Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 33

Pɛɛku o Taamasi Daaniɛɛ wo Niŋ

Pɛɛku o Taamasi Daaniɛɛ wo Niŋ

“Mɛlɛka kaala num tau tau.”—DAAN. 9:​23.

CHONDII 73 Ke Naa Kɔl Sikpaa

SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊ a

1. Le yɛɛ Babiloniaŋnda ndaa hɛnaŋ yɛ tau a Daaniɛɛ wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo?

 TELEŊ Daaniɛɛ wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo wa feleŋgɔnɔ wo, mi Babiloniaŋnda bii ndu, ma faŋa ndu o lɛŋnde ndɔleŋ niŋ, okoŋ ma duau ndu o chiɛi manyumndo niŋ. Kɛ mi wanaa wa o chiɛi lemasaa niŋ nda hɛnaŋ a Daaniɛɛ tau tau. Ma cha “o kɔɔ” maa, Daaniɛɛ ndoo naŋ naŋɔɔ lahɔllo vɛlɛ ndoo nɔ taasioo o nyɛ o nyɛ niŋ, nduyɛ maa o yuŋgu lemasaa choo o fula ni. (1 Saam. 16:​7) Le hei, ma pɛɛku ndu le mbo wa wallo o chiɛi lemasaa niŋ.—Daan. 1:​3, 4, 6.

2. Vɛɛ Chɛhowa ndoo yiyaŋ yɛ a Daaniɛɛ okɔɔ? (Isikiaa 14:​14)

2 O cho le mɛɛ Daaniɛɛ ndoo naŋ naŋɔɔ lahɔllo ɔɔ le mɛɛ ndoo nɔ foofo sɔviɔɔ o chiɛi lemasaa niŋ yɛ le Chɛhowa ndoo kaala ndu le. Kɛ le mɛɛ po feleŋgɔnɔɔ hoo chɔm ndu lo lechoo wo yɛ. Nduyɛ pɛŋ, wana che pɛ maa, Daaniɛɛ wa wɔ o wɔsila 20 niŋ, mi Chɛhowa suaa a ndu okɔɔ latulu a Nuuwa vɛlɛ a Choobu. Puaa haa ndaa piɛi niŋ Chɛhowa le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ. Hei chɔm maa, mi Chɛhowa cha Daaniɛɛ maa wana sakpoo o wa ni, mɛɛ Nuuwa nda Choobu wa yɛ. (Chɛ. 5:​32; 6:​9, 10; Choobu 42:​16, 17; nuawɔ Isikiaa 14:​14.) Nduyɛ mbo hiau lachi a Daaniɛɛ kaalaa haaa a yoomu ndɔɔ mɛɛlulaŋ.—Daan. 10:​11, 19.

3. Yɛɛ naŋ cho yɛ pɛɛku o buŋgɛi hei niŋ?

3 O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho pɛɛku a suliŋnda Daaniɛɛ laŋ latiɔɔŋ okɔɔ, la tosa mbo wa wana sɔvɛ Chɛhowa o hɔllo. Ŋ cho yaasiaa suliŋ kɛ kɛ, nduyɛ miŋ che teleŋnda o chɔm ndu wo. Okoŋ kɔɔli, ŋ cho chɔ nyɛ mala ndu mbo nɔ suliŋnda laŋ ndo. O mɛɛlulaŋ, ŋ cho pɛɛku mɛɛ naŋ tual tamasi ndɔɔ kɔɔli yɛ. Mi che bɛɛ a feleŋguaa okɔɔ buŋgɛi hei cho suɛi ni, kɛ naa kpou tiuba miŋ pɛɛku o tamasi Daaniɛɛ wo niŋ.

TOL TAMASI DAANIƐƐ WO KƆƆLI LE KƆL SIMULAA CHƆMNDO

4. Vɛɛ Daaniɛɛ ndoo chɔm yɛ kɔl simulaa? Chɔmndɔ tamaseliyo.

4 Mi wanaa nɔ kɔl simulaa wa yɔŋ siooŋnde lepum, kɛ keŋ kuuna nda nyɛ cho o kɛndɔɔ wo tosaa le. Po feleŋgɔnɔ ndoo nɔ kɔl simulaa tau wo Daaniɛɛ wa ni. Ŋ tofaŋndɔ teleŋndaŋ latiɔɔŋ la o chɔm kɔl simulaa laŋ. Mbo chɔm kɔl simulaa a teleŋ tasoo, mɛɛ Babiloniaŋnda tɛɛmbuu Chulusalɛm, nduyɛ mi wɔsilaŋ naapum latiɔɔŋ la hiau okoŋ kɔɔli. A teleŋ koŋ, mi masaa le Babilɔŋ, Masa Nɛbukanɛsa sɔl luaŋ. O lɔma sɔlaa mamaŋ niŋ, mbo cha nyɔɔ isisi o bɛndu bɛndu, nduyɛ o wa buulaŋndo tau a maŋ okɔɔ. Le hei, mbo kɔŋgɔliaŋ puaa taasiaa kpou maa, te a chɔm ndu lɔma o sɔllaŋ vɛlɛ a tɛɛsiaa ndɔɔ le, o cho nda kpou diu, hali Daaniɛɛ bɛɛ. (Daan. 2:​3-5) Daaniɛɛ ndoo nɔ mbo tosa nyɛ chɔ chɔ. Te ndoo tosa nyɛ le, wanaa bɔɔbɔɔ wa piɔmndo sɔla. Mi Daaniɛɛ dimul masaa aa, “Fallo, ke ya teleŋ tiŋ mi chɔm num lɔma ŋ sɔllaŋ nduyɛ, a tɛɛsiaa cho leniŋ ndo.” (Daan. 2:​16) Mi hei chɔm kpendekele maa, Daaniɛɛ ndoo nɔ kɔl simulaa a laalaŋndo. Kanifuule, nyɛ o nyɛ cho o Baabuiyo niŋ o chɔm maa, ndoo tɛɛsiaa niŋ lɔma sɔlaŋ paandu wo le. Mbo dimul chaaŋaa nduaa Sɛdula, Misiaki, a Abɛnigo aa, “puaa, la piɛi le mi Mɛlɛka o cho ɛchɛnɛ wo tuiinuŋ naa inyiɛɛ, mbo chɔm naa sɔɔsɔɔyɛi lɔma sɔlaŋ maŋ.” (Daan. 2:​18) Mi Chɛhowa muli piɛile ndaleŋ. A mala ndɔɔ, mi Daaniɛɛ tɛɛsial Nɛbukanɛsa lɔma o sɔllaŋ. Nduyɛ mi hei tosa, Daaniɛɛ nda chaaŋaa nduaa sɔla lɛ piɔm te.

5. A teleŋ cheleŋ kuɛɛ Daaniɛɛ chɔm yɛ kɔl simulaa?

5 Mɛɛ Daaniɛɛ tɛɛsial Nɛbukanɛsa lɔma tasema o sɔllaŋ, teleŋ biŋgi okoŋ kɔɔli, mi kɔl simulaa ndɔɔ luɛi vɛlɛ o tofaa bɛŋgu. Mi masaa sɔl vɛlɛ lɔma cheleŋ, nduyɛ o wa buulaŋndo tau. O lɔma sɔlaa mamaŋ niŋ, mbo cha yɔm bɛndu bɛndoo isisi. Mi Daaniɛɛ chɔm vɛlɛ kɔl simulaa, le masaa lɔma o sɔllaŋ tɛɛsiallo, vɛlɛ a ndu dimullo maa o cho seema le teleŋ tiŋ, nduyɛ mi masale ndɔleŋ le hɛluŋ ndu. (Daan. 4:​25) Masaa ndoo tiuba mbo yiyaŋ maa yaamɔɔnɔ ndɔɔ Daaniɛɛ cho ni, okoŋ mbo dii ndu. A koŋ kpou, mi Daaniɛɛ chɔm kɔl simulaa, nduyɛ mbo dimul ndu yooŋgu koŋ.

6. Naapum yɛɛ ndoo mala yɛ Daaniɛɛ le kɔl simulaa chɔmndo?

6 Naapum yɛɛ ndoo mala yɛ Daaniɛɛ le kɔl simulaa chɔmndo o yoomu ndɔɔ niŋ? Wana che pɛ maa, teleŋ o wa feleŋgɔnɔ wo o pɛɛku kala ndɔ a finya ndɔ o ba ni, le kɔl simulaa chɔmndo. I cho kpendekele maa, mi wanaa velu ndu wa diikuŋ sawala Mɛlɛka ndoo ke kalaŋ chuauwaa Isɔluɛiya laŋ, nduyɛ ma pɛɛku ndu sawala ndɔlaŋ teleŋ o wa o pɔmbɔ wo. (Ditɔnɔ. 6:​6-9) O cho ko sawala kpeekpeilaŋ te Daaniɛɛ ndoo sina le, mɛɛ sawala tɔlaŋ la cho nuaa yɛ, kɛ ndoo sina sɔɔŋ ŋpum a nyɛ Isɔlulɛinɔɔ ndoo nɔ mbo de ɔɔ ndoo nɔ mbo de le wo okɔɔ. b (Lɛvi. 11:​4-8; Daan. 1:​8, 11-13) Mi Daaniɛɛ pɛɛku vɛlɛ bundɛi a wanaa Mɛlɛkaa okɔɔ, nduyɛ mbo sina nyɛ ndoo yɔŋnuŋndo te ndaa kɛɛ pɛ sawala ndɔlaŋ diikɔŋndo. (Daan. 9:​10, 11) Mi sɔɔŋ yɔŋnuŋ o yoomu ndɔɔ niŋndoŋ ke ndu tiindaŋndo kɛsɛ maa, Chɛhowa a maalikɛiyaa nduaa kpaayaa bɛnduaa cho ndu tooloo.—Daan. 2:​19-24; 10:​12, 18, 19.

Mi Daaniɛɛ pɛɛku, mbo piɛi, nduyɛ mbo duau tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ, le halikpeŋ mbo nɔ kɔl simulaa (Tofa pɛl 7)

7. Yɛɛ cheleŋ mala yɛ Daaniɛɛ le kɔl simulaa chɔmndo? (Tofa vɛlɛ fotueiyo.)

7 Mi Daaniɛɛ pɛɛku huuluŋ wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa poonyiaa woŋ, mɛɛ Chɛluimaya cho nuaa yɛ. Mɛɛ o pɛɛku huuloŋ muŋ, mbo cha maa chɛle Chuuwa wa niŋ Babilɔŋ ba bɛngu leŋ le cho suŋ mɛɛlu. (Daan. 9:​2) Mɛɛ o che huuloŋ muŋ o peelɔŋndo, mi keŋ chɔɔlu tiindaŋ ndoo nɔ o Chɛhowa niŋndo kindi poŋ. Nduyɛ wanaa nɔ tiindaŋ kala kalaa o Chɛhowa niŋ nda chɔm kɔl simulaa ni. (Tuuwɔ Luomaŋnda 8:​31, 32, 37-39.) I hiou kpou ve, mi Daaniɛɛ ndoo piɛi teleŋ o teleŋ o Finya ndɔ cho o choo choo niŋndo lo. (Daan. 6:​10) Mi ndoo chɔm ndu yɔŋnda ndɔla wɔɔŋndaŋ vɛlɛ a yeemaŋ ndɔŋ. Mi ndoo nyuna ndu vɛlɛ le malaa. (Daan. 9:​4, 5, 19) Ndu bɛɛ wanachioo o wa ni maa naa. Le hei, a vilu ndu a kɔl simulaa le. Kɛ mi pɛɛkoo, piɛileŋ a tiindaŋndo dɔwɔɔ o Chɛhowa niŋ mala ndu le suliŋndo hoo nɔɔ.

8. Yɛɛ mala yɛ naa miŋ nɔ kɔl simulaa?

8 Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le miŋ nɔ kɔl simulaa? Mi wanaa velu naa wa dɛɛniaa naa le miŋ nɔ kɔl simulaa. Kɛ, a tiuba ma ke naa ndu mɛɛ nda ke naa nyɛm kiɔɔŋ yɛ le. Pɛɛkoo le kɔl simulaa nɔɔ cho ko mɛɛ waŋndo wa nuaa wallo pɛɛkoo yɛ. Le mi wana wa wallo pɛɛkoo wo chaa wali koŋ nyɛkɛndɛi, mɛɛ mbo wa wana ndɔ pɛɛkaa mɛɛndaŋndo, nduyɛ mbo tol tamasi ndɔɔ kɔɔli. O nɛi pilɛ koŋ choo, naa bɛɛ tiuba miŋ pɛɛku le kɔl simulaa nɔɔ, te ŋ mɛɛndaŋ pɛ wanaa nɔ kɔl simulaa wa nyɛkɛndɛi vɛlɛ miŋ tol tamaseliila ndalaŋ kɔɔli. Mɛɛ yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ Daaniɛɛ o ba? Ŋ pɛɛku maa, ŋ nɔ miŋ sina Diom Mɛlɛkaa nyɛkɛndɛi maa ndu. Ŋ nɔ miŋ nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a Chɛhowa, nduyɛ miŋ wa suɛi o ndulo fɛɛsɛŋ teleŋ o teleŋ. Ŋ nɔ vɛlɛ miŋ nɔ tiindaŋ kala kalaa o ndu niŋ, vɛlɛ miŋ laalaŋ kɛsɛ maa o cho naa tooloo. Okoŋ, te laalaŋ naa luɛi pɛ o tofaa bɛŋgu, keŋ cho naa mala miŋ chɔm kɔl simulaa.

9. Tɔnɔ yɛɛ naŋ sɔla yɛ te ŋ chɔm pɛ kɔl simulaa?

9 Te ŋ chɔm pɛ kɔl simulaa, miŋ sɔla tɔnɔlaŋ o nɛila bɔɔbɔɔ niŋ. Ŋ tofaŋndɔ suɛi yɔŋnaŋii puaapilɛnɔ pilɛ diolaŋ Bɛŋ. O wa kɔlaŋ o sukuu o Chamani niŋ, naa wana o wana ndoo laalaŋ maa nyɛ o nyɛ a ba ndɔ o hiŋ ni, vɛlɛ maa nyɛ Baabuiyo dimi a wana toosiaa okɔɔ wo cho tonya le wo. Paale pilɛ, ma ke Bɛŋ fondaa le mbo sim toŋgo ndaa lachi, okoŋ mbo tɛɛsiaa le sabu o laalaŋ maa wana toosiaa cho wo. Mi Bɛŋ chɔm kɔl simulaa le laalaŋnda ndɔlaŋ tɛɛsiaa. Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo? Mbo dimi aa, “Mi wana naa pɛɛkaa yaŋ nilaŋ yekeŋ, nduyɛ mbo chua yaula ya soliŋ kpeku le laalaŋnda nilaŋ tɛɛsiaa wo, mbo waŋgala laŋ, okoŋ mbo ke sukuunɔ kɛ kɛ wa o toŋgo naa niŋ.” Yɛɛ wanaa wa o toŋgo pilɔɔ niŋ a Bɛŋ nda tosa yɛ? Mi Bɛŋ dimi aa, “Mi a bɔɔbɔɔ yaŋ nilaŋ o nyɛ ya wa dimioo wo, vɛlɛ ma chɔm yeemɛi leniŋ tau.” A mɛɛ suɛi yɔŋnaŋii Bɛŋ nde chɔm yɛ, teleŋnda bɔɔbɔɔ mi waŋnda ke wanaa chɔm kɔl simulaa wa bɛɛleŋ, nduyɛ mi keŋ tosa vɛlɛ mi waŋnda sɔɔŋguu Chɛhowa ikɛi kpɛɛluŋ. A tonya, ŋ nɔ sabulaŋ tau le kɔl simulaa nɔɔ.

TOL TAMASI DAANIƐƐ WO KƆƆLI LE LO LECHOO WO CHƆMNDO

10. Yɛɛ cho yɛ lo lechoo wo?

10 O Baabuiyo niŋ, diom maHibului nda soliŋ kpeku le lo lechoo wo ɔɔ kaala lo lechoo wo wo, sim le chaŋyɛi kpɛɛluŋnde nɔɔ a waŋndo, ɔɔ ma bii ndu kpiŋ. Teleŋnda bɔɔbɔɔ, ma tɛɛsiaa kaala Mɛlɛka nɔ le buɛiyaa nduaa wo o nɛiyo hoo choo. Ma soliŋ vɛlɛ diomndo hoo kpeku, le tɛɛsiaa kaala buɛiyaa Chɛhowaa chɔmaŋ vellaa velle wo. (2 Saam. 9:​6, 7) Chɛhowa yeema naa miŋ chɔm ndu lo lechoo wo. Nduyɛ, mɛɛ teleŋndo hiau fau, lende koni lo lechoo naa kua a kaloo poŋ ni. Ŋ tofaŋndɔ mɛɛ lo lechoo Daaniɛɛ wo wa o kala poŋ yɛ.

Mi Chɛhowa fanda Daaniɛɛ le mɛɛ o chɔm ndu lo lechoo wo yɛ, mɛɛ o yɔŋ maalikɛinɔ ndɔɔ, nduyɛ mbo kinda kpɔkuŋnda sondolaŋ (Tofa pɛl 11)

11. Vɛɛ Daaniɛɛ chɔm yɛ lo lechoo wo o yuwɛi nduɛi niŋ? (Tofa fotueiyo o kɔɔ.)

11 Mi lo lechoo Daaniɛɛ ndoo nɔ le Chɛhowa wo luɛi o tofaa bɛngu teleŋnda bɔɔbɔɔ o yoomu ndɔɔ niŋ. Kɛ mɛɛ o hiou wɔsila 90 laŋ, mi simul kala kalaa komal ndu. A teleŋ koŋ, mi waŋnda Mɛdii a waŋnda Paasiaa yam Babilɔŋ, nduyɛ Daaliɔɔ wa masaa a teleŋ koŋ ni. Mi wanaa wa o chiɛi lemasaa niŋ nda tul Daaniɛɛ leyɛ. Ndaa nɔ lebɛɛ tau le Mɛlɛka ndɔɔ le. Le hei, ma yii defoo le ndu diiyo. Ma tosa mi masaa duau sawaa le mi Daaniɛɛ chɔm wana o cho lo lechoo wo chɔmndo. Baa Mɛlɛka o wa lo lechoo wo chɔm ni ɔɔ masaa? Nyɛ kinɛi Daaniɛɛ ndoo nɔ mbo tosa le mbo chɔm lo lechoo wo o masaa lo vɛlɛ mbo wa maa wana o wana wo, cho kiɔɔ Chɛhowa piɛiyo le palɛi 30 ni. Kɛ mi Daaniɛɛ hiau lachi a lo lechoo wo chɔmndo o Chɛhowa lo. Fulamakɔɔlioo wa ni, ma wou ndu o soŋ kpɔkuŋnda niŋ. Mi Chɛhowa fanda Daaniɛɛ le mɛɛ o chɔm ndu lo lechoo wo yɛ, sanaa a ndu piŋioo kpɔkuŋaa kaŋ o ba. (Daan. 6:​12-15, 20-22) Vɛɛ naŋ tuallɛ tamasi Daaniɛɛ wo kɔɔli le lo lechoo wo chɔmndo o Chɛhowa lo?

12. Yɛɛ mala yɛ Daaniɛɛ le lo lechoo wo chɔmndo o Chɛhowa lo?

12 Le miŋ chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo, mɛɛ miŋ nɔ kaala yiŋgoloŋndo le ndu. Mi Daaniɛɛ chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo kanifuule, ndoo kaala ndu a kɔllo kpou. Naapum mbo pɛɛku le Chɛhowa kaalaa, sanaa a yiyaŋndo o suliŋnda ndɔlaŋ choo vɛlɛ a mɛɛ o chɔm laŋ o paandoo niŋ yɛ. (Daan. 9:​4) Mi Daaniɛɛ yiyaŋ vɛlɛ a sɔɔŋ o tosal ndu vɛlɛ a wanaa nduaa o paandoo niŋndoŋ okɔɔ, nduyɛ mbo chɔm balika melaa le keŋ.—Daan. 2:​20-23; 9:​15, 16.

Maa Daaniɛɛ, naa bɛɛ tiuba miŋ chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo, te ŋ kaala ndu pɛ a kɔllo kpou (Tofa pɛl 13)

13. (a) Vɛɛ lo lechoo feleŋguaa luɛi yɛ o tofaa bɛŋgu? Chɔmndɔ tamaseliiyo. (Tofa vɛlɛ fotueiyo.) (b) A mɛɛ vidueiyo chɔm yɛ, vɛɛ ŋ cho yɛ muli te a nyuna num pɛ le ma chɔm sabu Seiyaa Chɛhowaa toolu poo a poo ɔɔ chuaa a chuaa hiniei tosaa le wo?

13 Maa Daaniɛɛ, feleŋguaa naa cho a balaa silɔ a wanaa nɔ lebɛɛ le Chɛhowa vɛlɛ a sawala ndɔlaŋ te wa. Waŋnda haa hɛnaŋ tau a wanaa nda nɔ laalaŋnda pilɛ le wa le. Mi apum kindiŋ pɛŋ le feleŋguaa naa baŋɔɔ, le ma kɛɛ lo lechoo wo chɔmndo o Chɛhowa lo. Ŋ tofaŋndɔ tamaseliiyo a po feleŋgɔnɔ pilɛ o Ɔsiteeliaa niŋ diolaŋ Kilemi. Mi simul kala kalaa komal ndu teleŋ o wa kɔlaŋ o sukuu wo. Mi wana nda pɛɛkaa nyuna nda le mi wana o wana chɔm nyɛ o cho tosa wo, te chaaŋ ndɔ dimul ndu pɛ maa o cho balaŋ o poo a poo ɔɔ chuaa a chuaa hiniei tosaa niŋ. Mbo dimul ndaa maa, wanaa chɛl maa a cho chaaŋ nda koŋ toolu o kaa koŋ niŋ nda chɔŋ, ma sim kpeŋgei ipilɛ o toŋgo ndaa niŋ, nduyɛ mi wanaa kɛɛ maa a toolu niŋ chaaŋ nda koŋ te wa sim kpeŋgei ipilɛi. Mi Kilemi dimi aa, “Mi wana o wana wa o toŋgo naa niŋ hiau kpeŋgei ipilɛi, kɛ mi ya a Sei Chɛhowa wa loŋndo hiau kpeŋgei ipilɛi.” Mi nyɛ yɔŋnuŋ okoŋ kɔɔli wo luei lo lechoo Kilemi wo o tofaa bɛngu. Mbo dimi aa, “Le hawɛiyo opilɛ kpulukuu, wanaa naŋ wa o toŋgoo niŋnda a wana naa pɛɛkaa wa naa diomnda wɔɔŋdaŋ dimullo a naa chuaa chɔdɔ. Mi tosa nyɛ o nyɛ yaa tiuba le laalaŋ nuu chɔmndo o nɛi lebɛɛ niŋ, kɛ wana o wana yeŋ lani le.” Vɛɛ Kilemi ndoo yiyaŋ yɛ a simul komal ndu koŋ ndo okɔɔ? Mbo dimi aa, “I ve a kɔl kɛndɛ kposoŋ le mɛɛ wanaa naŋ wa o toŋgo pilɔɔ niŋnda wa ya diomnda wɔɔŋndaŋ dimullo yɛ le. Kɛ mi naŋ kɔl le mɛɛ ya chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo, nduyɛ mi tɛɛsial nda a laalaŋnda nilaŋ okɔɔ yɛ.” c

14. Ɔɔ nyɔɔ opilɛ o mala naa miŋ chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo wo?

14 Maa Daaniɛɛ, nyɔɔ opilɛ o mala naa miŋ chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo wo, cho kaala yiŋgoloŋndo nɔɔ le ndu ni. Ŋ tiuba miŋ nɔ kaala waa lende, te ŋ pɛɛku pɛ a suliŋnda ndɔlaŋ okɔɔ. Le tamaseliiyo, ŋ pɛɛku a nyɛm o toosiaa woŋ okɔɔ. (Luomaŋ. 1:​20) Te a yeema pɛ ma chɔɔlu kaalaa a bɛɛle yiŋgoloŋndeŋ nɔ le Chɛhowa, a veelu diomndaŋ o buŋgɛi hei bɛŋgu, “Baa Waŋndo Toosiaa Ndu Ni?” Ɔɔ, a tofa vidueilaŋ o suɛi lebolii keŋ bɛŋgu. A veelu vɛlɛ diomndaŋ o buluchiɔɔlaŋ ndaŋ niŋ, Was Life Created? (Baa Waŋndo Toosiaa Yoomoo Ni?) a The Origin of Life—Five Questions Worth Asking, (Nyunala Ŋuɛɛnula Bɛnda le Nyunaa a Kandɔŋ Yoomoo Okɔɔ Laŋ). Tofawɔ nyɛ ndepilɛnɔ feleŋgɔnɔ pilɛ o Dɛmaki niŋ diolaŋ Ɛsita dimi a yaulaŋ ndaŋ okɔɔ wo. Mbo dimi aa: “Sɔɔŋ cho o buluchiɔɔlaŋ ndaŋ niŋndoŋ naŋ bɔɔ. Pesiŋ bɛɛ la dimul num nyɛ ŋ nɔ ma laalaŋndo le. Kɛ mi la chɔm num tonyaa, le ma tosa kɛɛsiaa a ba num.” Mi Bɛŋ naŋ soo suŋ a ndu okɔɔ wo dimi aa: “Mi yaulaŋ ndaŋ la kindi laalaŋ nuu poŋ. Mi la chɔm ya kɛsɛ maa, Mɛlɛka toosiaa nyɛ o nyɛ ni.” Te a pɛɛku pɛ buluchiɔɔlaŋ ndaŋ, naapum a cho chɛlɔɔ nyɛ Baabuiyo dimi wo aa: “Chɛhowa Mɛlɛka naa, numpilɛ kpe bɛnda ni ma sɔla biiloo, a bɛɛleŋ, a kpaayaa, kanifuule num toosiaa nyɔɔŋ kpou ni.”—Sɔɔŋ. 4:​11. d

15. Ɔɔ nyɛ cheleŋ mala naa miŋ nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a Chɛhowa wo?

15 Nyɛ cheleŋ mala naa miŋ nɔ kaala yiŋgoloŋndo le Chɛhowa wo, cho pɛɛkoo a yoomu Chiisu wo okɔɔ ni. Mi ndepilɛnɔ feleŋgɔnɔ pilɛ o Chamani niŋ diolaŋ Samila tosa i waa nuaa. Mbo dimi aa: “Mi tamasi Chiisu wo pɛɛkoo mala ya, mi chɔɔlu sina tau a Chɛhowa okɔɔ.” Teleŋ o wa o pɔmbɔ wo, mi ndii wa ikala ndu o ba, le chɔɔ mɛɛ Chɛhowa ndoo sinaŋ yɛ. Kɛ mbo sina mɛɛ Chiisu sinaŋ yɛ. Le hei, mbo chɔɔlu dimi aa: “I kaala Chiisu kanifuule, wana ichaŋyaa o wa ni, nduyɛ ndoo kaala chuaambuaa.” Mɛɛ ndoo pɛɛku fau a Chɛhowa okɔɔ, lende koni ndoo chɔɔlu ndu kaala ni. Le yɛɛ? Mbo dimi aa: “O pɔmpɔmbɔ, mi bii bila maa, mi Chiisu tual tamasi Finya ndɔ wo kɔɔli o nɛi walaŋndo choo. A velaŋ bɔɔ nda ŋiɔɔŋ. Mi sina kɛsɛ maa, saboo opilɛ cho hoo ni o Chɛhowa yɔŋ Po ndɔɔ o lɛŋndeŋ choo wo. Le mbo tosa mi waŋnda chieeya sina ndu Chɛhowa nyɛkɛndɛi.” (Chɔŋ 14:​9) Te a yeema pɛ ma kindi chaŋyɛi numnde a Chɛhowa poŋ, mɛɛ chua teleŋndo tau le pɛɛkoo a Chiisu okɔɔ. Te a tosa lende pɛ, kaala numndo le Chɛhowa vɛlɛ a lo lechoo ŋ chɔm ndu wo cho kalu poŋ.

16. Tɔnɔ yɛɛ naŋ sɔla yɛ te ŋ chɔm pɛ lo lechoo wo? (Sam 18:​25; Makal 6:​8)

16 Te ŋ chɔm pɛ lo lechoo wo, mi keŋ tosa miŋ nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a acheleŋnda, vɛlɛ miŋ viou o chaŋyɛi niŋ a nda. (Lufu 1:​14-17) Le handɔɔ lechoo, mi wanaa chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo wa nɔ sabula kɛndɛlaŋ, le waa o kɔl nyulu niŋ. Le yɛɛ? Kanifuule Chɛhowa mɛi lediom maa, o cho wanaa chɔm lo lechoo wo o ndu lo wa lo lechoo wo chɔm. (Nuawɔ Sam 18:​25; Makal 6:​8.) Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ. Wana Toosiaa kpou kpou wo mɛi lediom maa, o cho wa o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ a naa, te ŋ chɔm ndu pɛ lo lechoo wo. Nduyɛ te ŋ wa pɛ o chaŋyɛi niŋ a ndu, tɔɔndaŋndo, wanaa simul naa wa, ɔɔ piɔmndo nɔla mbo tɛɛmbuu chaŋyɛi nɛi a ndu le. (Daan. 12:​13; Luku 20:​37, 38; Luomaŋ. 8:​38, 39) Lelaŋ, i cho bɔɔ suɛi sɔvɛ le miŋ tol tamasi Daaniɛɛ wo kɔɔli, le lo lechoo wo chɔmndo o Chɛhowa lo!

HIOU LACHI A PƐƐKOO O TAMASI DAANIƐƐ WO NIŊ

17-18. Yɛɛ cheleŋ naŋ pɛɛku yɛ o tamasi Daaniɛɛ wo niŋ?

17 O buŋgɛi hei niŋ, miŋ pɛɛku a suliŋnda Daaniɛɛ laŋ latiɔɔŋ okɔɔ. Kɛ sɔɔŋ cho tau ŋ naŋ pɛɛku ndu o ba woŋ. Le tamaseliiyo, mi Chɛhowa chɔm ndu yilaŋuŋ bɔɔbɔɔ vɛlɛ a lɔma sɔlaŋ. Nduyɛ mbo ke ndu taasioo le lɔma sɔlaŋ tɛɛsiaa. Huuluŋ bɔɔbɔɔ Daaniɛɛ poonyiaa a muŋ okɔɔ woŋ peeluŋ niŋ. Mbo poonyiaa vɛlɛ a ŋ cheleŋ okɔɔ, ŋ tɛɛsiaa vɛ vɛ a sɔɔŋ yɔŋnuŋ niŋ o chilaŋ niŋndoŋ okɔɔ wo. Nduyɛ sɔɔŋ muŋ piiliaŋ niŋ wana o wana o chieeŋndo choo.

18 O buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho pɛɛku a huuloŋ ŋmuuŋ okɔɔ, ŋ Daaniɛɛ poonyiaa woŋ. Ŋ wa feleŋgɔnɔ ɔɔ bɛndu yuu, te ŋ bii pɛ huuloŋ muŋ bila, keŋ cho naa mala miŋ tosa kɛɛsiaalaŋ a taasi suŋ suŋ. Huuloŋ muŋ cho naa vɛlɛ mala, le miŋ chɔɔlu kɔl simulaa a lo lechoo naa kindi poŋ, le halikpeŋ miŋ wa a bɛɛndiaŋ, le sɔɔŋ komal naa niŋ o chilaŋ niŋndoŋ.

CHONDII 119 Ŋ Nɔŋnuŋ Tiindaŋndo

a Mi simulta bɔɔbɔɔ komal feleŋguaa hau laŋ la luei lo lechoo ndaa a kɔl simulaa ndaa o tofaa bɛŋgu. Mi wanaa nda cho o toŋgo pilɔɔ niŋ nda mam nda le mɛɛ nda laalaŋ o wana toosiaa niŋ yɛ. Ɔɔ lepum, mi chaaŋaa ndaa che nda maa diɔmnda nda cho ni le mɛɛ nda cho Mɛlɛka piɛiyo vɛlɛ ma wa sawala ndɔlaŋ diikɔŋndo yɛ. Kɛ a mɛɛ naŋ cho chɔ o buŋgɛi hei niŋ yɛ, wanaa tual tamasi Daaniɛɛ wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo kɔɔli, nduyɛ ma nɔ kɔl simulaa o Chɛhowa piɛiyo niŋ vɛlɛ ma chɔm ndu lo lechoo wo wa, nda kpeekpei cho wanaa nɔ taasioo wa ni.

b Daaniɛɛ ndoo nɔ sabulaŋ layaa le nyɛdiaa Babiloniaŋnda kiɔɔ: (1) Naapum visiaa sawaa ndoo kuuna nda dioo wa nda wa nda kioo ni. (Ditɔnɔ. 14:​7, 8) (2) Naapum ndaa kilu visaa kaŋ bololaŋ te. (Lɛvi. 17:​10-12) (3) Wana che pɛ maa, nyɛdiaa koŋ dioo wa tosa mi ndaa toolu piɛile lachoowaleŋ o Babilɔŋ niŋ.—Tuuwɔ Lɛvitikɔɔ 7:​15 a 1 Kɔliŋtiaŋ 10:​18, 21, 22.

c Tofa vidueiyo hoo o jw.org choo, The Result of True Righteousness Will Be Peace.” O puuluei niŋ.

d Le ma chɔɔlu kaala numndo le Chɛhowa kindi poŋ, a tiu vɛlɛ ba ma pɛɛku yauwo hoo, Draw Close to Jehovah. O puuluei niŋ. Yauwo hoo soo tau a suliŋnda Chɛhowalaŋ okɔɔ, vɛlɛ a wana suu o cho wo.