaa toolu kundala yalale chieeŋndeŋ. Le taamaseliiyo, yauwo hoo Daily Life in Palestine at the Time of Christ dimi maa Chuuwa wa a piɔuviaŋ a kundala lepiɛilaŋ mɛɛ kundala yalale chieeŋndeŋ le wa yɛ. O koŋ, mi Chiisu sila buɛiyaa nduaa aa, “La mandaŋ, a yiisii kunda Falisiiya a yiisii kunda Hɛlɔɔ wo.” (Maki 8:​15) Mɛɛ Chiisu soo a kunda Hɛlɔɔ wo okɔɔ, naapum a wanaa wa Hɛlɔɔ kɔɔli o yalale chieeŋndeŋ niŋnda o wa suɛi ni. Kundaa opilɔɔ, ndu cho yɛ maa Falisiiya ni, ndaa yeema mi Chuuwa ndaa wa a ba nda o Masale Luomaŋnda bɛ-ŋgu. A mɛɛ kona Maatiu wo dimi yɛ, mi Chiisu sila vɛlɛ buɛiyaa nduaa le ma fafaŋ Sadusiiya. Sadusiiya ndaa yeema mi Luomaŋnda ndaa hiou lachi a waa o masaleŋ choo kanifuule, hei wa tosa mi ndaa hiou lachi a foofola kpaayalaŋ nɔɔ. Mi Chiisu sila nda le ma kpakpala ‘yiisiiyo,’ ɔɔ pɛɛkula kundala yaalaŋ ndaŋ. (Maatiu 16:​6, 12) Mɛɛ teleŋ waŋnda ndaa yeema Chiisu siiŋgoo masa wo hiou dɔɔ, mbo yɔŋgu sila koŋ. Nduyɛ o bɛnda bɔɔ mbo yɔŋgu ndu.

Mi Chiisu pɛɛku buɛiyaa nduaa le ma hiou lachi a waa yuŋyeŋ

13, 14. (a) Vɛɛ sɔɔŋ yalale chieeŋndeŋ a piɛiye hiŋ yɛ a sɔŋgɔlaŋ vɛlɛ a kafalaŋ? (b) Le yɛɛ o cho yɛ suɛi kɛndɛ le sɔŋgɔɔ malɔɔ le, o yɔŋ bɛɛ ma tosal naa kafalaŋ? (Tofa fotuei yaa ndɔɔ o peele naŋ kandu leŋ choo.)

13 Te piɛiye luei balaŋ o sɔɔŋ yalale chieeŋndeŋ niŋ pɛ, teleŋnda bɔɔbɔɔ mi hei hiŋ a sɔŋgɔlaŋ. Mi Chiisu pɛɛku buɛiyaa nduaa le ma hiou lachi a waa yuŋyeŋ. Hei wa saboo opilɛ o masa wanaa soliaa lasalaa a Falisiiya ndaa yeema Chiisu diyɔɔ wo. Siooŋnde wa nda maa waŋnda cho ndu nilaŋ yaŋɔɔ nduyɛ ma pɛŋgi nda tolɔɔ kɔɔli. Te keŋ ndii yɔŋnuŋ pɛ, kpaaya ndaa nɔ o piɛiye niŋ a o yalale chieeŋndeŋ niŋndo wa nda hiɔlɔŋ. Ma dimi aa, “Te ŋ mal ndu mbo hiou lachi nuaa pɛ, waŋnda kpou a cho tiindaŋndo dɔwɔɔ o ndu niŋ. Nduyɛ, te i yɔnuŋ lende pɛ, wanaa bɛnduaa Luomaŋnda a cho hunɔɔ chiɛi Mɛlɛkaa hoo tɛɛmbuu, nduyɛ, ma soli naa o lɛŋnde naaleŋ niŋ.” (Chɔŋ 11:​48) Lelaŋ mi Kayafaa, Masa Wanaa Soliaa Lasalaa kɛɛsiaa le Chiisu diyɔɔ.—Chɔŋ 11:​49-53; 18:​14.

14 Mi Kayafaa lo chumndo haaa mi nyumndaŋ ma tual, okoŋ mbo viam puaa chɔuwa le ma kɔ bii Chiisu. Kɛ Chiisu ndoo sina niŋ a kɛɛsiaa le ndu diyɔɔ okɔɔ. Lelaŋ teleŋ o wa nyɛdiaa mɛɛlaa dioo a wanaa o vem hɔlte ndɔ wa wo, mbo dimul nda le ma chua mɔɔŋ ŋtiŋ. Mɔɔŋ ŋmuuŋ wa tuuleŋ le nda suɛi sɔvɛi ipum pɛɛkoo. (Luku 22:​36-38) Okoŋ kɔɔli, ichɔl koŋ mi faŋga bɛndoo huŋ le Chiisu biyɔɔ, nduyɛ mi Pitɛ duaunuŋ tumbe mɛɛ o che kafala wa yɔŋnɔŋndo laŋ, mbo soli muɛi nduɛi, mbo chiŋalaŋ puaa haa opilɛ. (Chɔŋ 18:​10) Kɛ mi Chiisu dimul Pitɛ aa, “Miŋgi muɛi numnde o boo niŋ. Kani fuule, wanaa sɔŋga a muɛi ya, a muɛi nda dii nda ni.” (Maatiu 26:​52, 53) Suɛi sɔvɛ sɔvɛi kuɛɛ Chiisu ndoo pɛɛku yɛ buɛiyaa nduaa? Maa a nɔ ma wa le chieeŋndo le. A hei okɔɔ Chiisu ndoo piɛi ichɔl koŋ ni tuupa mi boondii keŋ i fuuluu. (Nuawɔ Chɔŋ 17:​16.) Mɛlɛka kinɛi nɔ dioo ni le mbo chɔulaba kafalaŋ.

15, 16. (a) Vɛɛ Diom Mɛlɛkaa mala yɛ niŋ hau waŋnda le sɛɛŋgiaŋndaŋ kpakpalaa? (b) Teŋgeŋ yɛɛ Chɛhowa cha yɛ te o nua pɛ hau chieeŋndo?

15 Mi ndepilɛnɔ naŋ soo suŋ a ndu okɔɔ, o cho kpeŋgii batouve o lɛŋnde Yulopi leŋ niŋndo pɛɛku nyɛ pilɛ koŋ kpe. Mbo dimi aa, “Mi cha maa sɔŋgɔlaŋ la nɔla mi la faŋa kafalaŋ te. Mi cha maa mi wanaa mɛli sɔŋgɔlaŋ nda mɛɛlu piɔmndo sɔla. Mi a bɔɔbɔɔ cheleŋ sɔla nyɛkindilaa tau. I wa bɔɔ a nyaale le pɛɛkoo o Baabuiyo niŋ maa Mɛlɛka kinɛi huŋ a sakpoyɛi kpeekpeiye o chieeŋndo choo ni. I cho niŋ yooŋgoo hoo dimioo le wɔsilaŋ hiouwɔɔ 25.” Mi puaapilɛnɔ cho kpeŋgii batouve o Afilika niŋndo siŋga balii nduɛi a ‘muɛi chɔu’ nyina Mɛlɛkaa ke wana ve, Diom Mɛlɛkaa. (Ɛfisiaŋnda 6:​17) Suŋ suŋ niŋ, o cho yooŋgu kɛndɔɔ dimioo a kɔl nyuloo okɔɔ o waŋnda suu o suu lo. Nduyɛ mɛɛ ndepilɛnɔ cho vɛlɛ o lɛŋnde Yulopi leŋ niŋndo simnuŋ Sei Chɛhowaa, mbo chal puaapilɛnɔ ndoo tul kaale ndɔleŋ leyɛ wo o ba o nɔɔ niŋ. Mi wanaa yaa wa haa tosa si-ŋgaŋnda waa naa kanifuule, ndaa yeema ma wa maa Kiliti.

16 I cho bɔɔ suɛi sɔvɛ le siŋgaŋnda waa naa tosaa! Baabuiyo dimi maa waŋchieeya cho maa mɛŋma ihɛl, ma cho mulu mulɔŋndo nduyɛ mi ma wa hiilɔŋndo yokpaŋ yokpaŋ ma sim yi le waŋ. (Aisaya 17:​12; 57:​20, 21; Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 13:​1) Sɔɔŋ yalale chieeŋndeŋ huŋ a sɛɛŋgiaŋndaŋ, piɔuviaŋndo waŋnda tɛɛŋ, a sɔŋgɔlaŋ. Kɛ naa ŋ cho a kɔl nyulu nduyɛ diompilɔɔ cho naa tɛɛŋ. Te Chɛhowa che pɛ mɛɛ waŋnda o chieeŋndo niŋ cho a piɔuviaŋ yɛ, mbo dɔɔnuŋ nyaale le chɔɔ diompilɛ cho wanaa nduaa tɛɛŋndo.—Nuawɔ Sɛfanaya 3:​17.

17. (a) Nɛila yaa kuɛɛ naŋ hivi yɛ diompilɔɔ lachi? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ pɛɛku o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

17 O buŋgɛi hei niŋ, ŋ pɛɛku mɛɛ naŋ hivi diompilɔɔ lachi o nɛilaŋ la yaa niŋ yɛ. (1) Ŋ nɔ tiindaŋndo maa Masale Mɛlɛkaleŋ le cho hunɔɔ kafalaŋ kpou siɛɛnduu, (2) ŋ wou laba o sɔɔŋ yalale chieeŋndo niŋ te, nduyɛ (3) miŋ kpakpala sɔŋgɔlaŋ. Kɛ nyɛ cheleŋ simul diompilɛ naa wo cho duuviaŋndo ni. O buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho pɛɛku mɛɛ naŋ chɔulaba kaa laduuviaa maa Kilisiɔŋaa tasiaa yɛ.