Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 26

Mala Wanaa Cho o Nyɛpalaa Niŋnda le Ma Biunuŋ

Mala Wanaa Cho o Nyɛpalaa Niŋnda le Ma Biunuŋ

“Nya kpou la nɔ yiyaŋ pilɔɔ. Kɔlta nyalaŋ la wa o chaaŋaa nyaa lo vellaa velle. La nɔ kaalaa le chaaŋaa nyaa wanaa laalaŋnda. La nɔ buulaŋ chaaŋaa nyaa. Nduyɛ la wa wanaa yoŋga le.”—1 PITƐ 3:​8.

CHONDII 107 Mɛlɛka Chɔm Naa Mɛɛ Naŋ Chɔm Kaala Yɛ

SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊ *

1. Vɛɛ naŋ tuula yɛ Finya naa kaalaa, Chɛhowa?

CHƐHOWA kaala naa bɔɔ. (Chɔŋ 3:​16) Ŋ nɔ miŋ tuula Finya naa kaalaa. Baabuiyo dimi aa, “kɔlta nyalaŋ la wa o chaaŋaa nyaa lo vellaa velle. La nɔ kaalaa le chaaŋaa nyaa wanaa laalaŋnda. La nɔ buulaŋ chaaŋaa nyaa.” Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ kindi kindiŋ le silaa hoo dɔwɔɔ o wali niŋ taama taama le “chaaŋaa naa wanaa laalaŋnda.” (1 Pitɛ 3:​8; Kalee. 6:​10) Te o yɔŋ pɛ mi nyɛpalaa komal puaapiliaa a ndepiliaa naa, ŋ nɔ miŋ mala nda.

2. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ?

2 Wana o wana yeema pɛ le waa o yuŋgu Chɛhowaa niŋ, mɛɛ nyɛpalaa cho ndu komal. (Maki 10:​29, 30) Mɛɛ naŋ sɔɔŋguu fau o mɛɛlula chieeŋndo hoo kpɛɛluŋ, lende koni nyɛpalaa cho wa naa komallo ni. Vɛɛ naŋ maaliaŋ yɛ vellaa velle? Ŋ yaasiaŋndɔ taamaseliilaŋ ndaŋ o Baabuiyo niŋ, Lɔtu, Choobu, vɛlɛ a Naomi miŋ che nyɛ naŋ pɛɛku leniŋndo. Ŋ cho vɛlɛ yaasiaa simultaŋ lapum la puaapiliaa a ndepiliaa naa cho hau niŋndaŋ, nduyɛ miŋ che mɛɛ naŋ mala nda ma biunuŋ yɛ.

WA WANA BIUWAŊ

3. A mɛɛ Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 2:​7, 8 dimi yɛ, kɛɛsiaa wɔɔŋ kuɛɛ Lɔtu ndoo tosa yɛ, nduyɛ yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo?

3 Kɛɛsiaa Lɔtu tosa le kɔlaŋ challe wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda tɛɛŋ Sodɔm ndo ve kɛɛsiaa kɛndɛ kposoŋ te. (Nuawɔ Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 2:​7, 8.) Nyɔɔ pila ndoo naŋ o fondaa hoo ni, kɛ mi nyɛpalaa komal ndu tau le kɛɛsiaa o tosa koŋ ndo. (Chɛ. 13:​8-13; 14:​12) Naapum mi laandɔ kaala chioo hoo tau ɔɔ wanaa wa leniŋnda apum, nduyɛ mi keŋ tosa o diikuŋ Chɛhowa le. Mi yoomu ndɔɔ hialuŋ ndu teleŋ Mɛlɛka tɛɛmbuu chioo hoo a yiŋnde bɛŋndeŋ ndo. Kɛ yiyaŋndɔ vɛlɛ a chuauwaa laanduaa ŋiɔɔŋaa Lɔtu wa. Mi puaa ndaa nɔ le nda chuaa o nɔɔ niŋnda bɛɛ sɔla piɔmndo. Mi chalta Lɔtu laŋ vɛlɛ a nyɛm ndoo nɔ woŋ kpou hialuŋ ndu, nduyɛ nyɛ nɛiyaa hiou ndu komal kpou wo cho piɔm laandɔ sɔla wo ni. (Chɛ. 19:​12-14, 17, 26) O teleŋ kala kalaa hoo bɛŋgu, baa mi Chɛhowa ndoo kɛɛ pa le Lɔtu biuwɔŋndo? Sako bɛɛ.

Mi Chɛhowa chɔm Lɔtu nyiɛɛye mɛɛ o vem maalikɛiya le ndu piŋioo a yuŋgu ndɔɔ (Tofa pɛl 4)

4. Vɛɛ kpɛ Chɛhowa biunuŋ yɛ Lɔtu? (Tofa fotueiyo o kɔɔ.)

4 A kɛɛsiaa wɔɔŋ Lɔtu tosa le kɔlaŋ challe Sodɔm ndo kpou, mi Chɛhowa chɔm ndu nyiɛɛye mɛɛ o yɔŋ maalikɛiya a ŋiɔɔŋ le ndu kiindiaa a yuŋgu ndɔɔ. Kɛ, yɔŋi ndoo diikuŋ maalikɛiya le keleŋaa chioo malɔɔ, mi Lɔtu “saa tamaltaŋ.” Mɛɛ mi maalikɛiya saaliaa nda balaŋ malaŋ nda fula o chiee koŋ niŋ. (Chɛ. 19:​15, 16) Okoŋ, mi maalikɛiya dimul ndu niko le mbo nyaanuŋ a yuŋgu ndɔɔ o pemboŋ choo pɔ pɔ. Kɛ yɔŋi Lɔtu ndoo diikuŋ Chɛhowa, mbo miiŋgu nyunaa le mbo kuɛ o chiee wa nda ikɛiyo. (Chɛ. 19:​17-20) Mi Chɛhowa yaŋ vɛlɛ Lɔtu nilaŋ, nduyɛ mbo chɛl le mbo kuɛ o chiee koŋ niŋ. Mi siooŋnde mɛɛlu Lɔtu biyɔɔ le challe o chiee koŋ niŋ okoŋ, mbo kua o pemboŋ choo, fondaŋ tase Chɛhowa ndoo dimul ndu le mbo kuɛ wo. (Chɛ. 19:​30) Nuawɔ se mɛɛ Chɛhowa biunuŋ Lɔtu yɛ! Vɛɛ naŋ tuula yɛ Chɛhowa le kaa hoo chɔmndo?

5-6. Te ŋ wa pɛ Mɛlɛka tuulaa, vɛɛ naŋ duau yɛ Tɛsaloniaŋ Tasoo 5:​14 o wali niŋ?

5 Maa Lɔtu, mi puaapilɛnɔɔ ɔɔ ndepilɛnɔ naa tosa kɛɛsiaa wɔɔŋndo, nduyɛ mi nyɛpalaa kala kalaa komal ndu le kɛɛsiaa o tosa koŋ ndo. Te i waa lende yɔŋnuŋ pɛ, yɛɛ naŋ cho yɛ tosa? Naapum, miŋ kuɛ le ndu dimul maa yɛyii o saŋnde o cho keŋ kouwɔɔ ni, nduyɛ mii wa tonya. (Kalee. 6:​7) Kɛ, ŋ nɔ miŋ dimi lende kposoŋ te. Ŋ nɔ miŋ tuula Chɛhowa a mɛɛ o biunuŋ Lɔtu yɛ. Vɛɛ Chɛhowa ndoo tosa yɛ hei?

6 Mi Chɛhowa viam maalikɛiya o ve ko le Lɔtu silaa le, kɛ le ndu vɛlɛ malaa mbo nyaanuŋ kpundɛ wa koŋ hunɔɔ Sodɔm ndo. O nɛi pilɛ koŋ choo, naa bɛɛ nɔ miŋ sila puaapilɛnɔ naa te ŋ che pɛ maa o cho kɔlaŋ o kpundɔɔ niŋ. Kɛ ŋ nɔ vɛlɛ miŋ mala ndu. O yɔŋ bɛɛ mbo keleŋa sila Baabui naŋ ke ndu wo dɔwɔɔ o wali niŋ te, ŋ nɔ miŋ biunuŋ ndu. Ŋ nɔ miŋ wa maa maalikɛiyaa mala Lɔtu wa. Ŋ nɔ miŋ vi ŋdial ɔɔ miŋ mal puaapilɛnɔ naa le, kɛ ŋ nɔ miŋ nuuviaa nɛilaŋ le ndu malaa. (1 Chɔŋ 3:​18) Te ŋ ke ndu pɛ sila kɛndɔɔ nduyɛ miŋ mala ndu mbo dɔu ndu o wali niŋ, o dimi niŋ, mɛɛ baa naŋ cho ndu koŋ saa ni.—Nuawɔ Tɛsaloniaŋ Tasoo 5:​14.

7. Vɛɛ naŋ tuula yɛ Chɛhowa a mɛɛ o biunuŋ Lɔtu yɛ?

7 Chɛhowa ndoo handu kɔllo o biondɔŋnda Lɔtu laŋ choo, kɛ o tosa keŋ te. Mbo ke Pitɛ, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo nyina ndɔ diandaa le mbo poonyiaa a Lɔtu okɔɔ maa, wana sakpoo o wa ni. Ŋ cho bɔɔ a kɔl kɛndɛ le sinaa maa o cho biondɔŋnda naŋ tosalaŋ te Chɛhowa tofa le! (Sam 130:​3) Baa ŋ nɔla pa miŋ tuula Chɛhowa a mɛɛ o biunuŋ Lɔtu yɛ? Te ŋ handu pɛ kɔllo o suliŋnda kɛndɛla puaapiliaa a ndepiliaa naa choo, koŋ tosa miŋ chɔɔlu nda biuwɔŋ tau. Nduyɛ, koŋ tosa mii wa tɛtɛlɛ le ma chɛl mala naŋ ke nda wo.

CHƆM NYIƐƐYE

8. Yɛɛ nyiɛɛye nɔɔ le waŋndo nyindu yɛ naa miŋ tosa?

8 Nyɛpalaa keeku Choobu choo wo ve le kɛɛsiaa wɔɔŋ maa Lɔtu le. Kɛ a koŋ kpou, mi nyɛpalaa kala kalaa komal ndu. Mi nyɛm ndɔŋ kiɔɔŋ, tɔɔ ndoo nɔ wo, a kɛndiaa ndɔɔ hialuŋ ndu. I hiou le wɔu ve, mi chuauwaa nduaa kpou chuu wu. Mi chaaŋaa nduaa yaa wa hɛɛnduu ndu sɔɔŋ lachoowaŋ choo. Le yɛɛ chaaŋaa nduaa haa kɛɛ yɛ ndu nyiɛɛye chɔmndo, mi che bɛɛ ndaa hiŋ le ndu kɔllo dɛɛniaa? A kindiŋ fɛŋ ma sina nyɛ kpeekpei tosa mi nyɛpalaa komal Choobu wo le. Fulamakɔɔlioo wa ni, ma bii Choobu tɔɔyaŋ nduyɛ ma dimul ndu sɔɔŋ nɛiyaŋ ndoŋ. Vɛɛ naŋ fafaŋ yɛ biondɔŋ waa naa tosaa? Loonuŋ maa Chɛhowa ndupilɛ kpe sina tonyaa kpou a nyɛpalaa komal waŋndo wo okɔɔ ni. Yaŋ nilaŋ nyɛkɛndɛi te wana cho o nyɛpalaa niŋndo wa pɛ suɛi o numndo. A nɔ ma tosa tau le wana koŋ mbo hiou bɛɛ ndu nilaŋ yaŋɔɔ, koŋ cho ni, a nɔ ma bii mɔnɛi a ndu latulu le nyɛpalaa o cho niŋndo. Te a tosa lende pɛ, mɛɛ nyiɛɛye ŋ cho keŋ puaapilɛnɔɔ ɔɔ ndepilɛnɔ numndo chɔmndo ni.

9. Te ŋ nɔ pɛ nyiɛɛye le waŋndo, yɛɛ naŋ fafaŋ yɛ, nduyɛ le yɛɛ?

9 Nyiɛɛye nɔɔ le waŋndo tosa te nyɛpalaa komal ndu pɛ ŋ kei ndu choŋgulaŋ te. Wana kei chaanda choŋgulaŋ ndo hiŋ a kɔl nyulu o kunda leKilisiɔŋndo niŋ te, kɛ sɛɛŋgiaŋndaŋ. (Pulɔ. 20:​19; Luomaŋ. 14:​19) Wana waa lende cho wana kɛndɛ kposoŋ te, nduyɛ mi diomnda ndɔlaŋ la chɔɔlu wana cho o nyɛpalaa niŋndo kɔllo tɛɛmbuu. (Pulɔ. 12:​18; Ɛfi. 4:​31, 32) O wa bɔɔ suɛi kɛndɛ miŋ tofa le suliŋnda kɛndɛla wana cho o nyɛpalaa niŋndo nɔlaŋ, nduyɛ miŋ yiyaŋ mɛɛ naŋ mala ndu mbo biunuŋ yɛ!

Yaŋ nilaŋ nyɛkɛndɛi te puaapilɛnɔɔ ɔɔ ndepilɛnɔɔ wa pɛ “diom o diom” soliŋndo o sondo, nduyɛ ma ke ndu kɔl dɛɛniaa a teleŋ bɛnda wo (Tofa pɛlta 10-11) *

10. Yɛɛ nyɛ dimiŋ o Choobu 6:​2, 3 niŋndo pɛɛku yɛ naa?

10 Nuawɔ Choobu 6:​2, 3Lepum, mi Choobu ndoo soo “maa diɔm.” Kɛ mbo mɛɛlu sina maa sɔɔŋ o dimi woŋ ŋtiŋ ve sɔɔŋ kɛndɛ kposoŋ te. (Choobu 42:​6) Maa Choobu, mi wana cho hau o nyɛpalaa niŋndo dimi sɔɔŋ ŋdiɔmndoŋ, nduyɛ o mɛɛlulaŋ, mbo tambu kɔl le sɔɔŋ o dimi woŋ. Vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ bii wana koŋ? Ŋ nɔ miŋ bii sɔɔŋ wana koŋ dimi woŋ o kɔl te, kɛ ŋ nɔ miŋ chɔm ndu nyiɛɛye. Kɛsiŋ o kɔl maa Chɛhowa ndoo yeema kposoŋ mi nyɛpalaa ndoo komal wana o wana le. Le saboo hoo, te o yɔŋ pɛ mi nyɛpalaa komal buɛi Chɛhowaa mbo dimi sɔɔŋ ŋdiɔmndoŋ, ŋ nɔ miŋ bii ndu bila. O yɔŋ bɛɛ mbo dimi sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ a Chɛhowa ɔɔ a naa okɔɔ, ŋ duaunuŋ tumbe a ndu chɔ chɔ, ɔɔ miŋ kilul ndu yamɛi le nyɛ o dimi wo le.—Pulɔ. 19:​11.

11. Vɛɛ bɛnduaa kundaa tuallɛ taamasi Ɛlihu wo kɔɔli te a wa pɛ wana cho o nyɛpalaa niŋndo silaa?

11 Lepum, mi silaa yeemaŋ o nɛi kaalaa niŋ le wana cho nyɛpalaa biuwɔŋndo wo. (Kalee. 6:​1) Vɛɛ bɛnduaa kundaa nɔla yɛ ma tosa hei? A nɔ ma tol taamasi Ɛlihu kɛsi le Choobu nyiɛɛye chɔmndo vɛlɛ a ndu nilaŋ yaŋɔɔ wo kɔɔli. (Choobu 33:​6, 7) Ɛlihu bii fɛŋ nyɛ Choobu yiyaŋndo bila nyɛkɛndɛi malaŋ o yɔŋgu ndu silaa. Bɛnduaa kundaa cho taamasi Ɛlihu wo tolɔɔ kɔɔli wa nɔ fɛŋ ma sina nyɛpalaa komal waŋndo wo, vɛlɛ a yiyaŋ ndɔɔ. Okoŋ, te a wa niŋ pɛ wana koŋ silaa kioo, a tiuba ma dimi sɔɔŋ dɛɛniaa ndu kɔllo woŋ.

DƐƐNIAA ACHELEŊNDA

12. Fulamakɔɔli yɛɛ piɔm pɔnɔɔ Naomi a puaa nduaa ŋiɔɔŋnda chuu yɛ ndu?

12 Wanalanɔ chɔm lo lechoo wo nduyɛ mi ndoo kaala Chɛhowa wo Naomi wa ni. Kɛ mɛɛ pɔnɔ ndɔ a puaa nduaa ŋiɔɔŋnda vi, mbo dimi maa a veelu lɛ ndu aa Naomi le, kɛ aa “Maaluaa,” ndu sim ni, “Wana Kɔl Tambɛiyo.” (Lufu 1:​3, 5, 20, 21) Mi lanɔɔ po ndɔɔ Lufu lo a ndu latulu haaa o nyɛpalaa koŋ niŋ. O cho ko sɔɔŋ mala Naomi woŋ te Lufu ndoo tosal ndu le, kɛ o wa ndu vɛlɛ diomnda kɔl dɛɛniaalaŋ dimullo. O nɛila pɔmpɔmbɔ laŋ choo Lufu ndoo mala Naomi ni. Nduyɛ diomnda kɛndɛ kɛndɛla o wa ndu dimullo laŋ la chɔm ni maa, ndoo kaala ndu a kɔllo kpou.—Lufu 1:​16, 17.

13. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ mala wanaa piaandaa ndaa ɔɔ laandaa ndaa vi wa?

13 Te o yɔŋ pɛ mi puaapilɛnɔɔ ɔɔ ndepilɛnɔ naa pɔnɔndɔ ɔɔ laandɔ vi, ŋ nɔ miŋ mala ndu. Wanaa cho o nɔɔ niŋnda cho ko mɛɛ yɔmnde iŋiiŋ wul naa o fondaŋ pilɔɔ yɛ. Mɛɛ i hindu fau, lende puundoŋ kua a kaya kayaŋndo ni. Te a suŋgu pɛ yɔmndo opilɛ, mi yɔm lo isisi wo bɛɛ kuɛ le wu kanifuule, a cho puunduŋ ndɔŋ ŋtiŋ kili. Mɛɛ lende ko i cho a wanaa cho o nɔɔ niŋnda ni. Te waŋndo opilɛ vi pɛ, mi wana lo yoomu wo sɔla kɔl tambɛiyo tau le teleŋ vilɛi. Mi Pɔlla, * o pɔnɔ ndɔ vi o le pilɛ niŋ kpe wo dimi aa, “Mi yoomu nuu laasiaŋ kpou, nduyɛ yaa nɔla nyɛ o nyɛ tosa le. Pɔnɔ nuu wa chaaŋ ni kɛndɛ kɛndɔɔ ni, kɛ o hɛluŋ ya. Mi yaa dimul ndu nyɛ o nyɛ. Nduyɛ nyaale nuu, nyaale ndɔɔ o wa ni, kɔl ni tambɛiyo bɛɛ, kɔl ndɔ tambɛiyo o wa ni. Mi ndoo yaŋ ya nilaŋ nyɛkɛndɛi te yaa wa ndu pɛ chɔmndo nyɛ wa ya palaa wo. I yɔŋnuŋ niŋ kɛsɛ naŋ chaa wana talaa ya cho ni.”

Vɛɛ naŋ mala yɛ wanaa piaandaa ndaa ɔɔ laandaa ndaa vi wa? (Tofa pɛlta 14-15) *

14-15. Vɛɛ naŋ ke yɛ wana pɔnɔ ndɔ ɔɔ laandɔ vi wo kɔl dɛɛniaa?

14 Vɛɛ naŋ ke yɛ wana pɔnɔ ndɔ ɔɔ laandɔ vi wo kɔl dɛɛniaa? Nyɛ tase naŋ nɔ miŋ tosa wo cho suɛi o wana koŋ ndo ni, o yɔŋ bɛɛ mi siɔmbulaŋ la wa naa, ɔɔ miŋ sina nyɛ kpeekpei naŋ nɔ miŋ dimul ndu wo le. Mi Pɔlla naŋ laŋga soo a ndu okɔɔ wo dimi aa, “Mi bii bila maa, mi siɔmbulaŋ la wa waŋnda le suɛi o waŋndo lo te wana ndɔ kaalaa vi pɛ. Ma yiyaŋ maa, naapum nyɛ nda cho dimi wo cho ndu chɔɔlu kɔllo tɛɛmbuu. Kɛ te o yɔŋ pɛ ma suu o wana cho mɔnɛi biyɔɔ wo lo le, mɛɛ ndi hiau le wɔu poloŋ.” Wana cho koŋ mɔnɛi biyɔɔ wo nɔ o kɔl naa maa ŋ nɔ miŋ soo tau le. Mi Pɔlla dimi aa, “Nyɔɔ ndoo hɛnaŋ ya bɔɔ te waŋndo ndoo dimulla pɛ aa, ‘mɔnɛi numnde cho ya bɔɔ le mɛɛ pɔnɔ num vi yɛ.’”

15 Mi Wuliɛm, o laandɔ vi niŋ le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ wo dimi aa, “Mi naŋ kɔl tau te waŋnda dimulla pɛ a sɔɔŋ kɛndɛŋ laanuu ndoo tosa woŋ okɔɔ. Mi hei ke ya kɔl dɛɛniaa maa waŋnda ndaa nɔ kaala vɛlɛ a bɛɛleŋ le ndu. Sɔɔŋ nda dimi muŋndoŋ mala ya niŋ tau. Mi nyɔɔ hɛnaŋ ya tau kanifuule, laanuu wa bɔɔ wana sɔvɛ le ya, nduyɛ mbo chuu ya nyaaloo tau o yoomu nuu niŋ.” Mi Biaŋka o pɔnɔ ndɔ vi wo bɛɛ dimi aa, “Mi sɔla kɔl dɛɛniaa te acheleŋnda piɛi pɛ a ya latulu nduyɛ ma veelu diomndaŋ o bolle Baabuileŋ lepilɛ ɔɔ iŋiiŋ niŋ le ya. Nyɛ mala ya vɛlɛ tau wo cho sɔɔŋ kɛndɛŋ nda dimi a pɔnɔ nuu okɔɔ woŋ ni. Nduyɛ mi nda bɛɛ yaŋ ya vɛlɛ nilaŋ, te I wa pɛ suɛi a ndu okɔɔ.”

16. (a) Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ ke wana wana ndɔ kaalaa vi wo? (b) A mɛɛ Chemisi 1:​27 dimi yɛ, kalaŋ kuɛɛ naŋ nɔ yɛ?

16 Mɛɛ Naomi pɔnɔ ndɔ vi, Lufu feŋaŋ ndu kɔɔli kposoŋ te. Maa Lufu, naa bɛɛ nɔ miŋ hiou lachi a wanaa wanaa ndaa kaalaa vi wa malaa. Mi Pɔlla, o naŋ soo suŋ a ndu okɔɔ wo dimi aa, “Dimioo naa mi pɔnɔ nuu wu, mi sɔla malaa tau. Kɛ mɛɛ nyɔɔ viou tiŋ, mi wana o wana muliŋ o makola ndɔlaŋ niŋ. Sɔɔŋ siŋgaŋ o yoomu nuu niŋ kpou. Lelaŋ malaa pila i wa ni te acheleŋnda sina pɛ maa wana cho mɔnɛi biyɔɔ wo yeema kɔl dɛɛniaa le paŋguŋ bɔɔbɔɔ ɔɔ wɔsilaŋ tau.” Teŋgeŋndo cho a mɛɛ wana o wana bii mɔnɛi yɛ. Waŋnda apum ma keleŋa yɛlɛmiaalaŋ tosa te sɔɔŋ siŋgaŋ pɛ o yoomu ndaa niŋ. Kɛ apum yɛ, i ve suɛi kpɛdɛ le. Te a loonuŋ pɛ nyɛ o nyɛ ndaa tosa paandu nda wana nda kaalaa koŋ, ma bii mɔnɛi tau. Mɛɛ waŋnda bii mɔnɛi yɛ cho nyɛ pilɛ le. Loonuŋ maa Chɛhowa ke naa kalaŋndo le miŋ mala wanaa piaandaa ndaa ɔɔ laandaa ndaa vi wa.—Nuawɔ Chemisi 1:​27.

17. Le yɛɛ wanaa nda kɛɛ o nɔɔ niŋnda yeema yɛ naa kɔl dɛɛniaa o ba?

17 Waŋnda apum, mi wana nda cho o nɔɔ niŋndo kɛɛ nda. Waŋnda haa bɛɛ, nyɛpalaa pila cho nda choo ni. Mi Chɔis o pɔnɔ ndɔ kɛɛ le wana lanɔ cheleŋndo dimi aa, “Nyɛ nɛiyaa wa ya o kɔllo niŋndo wa naŋ chaa piɔmndo pɔnɔ nuu ndoo sɔla ni. I cho fisa mi pɔnɔ nuu ndoo vi mbo hiau kɛɛ o kɛɛ ya wo. Te ndoo yɔŋ pɛ aa mɔmbillo del a ndu ni ɔɔ naa o naa ni mbo wu, tɔɔyaŋ o tɔɔyaŋ ve ndu wa choo le nyɛ ni palaa le. Kɛ siɔmbulaŋ la cho ya bɔɔ le mɛɛ pɔnɔ nuu bii kɔllo mbo kɛɛsiaa le ya kiɔɔ yɛ. Mi yiyaŋ maa wana fondoo fuu ya cho ni.”

18. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le wanaa nɔ lɛ ŋpiaandu ɔɔ ŋlaandu le wa malaa?

18 Te o wa pɛ miŋ wa wanaa nɔ lɛ ŋpiaandu ɔɔ ŋlaandu le wa kɛndɔŋ pɔmpɔmbɔŋ tosallo, mɛɛ chɔmndo kɛsɛ naŋ wa koŋ ni maa ŋ kaala nda. Teleŋndo hoo kpeekpei naŋ nɔ ni miŋ tosa chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a nda mbo hiou maa paandu. (Pulɔ. 17:​17) Vɛɛ ŋ chɔm yɛ kɛsɛ maa chaaŋ nda ŋ cho ni? A tosa hei te a veelu nda pɛ o numndo bɛɛ le nyɛdiaa dioo. A dimul nda vɛlɛ le mi la tosa yelelaŋ pɔmbɔ diompilɛ ɔɔ mi la kuɛ latulu o wali pollo niŋ. Nyɛ cheleŋ ŋ tosa vɛlɛ wo cho veeloo nda teleŋndaŋ lapum le pɛɛku leyuŋgoo tosaa ni. Te a tosa sɔɔŋ muŋ pɛ, mɛɛ a cho Chɛhowa kɔllo nɛŋi kanifuule, “wanaa kɔltaŋ la wa haa la tambɛi a nyɛ palaa . . . wa, Mɛlɛka Yaawɛɛ o kue nda levil te” nduyɛ, “ndu cho wana suŋgu le viiyaa nɔ lɛ ŋpiaandu le wa ni.”—Sam 34:​18; 68:​5.

19. A mɛɛ Pitɛ Tasoo 3:​8 dimi yɛ, yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa?

19 O teleŋ biŋgi bɛŋgu, Masale Mɛlɛkaleŋ le cho suŋ kandɔŋ o chieeŋndo choo. Te le kanduŋ ndɔɔ pɛ, “dɛnɛla palaala komal waŋnda o paandoo niŋ ndaŋ kinɛi, a cho hunɔɔ puɛɛnuŋ a laŋ pɔli.” Ŋ cho lehɔl o nɛi le chɔɔ maa “sɔɔŋ yɔnuŋ o paandoo niŋndoŋ kinɛi, waŋnda cho hunɔɔ puɛɛnɔŋ a muŋ okɔɔ, wana o wana yiyaŋ ndɛ niŋ a muŋ okɔɔ le.” (Aisaya 65:​16, 17) Kɛ haaa mi paaleleŋ le fuuluu, ŋ hiounuŋ lachi a maaliaŋndo vellaa velle. Ŋ chɔmnuŋ o kaa naa niŋ vɛlɛ a nyɛ naŋ suaa wo maa ŋ kaala puaapiliaa a ndepiliaa naa kpou.​—Nuawɔ Pitɛ Tasoo 3:​8.

CHONDII 111 Nyɛm Ke Naa Nyaaloo Woŋ

^ pɛl. 5 Mi Lɔtu, Choobu, vɛlɛ a Naomi chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa piɛiyo niŋ. Kɛ a koŋ kpou, mi nyɛpalaa komal nda tau o yoomu ndaa niŋ, nduyɛ ma biunuŋ. Buŋgɛi hei cho yaasiaa nyɛ naŋ pɛɛku o nyɛ yɔŋnuŋ nda wo niŋndo. I cho vɛlɛ yaasiaa sabu i cho suɛi sɔvɛ le miŋ biunuŋ nduyɛ miŋ chɔm nyiɛɛye le puaapiliaa a ndepiliaa naa cho o nyɛpalaa niŋnda, te ŋ wa nda pɛ kɔltaŋ dɛɛniaa.

^ pɛl. 13 Diolaŋ o buŋgɛi hei niŋ la siŋgaŋ.

^ pɛl. 57 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Puaapilɛnɔɔ cho bɛndu kundaa suɛi pala ndu ve chɔmndo a tumboo. Mi che bɛɛ o cho “diom o diom” soliŋndo o sondo, kɛ bɛndu kundaa cho biuwɔŋndo ndu nilaŋ yaŋɔɔ. Mɛɛ nyɔɔ viou tiŋ mbo pɔlul kɔl, mi bɛndu kundaa ke ndu niko sila kɛndɔɔ kɛ o ve a tumbe le.

^ pɛl. 59 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Pɔnɔɔ a lanɔ feleŋgɔnɔɔ cho latulu a puaapilɛnɔ laandɔ laŋga wu wo. A cho fotueila laandɔ vi wo nuaa le loonɔŋndo sɔɔŋ kɛndɛŋ o tosa woŋ.