Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 35

CHONDII 123 Diikuŋ Nɛi Chɔmaa Mɛlɛkaa

Vɛɛ Bɛnduaa Kundaa Mala yɛ Wanaa Sɔla Solioo o Kundaa Niŋnda?

Vɛɛ Bɛnduaa Kundaa Mala yɛ Wanaa Sɔla Solioo o Kundaa Niŋnda?

‘Te wana hakioo opilɛ wookuŋ pɛ, nyaaloo pila wa o choo choo niŋ le ndu ni, mbo hiou le ŋwaŋ 99 cho sakpo, nduyɛ a heu lɛ ba le yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ malɔɔ le wa.’LUKU 15:7.

NYƐ NAŊ CHO PƐƐKU WO

Ŋ cho chɔ le sabu waŋnda apum nɔ ma sɔla solioo o kundaa niŋndo, vɛlɛ a mɛɛ bɛnduaa kundaa nɔ ma mala nda le ma wookuŋ, okoŋ ma miiŋgu Chɛhowa o ibuŋ yɛ.

1-2. (a) Vɛɛ Chɛhowa yiyaŋ yɛ a wanaa tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo nduyɛ ma kɛɛ le wookɔŋndo wa? (b) Yɛɛ Chɛhowa yeema yɛ le mi wanaa tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wa tosa?

 O CHO kaalaŋ kpou le Chɛhowa Mɛlɛka chɛl te. O tul hakioo leyɛ. (Sam 5:​4-6) O yeema naa miŋ diikuŋ sawala ndɔla sakpo laŋ, la naŋ saaluŋ o Diom ndɔɔ niŋndaŋ. I cho tonya maa Chɛhowa cho naa wanaa lahakiaa kɔl le miŋ wa walaŋ te. (Sam 130:​3, 4) Kɛ o baa pilɔɔ choo, o chɛl wanaa muli kɛndɛi nduɛi bɛnduei balaŋ amakɔɔ le kaa kɔl vesɛiyo tosaa wa le. (Chudi 4) A tonya, Baabuiyo soo a tambii “wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda” a teleŋ chɔu Amakɛdɔŋ ndo, chɔu Mɛlɛkaa.—2 Pit. 3:7; Sɔɔŋ. 16:16.

2 A koŋ kpou, Chɛhowa yeema mi wana o wana sɔla tambei le. A mɛɛ naŋ pɛɛku o buŋgaŋ naŋ hiou woŋ niŋ yɛ, Baabuiyo chɔm kpendekele maa Mɛlɛka yeema “mi wana o wana wookuŋ.” (2 Pit. 3:9) Mi bɛnduaa kundaa tol tamasi Chɛhowa wo kɔɔli, ma biunuŋ wanaa tosa yɔŋ wɔɔŋndo wa malaa le ma wookuŋ, nduyɛ ma miiŋgu Chɛhowa o ibuŋ. Kɛ teleŋndaŋ lapum, mi wanaa tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wa kɛɛ le wookɔŋndo. (Aisaya 6:9) Mi che bɛɛ mi bɛnduaa kindiŋ tau le nda malaa ma wookuŋ, kɛ ma hiou lachi a yɔŋ wɔɔŋndo tosaa. Yɛɛ bɛnduaa nɔ yɛ ma tosa o suɛi waa nuaa niŋ?

“LA SOLI WANA DƐNƐ WƆƆŊNDO”

3. (a) Yɛɛ Baabuiyo dimi yɛ le ma tosa a wanaa tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo ma kɛɛ le wookɔŋndo wa? (b) Te wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wo kɛɛ pɛ le wookɔŋndo, le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa ndupila kɛɛsiaa ni le mbo sɔla solioo o kundaa niŋ?

3 Te wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wo kɛɛ pɛ le wookɔŋndo, bɛnduaa kundaa nɔ ma tol nɛi chɔmaa cho o 1 Kɔliŋtiaŋ 5:13 niŋndo kɔɔli. Le dimi aa: “La soli wana dɛnɛ wɔɔŋndo nya tɛɛŋ.” O dimi niŋ, wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wo pila kɛɛsiaa ni le mbo sɔla solioo o kundaa niŋ. Nyɛ o saŋ ndo o kou ni. (Kale. 6:7) Le yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? Kanifuule mi bɛnduaa kindi kindiŋ tau le ndu malaa mbo wookuŋ, kɛ o chɛl te. (2 Ma. 17:​12-15) Mi nyɛ o tosa koŋ ndo chɔm kpendekele maa, o yeema mbo diikuŋ sawala Chɛhowa laŋ te.—Ditɔ. 30:​19, 20.

4. Te wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo nduyɛ mbo kɛɛ le wookɔŋndo wo sɔla pɛ solioo o kundaa niŋ, le yɛɛ nda yonda yɛ?

4 Te wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo nduyɛ mbo kɛɛ le wookɔŋndo wo sɔla pɛ solioo o kundaa niŋ, ma yonda le mi kundaa sina maa wana koŋ cho lɛ Sei Chɛhowa le. O cho le wana koŋ siɔmbulaŋ tusioo le nda yonda le. Kɛ le kundaa dimullo maa, a nɔ ma tol nɛi chɔmaa Baabuiyo kɔɔli, “ma pɛŋgi holiaŋndo” a wana koŋ, “hali le nyɛdiaa dioo bɛɛ.” (1 Kɔl. 5:​9-11) Le sabu sɔviɔɔ pila nɛi chɔmaa hoo yɔŋguŋ ni. Mi kiilanɔɔ Pɔɔl poonyiaa aa: ‘Mi yiisiiyo nyɛɛmbɔ bɛɛ tosa mi kpeyaŋ nda linda le beediiyo wo hindu pɔfuu.’ (1 Kɔl. 5:6) Mi wana tosa hakioo nduyɛ mbo kɛɛ le wookɔŋndo wo, paaliaŋ wanaa cho kindiŋndo le sawala diandaala Chɛhowa laŋ tolɔɔ kɔɔli wa.—Polo. 13:20; 1 Kɔl. 15:33.

5. Vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ che wana sɔla solioo o kundaa niŋndo, nduyɛ le yɛɛ?

5 Vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ bii chaaŋ naa laalaŋ sɔla solioo o kundaa niŋndo? Mi che bɛɛ ŋ holiaŋ a ndu le, kɛ ŋ nɔ miŋ yiyaŋ maa tiindaŋ o tiindaŋ cho lɛ le ndu le le. Ŋ nɔ miŋ che ndu maa saa luusiaŋ ndo o cho ni. Te saa faŋaŋ pɛ a tuaa choo nduyɛ mbo luusiaŋ, tiindaŋndo cho le mbo miiŋgu vɛlɛ chaaŋaa nduaa tɛɛŋ. Loonuŋ maa saa luusiaŋ hoo wo yɔŋgu yoomu ndɔɔ o Chɛhowa lo. I cho bɔɔ suɛi kɔl tambɛi le sinaa maa suŋ suŋ, o cho yoomu ndɔɔ biyɔɔ mɛɛ o chuel Chɛhowa buŋgɛi yɛ le. Mi keŋ tosa mbo luei yoomu ndɔɔ o kpundɔɔ niŋ. (Isi. 18:31) A koŋ kpou, le mɛɛ Chɛhowa cho wɔ waŋnda nyiɛɛye tuiinɔŋndo yɛ, tiindaŋndo cho le mi wana koŋ miiŋgu o kundaa niŋ. Vɛɛ bɛnduaa kundaa mala yɛ wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo mbo sɔla solioo o kundaa niŋndo?

VƐƐ BƐNDUAA MALA YƐ WANAA SƆLA SOLIOO O KUNDAA NIŊNDA?

6. Yɛɛ bɛnduaa kundaa nɔ yɛ ma tosa le ma mala wana sɔla solioo o kundaa niŋndo?

6 Baa keŋ sim ni maa te waŋndo sɔla pɛ solioo o kundaa niŋ, bɛnduaa nɔ lɛ ma kindiŋ le ndu malaa mbo miiŋgu Chɛhowa o ibuŋ te? Sako! Te bɛnduaa kundaa wa pɛ wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo nduyɛ mbo kɛɛ le wookɔŋndo wo dimullo maa o nɔ mbo sɔla solioo o kundaa niŋ, ma tɛɛsial ndu nyɛ o nɔ mbo tosa le mbo miiŋgu wo. Kɛ mi bɛnduaa kundaa tosa vɛlɛ nyɛ cheleŋ okoŋ kɔɔli. Teleŋnda bɔɔbɔɔ, ma dimul wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wo maa te paŋguŋ tiŋ hiou pɛ, a cho ndu lakɔ yilɔɔ le sinaa te o cho pɛ siŋgaŋndaŋ tosaa. Te wana koŋ chɛl pɛ le mi bɛnduaa miiŋgu vɛlɛ o ndu lo, a nɔ ma soliŋ teleŋ koŋ kpeku le ndu dɛɛniaa mbo wookuŋ, nduyɛ mbo miiŋgu o kundaa niŋ. O yɔŋ bɛɛ maa o wookuŋ ndɔ a teleŋ koŋ te, bɛnduaa nɔ ma kɛɛsiaa le ndu kɔlaŋ yilɔɔ a teleŋnda cheleŋ, le ndu yoomuaŋ lueiyo mbo wookuŋ.

7. Vɛɛ bɛnduaa kundaa tuallɛ tamasi Chɛhowa wo kɔɔli le nyiɛɛye chɔmndo, te o hiŋ pɛ a mɛɛ nda bii wana sɔla solioo o kundaa niŋndo yɛ? (Chɛluimaya 3:12)

7 Mi bɛnduaa kindiŋ le tamasi Chɛhowa wo tolɔɔ kɔɔli le nyiɛɛye chɔmndo, a mɛɛ nda bii wana sɔla solioo o kundaa niŋndo yɛ. Le tamaseliiyo, o paandoo niŋ, Chɛhowa ndoo chum le mi Isɔluɛiya ndaa wookuŋ fɛlɛŋ malaŋ ndoo mala nda le. Kɛ mi ndoo nuuviaa nɛilaŋ le nda malaa, o yɔŋ bɛɛ mi ndaa tosa wɔ nyɛ le chɔmndo maa a wookuŋ te. A mɛɛ naŋ che o buŋgɛi diiŋ nduɛi o bandu mɛŋgɛlaa hoo niŋ yɛ, mi Chɛhowa chɔm mɛɛ o nɔ nyiɛɛye yɛ mɛɛ o dimul wana ndoo suaa le ndu wo Hoosiaa le mbo miŋgi laa ndɔ chua, mi che bɛɛ o wa wɔ hiouwɔɔ lachi a hakioo tosaa. (Hoo. 3:1; Mala. 3:7) Le tamasi Chɛhowa wo tolɔɔ kɔɔli, bɛnduaa kundaa bɛɛ nɔ yeemɛi tau le ma mala wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wo le mbo miiŋgu o kundaa niŋ. Nduyɛ a tosa ndi ikala le ndu le.—Nuawɔ Chɛluimaya 3:12.

8. Vɛɛ tale Chiisu dimi a po luusiaŋ ndo okɔɔ wo, chɔm yɛ naa mɛɛ kpɛ Chɛhowa nɔ nyiɛɛye yɛ? (Luku 15:7)

8 Yiyaŋndɔ a tale Chiisu dimi a po luusiaŋ ndo okɔɔ, o naŋ soo o buŋgɛi diiŋ nduɛi o bandu mɛŋgɛlaa hoo niŋndo. Dimioo nuaa finya ndɔ che ndu hunɔɔ, mbo “nyaanuŋ mbo kɔ demul ndu, mbo sɔsa ndu kuuwo.” (Luku 15:20) Loonuŋ maa finyaa chum le mi po ndɔɔ huŋ nyɔɔlu ndu, le mbo mal ndu haki le. Kɛ mbo mal a kiltaŋ le po ndɔɔ demullo, le mɛɛ o kaala ndu yɛ. Mi bɛnduaa kundaa kindiŋ le yiyaŋ pilɔɔ hoo nɔɔ le wanaa sɔla solioo wa. A yeema mi saa luusiaŋ haa wa ‘miiŋgu Chɛhowa o ibuŋ.’ (Luku 15:​22-24, 32) Te wana tosa hakioo wo miiŋgu pɛ o kundaa niŋ, mi Chɛhowa, Chiisu a maalikɛiya kpou dɔɔnuŋ nyaale, nduyɛ mi kunda leKilisiɔŋndo bɛɛ wa a nyaale.—Nuawɔ Luku 15:7.

9. Yɛɛ Chɛhowa yeema yɛ le mi wanaa tosa hakioo wa tosa?

9 A mɛɛ naŋ pɛɛku niŋ yɛ, i cho kpendekele maa Chɛhowa chɛl wanaa tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo nduyɛ ma kɛɛ le wookɔŋndo wa, le loo o kundaa niŋ te. A koŋ kpou, o mulul wanaa tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wa kɔɔ le. O yeema nda ma siŋgaŋ. Hoosiaa 14:4 chɔm mɛɛ Chɛhowa sinaŋ yɛ te wanaa tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wa wookuŋ pɛ. Le dimi aa: “I cho tosa ma miiŋgu ya o ibuŋ, nduyɛ a kɛɛ lɛ ya le. I cho nda kaala a kɔl nuu kpou, kanifuule tumbe yaa dɔɔnuŋ a nda wo pɔlul.” Hei kpeekpei nɔ ni mi i nyindu bɛnduaa kundaa, le kɔllo kɛsioo o sɔɔŋ chɔm maa waŋndo wookuŋ ndoŋ choo. Nduyɛ hei nɔ mi i nyindu vɛlɛ wanaa mal Chɛhowa piɛiyo wa le ma miiŋgu o kundaa niŋ, a doonuŋ tamala le.

10-11. Vɛɛ bɛnduaa kundaa mala yɛ wanaa sɔla niŋ solioo le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ o kundaa niŋnda?

10 Vɛɛ bɛnduaa kundaa kindiŋ yɛ, le wanaa sɔla solioo o kundaa niŋ le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ wa malaa? Naapum waŋnda haa haki nda sɔla solioo le ndu wo, a mal niŋ ndu tosaa. Teleŋndaŋ lapum, a loonuŋ lɛ pɛŋ le sabu nda sɔla solioo wo le. Mɛɛ mɛɛ sɔɔŋ wa, mi bɛnduaa kindiŋ le fondaŋnda wanaa kaŋ cho wa sinaa le nda kɔlaŋ yilɔɔ. Te a kuɛ pɛ yilɔɔla waa nuaa, mi bɛnduaa kundaa piɛi pɛŋ a nda latulu, nduyɛ ma dɛɛniaa nda le ma miiŋgu o kundaa niŋ. I cho tonya maa te waŋndo mal pɛ kundaa le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ, mbo yɔŋnuŋ pɔmbɔlɔsɔɔ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ. Kɛ te o chɔm pɛ maa o yeema mbo miiŋgu o kundaa niŋ, bɛnduaa nɔ ma kɛɛsiaa le pɛɛku Baabuiyo tosaa a ndu, mi che bɛɛ o sɔla wɔ miŋgioo le. Mɛɛ mɛɛ sɔɔŋ wa, bɛnduaa nɔ ni ma tosa kɛɛsiaa le ndu Baabuiyo pɛɛkoo.

11 Mi bɛnduaa kundaa tol tamasi Chɛhowa wo kɔɔli le nyiɛɛye chɔmndo, te a kindiŋ pɛ le wanaa mal kundaa wa malaa le ma sina maa dioo cho o kumbiaa le ma miiŋgu Chɛhowa o ibuŋ. Te wana tosa hakioo wo chɔm pɛ maa o wookuŋ nduyɛ maa o mal kaa ndɔ wɔɔŋndo tosaa, kɛɛsiaa nɔ mbo tosaŋ chɔ chɔ le mbo miiŋgu o kundaa niŋ.—2 Kɔl. 2:​6-8.

12. (a) O sɔɔŋ kuɛɛ niŋ bɛnduaa nɔ yɛ ma wa yekeŋ? (b) Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ yiyaŋ maa, Chɛhowa tuiinuŋ wanaa tosa hakila wɔɔŋndaŋ lapum nda inyiɛɛ le le? (Tofa vɛlɛ tɛɛsiaa amatou.)

12 Teleŋndaŋ lapum, bɛnduaa nɔ ma wa yekeŋ te o hiŋ pɛ a waŋndo miŋgioo o kundaa niŋ okɔɔ. Le tamaseliiyo, te waŋndo kpuuwa pɛ chuaambɔ pɔmbɔɔ ɔɔ mbo simul tonyaa, te koŋ te mbo kɛɛsiaa le wana nda cho o nɔɔ niŋndo kiɔɔ, bɛnduaa nɔ ma wa yekeŋ le sinaa te o wookuŋ pɛ kpeekpei. (Mala. 2:14; 2 Tim. 3:6) A nɔ ma manda kundaa. O baa pilɔɔ choo, ŋ nɔ miŋ sina maa te waŋndo tosa pɛ haki wɔɔŋ wɔɔŋndo nduyɛ mbo wookuŋ, okoŋ mbo soli balaŋ o kaa ndɔ wɔɔŋndo niŋ, mi Chɛhowa chɛl ndu vɛlɛ. Mi che bɛɛ bɛnduaa nɔ ma wa yekeŋ a wana soliŋ nɛila kaŋgalaalaŋ kpeku le acheleŋnda palaa wo, kɛ a nɔ ma yiyaŋ nuaa maa Chɛhowa tuiinuŋ wanaa waa lende inyiɛɛ le le. a1 Pit. 2:10.

YƐƐ WANAA CHO O KUNDAA NIŊNDA TIU YƐ BA MA TOSA?

13. Teŋgeŋ kuɛɛ cho yɛ wana cho o silaa bɛŋgu wo tɛɛŋ, a wana sɔla solioo o kundaa niŋndo te o hiŋ pɛ a mɛɛ naŋ nɔ miŋ bii nda yɛ okɔɔ?

13 A mɛɛ naŋ pɛɛku o buŋgɛi hiou ve niŋ yɛ, lepum ma yonda o kundaa niŋ maa waŋndo cho o silaa bɛŋgu. Te i waa nuaa yɔŋnuŋ pɛ, ŋ nɔla miŋ hiou lachi a ndu holnɔŋndo, kanifuule o wookuŋ nduyɛ mbo mal yɔŋ ndɔ wɔɔŋndo. (1 Tim. 5:20) O cho wɔ waŋndo o pilɛ o kundaa niŋ, nduyɛ o yeema kɔl dɛɛniaa puaapiliaa a ndepiliaa o ba o kundaa niŋ. (Hibu. 10:​24, 25) Kɛ i cho teŋgeŋ a wana sɔla solioo o kundaa niŋndo. Ŋ nɔ miŋ “pɛŋgi holiaŋndo” a ndu, nduyɛ ‘ŋ nɔ pɛŋ miŋ de nyɛdiaa a ndu le.’—1 Kɔl. 5:11.

14. Vɛɛ Kilisiɔŋnda nɔ yɛ ma soliŋ kɔl iyama ndaa kpeku, te o hiŋ pɛ a mɛɛ nda nɔ ma bii wanaa sɔla solioo o kundaa niŋnda yɛ okɔɔ? (Tofa vɛlɛ fotueiyo.)

14 Baa hei sim ni maa te waŋndo sɔla pɛ solioo o kundaa niŋ, ŋ nɔ lɛ miŋ saalaŋ ndu kposoŋ te? Sako. I cho tonya maa ŋ nɔ miŋ holnuŋ ndu le. Kɛ Kilisiɔŋnda tiuba ma soliŋ kɔl iyama ndaa kpeku, le kɛɛsiaa te a cho pɛ wana sɔla solioo o kundaa niŋ mbo wa wanayɛi ndɛi, ɔɔ chaŋyɛi ndɛi kpɛɛluŋnde wo veelu o bɔŋaŋnda leKilisiɔŋndaŋ. Vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ bii ndu te o hiŋ pɛ o bɔŋaŋndo? O paandoo niŋ, naŋ yil wana waa nuaa le. Kɛ Kilisiɔŋnɔ kɛ kɛ nɔ mbo soliŋ kɔl ndɔ iyamaa kpeku o i waa nuaa niŋ. Apum wa fɛɛsɛŋ le ndu yilɔɔ ɔɔ le ndu dimullo achaa hunɔɔ wo te o hiŋ pɛ o bɔŋaŋndo. Kɛ ŋ nɔ miŋ kandu baltaŋ dɔwɔɔ a ndu ɔɔ miŋ holi holiaŋ a ndu le.

Kilisiɔŋnɔɔ nɔ mbo soliŋ kɔl ndɔ iyamaa kpeku, le kɛɛsiaa te o cho pɛ wana sɔla solioo o kundaa niŋndo veelu o bɔŋaŋndo, ɔɔ mbo yil ndu te o hiŋ pɛ o bɔŋaŋndo. (Tofa pɛl 14)


15. A nɛɛ yaa okɔɔ 2 Chɔŋ 9-11 cho yɛ suɛi? (Tofa vɛlɛ kɔfoo hoo, “ Baa a Haki Pilɔɔ Pa Chɔŋ Nda Pɔɔl Wa Suɛi Ni?”)

15 Mi apum nyunaŋ dɔɔ aa, ‘Baa o cho Baabuiyo le dimi maa te Kilisiɔŋnɔɔ yil pɛ wana sɔla solioo wo mɛɛ o toolu wana koŋ o yɔŋ ndɔ wɔɔŋndo niŋ te?’ (Nuawɔ 2 Chɔŋ 9-11.) Nyɛ dimiŋ o bolle Baabuileŋ ndeŋ niŋndo chɔm maa a wanaa simul tonyaa wa okɔɔ, vɛlɛ a wanaa cho kaala wɔɔŋndaŋ tosaa, nduyɛ ma nyindu acheleŋnda le laŋ tosaa wa okɔɔ le cho suɛi ni. (Sɔɔŋ. 2:20) Lelaŋ, te waŋndo wa pɛ pɛɛkula lachoowalaŋ tooloo vɛlɛ a kaala wɔɔŋ wɔɔŋnda cheleŋ tosaa, bɛnduaa nɔ ma kɛɛsiaa le ndu lakɔ yilɔɔ le. Kɛ tiindaŋndo cho maa wana koŋ nɔla mbo wookuŋ. Haaa mbo siŋga yiyaŋ ndɔɔ, ŋ nɔ miŋ yil ndu le, nduyɛ ŋ nɔ miŋ veelu ndu o bɔŋaŋnda naalaŋ te.

TOL TAMASI CHƐHOWA WO KƆƆLI LE NYIƐƐYE CHƆMNDO

16-17. (a) Yɛɛ Chɛhowa cho yɛ wanaa tosa hakioo wa kɔl le ma tosa? (Isikiɛɛ 18:32) (b) Le chɔmndo maa wanaa walla nda cho latulu a Chɛhowa ni, vɛɛ bɛnduaa kundaa kindiŋ yɛ le wanaa tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wa malaa?

16 Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o buŋgaŋ ŋuɛɛnuŋ naŋ yaasiaa o bandu mɛŋgɛlaa hoo niŋndoŋ? Chɛhowa yeema mi wana o wana sɔla tambei le! (Nuawɔ Isikiaa 18:32.) O yeema mi wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda miiŋgu o diompilɔɔ niŋ a ndu. (2 Kɔl. 5:20) Chɔŋ o sindɔɔ niŋ, Chɛhowa bii niŋ wanaa mal ndu wa dɛɛniaa le ma wookuŋ nduyɛ ma miiŋgu ndu o ibuŋ. Bɛnduaa kundaa nɔ dikeŋnaŋndo le wallo tosaa a Chɛhowa latulu, le wanaa tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wa malaa ma wookuŋ.—Luom. 2:4; 1 Kɔl. 3:9.

17 Yiyaŋndɔ a mɛɛ nyaale bɛndoo wa choo choo yɛ, te wanaa tosa hakioo wa wookuŋ pɛ! Mi finya naa o choo choo niŋ Chɛhowa wa a kɔl kɛndɛ teleŋ o teleŋ, te o che pɛ saa nduaa luusiaŋ nda miiŋgoo o kundaa niŋ. Te ŋ chua pɛ teleŋndo le yiyaŋndo a nyiɛɛyii Chɛhowa ve vɛlɛ a kɛndɛi nduɛi bɛnduei okɔɔ, mi kaala naŋ nɔ le ndu wo hiou lachi a hindɔɔ.—Luku 1:78.

CHONDII 111 Nyɛm Ke Naa Nyaaloo Woŋ

a O Baabuiyo niŋ, haki waŋndo tosa o sɔla malɔɔ haki le wo cho haki o tosa a kɔl vesɛi le Mɛlɛka simullo wo ni. Kɛ te waŋndo tosa haki waa nuaa pɛ, o cho naa le nɔ miŋ kelu nda iyama le.—Maki 3:29; Hibu. 10:​26, 27.