Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 31

CHONDII 12 Chɛhowa, Mɛlɛka Bɛndoo

Yɛɛ Chɛhowa Tosa yɛ le Waŋnda Chieeya Baŋaa?

Yɛɛ Chɛhowa Tosa yɛ le Waŋnda Chieeya Baŋaa?

“Le mɛɛ Mɛlɛka kaala chieeŋndo tau yɛ, mbo yɔŋgu Po ndɔ pilɔɔ kpe.”CHƆŊ 3:16.

NYƐ NAŊ CHO PƐƐKU WO

Ŋ cho pɛɛku mɛɛ Chɛhowa tosa a sabu, le naa malaa miŋ chɔulaba hakioo, nduyɛ miŋ piɛi ndu yɛ. Ŋ cho vɛlɛ chɔ mɛɛ o tosa le miŋ huŋ wa yoomu lefafɛɛŋ ŋ nɔ lɛ haki le yɛ.

1-2. (a) Yɛɛ cho yɛ hakioo, nduyɛ vɛɛ naŋ nɔla yɛ miŋ chɔulaba ndu? (Tofa vɛlɛ “Tɛɛsiaa le Diomndaŋ.”) (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ pɛɛku o buŋgɛi hei niŋ, a buŋgaŋ cheleŋ cho o Bandu Mɛŋgɛlaa hoo niŋndoŋ? (Tofa vɛlɛ buŋgɛi hei o yauwo hoo niŋ, “Le Wanaa Cho Nua o Yauwo Hoo Niŋnda.” )

 BAA a yeema pa ma sina mɛɛ kpɛ Chɛhowa kaala num yɛ? Tofawɔ nyɛ mala num le muli nyunaa hoo saalɔŋndo wo. Pɛɛku nyɛ o tosa le num baŋaa hakioo a piɔmndo o ba wo. Yaamɔɔnɔ wɔɔŋ wɔɔŋndo hakioo a cho ni, nduyɛ ŋ nɔla miŋ yem ndu a ba naa le. Lepaa o lepaa miŋ tosa hakioo nduyɛ miŋ sɔla piɔmndo, kanifuule wanaa lahakiaa naŋ cho ni. (Luom. 5:12) Kɛ Diom Mɛlɛkaa ke naa yooŋgu kɛndɔɔ. A mala Chɛhowaa, ŋ nɔla miŋ yem hakioo. Nduyɛ ŋ nɔ tiindaŋndo kpeekpei le batiuwaa hoo sɔlaa!

2 Chɛhowa Mɛlɛka bii niŋ waŋnda chieeya malaa le ma chɔulaba hakioo, le wɔsilaŋ 6,000. Le yɛɛ? Kanifuule, o kaala naa. Le mɛɛ o kaala waŋnda chieeya chɔŋ a teleŋ o toosiaa nda wo yɛ, o tosa niŋ sɔɔŋ bɔɔbɔɔ le nda malaa hakioo chɔulabaa. Mɛlɛka sina maa, hakioo tosa ni miŋ sɔla piɔmndo. Lelaŋ o yeema naa miŋ vi le, kɛ o yeema naa miŋ wa yoomu lefafɛɛŋ. (Luom. 6:23) Keŋ kpeekpei o yeema le num ni. O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho nyunalaŋ yaasiaa la yaa: (1) Tiindaŋ yɛɛ Chɛhowa ke yɛ waŋnda chieeya? (2) O sindɔɔ niŋ, yɛɛ wanaa lahakiaa ndaa tosa yɛ le ma nɛŋi Chɛhowa kɔl? (3) Yɛɛ Chiisu tosa yɛ le wanaa lahakiaa baŋaa?

TIINDAŊ YƐƐ CHƐHOWA KE YƐ WANAA LAHAKIAA?

3. Vɛɛ Adam nda Ifi looku yɛ simnɔŋ wanaa lahakiaa?

3 Mɛɛ Chɛhowa toosiaa wana pɔnɔɔ a wana lanɔ tasoo, ndoo yeema nda mi ndaa wa a kɔl kɛndɛ. Mbo ke nda fondaŋ kɛndɛ kɛndɔɔ, kioo le waa o nɔɔ niŋ, a wali sɔvɛ sɔviɔɔ le tosaa. Ndaa nɔ ma velu chuauwa ma pei chieeŋndo, ma tosa mi chieeŋndo kpou simnuŋ maa kpeeloo Idɛŋ. Mbo ke nda sawaa ndupilɛ kpe. Nduyɛ mbo dimul nda maa, te a kɛɛ pɛ le sawa koŋ diikɔŋndo ma tosa hakioo, a cho piɔmndo sɔla. Kɛ ŋ sina nyɛ yɔŋnuŋ ndo. Mi maalikɛinɔ yɔŋ wɔɔŋndo, o nɔ kaala le Mɛlɛka a le nda le wo, tɔɔndaŋ Adam nda Ifi, le ma tosa hakioo. Mi Adam nda Ifi tosa nyɛ Setana, maalikɛinɔ yɔŋ wɔɔŋ koŋ ndoo yeema wo. Ma kɛɛ le laalaŋndo dɔwɔɔ o Finya nda ndoo kaala nda wo niŋ, okoŋ ma tosa hakioo. Nduyɛ a mɛɛ naŋ sina yɛ, mi nyɛ Chɛhowa dimi wo peeluŋ. Chɔŋ a teleŋ koŋ haaa a yoomu ndaa mɛɛlulaŋ, mi Adam nda Ifi saŋga tau, le mɛɛ nda tosal Mɛlɛka nilakalulaŋ yɛ. Ma kandu yuuwɛi, o mɛɛlulaŋ kpɔŋ ma sɔla piɔmndo.—Chɛn. 1:​28, 29; 2:​8, 9, 16-18; 3:​1-6, 17-19, 24; 5:5.

4. Le yɛɛ Chɛhowa tul lɛ hakioo leyɛ, nduyɛ vɛɛ o mala yɛ naa le ndu chɔulaba? (Luomaŋnda 8:​20, 21)

4 Mi Chɛhowa tosa a sabu, ma poonyiaa suɛi kɔl tambɛi yɔŋnuŋ hei ve o Baabuiyo niŋ, le tɔnɔ naa. I mala naa le miŋ bii bila, sabu o tul hakioo leyɛ tau wo. Mi hakioo tɛɛmbuu chaŋyɛi nɛi a Chɛhowa, nduyɛ mbo tosa miŋ sɔla piɔmndo. (Aisaya 59:2) Setana tul Chɛhowa a waŋnda chieeya leyɛ. Le saboo hoo o tɔɔndaŋ Adam nda Ifi ni, le ma tosa hakioo. Hau bɛɛ, lende koni o cho waŋnda chieeya tɔɔndaŋndo ni. Naapum mi nyɛ yɔŋnuŋ Idɛŋ ndo tosa mi Setana yiyaŋ maa, o chii tuu Chɛhowa ndoo nɔ le waŋnda chieeya wo tɛɛmbuu. Kɛ, ndoo bii bila mɛɛ kpɛ Chɛhowa nɔ kaalaa yɛ le. Paale pilɛ bɛɛ Mɛlɛka siŋga tuu ndoo nɔ le chuauwaa Adam nda Ifi wa wo le. Le mɛɛ o kaala waŋnda chieeya yɛ, o lepilɛ niŋ kpe, mbo tosa kɛɛsiaa le mi naa kpou sɔla tiindaŋndo. (Nuawɔ Luomaŋnda 8:​20, 21.) Chɛhowa ndoo sina maa, chuauwaa Adam nda Ifi wa apum wa ndu kaalaa chɔm, nduyɛ ma diikuŋ ndu. Lelaŋ mbo tosa a sabu le ma naŋnuŋ ndu ikɛi kpɛɛluŋ, okoŋ mbo soli nda o chɛle hakioo niŋ a piɔmndo. Yɛɛ Chɛhowa ndoo nɔ yɛ mbo tosa le mi sɔɔŋ muŋ kpou yɔŋnuŋ?

5. A teleŋ kuɛɛ Chɛhowa ke yɛ wanaa lahakiaa tiindaŋndo? Tɛɛsiaawɔ. (Chɛnɛsi 3:15)

5 Nuawɔ Chɛnɛsi 3:15. Mɛɛ keŋ yɔŋnuŋ dɔɔ, mi Chɛhowa ke waŋnda chieeya tiindaŋndo, nduyɛ mbo chɔm yamɛi o cho Setana kilul le. Mi Mɛlɛka dimi maa ‘wana piŋiaa’ cho hunɔɔ, o baŋa niŋ waŋnda chieeya wo. Wana piŋiaa hoo cho hunɔɔ Setana tɛɛmbuu, nduyɛ mbo huŋ faŋa sɔɔŋ palaŋ kanduŋ o kpeloo Idɛŋ niŋndoŋ. (1 Chɔŋ 3:8) Kɛ le mbo tosa sɔɔŋ muŋ, mɛɛ mi ndoo saŋga fɛŋ tau, nduyɛ mi Setana ndoo tosa a sabu mbo sɔla piɔmndo. Hei wa tosa mi Chɛhowa sinaŋ nyɛ nɛiyaa kala kalaa. Kɛ o mɛɛlulaŋ nyɛ nɛiyaa hoo wa tosa mi wanaa bɔɔbɔɔ ndaa sɔla baŋaa hakioo a piɔmndo o ba.

YƐƐ WANAA LAHAKIAA O SINDƆƆ NIŊ TOSA YƐ MI CHƐHOWA HINI KƆL A NDA?

6. Yɛɛ Ebɛl, Nuuwa, a wanaa cheleŋ ndaa nɔ laalaŋndo wa tosa yɛ, le ma sɔɔŋguu Chɛhowa ikɛi?

6 O wɔsiŋ bɔɔbɔɔ hiou woŋ niŋ, Chɛhowa wa chɔmndo o pɔm pɔmbɔ mɛɛ wanaa lahakiaa looku ma sɔɔŋguu ndu ikɛi yɛ. Mɛɛ suɛi yɔŋnuŋ o Idɛŋ niŋnde hiou, wana tase dɔu laalaŋndo o Chɛhowa niŋndo, wa Ebɛl, po diiŋ ndɔ Adam nda Ifi wo ni. Le mɛɛ Ebɛl ndoo kaala Chɛhowa nduyɛ mbo yeema le ndu kɔllo nɛŋioo a le ndu sɔɔŋguuwo ikɛi yɛ, mbo soli salaa o ndu lo. Wana mandaa lasaa Ebɛl wa ni. Lelaŋ, mbo soliŋ saa nduaa atiŋ kpeku le salaa solioo o Chɛhowa lo. Vɛɛ Chɛhowa ndoo yiyaŋ yɛ a sala ndɔɔ? Mbo “hini kɔl a Ebɛl vɛlɛ a sala ndɔɔ.” (Chɛn. 4:4) Mi Chɛhowa hini kɔl a salala wanaa cheleŋnda soli o ndu lo laŋ. Waŋnda haa ndaa kaala ndu nduyɛ ma duau laalaŋndo o ndu niŋ, mɛɛ Nuuwa wa nuaa yɛ. (Chɛn. 8:​20, 21) Le mɛɛ o chɛl salalaŋ ndaŋ yɛ, mi Chɛhowa chɔm maa, o tiuba mbo hini kɔl a wanaa lahakiaa, nduyɛ ma sɔɔŋguu ndu ikɛi. b

7. Mi Ebilaham yɔŋguŋ le po ndɔɔ salaa solioo. Yɛɛ hei pɛɛku yɛ naa?

7 Mi Chɛhowa dimul Ebilaham, o ndoo nɔ laalaŋ kala kalaa o ndu niŋndo, le mbo tosa suɛi ndii kendu tosa ve. Ndi wa yɛ, le mbo soli Aase po ndɔɔ sala ni. Hei wa bɔɔ suɛi kala Ebilaham o ba le tosaa. A koŋ kpou, mbo diikuŋ Chɛhowa. Mɛɛ Ebilaham hiŋ le po ndɔɔ diyɔɔ, mi Mɛlɛka kuuna ndu. Tamaselii ndɔɔ pɛɛku naa a nyɛ Chɛhowa wa hunɔɔ tosa o chilaŋ niŋ, le wanaa ndaa duau niŋ laalaŋndo o ndu niŋnda. Chɛhowa cho wa o yɔŋgaŋ a kɔllo wulee, le Po ndɔ kaalaa yɔŋgoo maa sala baŋaa. Chɛhowa kaala bɔɔ waŋnda chieeya.—Chɛn. 22:​1-18.

8. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o Sawa wa le visiaa salaa solioo wo niŋ? (Lɛvitikɔɔ 4:​27-29; 17:11)

8 Wɔsila bɔɔbɔɔ okoŋ kɔɔli, mi Sawa Chɛhowa ke Isɔluɛiya wo dimi maa, ndaa nɔ ma soli visiaa sala, le halikpeŋ mbo mal nda haki. (Nuawɔ Lɛvitikɔɔ 4:​27-29; 17:11.) Mi salalaŋ ndaŋ la chɔm maa, Chɛhowa wa hunɔɔ a sala hiou bɛnda kpou wo, o baŋa niŋ waŋnda chieeya o hakioo niŋndo. Mi Chɛhowa dimul wanaa ndaa suaa le ndu wa, le ma poonyiaa a wana piŋiaa okɔɔ, Po ndɔɔ pilɔɔ kpe, o ndoo huŋ niŋ mbo sɔla saŋgaa, okoŋ ma dii ndu wo. Ndoo nɔ le piɔmndo sɔlaa maa saa nda cho kɔlaŋ le salaa solioo wo. (Aisaya 53:​1-12) Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ: Chɛhowa ndoo nɔ le Po ndɔ kaalaa yɔŋgoo maa sala baŋaa, le waŋnda chieeya piŋioo o hakioo niŋ a piɔmndo, nduyɛ num bɛɛ cho waŋndo opilɛ!

YƐƐ CHIISU TOSA YƐ LE WAŊNDA CHIEEYA BAŊAA?

9. Yɛɛ Chɔŋ Wana Yiŋaa ndoo dimi yɛ a Chiisu okɔɔ? (Hibuluiya 9:22; 10:​1-4, 12)

9 O wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ, mi buɛi Mɛlɛkaa Chɔŋ Wana Yiŋaa, cha Chiisu fula Naasaluɛi yo. Okoŋ mbo dimi aa: “La tofawɔ Saa Fɔŋndɔ Mɛlɛkaa, o cho hunɔɔ hakioo faŋa o chieeŋndo choo wo!” (Chɔŋ 1:29) Mi diomndaŋ ndaŋ la chɔm maa, Chiisu wa wana piŋiaa, o Mɛlɛka mɛi lediom le viomɔɔ wo ni. Chiisu ndoo nɔ mbo soliŋ yoomu ndɔɔ sala. Chɔŋ niŋ a teleŋ koŋ, mi wanaa lahakiaa sɔla tiindaŋndo le hakioo yomɔɔ.—Nuawɔ Hibuluiya 9:22; 10:​1-4, 12.

10. Vɛɛ Chiisu chɔm yɛ maa le wanaa lahakiaa ‘o hiŋ ni’?

10 Mi Chiisu handu kɔllo, le wanaa wa a kɔl tambɛiyo le hakila ndalaŋ nda malaa, nduyɛ mbo veelu nda le ma wa buɛiyaa nduaa. Ndoo sina maa, hakioo wa sabu kɛsɛ waŋnda chieeya wa saŋgaa wo ni. Lelaŋ, wanaa kpeekpei o mala wa, wa wanaa wa saŋgaa le hakila ndalaŋ nda ni. Mbo soliŋ tamaseliiyo kpeku le tɛɛsiaa maa, “Wanaa cho kɛndiaa wa heu ba a wana chiɔuwaa le. Kɛ wanaa cho a naalaŋ nda, nda hau ba a ndu.” Mbo dimi vɛlɛ aa: “Kanifuule, o cho le wanaa cho sakpo wa le ya hiŋ te, kɛ le wanaa lahakiaa.” (Mat. 9:​12, 13) Nduyɛ hei kpeekpei Chiisu tosa ni. Mɛɛ chuaa pulu ndu peelɔŋ a mɛmɛma nduaŋ, mbo suaa o ndu lo a nyiɛɛye nduyɛ mbo mal ndu haki le hakila ndɔlaŋ. (Luku 7:​37-50) Mi Chiisu pɛɛku chua o komal o sooŋndo wo tonyala sɔvɛlaŋ, mi che bɛɛ ndoo sina maa wana suundɛiyo o wa ni. (Chɔŋ 4:​7, 17-19, 25, 26) Mi Mɛlɛka ke Chiisu kpaayaa, le mbo faŋa fulamakɔɔli mɛɛlaa hakioo huŋ ndo. Ndu cho piɔmndo ni. Vɛɛ o tosa yɛ ndi? Mbo miŋgi puaa, waŋ laanduaa, a chuaambuaa yoomu.—Mat. 11:5.

11. Le yɛɛ wanaa lahakiaa wa yɛ fɛɛsɛŋ le Chiisu sɔɔŋguuwo ikɛi?

11 Kɔndɔfili bii naa le sabu wanaa lahakiaa wa fɛɛsɛŋ le Chiisu sɔɔŋguuwo ikɛiyo le. Kanifuule mi ndoo bii bila mɛɛ nda wa sinaŋndo yɛ, nduyɛ mi ndoo tosal nda kɛndɛi. A wa fɛɛsɛŋ le suɛi o ndu lo. (Luku 15:​1, 2) Mi Chiisu chandu nda, okoŋ mbo duau nda sala le laalaŋ nda dɔu o ndu niŋndo. (Luku 19:​1-10) Mi Chiisu tual tamaselii Finya ndɔ wo kɔɔli, le waŋnda nyiɛɛye tuiinɔŋndo. (Chɔŋ 14:9) Mɛɛ Chiisu ndoo suaa o waŋnda lo yɛ a mɛɛ ndoo bii nda yɛ, mbo chɔm kɛsɛ maa wana inyiɛɛyo Chɛhowa cho ni. O kaala wanaa lahakiaa, nduyɛ o yeema nda malaa ma yem hakioo. Mi Chiisu mala wanaa lahakiaa le ma nɔ yeemɛi le kaala ndalaŋ siŋgaa ma tol ndu kɔɔli.—Luku 5:​27, 28.

12. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ a piɔm Chiisu wo okɔɔ?

12 Chiisu ndoo sina maa, o wa yoomu ndɔɔ salaa soli. Teleŋnda bɔɔbɔɔ mi ndoo dimul buɛiyaa nduaa maa, a cho ndu pisi nduyɛ ma baŋ ndu o yɔmndo choo. (Mat. 17:22; 20:​18, 19) Ndoo sina maa sala soliaŋ ndɔɔ wa hakioo faŋa o chieeŋndo choo, a mɛɛ Chɔŋ Wana Yiŋaa, a wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa dimi yɛ. Mi Chiisu dimi vɛlɛ maa te o soliŋ pɛ yoomu ndɔɔ sala, ‘o cho tosa mi waŋnda suu o suu hiŋ naa ndu chua.’ (Chɔŋ 12:32) Wanaa lahakiaa dɔu laalaŋndo o Chiisu niŋ nduyɛ ma wa sawala ndɔlaŋ tolɔɔ kɔɔli wa, tiuba ma nɛŋi Chɛhowa kɔl. Te a tosa keŋ pɛ, ‘a cho baŋaa sɔla hakioo o ba.’ (Luom. 6:​14, 18, 22; Chɔŋ 8:32) Lelaŋ mi Chiisu chɔm kɔl simulaa, nduyɛ mbo yɔŋguŋ wulee le piɔm imɔnɔɔ sɔlaa le naa baŋaa.—Chɔŋ 10:​17, 18.

13. Vɛɛ Chiisu ndoo sɔla yɛ piɔmndo, nduyɛ yɛɛ piɔmndo ndɔɔ pɛɛku yɛ naa a Chɛhowa okɔɔ? (Tofa vɛlɛ fotueiyo.)

13 Ma pisi Chiisu, ma bii ndu, ma tusi ndu siɔmbulaŋ, ma dimi choolaŋ a ndu okɔɔ, ma kilul ndu yamɛi lakafɛi, nduyɛ pɛŋ ma tusi ndu saŋgaa choo tau. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mi Sovɛiya baŋ Chiisu o yɔmndo choo, le ma dii ndu. Mi che bɛɛ mbo hiau lachi a nyɛ nɛiyaa kala kala koŋ biuwɔŋndo o laalaŋndo choo, kɛ waŋndo wa o sinaŋ nyɛ nɛiyaa koŋ mbo hiau ndu wo. Wana koŋ wa Chɛhowa Mɛlɛka ni. Chɛhowa ndoo tiuba mi ndoo soliŋ kpaaya ndɔ bɛndoo kpeku le po ndɔɔ kuuna saŋgaa, kɛ o tosa keŋ te. Chɛhowa ndoo kaala Po ndɔɔ tau, kɛ le yɛɛ o chɛl lɛ mbo saŋga nduyɛ mbo sɔla piɔmndo? Kanifuule, o kaala naa. Mi Chiisu dimi aa: “Le mɛɛ Mɛlɛka kaala chieeŋndo tau yɛ, mbo yɔŋgu Po ndɔ pilɔɔ kpe. Nduyɛ wana o wana dɔu laalaŋndo o ndu niŋ pɛ, o cho tambii sɔla le, kɛ o cho yoomu fafɛɛŋndo sɔla.”—Chɔŋ 3:16.

Mɛɛ Chɛhowa chɛl ma dii Po ndɔɔ, mbo biunuŋ nyɛ nɛiyaa kala kalaa, le halikpeŋ mbo baŋa naa hakioo a piɔmndo o ba (Tofa pɛl 13)


14. Yɛɛ sala soliaŋ Chiisu wo pɛɛku yɛ num?

14 Sala soliaŋ Chiisu wo cho nyɛ kpeekpei chɔm, mɛɛ kpɛ Chɛhowa kaala chuauwaa mamaa Adam nda Ifi wa yɛ ni. Hei chɔm mɛɛ kpɛ Chɛhowa kaala num yɛ. Mbo soliŋ Po ndɔ kaalaa sala, nduyɛ mbo biunuŋ nyɛ nɛiyaa kala kalaa le halikpeŋ mbo baŋa naa. (1 Chɔŋ 4:​9, 10) A tonya, o yeema naa pilɛŋ pilɛŋnda kpou malaa le miŋ chɔulaba hakioo, nduyɛ miŋ sɔla batiuwaa.

15. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le miŋ sɔla tɔnɔɔ o sala baŋaa Chiisu wo niŋ, ke Mɛlɛka ke naa wo?

15 Ke Mɛlɛka ke naa Po ndɔ pilɔɔ kpe maa sala baŋaa wo tosa ni, miŋ sɔla malɔɔ hakioo. Kɛ le mi Mɛlɛka mal naa haki, ŋ nɔ miŋ tosa nyɛ. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa? Mi Chɔŋ Wana Yiŋaa a Chiisu pila ke naa mulioo le nyunaa hoo. Ndu cho ni: “La mal yɔŋnda nyala wɔɔŋndaŋ, kanifuule Masale Mɛlɛkaleŋ le cho niŋ kpɛɛluŋ.” (Mat. 3:​1, 2; 4:17) Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ wookuŋ te ŋ yeema pɛ miŋ chɔulaba hakioo, nduyɛ miŋ sɔɔŋguu Finya naa kaalaa ikɛi. Kɛ yɛɛ wookɔŋndo sim yɛ, nduyɛ vɛɛ keŋ mala yɛ naa le miŋ nɛŋi Chɛhowa kɔl, mi che bɛɛ wanaa lahakiaa naŋ cho ni? Buŋgɛi cho lachi ve cho naa mala le nyunaa hoo mulioo.

CHONDII 18 Balika Melaa le Sala Baŋaa

a TƐƐSIAA LE DIOMNDAŊ: O Baabuiyo niŋ, diomndo hoo “hakioo” sim le sɔɔŋ wɔɔŋ naŋ tosa woŋ, te ŋ bumba pɛ yoomu naa biyɔɔ o nɛi Chɛhowa hɛnaŋndo choo, ɔɔ miŋ bumba le sawala ndɔlaŋ diikɔŋndo. Kɛ diomndo hoo “hakioo” sim vɛlɛ le haki cho naa o ŋdial, mi Adam tɛɛŋguu naa ndu wo, le mɛɛ naŋ cho chuauwaa nduaa yɛ. Nduyɛ le haki Adam ndo hoo kpeekpei naa kpou wu ni.

b Sabu Chɛhowa ndoo chɛl salala buɛiyaa nduaa ndaa soli o sindɔɔ niŋ ndaŋ ndo, wa le sala baŋaa Chiisu wa hunɔɔ soli wo ni. Nduyɛ sala ndɔɔ hoo cho tosa ni, miŋ fula o hakioo niŋ a piɔmndo.—Luom. 3:25.