Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Mɛɛ Naŋ Wounuŋ Wana Chieeyɛi Sɛnɛiye Nduyɛ mii Wa Naa Lekɔɔ Yɛ

Mɛɛ Naŋ Wounuŋ Wana Chieeyɛi Sɛnɛiye Nduyɛ mii Wa Naa Lekɔɔ Yɛ

“La nɔ mi la wounuŋ wana chieeyɛi sɛnɛi Mɛlɛka toosiaa hei le waa maa ndu pila ve.”—ƐFISIAŊNDA 4:​24.

CHONDOŊ: 126, 28

1, 2. (a) Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa ŋ tiuba miŋ wounuŋ wana chieeyɛi sɛnɛiye? (b) Suliŋnda kuɛɛ naŋ pɛɛku yɛ a wana chieeyɛi sɛnɛiye okɔɔ o Kolosiaŋnda 3:​10-14?

O “NEW World Translation of the Holy Scriptures” niŋ, miŋ saaluŋ diomndaŋ ndaŋ “Wana chieeyɛi sɛnɛiye” bɛmbɔɔ le diiŋ. (Ɛfisiaŋnda 4:​24; Kolosiaŋnda 3:​10) Kaa “Mɛlɛka toosiaa . . . le waa maa ndu pila” wo wana chieeyɛi sɛnɛiye cho ni. Baa ŋ tiu pa ba miŋ wounuŋ wana chieeyɛi sɛnɛiye hei? Ei. Chɛhowa toosiaa waŋchieeya o velaŋ ndɔɔ niŋ. Lelaŋ, ŋ nɔla miŋ tuula suliŋnda ndɔla kɛndɛlaŋ.—Chɛnɛsee 1:​26, 27; Ɛfisiaŋnda 5:​1.

2 I cho tonya maa le mɛɛ naŋ sɔla hakioo yɛ, mi naa kpou nɔ yiyaŋnda wɔɔŋndaŋ lepum. Mi fondaŋ naŋ cho wo bɛɛ piiliaŋ naa. Kɛ a mala Chɛhowaa vɛlɛ a inyiɛɛ nduɛi, ŋ nɔla miŋ simnuŋ mɛɛ o yeema naa miŋ wa yɛ. Le naa malaa miŋ nɔ kɔl sikpaa le hei tosaa, ŋ soonuŋndɔ a suliŋnda bɔɔbɔɔ cho o wana chieeyɛi sɛnɛiye niŋndaŋ okɔɔ. (Nuawɔ Kolosiaŋnda 3:​10-14.) Okoŋ, ŋ cho chɔ mɛɛ naŋ chɔm suliŋndaŋ ndaŋ o wali poli naa niŋ yɛ.

‘YƐ YƐ BƐƐ CHO NYA TƐƐŊ TE’

3. Ɔɔ suliŋndaŋ opilɛ le wana chieeyɛi sɛnɛiye?

3 Mi Pɔɔl tɛɛsiaa maa kiɔɔ yɛ yiɔɔ chɔmndo cho suliŋ kɛndɔɔ le wana chieeyɛi sɛnɛiye ni. Mbo dimi aa, “Yɛ yɛ bɛɛ cho lɛ Chuuwa tɛɛŋ nda wanaa cho a Chuu le wa le. Wanaa hivi chuauwaa ndaa o chiɛi kɔɔli wa ni, a wanaa hivi bɛɛ le wa ni, wanaa kaala cheleŋnda ni, a kaala cho landaŋ ndaŋ ni, o wa lachɛ ni, kaŋ kpou, yɛ yɛ bɛɛ cho nda tɛɛŋ te.” * (Tofa tɛɛsiaa amatou.) O kundaa niŋ, wana o wana nɔ mbo che ndupila maa kɔɔle ndɔleŋ, lɛŋnde ndɔleŋ, ɔɔ foofu o nɔ wo bɛnda mbo hiau acheleŋnda le. Le sabu yɛɛ? Kanifuule, naa tol kɔɔliaa Kilitiaa, “yɛ yɛ bɛɛ” cho naa tɛɛŋ te.—Kolosiaŋnda 3:​11; Kaleesiaŋnda 3:​28.

Ŋ nɔ miŋ hɛli wana o wana le kɔɔle ndɔleŋ ɔɔ kɔɔlima nduaŋ te

4. (a) Vɛɛ buɛiyaa Chɛhowaa nɔ yɛ ma bii acheleŋnda? (b) Bahawɛi kuɛɛ simullɛ diompilɛ leKilisiɔŋndo?

4 Te ŋ wounuŋ pɛ wana chieeyɛi sɛnɛiye, miŋ ke waŋnda kpou bɛɛleŋ, mɛɛ mɛɛ kɔɔle ndaleŋ ɔɔ kɔɔlima ndaŋ ma wa. (Luomaŋnda 2:​11) O fondaŋ ndaŋ lapum o chieeŋndo choo, mi hei wa ikala kpoke. Le taamaseliiyo, o Saut Afilika niŋ sindɛ, mi masaleŋ le piɔu fondaŋ ndaŋ le wanaa kɔɔle yɛ yiaa. Waŋnda tau o lɛŋnde leŋ niŋ cho wɔ hau o fondaŋnda laŋ, nduyɛ Chɛhowɛiya bɛɛ cho nda tɛɛŋ. Mi Dialii Kuumbaŋ Choo Ve yeema le puaapiliaa naa dɛɛniaa le ma chɔm “kɔl diandaa.” Lelaŋ, a Saa 2013, ma chɛl kɛɛsiaa teŋgeŋndo le mi puaapiliaa nɔ kɔɔle teŋgeŋ ndeŋ nda siiniaŋ vellaa velle nyɛkɛndɛi.—Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 6:​13.

5, 6. (a) Kɛɛsiaala kuɛɛ tosaŋ yɛ o lɛŋnde pilɛ niŋ le wanaa Mɛlɛkaa malaa ma wa diompilɛ? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.) (b) Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo?

5 Mi kɛɛsiaa tosaŋ le mi puaapiliaa o kundalaŋ la tiɔɔŋ niŋ hiŋ diompilɛ o lɔɔlaŋ lapum mɛɛlulaŋ, mi che bɛɛ a dimi suɛi maŋgalɛi pilɛ le, ɔɔ a nɔ kɔɔle pilɛ le. Mi puaapiliaa a ndepiliaa o kundala tiɔɔŋ ndaŋ niŋ kua yooŋgu kɛndɔɔ dimioo diompilɛ, ma kua o bɔŋaŋndaŋ diompilɛ, nduyɛ ma kua yilɔɔ o chiɛila ndalaŋ vellaa velle. Mi kundalaŋ o kɛmɛlaŋ niŋ tual kɛɛsiaa hoo kɔɔli, nduyɛ mi lɛuve sɔla konala kɛndɛlaŋ tau a hei okɔɔ. Mi nyɔɔ hɛnaŋ wanaa cho ŋChɛhowɛi le wa. Le taamaseliiyo, mi simlachinɔɔ o piɛileŋ lepum niŋ dimi aa, “I cho Chɛhowɛinɔ le, kɛ I dimi maa kɔɔna nyaa naŋ bɔɔ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo, nduyɛ la nɔ diompilɛ lekaawo.” Vɛɛ puaapiliaa a ndepiliaa yiyaŋ yɛ a kɛɛsiaa hoo?

6 Suɛi maŋgalɛi Kosa ve ndepilɛnɔɔ diolaŋ Noma ndoo dimi ni. O tase ndɔ, ndepilɛnɔɔ hoo ndoo nɔ siooŋnde le Chɛhowɛiya o kunda dimi Iŋkilisiiye niŋnda veeloo o ndulo bɛɛ. Kɛ mɛɛ o dimi yooŋgu kɛndɔɔ a Chɛhowɛiyaa nɔ kɔɔle humbuleŋ nda latulu, nduyɛ mbo kua nda yilɔɔ o ndalo bɛɛ, mbo yɔŋnuŋ hɛnɛkɛ. Mbo dimi aa, “Waŋchieeya nda cho ni maa naa!” Nduyɛ mɛɛ puaapiliaa a ndepiliaa o kunda Iŋkilisiiye niŋ dimi yooŋgu kɛndɔɔ latulu a kunda dimi Kosa ve wo, mi Noma veelu nda o ndulo bɛɛ le nyɛdiaa. Mi nyɔɔ hɛnaŋ ndu mɛɛ o che maa o wanaa o veelu wa tɛɛŋ, mi bɛndu kunda nɔ kɔɔle humbuleŋ ndo chal o chiei choo. Kɛɛsiaa hoo ndoo bɛnda bɔɔ, o tosa mi puaapiliaa a ndepiliaa bɔɔbɔɔ sɔla chaŋyaŋ sɛnɛiyoŋ. Nduyɛ a cho hiouwɔɔ lachi a wanaa nɔ kɔɔlima yɛ yiaaŋ nda sinaa.

WOUNUŊ NYIƐƐYE A KƐNDƐI

7. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ chɔm nyiɛɛye lɔɔlɔɔ?

7 Wanaa Chɛhowaa cho wa simultaŋ sɔlaa haaa mi chieeŋ Setanaa sɔla tambei. Baala lepɛŋndo, naala wɔɔŋ wɔɔŋndaŋ, tɔɔndaŋndaŋ, kpundɛlaŋ, nyɛm kɛŋ sawa tɛɛmbaa tosa miŋ hɛluŋ naa woŋ, ɔɔ bahawɛila kala kala cheleŋ cho naa kpou palaa. Le maaliaŋndo vellaa velle a teleŋ simultaŋ, mɛɛ miŋ nɔ nyiɛɛyii kpeekpeiye. Nyiɛɛye nyindu naa le acheleŋnda kɛndɛi tosallo ni. (Ɛfisiaŋnda 4:​32) Suliŋndaŋ ndaŋ la cho o wana chieeyɛi sɛnɛiye niŋ. la cho naa mala le Mɛlɛka tuulaa nduyɛ miŋ dɛɛniaa acheleŋnda kɔltaŋ.—Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 1:​3, 4.

8. Sɔɔŋ kɛndɛŋ kuɛɛ yɔŋnuŋ yɛ te ŋ chɔm pɛ nyiɛɛye nduyɛ miŋ tosal wanaa cho o kundaa niŋnda kpou kɛndɛi? Chɔmndɔ taamaseliiyo.

8 Vɛɛ naŋ chɔɔlu yɛ kɛndɛi chɔm o wanaa fula o lɛŋnde cheleŋ niŋ ma huŋ o kundaa naa niŋnda lo, ɔɔ o wanaa tambɛiya lo? Ŋ yeema miŋ demul nda, miŋ bii nda ichaŋya, nduyɛ miŋ mala nda le ma sina maa ŋ yeema nda o kundaa niŋ. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 12:​22, 25) Le taamaseliiyo, mi Danikal faŋaŋ Filipiŋ mbo kua Chepaŋ. Le mɛɛ o wa miallo yɛ, a ve ndu biyɔɔ nyɛkɛndɛi o wali ndɔɔ niŋ maa acheleŋnda le. Okoŋ, mbo kua o bɔŋaŋ Seiyaa Chɛhowaa. Mi Danikal dimi aa, “Sɔŋgɔ waŋnda kpou Chepanisiiya nda wa ni. Kɛ a koŋ kpou, ma demul la nyɛkɛndɛi, naŋ chaa ndaa sina niŋ ya paandu.” Mi kɛndɛi puaapiliaa tosal ndu ve hiau lachi a ndu malaa le sɔɔŋgoo Chɛhowa ikɛi kpɛɛluŋ. Mɛɛ nyɔɔ viou kpɛɛ, mi Danikal sɔla yiŋɔɔ. Nduyɛ hau, bɛndu kundaa o cho ni. Chaaŋaa nduaa bɛnduaa cho a kɔl kɛndɛ kanifuule, ndu nda laa ndɔ Chɛnifa cho o kundaa niŋ. Ma dimi a nda okɔɔ aa, “Maa kɔɔfaa, yoomu ndaa cho tɛtɛlɛ, nduyɛ a cho taamasi kɛndɔɔ kɛsioo le Masale Mɛlɛkaleŋ kɛsioo nyɛ tasoo peŋ.”—Luku 12:​31.

9, 10. Taamaseliila kuɛɛ chɔm yɛ fulamakɔɔlila kɛndɛ naŋ sɔla laŋ te ŋ chɔm pɛ nyiɛɛye o wali pollo niŋ?

9 Ŋ nɔ fondaa le “tonyaa” waŋnda chɔmndo te ŋ wa pɛ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo a Masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ. (Kaleesiaŋnda 6:​10) Mi Chɛhowɛiyaa bɔɔbɔɔ chɔm nyiɛɛye o wanaa fula o lɛŋnde cheleŋ niŋnda lo nduyɛ ma kindiŋ le suɛi ndɛi maŋgalɛi pɛɛkoo. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 9:​23) Nduyɛ kindi kindiŋ ndaa hiŋ a fulamakɔɔlila kɛndɛlaŋ. Le taamaseliiyo, mi ndepilɛnɔ kɔɔfanɔɔ o Ɔsitelia niŋ diolaŋ Tifani pɛɛku Suaahiliiye le halikpeŋ mbo mala kunda Suaahilii cho Bilisbaŋ chiee wo. Mi che bɛɛ o ve kindi kindiŋ bɛɛŋ bɛɛŋ le suɛi maŋgalɛi hei pɛɛkoo le, kɛ mi yoomu ndɔɔ chɔɔlu saboo nɔ. Tifani dimi aa, “Te a yeema pɛ ma sɔla nyaaloo o wali pollo niŋ, waa o kunda suɛi maŋgalɛi cheleŋ niŋ bɛnda le num. O cho ko maa kɔlaŋ o lɛŋnde cheleŋ niŋ a chiee numndo latulu. Nyɛ tase ŋ saaluŋ ndo cho diompilɛ cho puaapiliaa naa tɛɛŋ chieeŋndo balɔɔ silɔ wo ni.”

Yɛɛ nyindu yɛ Kilisiɔŋnɔɔ le wanaa fula o lɛŋnde cheleŋ niŋnda malaa? (Tofa pɛl 10)

10 Mi yuŋgoo o lɛŋnde Chepaŋndeŋ niŋ tosa nyɛ waa lende. Mi chua ndaa diolaŋ Sakiko dimi aa, “Mi naŋ komal wanaa fula Bilasil la daandi daandi o wali pollo niŋ. Te naŋ chɔm nda pɛ bolii Baabuiye o Baabui nda Pɔtukiisiiye niŋ, mɛɛ Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 21:​3, 4 ɔɔ Sam 37:​10, 11, 29 cho naa yɛ, mi ndaa yaŋ nilaŋ. Nduyɛ lepum, mi ndaa tusi mɛmiaŋ kpasu kpasu.” Mi nyiɛɛye bii yuŋgoo hoo le wanaa fula haa o lɛŋii cheleŋnde niŋnda, nduyɛ ma yeema le nda malaa ma pɛɛku tonyaa. Okoŋ, ma kandu Pɔtukiisiiye pɛɛkoo maa leyuŋgu. Okoŋ kɔɔli, mi yuŋgoo hoo mala le kunda Pɔtukiisiiye kilaa. O wɔsiŋ hiou woŋ niŋ, mi yuŋgoo hoo mala wanaa bɔɔbɔɔ fula o lɛŋii cheleŋnde niŋnda le simnɔŋndo buɛiyaa Chɛhowaa. Sakiko dimi aa, “Wallo pila ndoo yeemaŋ ni le Pɔtukiisiiye pɛɛkoo, kɛ tɔnɔlaŋ la hiou poloŋ a kindi kindiŋ kɛ kɛ. Ŋ mel bɔɔ Chɛhowa balikaa.”—Nuawɔ Walta Wanaa Chiisuaa 10:​34, 35.

LA WOUNUŊ TUSIŊNDO

11, 12. (a) Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ nɔ yiyaŋ kɛndɔɔ le wana chieeyɛi sɛnɛiye wounɔŋndo? (b) Yɛɛ mala yɛ naa miŋ wa wanaa tusiaŋ?

11 Sabu naŋ nɔ miŋ wounuŋ wana chieeyɛi sɛnɛiye wo cho le Chɛhowa bɛɛleŋ kioo ni, kɛ o cho le mi acheleŋnda saŋgala naa le. Loonuŋ maa mi maalikɛinɔ walaŋndo bɛɛ simnuŋ wana heelaŋ nduyɛ mbo tosa hakioo. (Tuuwɔ Isikiaa 28:​17.) Wanaa lahakiaa naŋ cho ni. Lelaŋ, i cho bɔɔ ikala le miŋ kpakpala kaa heelaŋndo. Kɛ a koŋ kpou, ŋ nɔla miŋ wounuŋ tusiŋndo. Yɛɛ mala yɛ naa le hei tosaa?

12 Nyɔɔ opilɛ o mala naa le kaa tusiaŋndo nɔɔ wo cho ni, diomndaŋ veeloo o Diom Mɛlɛkaa niŋ lepaa o lepaa nduyɛ miŋ yiyaŋ o laŋ choo. (Ditɔnɔmii 17:​18-20) Taama taama ŋ nɔ miŋ yiyaŋ o nyɛ Chiisu pɛɛku naa wo choo, nduyɛ a taamasi kɛndɛ bɛndu o kɛsul naa a tusiŋndo okɔɔ wo. (Maatiu 20:​28) Mɛɛ Chiisu tusiŋ tei, mbo pulu wanaa o vem hɔlte ndɔ wa peloŋ. (Chɔŋ 13:​12-17) Nyɛ cheleŋ naŋ tosa wo cho Chɛhowa piɛileŋ le nyina ndɔɔ ni. Mi nyina ndɔɔ mala naa le chɔulabaa yiyaŋ kɛ kɛ huŋ naa o kɔl maa, ŋ bɛnda miŋ hiau acheleŋnda.—Kaleesiaŋnda 6:​3, 4; Filipiaŋnda 2:​3.

Te ŋ tusiŋ pɛ, mi kundaa chɔɔlu kɔl nyuloo a diompilɔɔ nɔ

13. Fandala kuɛɛ cho yɛ le kaa tusiaŋndo nɔɔ?

13 Nuawɔ Pulɔwaa 22:​4. Chɛhowa yeema naa miŋ tusiŋ. Tusiŋndo chuu naa fandala bɔɔbɔɔ. Te ŋ tusiŋ pɛ, mi kunda chɔɔlu kɔl nyuloo a diompilɔɔ nɔ. Vɛlɛ, mi Chɛhowa ke naa kɛndɛi nduɛi bɛndu bɛnduei. Mi Pitɛ, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo dimi aa, “Wana o wana la wa wanaa tusiaŋ nya pila tɛɛŋ vellaa velle. Kani fuule, i cho i poonyiaa o Yau Mɛlɛkaa niŋ aa, “Mɛlɛka simul wana yoŋgaa. Kɛ nduyɛ wana tusiaŋndo ndu ndu, kɛndɛi o tosal ndu ni.””—Pitɛ Tasoo 5:​5.

LA WOUNUŊ KAA MƆƆSƆLƆƆ A BIUWƆŊNDO

14. Nɛɛ kɛsullɛ naa taamasi kɛndɛ kɛndɔɔ le biuwɔŋndo a waa mɔɔsɔlɔɔ?

14 O chieeŋndo niŋ hau, te waŋndo wa pɛ mɔɔsɔlɔɔ nduyɛ mbo wa wana biuwaŋ, mi acheleŋnda yiyaŋ maa wana koŋ vi ŋdial. Kɛ hei cho tonya le. Chɛhowa o ba suliŋnda kɛndɛlaŋ ndaŋ la fula ni, Wana nɔ kpaayaa kpou kpou le chieeŋndo wo. Ndu cho taamasi kɛndɛ kɛndɔɔ ni le waa mɔɔsɔlɔɔ a biuwɔŋndo. (Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 3:​9) Le taamaseliiyo, teleŋ Ebilaham nda Lɔtu nyuuniaa Chɛhowa wo, yiyaŋndɔ mɛɛ ndoo biunuŋ le maalikɛinɔɔ soliŋndo kpeku le nyunala ndalaŋ mulioo yɛ. (Chɛnɛsee 18:​22-33; 19:​18-21) Nduyɛ yiyaŋndɔ mɛɛ Chɛhowa ndoo biunuŋ Isɔluɛiyaa nila kaluaa le wɔsilaŋ 1,500 yɛ.—Isikiaa 33:​11.

15. Taamaselii yɛɛ Chiisu kɛsullɛ naa le waa mɔɔsɔlɔɔ a waa wana biuwaŋ?

15 Wana “mɔɔsɔlɔɔ” Chiisu wa ni. (Maatiu 11:​29, NW) Mbo biunuŋ siɔwuŋ buɛiyaa nduaa tau. Boondii o wa wali ndɔɔ o chieeŋndo choo wo, mi waŋnda pɛɛsa ndu daandi daandi nduyɛ ma hɛɛnduu ndu sɔɔŋ choo. Kɛ o wa mɔɔsɔlɔɔ nduyɛ mbo biunuŋ haaa a piɔm ndɔɔ. Mɛɛ Chiisu wa o nyɛ nɛiyaa niŋ o yɔm nda baŋ ndu wo choo, mbo dimul Finya ndɔ le mbo mal wanaa dii ndu wa haki. Mbo dimi aa, “A sina nyɛ nda cho tosaa wo pɛŋgu le.” (Luku 23:​34) Nduyɛ teleŋ Chiisu wa o nyɛ kindilaa bɛŋgu wo, mbo hiau lachi a waa mɔɔsɔlɔɔ nduyɛ mbo biunuŋ.—Nuawɔ Pitɛ Tasoo 2:​21-23.

16. Vɛɛ naŋ chɔm yɛ kaa mɔɔsɔlɔɔ wo a biuwɔŋndo?

16 Mi Pɔɔl chɔm nɛiyo opilɛ le waa mɔɔsɔlɔɔ a waa wana biuwaŋ. Mbo poonyiaa aa, “La biuwaŋ vellaa velle. Nduyɛ, te o wa pɛ mi chaaŋ num yɔŋ num isɔɔ, mɛɛ mal ndu le suɛi wɔɔŋ o tosal num keŋ nde. La nɔ mi la malnaŋ vellaa velle mɛɛ Masanɔɔ Mɛlɛka mal nya le yɔŋnda nyala wɔɔŋndaŋ yɛ.” (Kolosiaŋnda 3:​13) Le acheleŋnda malɔɔ haki, ŋ nɔ miŋ wa mɔɔsɔlɔɔ nduyɛ miŋ biunuŋ. Hei cho tosa mi diompilɔɔ hiou lachi a waa o kundaa niŋ.

17. Le yɛɛ kaa mɔɔsɔlɔɔ a biuwɔŋndo cho yɛ nyɛ sɔvɛ?

17 Chɛhowa yeema naa miŋ wa mɔɔsɔlɔɔ nduyɛ miŋ biunuŋ acheleŋnda. Suliŋndaŋ ndaŋ la cho nyɛ sɔvɛ te ŋ yeema pɛ le waa achal o chieeŋ sɛnɛiyo niŋ. (Maatiu 5:​5, NW; Chemisi 1:​21) Te ŋ wa pɛ wanaa mɔɔsɔlɔɔ nduyɛ miŋ wa wanaa biuwaŋ, ŋ cho Chɛhowa bɛɛleŋ ke nduyɛ miŋ mala acheleŋnda le nyɛpilɔɔ kpe tosaa.—Kaleesiaŋnda 6:​1; Timoti Diiŋ Ndɔɔ 2:​24, 25.

LA WOUNUŊ KAALAA

18. Vɛɛ kaalaa a kiɔɔ yɛ yɔɔ chɔmndo chiɛɛliaŋ yɛ?

18 Suliŋnda naŋ soo a laŋ okɔɔ kpou laŋ chiɛɛliaŋ a kaalaa. Le taamaseliiyo, mi buɛi Chiisoo Chemisi, ke puaapiliaa nduaa silaa kanifuule, a wa wanaa nɔ nyɛsɔlaa wa biyɔɔ nyɛkɛndɛi mbo hiau wanaa tambɛiya. Mbo tɛɛsiaa maa hei ve i chɛlaŋ a nyɛ sawa Mɛlɛkaa dimi le “chaaŋ num wana chioo kaalaa mɛɛ ŋ kaala num pila yɛ” le. Okoŋ, mbo chɔɔlu dimi aa, “Te la mɛi keŋ tosaa pɛ mi la tol yɛ yɔɔ chɔmndo waŋnda tɛɛŋ, mɛɛ la tosa suɛi wɔɔŋ.” (Chemisi 2:​8, 9) Te ŋ kaala pɛ waŋnda, ŋ hɛli nda le dɛnɛ nda sinaa, kɔɔle ndaleŋ, ɔɔ foofu ndaa le. O cho ko dimioo a sondo maa naa ŋ hɛli le le. Kiɔɔ yɛ yɔɔ chɔmndo nɔ mbo wa kɛsɛ kaa naa.

19. Le yɛɛ i cho yɛ suɛi sɔvɛ le kaalaa wounɔŋndo?

19 Te a kaala pɛ waŋndo, “biuwɔŋndo ŋ biunuŋ ndu ni,” “kɛndɛi ŋ tosal ndu ni,” nduyɛ a “ve wana yoŋga le.” (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 13:​4) Ŋ nɔ miŋ biunuŋ, miŋ wa wanaa ikɛndɛ, nduyɛ miŋ tusiŋ le halikpeŋ miŋ hiou lachi a chaaŋaa naa waŋchieeya yooŋgu kɛndɔɔ dimullo. (Maatiu 28:​19) Suliŋndaŋ ndaŋ la mala naa mii wa tɛtɛlɛ le mi diompilɔɔ wa naa tɛɛŋ naa puaapiliaa a ndepiliaa kpou o kundaa niŋ. Te naa kpou chɔm pɛ kaala waa naa, diompilɔɔ cho wa o kundaa niŋ nduyɛ hei cho Chɛhowa bɛɛleŋ chuu. Acheleŋnda cho diompilɛ naa chɔ nduyɛ ma hiŋ o tonyaa niŋ. O bɛnda mi Baabuiyo tɛɛsiaa wana chieeyɛi sɛnɛiye aa, “Suɛi lebolii nya nɔ mi la tosa ve cho ni, la nɔ kaalaa nya o lakɔl. Kaala kɛndɛlaŋ ndaŋ kinɛi, kaalaa ndu mɔɔsa laŋ ni mi nyɛ o nyɛ bɛnda nyɛ kɛndɛi.”—Kolosiaŋnda 3:​14.

‘LA SIMNUŊ A SƐNƐI YUKA’

20. (a) Nyunala kuɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ nyunaŋ? Nduyɛ le yɛɛ? (b) Chila kɛndɛ kuɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ wa lehɔl o nɛi?

20 Naa kpou nɔ miŋ nyunaŋ aa, ‘Siŋgaŋnda kuɛɛ ya nɔ yɛ wɔ le tosaa kɛ le halikpeŋ mi soliŋ wana chieeyɛi paanduei lekɔɔ nduyɛ mi viou ndi fakolo?’ Ŋ nɔ mi piɛi Chɛhowa nduyɛ miŋ nyɔɔlu ndu le mbo mala naa. Ŋ nɔ miŋ tosa wallo kekelee le yiyaŋndaŋ ɔɔ kaala wɔɔŋndaŋ siŋgaa le halikpeŋ miŋ sɔla ‘chɛlɔɔ le luɛiyɔɔ o fondaŋ Mɛlɛkaa.’ (Kaleesiaŋnda 5:​19-21) Ŋ nɔ vɛlɛ miŋ nyunaŋ aa, ‘Baa I cho pa hiouwɔɔ lachi a yiyaŋ nuu siŋgaa le halikpeŋ mi nɛŋi Chɛhowa kɔl?’ (Ɛfisiaŋnda 4:​23, 24) Wanaa lahakiaa naŋ cho ni. Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ hiou lachi a wallo tosaa kekelee le halikpeŋ miŋ wounuŋ wana chieeyɛi sɛnɛiye nduyɛ mii wa naa lekɔɔ. Ŋ nɔ miŋ pɛŋgi o hei tosaa niŋ te. Nuawɔ se mɛɛ yoomoo wa niŋ o kɛndɛ yɛ, te wana o wana cho wa yoomu wounuŋ pɛ wana chieeyɛi sɛnɛiye nduyɛ miŋ tuula Chɛhowa le suliŋnda ndɔla kɛndɛlaŋ chɔmndo nyɛkɛndɛi!

^ pɛl. 3 O sindɔɔ niŋ, waŋnda ndaa yiyaŋ maa kaala cho landaŋ ndaŋ a ve wanaa sɔvɛ le. Lelaŋ ndaa nɔ bɛɛle nda le.