Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Te Wana Nya Cho o Nɔɔ Niŋndo Wa pɛ Fotueila Tumfondolaŋ Tofaa

Te Wana Nya Cho o Nɔɔ Niŋndo Wa pɛ Fotueila Tumfondolaŋ Tofaa
  • “Mi sinaŋ naŋ chaa le teleŋ vilɛi pɔnɔ nuu bii niŋ suundaa ni.”

  • “Mi siɔmbulaŋ la bii ya. Nduyɛ mi yiyaŋ maa I niŋ lɛ le, vɛlɛ maa I cho lɛ wana sɔvɛ le.”

  • “Yaa tiuba mi soo o wana o wana lo a ndi okɔɔ le. Nduyɛ I sɔla wana o wana le mbo dɛɛniaa ya kɔllo le.”

  • “Mi yiyaŋ maa Chɛhowa buulaŋ a ya okɔɔ le.”

Sɔɔŋ dimiŋ muŋ ndoŋ chɔm mɛɛ lanɔɔ wa a kɔl tambɛiyo yɛ, te pɔnɔ ndɔ wa pɛ fotueila tumfondolaŋ tofaa. Nduyɛ te o yɔŋ pɛ maa o vioŋnɔŋndo niŋ o wa kaa hoo tosaa ni le paŋgoŋ ɔɔ le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ, naapum mi i wa ikala ndu o ba le mbo dɔu vɛlɛ tiindaŋndo o ndu niŋ. Mi lanɔ pilɛ dimi aa, “Mi kɔndɔfillo bii ya tau. Mi yiyaŋ maa, kposoŋ bɛɛ I sina pɔnɔ nuu nyɛkɛndɛi le. Mi nyunaŋ aa, ‘Baa sɔɔŋ cheleŋ cho pa ŋ o cho vioŋɔɔ woŋ?’”

Te pɔnɔ num wa pɛ fotueila tumfondolaŋ tofaa, mɛɛ le num kpeekpei buŋgɛi hei cho ni. a I cho num chɔm sawala mandaala Baabuila tiuba mi la dɛɛniaa num kɔllo, nduyɛ mi la ke num tiindaŋndo kɛsɛ maa Chɛhowa cho num tooloo wo. La cho num vɛlɛ mala ma chɔɔlu wa o kɔl nyulu niŋ, vɛlɛ ma lo Chɛhowa ikɛi kpɛɛluŋ. b

YƐƐ WANA TOFA FOTUEILA TUMFONDOLAŊ TE WO NƆ YƐ MBO TOSA?

Mi che bɛɛ a tiuba ma kuuna pɔnɔ num sɔɔŋ tosaa le, kɛ sɔɔŋ pum cho ŋ nɔ ma tosa le ma wa o kɔl nyulu niŋndoŋ. Tofawɔ sɔɔŋ cho muŋ lebɛŋgu woŋ.

Fafaŋ tɔɔyaŋndo biinɔŋndo. Mi Alisi c yiyaŋ maa naapum, ndoo niŋ lɛ pɔnɔ ndɔ o hɔl te. Le hei mbo nyunaŋ aa, ‘Le yɛɛ pɔnɔ nuu hɛnaŋ yɛ waŋ laanduaa cheleŋnda tofaa, kɛ o tofa ya le?’ Mi landuaa apum biinuŋ ndapila tɔɔyaŋ maa mɛɛ nda bii sɔɔŋ yɛ tosa ni, mi sɔɔŋ wa hiouwɔɔ lachi a wɔuleŋ o nɔ ndaa niŋ. Mi Daniɛle dimi aa: “Mi tuulu kɔl tau tau. Nduyɛ, mi yiyaŋ maa kɔl ni tuuwo hoo cho nɔ naa tɛɛmbuu wo ni.”

Te o yɔŋ pɛ maa naa ŋ cho sinaŋndo ni, sina maa Chɛhowa bii num tɔɔyaŋ le kaa pɔnɔ num cho choo wo le. Chemisi 1:​14 dimi aa: “Wana o wana, nyɛ vɛɛlu ndu mbo yɛɛ ndu o tɔɔndaŋndo niŋndo cho yeemaŋ ndɔŋ ni.” (Luomaŋ. 14:​12; Filipi. 2:​12) Chɛhowa bii num tɔɔyaŋ le hei le. Nduyɛ pɛŋ, o che num o sɔvɛ le mɛɛ ŋ cho ndu lo lechoo wo chɔmndo yɛ.—2 Kolo. 16:​9.

I cho vɛlɛ suɛi sɔvɛ le biyɔɔ bila maa, te pɔnɔɔ wa pɛ fotueila tumfondolaŋ tofaa, keŋ sim nuaa maa laa ndɔ niŋ te le. Wanaa sinaa dɛniaa dimi maa, mi fotueila tumfondolaŋ la tosa, mi wana pɔnɔɔ nɔ yeemɛi le hiniei tosaa wana lanɔ kɛ kɛ tiuba mbo hini ndu kɔl te.

Fafaŋ buulaŋ bɛndoo. Mi Kateliŋ dimi maa, teleŋ o teleŋ mi ndoo yiyaŋ a mɛɛ pɔnɔ ndɔ cho fotueila tumfondolaŋ tofaa yɛ okɔɔ. Mi Filaŋsɛs dimi aa: “Teleŋ o teleŋ mi buulaŋ te I sina naa pɔnɔ nuu kuɛ wa le. Nduyɛ mi buulaŋ tau a ndu okɔɔ.” Laanduaa a bɔɔbɔɔ dimi maa, mi siɔmbulaŋ la bii nda te a wa pɛ latulu a wanaa sina a kaa pɔnɔ nda wo okɔɔ wa. Nduyɛ apum dimi maa, ma sinaŋ wanapilɛyɛi kanifuule, a yiyaŋ maa wana o wana bii bahawɛi ndaa bila le.

Hei yɔŋnuŋ wana o wana. Kɛ yiyaŋndo teleŋ o teleŋ a hei okɔɔ tosa ma chɔɔlu buulaŋ tau. Lelaŋ, kindiŋ ma handu kɔllo o chaŋyɛi ŋ nɔ a Chɛhowa ve choo. Hei tosaa cho num mala ma nɔ yoomuaŋ le biuwɔŋndo.—Sam 62:​2; Ɛfi. 6:​10.

Naapum te a veelu pɛ diomndaŋ o Baabuiyo niŋ a waŋ laanduaa ndaa tambu kɔllo ma piɛi o Chɛhowa le kɔl dɛɛniaa wa okɔɔ, nduyɛ ma yiyaŋ lechoo, keŋ cho num mala tau. Chɛhowa feŋa bahawɛi wa nda choo wo le. Kɛ mbo tosa ma wa o kɔl nyulu niŋ. Le tamaseliiyo, Hana wa a “kɔl tambɛi bɛndoo” le bahawɛi komal ndu wo. A koŋ kpou, mbo “hiau lachi a Mɛlɛka Yaawɛɛ piɛiyo.” Nduyɛ mi Chɛhowa tosa mbo wa o kɔl nyulu niŋ, mi che bɛɛ ndoo sina nyɛ wa yɔŋnɔŋ okoŋ kɔɔli wo le.—1 Saam. 1:​10, 12, 18; 2 Kɔliŋ. 1:​3, 4.

Naapum pɔnɔɔ a lanɔɔ nɔ ma nyuna bɛnduaa kundaa le malaa

Nyuna bɛnduaa kundaa le malaa. Bɛnduaa cho ko “mɛɛ hueiye i wa nuaa hɔŋ bɛndoo, mi waŋndo sɔla naa o luɛi mbo veŋnuŋ” nda yɛ. A cho vɛlɛ ko “mɛɛ hueiyii tɔɔmɛi bɛnduei i wa nuaa hɔŋndo, mi waŋnda sɔla naa nda nyaanuŋ ma kɔ vioŋnuŋ nda yɛ.” (Aisaya 32:​2) A tiuba ma chɔm num ndepilɛnɔ ŋ nɔla ma soo o ndulo a bahawɛila numndaŋ okɔɔ le mbo ke num kɔl dɛɛniaa wo.—Pulɔ. 17:​17.

A TIUBA PA MA MALA NDU?

Baa a tiuba pa ma mala pɔnɔ num le mbo soli balaŋ o fotueila tumfondolaŋ tofaa niŋ? Naapum. Baabuiyo dimi maa, le bahawɛiyo solioo ɔɔ le yaamɔɔnɔɔ chɔulabaa, “wanaa ŋiɔɔŋ a bɛnda mbo hiau wana pilɔɔ.” (Ikili. 4:​9-12) Yaula bɔɔbɔɔ dimi maa, te pɔnɔɔ a lanɔɔ tosa pɛ wallo diompilɛ le pɔnɔɔ malaa mbo soli balaŋ o fotueila tumfondolaŋ tofaa niŋ, teleŋnda bɔɔbɔɔ ma sɔla fulamakɔɔlila kɛndɛlaŋ. Nduyɛ mi keŋ tosa ma dɔu vɛlɛ tiindaŋndo o opilɛ a o cheleŋndo niŋ.

I cho tonya maa, le mi pɔnɔɔ mal kaa hoo, o nɔ mbo tosa wallo kalaŋ, nduyɛ mbo nɔ yeemɛi le laŋ fafaŋndo. Baa o piɛi niŋ pa o Chɛhowa lo le mbo luei ndu yoomuaŋ le kaa hoo chɔulabaa? Nduyɛ, o nyuna niŋ pa bɛnduaa kundaa le ma mala ndu? (2 Kɔliŋ. 4:​7; Chemi. 5:​14, 15) Baa o kindiŋ niŋ pa le sɔɔŋ luei ndu niŋ o tɔɔndaŋndo niŋndoŋ fafaŋndo? Le tamaseliiyo, baa o dɔɔniaa niŋ pa teleŋ o chua le nyɛ mapuuloo soliŋndo kpeku wo? Baa o cho pa nɛila o wa paandu soliŋndo kpeku laŋ fafaŋndo? (Pulɔ. 27:​12) Baa o cho pa mala numndo chɛlɔɔ? Nduyɛ, baa mbo dimul num pa tonyaa? Te lende i cho ni, mɛɛ a tiuba ma mala ndu.

Vɛɛ ŋ tosa yɛ hei? Tofawɔ tamasi Filisia wo. Pɔnɔ ndɔ diolaŋ aa Etaŋ. Etaŋ wa o pɔmbɔ mbo kandu fotueila tumfondolaŋ tofaa. Nduyɛ mi kaa hoo luɛi ndu o koowaŋ niŋ. Mi Filisia tosa ndi tɛtɛlɛ le mi pɔnɔ ndɔ soo o ndulo teleŋ o teleŋ yeemɛi bii ndu pɛ le fotueila tumfondolaŋ tofaa. Mi Etaŋ tɛɛsiaa aa: “Mi dimul laa nuu tonyaa a nyɛ o nyɛ okɔɔ. Mbo mala ya o nɛi kaalaa niŋ le mi kɛsi kpeleŋndaŋ. Nduyɛ mi ndoo nyuna teleŋ o teleŋ mɛɛ ya cho tosaa yɛ. Mbo mala ya vɛlɛ le mi dɔɔniaa mɛɛ ya soliŋ intanɛtiiyo kpeku yɛ.” O kpeekpei niŋ, mi Filisia tambu kɔl tau, le mɛɛ yeemɛi bii Etaŋ lepum le fotueila tumfondolaŋ tofaa yɛ. Mbo dimi aa: “Mi che bɛɛ mi tambu kɔl, kɛ I sina maa, kɔl ni tambɛiyo tiuba mbo mala ndu le kaa hoo fafaŋndo le. Te ŋ suukaŋ pɛ a chɔulaba o cho wo okɔɔ, mi ndu bɛɛ mala ya le mi tiu kɔl ni tambɛiyo ba.”

Suukaŋnda waa nuaa la mala ko pɔnɔɔ le mbo mal fotueila tumfondolaŋ tofaa le, kɛ mi la mala vɛlɛ lanɔɔ le mbo dɔu vɛlɛ tiindaŋndo o pɔnɔ ndɔ niŋ. Nduyɛ te pɔnɔɔ wa pɛ laa ndɔ tonyaa dimullo a dialuŋ ndɔŋ vilɛiyoŋ okɔɔ, sɔɔŋ o cho tosaa woŋ, fondaŋnda o kela laŋ, keŋ mala mi laa ndɔ dɔu vɛlɛ tiindaŋndo o ndu niŋ kanifuule, o cho lɛ ndu nyɛ o nyɛ viŋ te.

Baa a laalaŋ pa maa a tiuba ma mala pɔnɔ num o nɛila waa nuaa choo? Te lende i cho ni, mɛɛ la veelu diomndaŋ o buŋgɛi hei niŋ latulu, mi la suukaŋ lechoo. Hei tosaa cho ndu mala mbo kɛsi kpeleŋndaŋ, nduyɛ mbo tosa sɔɔŋ chɔm maa a tiuba ma tiindaŋ ndu woŋ. O nɔ mbo tambu kɔl le mɛɛ ŋ cho suɛi a bahawɛiyo hoo okɔɔ yɛ le. Kɛ o nɔ mbo bii bila mɛɛ ŋ cho sinaŋndo a bahawɛi koŋ okɔɔ yɛ. Kpeleŋ numndo nɔ ni mbo wa le ndu yoomuaŋ lueiyo, vɛlɛ a ndu malaa mbo tosa sɔɔŋ chɔm num kɛsɛ maa a tiuba ma dɔu vɛlɛ tiindaŋndo o ndu niŋndo. Nya ŋiɔɔŋ kpou, la nɔ mi la pɛɛku nyɛ tosa mi waŋndo kandu fotueila tumfondolaŋ tofaa wo, vɛlɛ a mɛɛ wana chɔulaba kaa hoo ma tiu ndu ba yɛ. d

Te a sina pɛ maa suukaŋ nyaa chiee niŋ lakɔ le, o bɛnda ma dimul bɛndu kunda nya cho fɛɛsɛŋ a ndu wo le mbo wa nya ikɛi, teleŋ nya cho wa suukaŋndo a bahawɛiyo hoo okɔɔ wo. Loonuŋ maa, o yɔŋ bɛɛ mi pɔnɔ num soli balaŋ o kaa hoo niŋ, naapum o cho chua teleŋ vilɛi le ma dɔu vɛlɛ tiindaŋndo o ndu niŋ. Wu ŋdial te. Handu kɔllo o hiouwɔɔ lachi cho yɔŋnɔŋndo o nɔ nyaa niŋndo choo. Kɛsiŋ o kɔl maa, te teleŋ tiŋ hiou pɛ, nduyɛ mi la biuwaŋ vellaa velle, nɔ nyaa cho vɛlɛ simnɔŋ o kala poŋ.—Ikili. 7:​8; 1 Kɔliŋ. 13:​4.

TE O WA YƐ MAA O CHO HIOUWƆƆ LACHI A FOTUEILA TUMFONDOLAŊ TOFAA?

Te o yɔŋ pɛ mi pɔnɔ num tofa vɛlɛ fotueila tumfondolaŋ, baa keŋ sim ni maa, fɛɛŋ bɛɛ o soli niŋ balaŋ o kaa koŋ niŋ te? Sako. Te o yɔŋ pɛ maa kaa hoo luɛi ndu niŋ o koowaŋ niŋ, naapum o cho chua teleŋ vilɛi le ndu malɔɔ. Naapum o cho vɛlɛ fotueila tumfondolaŋ tofa, o yɔŋ bɛɛ mbo mal taŋ tofaa le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ. Le fotueilaŋ ndaŋ fafaŋndo o chilaŋ niŋ, o nɔ mbo tosa wallo kalaŋ le sɔɔŋ luei niŋ ndu o tɔɔndaŋndo niŋndoŋ kiɔɔ tosaa. O nɔ vɛlɛ mbo kɛsi kpeleŋndaŋ o yɔŋ bɛɛ mbo yiyaŋ maa, o tiu niŋ kaa hoo ba. (Pulɔ. 28:​14; Maa. 5:​29; 1 Kɔliŋ. 10:​12) O nɔ mbo ‘hiou lachi a simnɔŋndo wana sɛnɛiyo o yiyaŋnda ndɔlaŋ niŋ,’ nduyɛ o nɔ mbo “tul o wɔɔŋndo leyɛ.” Hei sim ni maa, o nɔ mbo tul fotueila tumfondolaŋ tofaa a kaala nɔɔlɛila cheleŋ leyɛ, mɛɛ pisultaŋ a labɛŋguniŋndo cho nuaa yɛ. (Ɛfi. 4:​23; Sam 97:​10; Luomaŋ. 12:​9) Baa o nɔ pa yeemɛi le hei tosaa? Te lende i cho ni, mɛɛ nɔ tiindaŋndo maa o cho siŋgaŋ. e

Handu kɔllo o chaŋyɛi ŋ nɔ a Chɛhowa ve choo

Kɛ te o wa yɛ mi pɔnɔ num kɛɛ le kaa hoo chɔulabaa? I cho tonya maa teleŋnda bɔɔbɔɔ, naapum a cho wa a kɔl tambɛiyo, ma tuulu kɔl, nduyɛ ma yiyaŋ maa pɔnɔ num lo o lediom te. Mal Chɛhowa nyɛ o nyɛ o ba, le halikpeŋ ma wa o kɔl nyulu niŋ. (1 Pitɛ 5:​7) Hiou lachi a ndu sɔɔŋguuwo ikɛi sanaa a pɛɛkoo, piɛileŋ, vɛlɛ yiyaŋndo o nyɛ ŋ pɛɛku wo choo. Te a tosa lende pɛ, a cho nɔ tiindaŋndo kɛsɛ maa o cho num sɔɔŋguu ikɛi kpɛɛluŋ. Sam 34:​18 dimi maa, o cho a “wanaa kɔltaŋ la wa haa la tambɛi a nyɛ palaa” wa latulu, le nda malaa ma miiŋgu vɛlɛ wa a kɔl kɛndɛ. Kindiŋ ma wa Kilisiɔŋnɔ kɛndɛ. Nyuna bɛnduaa kundaa le ma mala num. Nduyɛ nɔ tiindaŋndo maa, naapum o chilaŋ niŋ, pɔnɔ num cho siŋgaŋndaŋ tosa a kɔllo kpou.—Luomaŋ. 2:​4; 2 Pitɛ 3:​9.

a O buŋgɛi hei niŋ, mi che bɛɛ a wana pɔnɔɔ okɔɔ naŋ cho suɛi ni maa ndu cho fotueila tumfondolaŋ tofaa ni, kɛ sawala mandaala cho leniŋndaŋ la tiuba mi la mala pɔnɔɔ te laa ndɔ wa pɛ fotueila tumfondolaŋ tofaa.

b Baabuiyo dimi nuaa maa a nɔ ma kɛɛ wana nya cho o nɔɔ niŋndo le mɛɛ o cho fotueila tumfondolaŋ tofaa yɛ le.—Maa. 19:​9.

c Diolaŋ lapum la siŋgaŋ.

d A tiuba ma saaluŋ sɔɔŋ mala numndoŋ o jw.org choo, a o yaula naalaŋ niŋ. Le tamaseliiyo, tofa buŋgaŋ muŋ, “Pornography Can Shatter Your Marriage” o jw.org choo; “You Can Resist Temptation!” o Bandu Mɛŋgɛlaa hoo niŋ, Nyaakuɛiyo 1, wɔsi 2014, peele 10-12; a “Pornography—Harmless or Toxic?” o Bandu Mɛŋgɛlaa hoo niŋ, Naandɔɔ 1, wɔsi 2013, peele 3-7. O puuluei niŋ.

e Le mɛɛ fotueila tumfondolaŋ tofaa luɛi wana o koowaŋ niŋ yɛ, lepum mi pɔnɔɔ a lanɔɔ kɛɛsiaa le wanaa sina a kaa hoo okɔɔ wa nyunaa le malaa, mi che bɛɛ ma nyuna vɛlɛ bɛnduaa kundaa le malaa.