Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUNDƐI A NDU OKƆƆ

Kindiŋndo le Tamaseliila Kɛndɛlaŋ Tolɔɔ Kɔɔli

Kindiŋndo le Tamaseliila Kɛndɛlaŋ Tolɔɔ Kɔɔli

Mi nyuna aa, “A sina mɛɛ ya nɔ wɔsilaŋ yɛ?” Mi Isak Maluee muli aa, “I sina wɔsila numndaŋ nyɛkɛndɛi.” Mbo veelu ya Kololado o Patasiŋ niŋ Niu Yɔk. I tɛɛsiaa wɔɔ nyɛ hiŋ a suukaŋ koŋndo.

O WICHITA niŋ, Kaŋsas, o Amɛlika niŋ ya veluŋ ni, a Yindimiiyo 10, 1936. O naa chuauwaa hiɔɔluaa tɛɛŋ, ya wa kaasoŋnɔɔ ni. Finya nuu Wiliam a kala nuu Chiaŋ, wanaa wa Chɛhowa piɛiyo o laalaŋndo choo wa nda wa ni. Bɛndu kɔɔna sɔɔŋ le bɛnduaa kundaa wo finya nuu wa ni. Mama nuu Ɛma pɛɛku Waakina tonyaa ni. Mi Ɛma pɛɛku wanaa bɔɔbɔɔ tonyaa. Ndu pɛɛku vɛlɛ Kɛtulu Skiyu tonyaa ni, teleŋ o wa misiɔnaleeleŋ Puɛto Liko wo. * (Tofa poonyiaa o peeleŋ bɛŋgu.) Lelaŋ, yaa nɔ tamaseliila kɛndɛlaŋ tau le tolɔɔ kɔɔli.

TAMASELIILA KƐNDƐLAŊ LOONƆŊNDO

Finya nuu cho yaulaŋ yɔŋgoo o nɛiyo daŋgala

O paale Ndaama pilɛ choo mɛɛ ya wa wɔsilaŋ la ŋuɛɛnu, mi naa finya nuu wa wanaa wa hiouwɔɔ o nɛi ya Bandu Mɛŋgɛlaa a “Tiondoo!” yɔŋgoo. A boondii keŋ, chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ wa o kindaŋ tuaŋ o lɛŋnde leŋ niŋ. Kɛ finya nuu luei laba o chɔu koŋ niŋ te. Mi wana chiɔuwaa kolaa bɛndu pilɛ huŋ baalaŋ ndu maa wana isiooŋndo o cho ni nduyɛ maa mbo yɔŋgu kafɛilaŋ halikpe o luei balaŋ o chɔuwo niŋ te. Mi wana chiɔuwaa hoo sɔɔŋguu finya nuu ikɛi kpɛɛluŋ mbo dimul ndu aa, “Mɛɛ lɔɔ ya, num wana isiooŋ fondoo hoo!” Mi siooŋnde bii ya, kɛ mi hɛnaŋ a kaa finya nuu chɔmndo tau. O mulul ndu le. Mbo hiau lachi a wanaa wa nuaa wa yaulaŋ yɔŋgoo. Okoŋ, mi po chɔuwo wa hiouwɔɔ, mi po chiɔuwaa hoo deŋi aa, “Tosa isɔɔ a wana isiooŋ fondoo hoo!” Mi po chɔuwo sina maa o kolaa po koŋ wa ni. Lelaŋ mbo dimul ndu aa, “Kɔ o bɛɛ mi ma kɔ kiolu num o hɔl!” Mi nda ŋiɔɔŋ kpou kuaŋnuŋ. I naŋ bɔɔ kɔl le kɔl sikpa Chɛhowa ke finya nuu wo. Ndoo nɔ fondaŋnda sendiaalaŋ la tiɔɔŋ o Wichita niŋ, nduyɛ wana chiɔuwaa hoo wa wanaa ndoo sendi wa opilɛ!

Ŋ cho kɔlaŋ naa wanaa velu ya wa o bɔŋaŋ bɛndoo o Wichita niŋ o wɔsila 1940 laŋ niŋ

Mɛɛ ya wa wɔsilaŋ la ŋɔmaa, mi wanaa niaa pisi chiɛi ndaa a fondaŋnda sendiaalaŋ. Okoŋ, ma taŋgul chiɛi wana nɔla ma faŋa ma yɛɛ naa cheleŋndo. Okoŋ, miŋ kua Kololado, Kilaŋ Chɔŋsiɔŋ ikɛi, le malaa naa yeemɛi cho tau le wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa wa. Wali wana niilu kpɛŋ te wo wanaa niaa ndaa tosa ni, wali yondoo, a visiaa mandaa. A sala Chɛhowaa vɛlɛ a sɛmbɛ ndaa, mi kundaa kilaŋ. A Kooŋndo 20, 1948, mi finya nuu yiŋ ya, wanaa cheleŋaa chɛl tonyaa wa, vɛlɛ a Bili Nikus nda laa ndɔ o pee wa pembii bɛnduei ikɛiyo niŋ. Okoŋ kɔɔli, mi Bili Nikus nda laa ndɔ kua buɛile ibuŋgaleŋ tosaa. Nduyɛ po ndaa nda laa ndɔ bɛɛ.

Chaŋyaŋ kɛndɔŋ pila naŋ wa ni a wanaa bɔɔbɔɔ wa a tuandaŋ o wali lɔɔlɔɔ Chɛhowaa niŋnda, o bii fau yuŋgu Skiyu wo, Dɔŋ nda Ɔɔliŋ, Deef nda Chuliaa, a Sii nda Mata. Miŋ tuɛi baltaŋ dɔuwɔɔ yeela a nda a Baabuiyo okɔɔ, nduyɛ ma piiliaŋ yoomu nuu tau. Ma chɔm ya maa yoomula naalaŋ la nɔ sabu kpeekpeiyo a kɔl kɛndɔɔ te ŋ kɛsi pɛ Masale Mɛlɛkaleŋ nyɛ tase peŋ.

KƆLAŊ VƐLƐ NAA CHELEŊ

Mɛɛ ya fuuluu wɔsilaŋ 19, mi Bɔd Hesti, chaaŋ nuu o yuŋgoo niŋ, dimul la le miŋ kuɛ wali lekɔɔfaa o Amɛlika niŋ Batouwo. Mi buɛi ibuŋgaa dimul naa le miŋ kuɛ Lɔɔsiŋ, o Luisiaana niŋ, naa Chɛhowɛiyaa bɔɔbɔɔ vi ŋdial o Mɛlɛka piɛiyo niŋnda. Mbo dimul naa le miŋ wa bɔŋaŋndaŋ kpou biyɔɔ o lɔɔ o lɔɔ bɛŋgu mi wana o wana hiŋ bɛɛ le. Miŋ sɔla fondaa le bɔŋaŋndaŋ biyɔɔ nduyɛ miŋ bɛɛndiaa ndu. Mi naŋ bii bɔŋaŋndaŋ kpou. Kɛ lepum naa ŋiɔɔŋ kpe naŋ kua ni. A pilɛŋ pilɛŋnda naŋ yɔŋgu sɔɔŋ ni. Te waŋndo opilɔɔ wa pɛ suɛi yɔŋgoo, opilɔɔ ndu muli nyunalaŋ kpou. Te suɛi keŋ nɔ pɛ tuulaa, naa ŋiɔɔŋ kpou hel o biŋndo choo, naa waŋnda challa loŋnuŋ fondo! O teleŋ biŋgi niŋ, mi ndepilɛnɔ yuwɛiyo kandu bɔŋaŋndaŋ biyɔɔ. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mi wanaa naŋ wa Baabuiyo pɛɛkoo wa a wanaa ndaa vi niŋ ŋdial paandu wa kandu bɔŋaŋndaŋ biyɔɔ. Haupa miŋ simnuŋ bɛɛ kundaa.

Paale pilɛ, mi naa Bɔd komal wana bɛndu lekaŋ pilɛ. Kaŋnde ndɔleŋ diolaŋ “Church of Christ.” Nduyɛ mbo suaa a bolii Baabui ya sina le ve okɔɔ. Mi hei paaliaŋ ya tau nduyɛ mii tosa mi chɔɔlu yiyaŋ yiŋgoloŋ a nyɛ ya laalaŋndo okɔɔ. Le lɔɔ opilɛ, I wa pɛɛkoo tei a ditɛɛŋndo le mulilaŋ sɔlaa le nyunala ndɔlaŋ. Mi keŋ mala ya nyɛkɛndɛi le chaŋyɛi nii kindioo naa Chɛhowa tɛɛŋ, nduyɛ yeemɛi wa ya tau le wana dimiaa yooŋgu kɛndɛ cheleŋ komallo.

Okoŋ kɔɔli, mi buɛi ibuŋgaa dimul la le mi kuɛ Ɛl Dolado, o Akaŋsas niŋ le kunda koŋ malaa. Mɛɛ ya wa loŋ, teleŋ o teleŋ mi yaa kuɛ Kololado le simndaŋ kunda kɛɛsiaa le wana nda yeema mbo simnuŋ wana chɔuwo wo lachi. Paale pilɛ, ŋ wa kɔlaŋ naa kɔɔfaa cheleŋ latulu, okoŋ, miŋ kei sulɛi sɔla o Tɛsas niŋ. Mi mɔmbil nuu tambu kpata kpata. Miŋ veelu puaapilɛnɔɔ mbo huŋ kɔ a naa o ndulo bɛɛ nduyɛ mbo kua a naa o bɔŋaŋndo. O bɔŋaŋ koŋ, ma yonda a sulɛi naŋ sɔla ve okɔɔ nduyɛ mi puaapiliaa ke naa nyɛsɔlaa pɔmbɔ. Mi puaapilɛnɔɔ hoo pisi vɛlɛ mɔmbil nuu le dalalaŋ 25.

Mi waŋndo chua naa o mɔmbil ndɔɔ niŋ le kɔlaŋ Wichita. Chaaŋ nuu o yuŋgoo niŋ, diolaŋ E. F. Makatini, o naŋ veelu vɛlɛ aa Dɔk wo, wa kɔɔfaleŋ loŋ. Ndoo nɔ pɛnduaa, Filaŋ nda Filaŋsis. Chaaŋaa niaa kɛndɛ kɛndiaa nda cho wɔ ni. Ndaa nɔ mɔmbil paandoo ma pisi ya o ba le dalalaŋ 25, baa yaa pisi mɔmbil ni tambɛiyo wo kinɛi. Teleŋ ni tasoo wa hoo ni le chɔɔ walaŋ maa le mɛɛ ya kɛsiŋ Masale Mɛlɛkaleŋ nyɛ tase o yoomu nuu niŋ yɛ, mi Chɛhowa ke ya nyɛ yaa yeema wo. O kɔlaŋ ndaŋ, mi yuŋgu Makatini wo chɔm ya ndepilɛnɔ kɛndɛ pum diolaŋ Bɛtɛl Kileŋ. Kala ndɔ Lufu, ndoo nɔ sɛmbɔɔ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. O Wɛliŋtiŋ niŋ o wa ni, Kaŋsas. O lo kɔɔfaleŋ tei mbo fuuluu o wɔsila 90 laŋ niŋ. O wɔsi pilɛ bɛŋgu, mi naa Bɛtɛl chal o nɔɔ niŋ o wɔsi 1958 ve niŋ. Nduyɛ, miŋ kandu kɔɔfaleŋ latulu o Ɛl Dolado niŋ.

VEELU KƐNDƐ BƐNDOO

Naŋ yeema miŋ tol tamaseliila naŋ nɔ o ichuaambɔya laŋ kɔɔli. Lelaŋ miŋ kɛɛsiaa maa ŋ cho chɛlɔɔ veelu kɛ kɛ fula pɛ o kɔɔna Chɛhowaa niŋ. Ma yɔŋ naa kɔɔfale lɔɔlɔɔ leŋ o Walnɔt Luech, Alakaŋsas niŋ. Nduyɛ o wɔsiŋ 1962 nde niŋ ŋ wa a kɔl kɛndɛ mɛɛ nda veelu naa le kɔlaŋ o Sukuu toŋgola 37 wo Kiiliadi. Miŋ naŋ kɔl mɛɛ naŋ tuei maa Dɔŋ Skiyu wa o sukuu pilɛ koŋ niŋ. Mɛɛ naŋ chii Sukuuwo, ma yɔŋ ya naa Bɛtɛl Kenya, o Nailobi niŋ. Ŋ wa a kɔl tambɛiyo le mɛɛ naŋ wa faŋaŋndo Niu Yɔk yɛ. Kɛ miŋ hiau ba a nyaaloo mɛɛ naŋ tiiya o naa nda chua dɛndɛ choo o Nailobi niŋnda. Nduyɛ miŋ cha maa puaapiliaa wa naa niŋ chumndo loŋ!

O wali pollo niŋ Nailobi naa Meele a Kilis Kanaiya

O chue bɛɛ teleŋ vilɛi le miŋ yeema le waa o Kenya niŋ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo loŋ. O wanaa tasiaa naŋ pɛɛku Baabuiyo wa tɛɛŋ a hiŋ o tonyaa niŋnda wa Kilisi nda Meele Kanaiya ni. A cho wɔ tuŋ o wali lekɔɔfa lɔɔlɔɔ wo niŋ Kenya. Wɔsioo opilɔɔ, ma nyuna naa le miŋ kuɛ Kampala, o Yukaŋnda niŋ. Naŋ wa misiɔnaleeyaa tasiaa o lɛŋnde leŋ niŋ ni. Teleŋ kɛndɛ bɛndoo pila wa koŋ ni kanifuule, wanaa bɔɔbɔɔ ndaa nɔ yeemɛi tau le tonya Baabuiyo, nduyɛ ma simnuŋ puaapiliaa a ndepiliaa naa. Kɛ mɛɛ naŋ chii wɔsilaŋ la yaa a tɛndaa tɛɛŋ o Afilika niŋ, miŋ miiŋgu Amɛlika le chuauwa violɔɔ. Miŋ tambu kɔl tau paale naŋ faŋaŋ Afilika leŋ mbo hiau mɛɛ naŋ tambu kɔl paale naŋ faŋaŋ Niu Yɔk leŋ. Naŋ kaala bɔɔ waŋnda Afilika nduyɛ naŋ nɔ tiindaŋndo maa o wa niŋ o lepaa niŋ miŋ miiŋgu vɛlɛ Afilika.

WALI SƐNƐIYO

Miŋ kua o Kololado niŋ ba paaleŋ le del lo, naa wanaa niaa cho wa. O viu bɛɛ le miŋ vialu chua naa tasoo diolaŋ Kimbɛli. Nduyɛ mɛɛ paŋgoŋ 17 hiou, miŋ sɔla Stɛfani. Wali naa sɛnɛiyo maa ŋkala chua wa nyɛ sɔvɛ bɛndu le naa. Miŋ tosa wallo kalaŋ le chuaambuaa naa kɛndiaa haa tonya Baabuiyo pɛɛkoo. Naŋ yeema le tolɔɔ tamaseliila kɛndɛ acheleŋnda kɛsul naa laŋ kɔɔli. Miŋ sina maa tamasi kɛndɔɔ piiliaŋ chuaambuaa tau. Kɛ, o ke wana tiindaŋndo maa a cho sulɔɔ ma piɛi Chɛhowa le. I cho suɛi kɔl tambɛi le sinaa maa mi pɔmbɔ nuu a yema nuu mal tonyaa. I nɔ tiindaŋndo maa a cho tamaseliila kɛndɛla nda kɛsul nda laŋ tolɔɔ kɔɔli.

Miŋ tuɛi yeela le chuauwaa naa mandaa nduyɛ ŋ wa kindiŋndo lɔɔlɔɔ le nyɔɔŋ tosaa maa yuŋgu. Le mɛɛ naŋ wa Aspɛŋ ikɛi o Kololado niŋ yɛ, miŋ pɛɛku pisulta wana siɛɛliaa o mɛŋma ikpuŋgbaŋ choo wo, le halikpe miŋ wa pisultaŋ diompilɛ. Mi hei ke naa teleŋndo le baltaŋ dɔuwɔɔ a chuaambuaa naa laanduaa te naŋ wa pɛ siɛɛliaa diompilɛ. Mi naŋ kuɛ vɛlɛ kelaa o yondolaŋ niŋ nduyɛ miŋ kiisuu yiŋndeŋ. Te naŋ wa pɛ haŋgɔɔ, ŋ dɔu balta yeelɛilaŋ. Mi che bɛɛ a wa wɔ a pɔmbɔ, kɛ mi ndaa nyuna aa, “Yɛɛ ya cho yɛ tosa te I sul pɛ? Wana suu maa vɛɛ ya cho yɛ ichali o ba o nɔɔ niŋ?” Miŋ tosa nyɛ o nyɛ naŋ nɔla le mi chuauwaa naa kaala Chɛhowa. Lɔɔlɔɔ mi naŋ dɛɛniaa nda le ma kɛsi kpeleŋndo le luɛiyɔɔ o wali lɔɔlɔɔ Mɛlɛkaa niŋ nduyɛ ma chal wana nɔ kpeleŋ pilɛ koŋndo o ba o nɔɔ niŋ. Miŋ kindiŋ vɛlɛ le nda malaa ma bii bila maa o bɛnda ma chal o nɔɔ teleŋ nda cho a pɔmbɔ wo le. Mi naŋ dimul nda teleŋ o teleŋ aa, “La luei bolleŋ leniŋ te haaa mɛɛ mi la fuuluu le wɔsila 23.”

Miŋ tual tamaselii wanaa velu naa wa kɔɔli nduyɛ miŋ kindiŋ kpoke le bɔŋaŋndaŋ biyɔɔ a kɔlaŋ lɔɔlɔɔ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo diompilɛ maa yuŋgu. Miŋ kɛɛsiaa le mi wanaa cho o wali lɔɔlɔɔ Mɛlɛkaa niŋnda apum huŋ wa o naalo chiɛiniŋ. Naŋ nɔ tiindaŋndo maa o wa niŋ o lepaa niŋ mi naa hiɔɔlu kpou kuɛ Afilika diompilɛ. Chuauwaa naa ndaa yeema bɔɔ le keŋ tosaa.

Mi naŋ tosa pɛɛku leyuŋgoo lɔɔlɔɔ. Mi naŋ dɔu sɔɔŋ muŋ yɔŋnuŋ lepum o sukuu woŋ o tuula niŋ. Mi chuaambuaa naa ndaa tosa maa nda cho Chɛhowɛiya ni le nyunalaŋ mulioo. Mi ndaa hɛnaŋ pɛɛkoo o nɛi waa ndoo choo tau, nduyɛ mbo mala nda siooŋii ve nda le. Mɛɛ nda sul, lepum mi ndaa ŋɔɔchiaŋ le pɛɛku leyuŋgoo tosaa. Paale pilɛ, mi tambu kɔl tau. Le hei, mi dimul nda maa pɛɛku leyuŋgu cho hau le, la kɔ lɔl. Mi kɔndɔfillo bii nda, okoŋ, ma kandu chaŋndo maa a yeema pɛɛkoo. Okoŋ, miŋ kandu sinaa maa ŋ wa nda malaa kɛsɛ le pɛɛkoo a Chɛhowa okɔɔ. Mɛɛ teleŋndo wa hiouwɔɔ fau, ma kaala pɛɛkoo, nduyɛ ma wa fɛɛsɛŋ le naa dimullo yiyaŋ ndaa a nyɛ cho nda o kɔllo. I wa suɛi kɔl tambɛi lepum le nda tueiyɔɔ dimioo maa a chɛl nyɛ pum Baabuiyo dimi wo le. Kɛ miŋ pɛɛku le sinaa mɛɛ kpeekpei nda yiyaŋ a suɛi keŋ yɛ. Te naŋ soo pɛ o nda lo nyɛkɛndɛi, mi ndaa chɛl nyɛ sawala Chɛhowalaŋ la dimi wo.

YƐLƐMIAA TOSAA O SIŊGAŊNDA CHELEŊ

Wɔsila naŋ tosa le chuaa naa mandaa laŋ la keleŋa bɔɔ chuwɔɔ. A mala Mɛlɛkaa vɛlɛ a kɔɔna ndɔɔ, miŋ tosa o naŋ nɔla wo le nda mandaa le ma kaala Chɛhowa. Miŋ naŋ kɔl tau mɛɛ chuaa naa ŋiɔɔŋnda kpou kandu kɔɔfaleŋ mɛɛ nda chii sukuuwo. Nduyɛ ma pɛɛku walta pɔmbɔ le ndapila malaa a bɔnɔla pɔmpɔmbɔ laŋ. Ma kua Kilivilaŋ, o Tɛnɛsii niŋ, nda ndepiliaa cheleŋ le malaa naa yeemɛi cho tau le wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa wa. Yeemɛi ndɛi wa naa bɔɔ, kɛ ŋ wa vɛlɛ a kɔl kɛndɛ le mɛɛ nda wa yoomula ndalaŋ soliŋndo kpeku o wali lɔɔlɔɔ Mɛlɛkaa niŋ yɛ. Mi naa Bɛtɛl kandu vɛlɛ kɔɔfaleŋ. Nduyɛ le sabu koŋ, miŋ sɔla dikeŋnaŋndo le buɛile ibuŋga malalaŋndeŋ tosaa, a wallo o bɔŋaŋnda bɛndaŋ.

Tuupa mi chuaambuaa naa a kua Tɛnɛsii, ma kua fɛŋ o lɛuve Lɔndɔŋ, o Iŋkilaŋ niŋ. Mi Stɛfani, o wa niŋ wɔsilaŋ 19 wo chiikaŋ nda Bɛtɛlaitiinɔ feleŋgɔnɔɔ loŋ diolaŋ Pɔɔl Nɔtiŋ. Mɛɛ nda miiŋgu loŋ teleŋ cheleŋ, mi Kimbɛli chiikaŋ nda chaaŋ ndɔ ndaa tosa wallo wo loŋ diolaŋ Lowɛliŋ. Mɛɛ Stɛfani fuuluu wɔsilaŋ 23, mbo chal o nɔɔ Pɔɔl o ba. O wɔsioo o pilɔɔ niŋ, mɛɛ Kimbɛli fuuluu wɔsilaŋ 25, mi ndu bɛɛ chal o nɔɔ Bilayaŋ o ba. Mɛɛ ŋ dimi maa nda ŋiɔɔŋ kpou keleŋa ichali o nɔ le, mɛɛ ma fuuluu wɔsilaŋ 23. Miŋ naŋ kɔl tau le piaanduaa nda hɛli wa.

Naa Pɔɔl, Stɛfani, Kimbɛli, a Bilayaŋ o lɛuve Malawi o wɔsi 2002 niŋ

Mi chuaa naa laanduaa dimul naa maa tamaseliila naala kɛndɛlaŋ a la bembaa ndaa kɛsul nda laŋ mala nda ni ma ‘landuŋ ndɔ fɛlɛŋ kɔl’ le Masale Mɛlɛkaleŋ, mi che bɛɛ mi bahawɛi nyɛsɔlaa ndoo komal nda. (Maatiu 6:33) A Nyaakuɛiyo o wɔsi 1998 niŋ, ma veelu Pɔɔl nda Stɛfani o sukuuwo Kiiliadi o toŋgola 105 laŋ. Mɛɛ nda chii sukuuwo, ma yɔŋ nda le wallo Malawi, o Afilika niŋ. A teleŋ pilɛ koŋ kpe, ma veelu Bilayaŋ nda Kimbɛli le wallo o Bɛtɛl o Lɔndɔŋ niŋ. Okoŋ kɔɔli, ma hivi nda o Bɛtɛl cho Malawi wo. Mi kɔllo hiau ba a naa naŋɔɔ kanifuule, chuauwaa naa wa yoomula ndalaŋ soliŋ kpeku o nɛi sɔviɔɔ choo.

VEELU KƐNDƐ BƐNDU CHELEŊ

A Tɛɛkpaa 2001, mi sɔla veeloo o foŋndo choo a mɛɛ ya dimi o kandɔŋndo yɛ. Ŋgɔɔ Maluee, o wa chilaŋ chuaa le Wali Hiviaa wo, tɛɛsiaa maa puaapiliaa wa bɛɛndiaŋndo le sukuuwo tosaa o mala wanaa hiviaa o chieeŋndo choo kpede le ma bii Iŋkilisiiye bila nyɛkɛndɛiyo. Mi che bɛɛ I wa wɔsilaŋ 64, kɛ ndaa yeema ma pɛɛku ya le mi wa wana pɛɛkaa opilɛ. Mi naa Bɛtɛl piɛi a ndi okɔɔ nduyɛ miŋ suaa o kalaa naa lo le miŋ sɔla silala ndalaŋ. Mi che bɛɛ a wa a yuuwɛi, kɛ ndaa nɔla wɔ ma waŋnuŋ a ba nda. Le hei, ma chɛl naa le miŋ kuɛ le pɛɛku koŋ. Okoŋ, mi veelu Ŋgɔɔ Maluee le ndu dimullo maa ŋ naŋ kɔl tau le chɛlɔɔ veelu kɛndɛ bɛndoo hoo.

Okoŋ kɔɔli, mi kala nuu saaluŋ maa o nɔ naa pauwo o ŋdial. Mi dimul ndu maa ŋ cho lo ndu ikɛi miŋ mala yema nuu Linda le ndu mandaa. Mi kala nuu kɛɛ mbo dimi aa, “I cho chɔɔlu lewɔu a ya te la kue le.” Lende koni Linda bɛɛ ndoo yiyaŋ ni. Miŋ naŋ kɔl tau le mɛɛ nda chɛl le sala waa lende soliŋndo yɛ. Nduyɛ, miŋ naŋ vɛlɛ kɔl tau le mala puaapiliaa a ndepiliaa o tanda koŋ niŋ wa wo. Paale naŋ mal le kɔlaŋ o Fondaŋ Lebol Sukuula Seiyaa Chɛhowaa o Patasiŋ niŋndo, mi Linda veelu naa le naa dimullo maa Nde vi. Miŋ hiau lachi a wali naa sɛnɛiyo tosaa. Nduyɛ Nde ndoo wa bɛɛ yoomu, keŋ o waa naa dɛɛniaa le tosaa ni.

Miŋ naŋ kɔl tau mɛɛ naŋ sina maa o lɛuve Malawi niŋ fɛŋ nda yɔŋ naa, naa chuaa naa laanduaa a piaandaa ndaa wa wallo wa. I wa bɔɔ suɛi kɛndɛ bɛndu le miiŋgoo vɛlɛ diompilɛ. Okoŋ kɔɔli, miŋ pɛɛku waŋnda o sukuu koŋ o Simbaabui niŋ. Mɛɛ naŋ chii loŋ miŋ kua Sambiaa. Mɛɛ naŋ chii waŋnda pɛɛku le wɔsilaŋ la yaa a tɛndaa tɛɛŋ o sukuu koŋ, miŋ miiŋgu Malawi le miŋ poonyiaa sɔɔŋ a Seiyaa Chɛhowaa okɔɔ, a ndaa sɔla kotaa loŋ le loo yuŋyeŋ ndo. *​—(Tofa poonyiaa o peeleŋ bɛŋgu.)

O wali pollo niŋ naa chuaa naa mamaa

O wɔsi 2005 niŋ, miŋ tambu vɛlɛ kɔl tau le faŋaŋndo Afilika. Miŋ miiŋgu o naalo Basɔlt, o Kololado niŋ. Mi naa Bɛtɛl hiau lachi a kɔɔfaleŋ ndoŋ. O wɔsi 2006 niŋ, mi Bilayaŋ nda Kimbɛli huŋ o yiyaa naa ikɛi kpɛɛluŋ le chuaa ndaa ŋiɔɔŋ nda mandaa, Makɛŋsi nda Ɛlisabɛɛ. Pɔɔl nda Stɛfani cho wɔ Malawi. Pɔɔl cho wallo o Kunda cho Lɛuve Chilaŋndo niŋ. Suŋ suŋ I cho niŋ le wɔsilaŋ 80, nduyɛ nyaaloo wa ya bɔɔ te I che pɛ chuaa piaanduaa naŋ tosa wallo latulu wa kalaŋnda yaa nɔ laŋ chuaa. Le tɔnɔ chuaa naa a chuaa naa mamaa, miŋ kindiŋ le tamaseliila acheleŋnda kɛsul naa laŋ tolɔɔ kɔɔli. Hei chuu naa kɔl kɛndɔɔ a nyaaloo o hɔbɛi.

^ pɛl. 5 Le chɔɔloo sinaa a wali lemisiɔnalee yuŋgu Skiyu wo okɔɔ, tofa Bandu Mɛŋgɛlaa Bukuloo 1, 1956, pei 269-272, a Fuoo 15, 1971, pei 186-190.

^ pɛl. 30 Le tamaseliiyo, tofa bundɛi a Tulofim Ŋsomba okɔɔ o Bandu Mɛŋgɛlaa hoo niŋ Nyaakuɛiyo 15, 2015, pei 14-18.