“Te A Chua Ibuŋga o Ibuŋga . . . pɛ, Peelu Buŋgɛi Keŋ”
“Tosa nyɛ ŋ chua . . . buŋgɛi o Masanɔɔ Mɛlɛka lo wo.”—MAATIU 5:
CHONDOŊ: 124, 51
1. (a) Yɛɛ Chɛfitaa nda Hana ndaa tosa yɛ mbo wa nyɛ pilɛ? (Tofa fotueiyo o peeleŋ ndeŋ choo.) (b) Nyunala kuɛɛ naŋ cho yɛ muli o buŋgɛi hei niŋ?
SIMLACHINƆ kɔl sikpaa Chɛfitaa wa ni, nduyɛ kuubanɔ chɔu nɔ isiooŋ te wo o wa ni. Wana tuisiaŋndo Hana wa ni, nduyɛ mbo bii pɔnɔ ndɔ a yuŋgu ndɔɔ nyɛkɛndɛi. Chɛfitaa nda Hana wa Chɛhowa piɛiyo. Kɛ ma tosa vɛlɛ nyɔɔ opum mbo wa nyɛ pilɛ. Mi Chɛfitaa nda Hana chua buŋgɛi o Chɛhowa lo. Nduyɛ a feŋaŋ o buŋgɛi nda chua ve choo le. Taamasi kɛndɛ bɛndoo pila nda cho hau le waŋpiaanduaa a waŋlaanduaa hɛli le buŋgaŋ chuaa o Chɛhowa lo wa ni. Ŋ yaasiaŋndɔ niko mulilaŋ le nyunalaŋ la yaa. Yɛɛ cho yɛ buŋgɛi chuaa? Le yɛɛ i cho suɛi lamamɔɔ le buŋgɛi chuaa o Mɛlɛka lo le? Yɛɛ taamasi Chɛfitaa nda Hana wo pɛɛku yɛ naa?
2, 3. (a) Yɛɛ cho yɛ buŋgɛi chuaa? (b) Yɛɛ Diom Mɛlɛkaa dimi yɛ a buŋgaŋ chuaa o Mɛlɛka lo okɔɔ?
2 O Baabuiyo niŋ, buŋgɛi chuaa cho ni, tioŋnɔŋndo le Mɛlɛka nyɔɔ tosallo. Le taamaseliiyo, mi waŋndo chua buŋgɛi o Chɛhowa lo maa o cho sɔɔŋ ŋpum tosa, kelaŋ lapum yɔŋgu, Chɛnɛsee 14:
3 O Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuselaŋ niŋ, o dimi maa te wana chua buŋgɛi o Chɛhowa lo pɛ, “a nɔ ma lo o diomnde numndeŋ choo ma tosa nyɛ ŋ chua buŋgɛi yo.” (Nɔmbaa 30:
4. (a) Vɛɛ buŋgɛi chuaa o Mɛlɛka lo cho yɛ suɛi sɔvɛ? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ hunɔɔ pɛɛku a Chɛfitaa nda Hana okɔɔ?
4 I cho kpendekele maa buŋgɛi kɛ kɛ naŋ chua pɛ o Chɛhowa lo, o cho suɛi lamamɔɔ le. Mɛɛ naŋ bii buŋgaŋ naŋ chua o ndu lo woŋ yɛ piiliaŋ chaŋyɛi nɛi a ndu. Mi Deeve chɔm hei kpendekele mɛɛ o nyuna aa, “O nɛɛniaa cho yɛ a bɛndaa ma hel o pembii Mɛlɛka Yaawɛɛ ve choo? O nɛɛniaa cho yɛ a bɛndaa ma luɛi o chiɛi ndɔ [“diandaa,” NW] niŋ?” Okoŋ, mbo muli maa wanaa chue “buŋgaŋ lachoowa le wa” Chɛhowa chɛl ni. (Sam 24:
MA LO O BUŊGƐI NDA CHUA O MƐLƐKA LO VE CHOO
5. Buŋgɛi yɛɛ Chɛfitaa ndoo chua yɛ? Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo?
5 Mɛɛ Chɛfitaa wa kɔlaŋ Amɔnaitiiya chiŋalaŋndo a sɔŋgɔɔ, mbo chua buŋgɛi o Chɛhowa lo. Yaamɔɔwaa wanaa Mɛlɛkaa Amɔnaitiiya wa ni. (Chɔɔchiaa 10:
Mi Chɛfitaa nda chua ndɔɔ chɔm lo lechoo wo. Ndaa yiyaŋ pɛŋ le faŋaŋndo o buŋgɛi nda chua o Mɛlɛka lo ve choo le
6. (a) Vɛɛ i wa yɛ tɛtɛlɛ le mi Chɛfitaa nda chua ndɔɔ peele buŋgɛi o chua o Mɛlɛka lo ve? (b) Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ a buŋgaŋ chuaa okɔɔ o Ditɔnɔmii 23:
Chɔɔchiaa 11:
7. (a) Buŋgɛi yɛɛ Hana ndoo chua yɛ, nduyɛ le yɛɛ? Yɛɛ ndoo yɔŋnuŋ yɛ le Hana? (b) Yɛɛ buŋgɛi Hana chua ve sim yɛ le Saamiɛɛ? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)
7 Mi Hana bɛɛ chua buŋgɛi o Chɛhowa lo teleŋ yoomu ndɔɔ wa o nyɛkindilaa bɛŋgu wo. Mbo tambu kɔl le mɛɛ ndoo vilu ŋchuau le yɛ. Nduyɛ waŋnda wa ndu diomnda tɛɛmbuu ndu kɔllo laŋ dimullo nduyɛ ma chua ndu chɔdɔ le keŋ. (Saamiɛɛ Tasoo 1:
Mi Hana soliŋ nyɛm sɔvɛŋ o nɔ woŋ sala le halikpeŋ mbo lo o buŋgɛi o chua o Mɛlɛka lo ve choo
8. (a) I wa pa suɛi kpɛdɛ le mi Hana peele buŋgɛi o chua ve? (b) Vɛɛ Sam bolle 61 loonuŋ yɛ num a taamasi kɛndɛ Hana wo okɔɔ?
8 Mɛɛ Saamiɛɛ wa le wɔsilaŋ la yaa, mi Hana peelu buŋgɛi o chua o Chɛhowa lo ve. Mbo kua a Saamiɛɛ o Ila lo, Masa Wanaa Soliaa Lasalaa, o tɛndii Mɛlɛkaa niŋ Silɔɔ Saamiɛɛ Tasoo 1:
9. A yɛɛ okɔɔ naŋ cho yɛ hunɔɔ suukaŋ?
9 Ŋ sina niŋ maa i cho suɛi lamamɔɔ le buŋgɛi chuaa o Chɛhowa lo le. Mɛɛ i cho lende yɛ, la ŋ suukaŋ ndɔ niko a nyunalaŋ ndaŋ okɔɔ: Hau, buŋgaŋ kuɛɛ naŋ chua yɛ lepum? Vɛɛ kpɛ naŋ nɔ yɛ miŋ simul kɔl le buŋgaŋ muŋ peeloo?
BUŊGƐI Ŋ CHUA LE YƆŊGƆŊNDO O CHƐHOWA LO VE
10. Buŋgɛi sɔvɛ sɔvɛ kuɛɛ Kilisiɔŋnɔɔ chua yɛ? Yɛɛ hei sim yɛ?
10 Buŋgɛi sɔvɛ sɔvɛ Kilisiɔŋnɔɔ chua ve cho le yoomu ndɔɔ yɔŋgoo o Chɛhowa lo ni. O piɛileŋ niŋ, mi waŋndo chua buŋgɛi ndupilɛ kpe maa mɛɛ mɛɛ la wa, o cho yoomu ndɔɔ soliŋ kpeku le Mɛlɛka piɛiyo lefafɛɛŋ. Chiisu dimi maa ŋ nɔ miŋ ‘tosa hɛnaŋ kɔl naa le’, ndu cho ni, ŋ chuel Chɛhowa buŋgɛi le ndu kɛsioo wana tase, kɛ o cho naapila le. (Maatiu 16:
11. Yɛɛ yɔŋnuŋ yɛ o paale ŋ yiŋ ndeŋ choo?
11 Baa a yɔŋguŋ niŋ pa o Chɛhowa lo ma sɔla yiŋɔɔ o mɛŋndaŋ niŋ le chɔmndo maa a yɔŋguŋ? Te a tosa lende pɛ, mɛɛ keŋ bɛnda bɔɔ! A loonuŋ mɛɛ puaapilɛnɔ wa suɛi yiŋɛi yɔŋgoo wo nyuna maa te a yɔŋguŋ pɛ o Chɛhowa lo, nduyɛ, maa te a bii pɛ bila maa “yɔŋgɔŋ numndo ma sɔla yiŋɔɔ chɔm maa a simnuŋ Sei Chɛhowaa”? Mɛɛ ŋ muli aa ei, mi wanaa wa loŋ nda sina maa a yɔŋgu yoomu numndo o Mɛlɛka lo, nduyɛ maa a suiliŋ le ma yiŋ le wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ tosaa le Chɛhowa. Ma nɛŋi dɔɔ Chɛhowa kɔllo tau!
12. (a) Nyunala kuɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ nyunaŋ? (b) Suiliŋnda kuɛɛ Pitɛ dɛɛniaa yɛ naa le sɔlaa?
12 Ma chua buŋgɛi o Chɛhowa lo maa a cho yoomu numndo soliŋ kpeku le ndu piɛiyo, nduyɛ maa a cho kindiŋ o nɛi o nɛi niŋ le sawala ndɔlaŋ tolɔɔ kɔɔli. Okoŋ, ma sɔla yiŋɔɔ. Kɛ yiŋɔɔ cho lamɛɛlu le. Mɛɛ teleŋndo hiau fau, naa kpou nɔ miŋ hiou lachi a naapila yaasiaa. Ŋ nyunaŋ aa, ‘Chɔŋ a teleŋ ya sɔla yiŋɔɔ wo, vɛɛ chaŋyɛi nii a Chɛhowa hiou yɛ lachi? Baa I cho wɔ pa ndu piɛiyo a kɔl nuu kpou? (Kolosiaŋnda 3:
13. Yɛɛ Kilisiɔŋnɔ yɔŋguŋ nduyɛ mbo sɔla yiŋɔɔ wo nɔ yɛ mbo sina?
13 Te ŋ chii niŋ pɛ buŋgɛi chua o Chɛhowa lo, ŋ nɔla lɛ miŋ soli balaŋ o buŋgɛi keŋ niŋ te. Te waŋndo saŋga pɛ a Chɛhowa piɛiyo, ɔɔ le waa yoomu maa Kilisiɔŋnɔ, o nɔ mbo dimi maa ndoo yɔŋguŋ kpeekpei o Mɛlɛka lo le, nduyɛ maa yiŋɔɔ ndɔɔ ve nyɛ kpeekpei le le. * (Tofa tɛɛsiaa amatou.) Te wana yɔŋguŋ o Chɛhowa lo wo tosa pɛ haki wɔɔŋ wɔɔŋndo, haki ndɔɔ tɛɛmbuu Chɛhowa kɔl a kundaa. (Luomaŋnda 14:
BUŊGƐI Ŋ CHUA LE NƆƆ VE
14. Buŋgɛi diiŋ ndɔ kuɛɛ waŋndo chua yɛ mii wa i sɔvɛ? Le yɛɛ?
14 Buŋgɛi sɔvɛ diiŋ nduɛi bɛndu waŋndo chua ve cho buŋgɛi nɔɔ ni. Mɛlɛka kila nɔɔ ni. Chɛhowa che buŋgɛi waŋndo chua le nɔɔ ve maa suɛi sɔvɛ sɔvɛi pila i cho ni. Te poo nda chua cho challe o nɔɔ niŋndo chua pɛ buŋgaŋ, mɛɛ yiiyo nda cho koŋ kpemaa Chɛhowa o hɔl a wanaa cho loŋ nda ni. Ma chua buŋgɛi lɔɔlɔɔ maa a cho kaaliaŋ, ma biyaŋ nyɛkɛndɛi, ma keŋnaŋ bɛɛleŋ, nduyɛ maa a cho hei tosa tei a boondii nda cho wa diompilɛ o chieeŋndo choo wo, a mɛɛ Mɛlɛka kɛɛsiaa nɔɔ le waa yɛ. O cho diomndaŋ ndaŋ kpeekpei le apum soliŋ o sondo le. Kɛ a koŋ kpou, nda bɛɛ chua buŋgɛi Mɛlɛka o hɔl. Te a chua buŋgaŋ muŋ pɛ, a simnuŋ pɔnɔɔ a lanɔɔ. Wanaa cho o nɔɔ niŋnda nɔ ma lo diompilɛ tei a piɔmndo. (Chɛnɛsee 2:
15. Le yɛɛ Kilisiɔŋnda nɔ yɛ ma che nɔɔ, mɛɛ waŋnda o chieeŋndo niŋ che ndu yɛ le?
15 A tonya, wanaa lahakiaa naŋ cho ni, lende koni nɔlaŋ kpou la nɔ bahawɛilaŋ ni. Lelaŋ Baabuiyo dimul naa ni maa wana o wana cho o nɔɔ, “mi sɔɔŋ palaŋ komal” ndu teleŋ ndaŋ lapum. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 7:
16. Yɛɛ Baabuiyo dimi yɛ a kɛyaŋndo vɛlɛ a piɔuwaŋndo okɔɔ?
16 Mi Chiisu chɔm saboo opilɛ kpe, o Diom Mɛlɛkaa toolu kɛyaŋndo wo. Ndu cho ni, te wanaa chal o nɔɔ niŋnda opilɔɔ kɔ suunda pɛ a wana cheleŋ, nduyɛ mi wana suunda le wo o kɛɛ le wana suunda koŋndo malɔɔ haki. (Maatiu 19:
17. Yɛɛ pɔnɔɔ a lanɔ Kilisiɔŋnɔɔ nɔ yɛ ma tosa le mi nɔle ndaleŋ le viou?
17 Te pɔnɔɔ a lanɔɔ kuɛ pɛ o bɛnduaa kundaa lo le silaa a mɛɛ nda nɔ ma tosa hiouwɔɔ lachioo o nɔ ndaa niŋ yɛ, bɛnduaa nyuna nda te a tofa niŋ pɛ vidueiyo hoo Yɛɛ Cho yɛ Kaala Kpeekpeiyo? nduyɛ te a pɛɛku niŋ pɛ buluchiɔɔ hoo Yuŋgu Numndo Nɔla Mbo Wa a Nyaale. Nyɔɔŋ muŋ kindila sawala mandaa Baabui mala nɔɔ mbo wa o kala poŋ ndo. Mi pɔnɔ a lanɔ pilɛ dimi aa, “Chɔŋ a teleŋ naŋ kandu buluchiɔɔ hoo pɛɛkoo wo, ŋ cho a kɔl kɛndɛ o nɔ naa niŋ mbo hiau maa paandu.” Mi ndepilɛnɔ cho niŋ o nɔɔ le wɔsilaŋ 22 ndo yiyaŋ maa nɔ ndɔɔ wa le hunɔɔ puusiaŋndo. Okoŋ, mbo tofa vidueiyo. Mbo dimi aa, “Ŋ wa a yiŋaa. Kɛ mɛɛ naŋ wa yiyaŋndo o kɔltaŋ niŋ yɛ wa teŋgeŋ. A teleŋndo kinɛi vidueiyo hoo hiŋ ni! Ŋ cho niŋ tosaa nyɛkɛndɛi maa pɔnɔɔ a lanɔ.” A tonya, te pɔnɔɔ a lanɔɔ tol pɛ sawala mandaala Chɛhowalaŋ kɔɔli o nɔ ndaa niŋ, nɔle ndaleŋ le cho nyaaloo sɔla nduyɛ mi le simnuŋ le kala poŋ.
BUŊGƐI WANAA CHO O WALI LƆƆLƆƆ TEŊGEŊ MƐLƐKAA NIŊNDA CHUA VE
18, 19. (a) Yɛɛ kalaŋ chuauwaa Kilisiɔŋaa bɔɔbɔɔ tosa yɛ? (b) Yɛɛ naŋ dimi yɛ a wanaa cho o wali lɔɔlɔɔ teŋgeŋ Mɛlɛkaa niŋnda?
18 O kandɔŋndo, miŋ suaa a buŋgaŋ Chɛfitaa nda Hana chua woŋ. Le buŋgaŋ nda chua muŋndoŋ, mi chua Chɛfitaa wo a po Hana wo soliŋ yoomula ndalaŋ kpeku le Chɛhowa piɛiyo o nɛila teŋgeŋndaŋ choo. Hau, kalaŋ chuauwaa Kilisiɔŋaa bɔɔbɔɔ dɛɛniaa niŋ chuauwaa ndaa le luɛiyɔɔ o wali lɔɔlɔɔ Mɛlɛkaa niŋ, nduyɛ le ma soliŋ yoomula ndalaŋ kpeku le Mɛlɛkaa piɛiyo. Nduyɛ naa kpou nɔla miŋ dɛɛniaa feleŋguaa haa le hiouwɔɔ lachi a wali Mɛlɛkaa tosaa.—Chɔɔchiaa 11:
19 Hau, Puaapiliaa a Ndepiliaa Seiyaa Chɛhowaa Cho o Wali Lɔɔlɔɔ Teŋgeŋ Mɛlɛkaa Niŋ o Chieeŋndo Choo Kpou Wa cho le 67,000. Apum cho wallo o Bɛtɛɛl, apum o wali taŋgulaa niŋ, apum buɛile ibuŋgaleŋ tosaa. Acheleŋnda cho wallo kalaŋ le waŋnda keiyo pɛɛkoo, apum cho kɔɔfaa teŋgeŋnda, apum misiɔnalueiya, apum wanaa tosa wallo o Toŋgola Bɔŋaŋnda Bɛndaŋ nda, apum cho wallo tosaa o fondaŋnda sukuula pɛɛkaa Baabuilaŋ. O waŋnda haa tɛɛŋ, o kɛ kɛ chua “Buŋgɛi le Diikɔŋndo a Yoomu Tɛtɛlɔɔ.” O buŋgɛi nda chua ve niŋ, ma dimi maa wali o wali nda ke nda pɛ o Chɛhowa piɛiyo niŋ, a cho ndu tosa kekelee. Maa a cho yoomu ndaa biyɔɔ tɛtɛlɛ. Nduyɛ maa, a cho wali cheleŋ tosa le chieeŋndo le, mɛɛ ma ke nda dioo le keŋ tosaa. O cho waŋnda le cho teŋgeŋ te, kɛ walta nda ke ndalaŋ la cho teŋgeŋ ni. A tuisiŋ nduyɛ a cho a bɛɛndiaŋ le loo o buŋgɛi nda chua ve choo le waa o wali lɔɔlɔɔ teŋgeŋ Mɛlɛkaa niŋ.
20. Vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ che buŋgaŋ naŋ chua o Mɛlɛka lo woŋ? Nduyɛ le yɛɛ?
20 O buŋgɛi hei niŋ, ŋ soo a buŋgaŋ ŋgaa okɔɔ, ŋ naŋ chua lepum o Mɛlɛka lo woŋ. Kɛlɛŋgaa num bɛɛ chua niŋ buŋgaŋ muŋ ŋpum. Ŋ sina maa te ŋ chua pɛ buŋgaŋ, mɛɛ miŋ lo o lediom, nduyɛ mɛɛ miŋ kei o nɛi o nɛi niŋ le buŋgaŋ naŋ chua woŋ peeloo. (Pulɔwaa 20:
^ pɛl. 7 Mi Hana chua buŋgɛi o Chɛhowa lo maa te o sɔla poo pɛ, po koŋ cho wa Naasaluɛinɔɔ tei a yoomu ndɔɔ mɛɛlulaŋ. Hoo sim ni maa po ndɔ koŋ cho wa o yɔŋgaŋ o Chɛhowa lo le wali ndɔɔ tosaa.—Nɔmbaa 6:
^ pɛl. 13 Tuupa mi waŋndo suiliŋ le yiŋɔɔ, bɛnduaa nɔ fɛŋ ma yaasiaa sɔɔŋ bɔɔbɔɔ a wana koŋ. Lelaŋ, le mi yiŋɔɔ waŋndo simnuŋ nyɛ fondoo, hei hilul ko yɔŋnɔŋ te.
^ pɛl. 16 Tofa Yooŋgula Chɔɔlaalaŋ o buŋgɛi hei niŋ “Mɛɛ Baabuiyo Che Piɔuwaŋndo a Kayaŋndo o Nɔɔ niŋ Yɛ” o yau hoo niŋ “Lo o Kaala Mɛlɛka wo Bɛŋgu.”