Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kindi Tiindaŋ Numndo le Nyɛ Ŋ Cho Lehɔl o Nɛi le Sɔlaa Wo

Kindi Tiindaŋ Numndo le Nyɛ Ŋ Cho Lehɔl o Nɛi le Sɔlaa Wo

“Tiindaŋndo nɔɔ cho ni, sinaa o kɔl numndo niŋ a tonya maa a cho nyɛ ŋ cho lehɔl o nɛi le ndu wo sɔla.”​—HIBULUIYA 11:1.

CHONDOŊ: 81, 134

1, 2. (a) Vɛɛ nyɛm naŋ cho lehɔl o nɛi le sɔlaa woŋ cho yɛ teŋgeŋ a ŋ waŋnda cho lehɔl o nɛi le sɔlaa woŋ? (b) A yɛɛ okɔɔ naŋ cho yɛ isɔɔ o buŋgɛi hei niŋ?

CHƐHOWA ke naa nyɛm kɔndɔfilloŋ ŋ naŋ tiuba miŋ wa lehɔl o nɛi le muŋ sɔlaa woŋ. O dimi le diola ndɔlaŋ dindioo nduyɛ le mi hɛnaŋ ndɔɔ tosaŋ o choo choo niŋ a o chieeŋndo choo. (Maatiu 6:9, 10) Sɔɔŋ sɔvɛŋ bɛndu naŋ cho lehɔl o nɛi yoŋ cho muŋ ni. Chɛhowa dimi vɛlɛ maa o cho naa fanda yoomu fafɛɛŋndo ke o choo choo niŋ ɔɔ o chieeŋndo choo. Nuawɔ suɛi kɛndɛ bɛndu wa niŋ keŋ nde se! (Chɔŋ 10:16; Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 3:13) Nduyɛ ŋ cho le hɔl o nɛi le chɔɔ mɛɛ Chɛhowa cho wa hiowɔɔ lachi le wanaa nduaa nɛiyo chɔmndo a nda malaa o palɛi mɛɛlɛi hei niŋ yɛ.

2 Baabuiyo dimi maa tiindaŋndo nɔɔ cho ni, “sinaa o kɔl numndo niŋ” maa a cho nyɛ ŋ cho lehɔl o nɛi le ndu wo sɔla. (Hibuluiya 11:1) O baa pilɔɔ choo, wanaa bɔɔbɔɔ hau cho lehɔl o nɛi le nyɔɔŋ sɔlaa. Kɛ a nɔ tiindaŋ kpeekpei maa a cho nyɛm muŋ sɔla le. Le tamaseliiyo, mi waŋndo wa lehɔl o nɛi le waŋnda dioo o lotueiyo niŋ. Kɛ o laalaŋ kpeekpei maa hei cho yɔŋnɔŋ te. O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho chɔ mɛɛ naŋ kindi tiindaŋ naa o mɛila Mɛlɛkalaŋ niŋ yɛ. Ŋ cho vɛlɛ yaasiaa mɛɛ tiindaŋ kala poŋ ndo mala naa suŋ suŋ yɛ.

3. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ tiindaŋndo maa mɛila Mɛlɛkalaŋ la cho peelɔŋ?

3 Wana o wana viluŋ a tiindaŋndo le. Le tiindaŋndo nɔɔ, ŋ nɔ miŋ chɛl nyina diandaa Mɛlɛkaa le kɔlta naalaŋ nɛiyo chɔmndo. (Kaleesiaŋnda 5:22) Nyina diandaa mala naa le Chɛhowa sinaa. Te ŋ nɔ pɛ sinapɛŋgoo maa ndu cho Mɛlɛka kpou kpou wo ni, nduyɛ maa o nɔ taasioo, ŋ nɔla miŋ nɔ tiindaŋndo maa o tiuba mbo tosa sɔɔŋ o dimul naa woŋ kpou. Chɛhowa pila soo a mɛila ndɔlaŋ okɔɔ naŋ cha aa la peeluŋ niŋ. O dimi aa, “Nyɛ o nyɛ chuu yɔnɔŋ.” (Nuawɔ Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 21:3-6.) Ŋ sina maa lɔɔlɔɔ mi Chɛhowa peelu mɛila ndɔlaŋ. “Mɛlɛka lo o lediom ndo” o cho ni. Le sabu koŋ naŋ laalaŋ nyɛ o nyɛ o dimul naa a chilaŋ okɔɔ wo ni.​—Ditɔnɔmii 7:9.

BUƐIYAA MƐLƐKAA O SINDƆƆ NIŊ A NDAA NƆ TIINDAŊNDO O KALA POŊ NDA

4. Tiindaŋ yɛɛ buɛiyaa Chɛhowaa ndaa nɔ yɛ sindɛ?

4 Hibuluiya bolle 11 chɔm naa diola waŋpiaanduaa a waŋlaanduaa 16, a ndaa nɔ tiindaŋndo o kala poŋ o mɛila Chɛhowalaŋ niŋnda. Mbo suaa vɛlɛ a wanaa bɔɔbɔɔ nɛŋi Chɛhowa kɔl le mɛɛ ndaa dɔu “tiindaŋndo” o ndu niŋ yɛ. (Hibuluiya 11:39) Nda kpou wa chumndo le “yɛyii” Chɛhowa ndoo dimi ve. Ndaa sina maa yɛyii keŋ cho yaamɔɔwaa Mɛlɛkaa kpou tɛɛmbuu nduyɛ mii siiŋguu vɛlɛ chieeŋndo kpele hɛnɛkiɔɔ. (Chɛnɛsee 3:15) Nduyɛ buɛiyaa Mɛlɛkaa haa ndaa nɔ tiindaŋndo o kala poŋ maa Chɛhowa cho nda miŋgi yoomu pila. A tonya, a cho lehɔl o nɛi le fulasɛiniŋndo sɔlaa o choo choo niŋ te. Kanifuule, Chiisu ke nda tiindaŋ koŋ te. (Kaleesiaŋnda 3:16) Kɛ, a cho lehɔl o nɛi le yoomu fafɛɛŋndo sɔlaa o kpele hɛnɛkɛ kɛndɛ bɛndoo niŋ.​—Sam 37:11; Aisaya 26:19; Hoosiaa 13:14.

5, 6. Yɛɛ Ebilaham nda yuŋgu ndɔɔ cho yɛ lehɔl o nɛi? Vɛɛ ndaa kɛsi yɛ tiindaŋ ndaa o kala poŋ? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)

5 Hibuluiya 11:13 soo a buɛiyaa Chɛhowaa nɔ haa tiindaŋndo wa. O dimi aa, “Wanaa masindiaa haa kinɛi a lo o tiindaŋ ndaa choo haaa ma wu. Nda pila aa sɔla nyɛ Mɛlɛka chua buŋgɛi le waŋnda kioo wo o boondii nduɛi niŋ te. Nduyɛ, nyɛ Mɛlɛka chua buŋgɛi yo boondii ii nɔ le yɔnɔŋndo ve wanuŋ ndɔ landaŋ landaŋ. Kɛ, mi i yɔnuŋ nuaa ŋ cha aa waŋnda haa a che niŋ machiaa suɛi kalɛi mi i yɔnɔŋ.” A cho chieeŋ sɛnɛiyo lehɔl o nɛi nduyɛ ma wa ndapila chɔɔ achal leniŋ. Waŋndo opilɛ o nda tɛɛŋ wa Ebilaham ni. Mi Chiisu dimi maa mi Ebilaham “naŋ kɔl” tau le teleŋ koŋ chɔɔ. (Chɔŋ 8:56) Selua, Aisaki, Chekɔpu, a wanaa bɔɔbɔɔ cheleŋ cho lehɔl o nɛi le teleŋ Masale Mɛlɛkaleŋ, “chiee bɛndu Mɛlɛka kelu mbo taŋgul lo,” cho hunɔɔ o chieeŋndo choo wo.​—Hibuluiya 11:8-11.

6 Vɛɛ Ebilaham nda yuŋgu ndɔɔ kɛsi yɛ tiindaŋ ndaa o kala poŋ? Ma hiau lachi a pɛɛkoo a Chɛhowa okɔɔ. Teleŋndaŋ lapum, mi Mɛlɛka ndoo soliŋ maalikɛiya, yilaŋnde, ɔɔ lɔmasɔlaŋ kpeku le suɛi o nda lo. Kɛlɛŋgaa mi ndaa pɛɛku vɛlɛ bɛnduaa yuwaa ndaa dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋnda o ba, ɔɔ o sɔɔŋ paandu ndaa poonyiaa woŋ niŋ. Kposoŋ bɛɛ Ebilaham nda yuŋgu ndɔɔ puɛɛnuŋ mɛila Mɛlɛkalaŋ te, nduyɛ ndaa kaala yiyaŋndo o laŋ choo. Fulamakɔɔlioo wa ni, ndaa nɔ kiisaŋ maa Chɛhowa cho mɛila ndɔlaŋ peelu le le. Lelaŋ, ma chɔm lo lechoo wo o ndu lo teleŋ nda wa o saŋgaa niŋ ɔɔ o tɔɔndaŋndo bɛŋgu wo.

7. Yɛɛ Chɛhowa ke yɛ naa le tiindaŋ naa kindioo? Nduyɛ yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa?

7 Yɛɛ mala yɛ naa le tiindaŋ naa kɛsioo o kala poŋ? Chɛhowa ke naa Baabuiyo le mɛila ndɔlaŋ pɛɛkoo a chilaŋ okɔɔ. O chɔm naa o Baabuiyo niŋ nyɛ naŋ yeema le waa a kɔl kɛndɛ wo. Le sabu koŋ naŋ nɔ ni miŋ veelu diomndaŋ o Baabuiyo niŋ lepaa o lepaa, nduyɛ miŋ tol nɛi chɔmaa ndɔɔ kɔɔli. (Sam 1:1-3; Nuawɔ Walta Wanaa Chiisuaa 17:11.) Chɛhowa cho vɛlɛ “buɛi cho sakpo, nduyɛ, mbo wa buɛi kɔl kalu wo” soliŋndo kpeku le naa ‘nyɛ diaa naŋ nɔ le sɔlaa wo kioo a teleŋ naŋ nɔ le nyɛ diaa dioo wo.’ (Maatiu 24:45) Maa wanaa Mɛlɛkaa o sindɔɔ niŋ, naa bɛɛ nɔ miŋ veelu diomndaŋ a mɛila Mɛlɛkalaŋ okɔɔ nduyɛ miŋ yiyaŋ yiŋgoloŋ o laŋ choo. Hei mala naa le lo lechoo wo chɔmndo o Mɛlɛka lo nduyɛ miŋ wa lehɔl o nɛi le teleŋ chieeŋndo kpou cho wa o Masale Mɛlɛkaleŋ bɛŋgu wo.

Te ŋ che pɛ mɛɛ Chɛhowa muli piɛile naaleŋ yɛ, mi tiindaŋ naŋ dɔu o ndu niŋndo chɔɔlu kalu

8. Vɛɛ piɛileŋ le kindi yɛ tiindaŋ naa?

8 Yɛɛ cheleŋ mala yɛ wanaa Mɛlɛkaa o sindɔɔ niŋ le tiindaŋ ndaa kɛsioo o kala poŋ? Piɛileŋ o Chɛhowa lo mala nda ni. Nduyɛ mɛɛ nda che maa o muli piɛile ndalaŋ, mi tiindaŋ ndaa chɔɔlu kalu. (Nɛhimaya 1:4, 11; Sam 34:4, 15, 17; Daaniɛɛ 9:19-21) Te naa bɛɛ che pɛ maa Chɛhowa muli piɛile naaleŋ nduyɛ mbo ke naa nyɛ naŋ hau ba wo a teleŋndo kinɛi, mi tiindaŋ naa o ndu niŋ chɔɔlu kalu. (Nuawɔ Chɔŋ Tasoo 5:14, 15.) Ŋ nɔ vɛlɛ miŋ wa Chɛhowa nyunaa le mbo ke naa nyina ndɔ diandaa le halikpe miŋ chɔɔlu tiindaŋndo nɔ.​—Luku 11:9, 13.

9. Sɔɔŋ kuɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ piɛi le muŋ?

9 Te ŋ piɛi pɛ o Chɛhowa lo, o cho ko le bahawɛi naa le naŋ nɔ miŋ nyuna ndu le. Ŋ nɔ vɛlɛ miŋ mel ndu balikaa nduyɛ miŋ saŋgala ndu lepaa o lepaa. Kanifuule, o tosa niŋ sɔɔŋ kɔndɔfilloŋ tau! (Sam 40:5) Mi wanaa Chɛhowaa piɛi vɛlɛ le chaaŋaa ndaa laalaŋnda chieeŋndo balɔɔ silɔ. Le tamaseliiyo, ŋ nɔ miŋ “puɛɛnuŋ wanaa cho o biyɔɔ niŋ nda le.” Ŋ nɔ miŋ piɛi vɛlɛ le wanaa cho chilaŋ chuaa wa. Te ŋ che pɛ mɛɛ Chɛhowa muli piɛile naaleŋ yɛ, mi tiindaŋ naŋ dɔu o ndu niŋndo chɔɔlu kalu, nduyɛ miŋ sɔɔŋguu ndu ikɛi kpɛɛluŋ.​—Hibuluiya 13:3, 7.

MA HIAU LACHI A LO LECHOO WO CHƆMNDO

10. Yɛɛ mala yɛ wanaa bɔɔbɔɔ le kɔl sikpaa nɔɔ le lo lechoo wo chɔmndo o Mɛlɛka lo?

10 O Hibuluiya bolle 11 niŋ, mi kiilanɔɔ Pɔɔl dimi aa, “Tiindaŋndo tosa ni mi waŋ laanduaa a pum wanaa ndaa vi wa a miiŋgu yoomu, ma miŋgi nda nda o ba. Tiindaŋndo tosa ni waŋnda a pum a chɛl ma kɛɛ Mɛlɛka, le hali kpeŋ a mal nda le. Le hei, ma lo nda nyɛ nɛiyaa lueiyo haaa ma wu. Le sabu nda biuŋ muŋ ndo cho ni maa le ma huŋ miiŋgu yoomu ma sɔla yoomu hiou bɛnda wo.” (Hibuluiya 11:35) Mi wanaa bɔɔbɔɔ biunuŋ tɔɔndaŋndaŋ nduyɛ ma chɔm lo lechoo wo o Mɛlɛka lo le mɛɛ nda dɔu tiindaŋndo o fulasɛiniŋ Mɛlɛka dimi le hunɔɔ tosaa wo niŋ yɛ. Ma sina maa Chɛhowa cho nda hunɔɔ miŋgi yoomu o chilaŋ niŋ nduyɛ ma wa yoomu lefafɛɛŋ o chieeŋndo choo. Yiyaŋndɔ a Nabɔti nda Sɛkalaya okɔɔ. Ma vii vii nda a poutaŋ nduyɛ ma dii nda pɛ le mɛɛ ndaa diikuŋ Mɛlɛka yɛ. (Masaa Bɛnduaa Tasiaa 21:3, 15; Koloniko Diiŋ Ndɔɔ 24:20, 21) Ma wou Daaniɛɛ o sooŋ kpɔkuŋnda niŋ, nduyɛ ma wuu chaaŋaa nduaa o yiŋnde tondoleŋ niŋ. Ma chɛl le piɔmndo tuupa mi ndaa kɛɛ lo lechoo wo chɔmndo o Chɛhowa lo. Puaa haa ndaa nɔ tiindaŋndo o kala kala maa Chɛhowa cho nda nyina ndɔ diandaa ke le mbo mala nda ma biunuŋ tɔɔndaŋnda laŋ.​—Daaniɛɛ 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23; Hibuluiya 11:​3, 34.

Mi buɛiyaa Mɛlɛkaa chɔm lo lechoo wo o ndu lo le mɛɛ nda nɔ tiindaŋndo o kala poŋ o fulasɛiniŋ o dimi le hunɔɔ tosaa wo niŋ yɛ

11. Tɔɔndaŋnda kuɛɛ wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa biunuŋ yɛ le tiindaŋ nda dɔu o Mɛlɛka niŋndo?

11 Mi wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa a bɔɔbɔɔ sɔla mamɔɔ ɔɔ dɔuwɔɔ o chiɛi manyumndo niŋ, mɛɛ Makal nda Chɛluimaya wa naa yɛ. Acheleŋnda mɛɛ Ilaicha wa naa yɛ, “o pollo niŋ koni nda aa balu ni, a o pemboŋ choo. O kpoloŋndaŋ tɛɛŋ nda aa lɔl ni a o buululaŋ niŋ.” Mi nda kpou biunuŋ simultaŋ, nduyɛ ma chɔm lo lechoo wo o Mɛlɛka lo. Kanifuule, ndaa sina o kɔlta ndalaŋ niŋ ‘maa a cho nyɛ nda cho lehɔl o nɛi le ndu wo sɔla.’​—Hibuluiya 11:1, 36-38; Masaa Bɛnduaa Tasiaa 18:13; 22:24-27; Chɛluimaya 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2.

12. Tamaselii nɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tol kɔɔli? Yɛɛ mala yɛ Chiisu le tɔɔndaŋndaŋ biuwɔŋndo?

12 Mi Chiisu biunuŋ tɔɔndaŋ hiou tɔɔndaŋndaŋ kpou wo, nduyɛ mbo chɔm lo lechoo ndɔɔ o Chɛhowa lo. Yɛɛ ndoo mala yɛ ndu mbo biunuŋ? Mi Pɔɔl dimi aa, “Mbo bii kɔllo mbo sɔla piɔmndo o [yɔmndo, NW] choo, kani fuule, le kɔl kɛndɛ wa ndu chumndo lachi wo. Le hei, o chue bɛɛ bɛɛla tambɛila o sɔla laŋ ndaŋ maa la cho nyɛ o nyɛ le. O cho niŋ hau ichali o fondaŋ lebiɔɔ o ba kɛndɛ Mɛlɛkaa choo.” (Hibuluiya 12:2) Okoŋ, mi Pɔɔl dɛɛniaa Kilisiɔŋnda le ma “yiyaŋ” a tamasi Chiisoo okɔɔ. (Nuawɔ Hibuluiya 12:3.) Maa Chiisu, mi Kilisiɔŋaa bɔɔbɔɔ o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ wu le mɛɛ nda chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo yɛ. Opilɛ o nda tɛɛŋ wa Aŋtipaa ni. (Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 2:13) Kilisiɔŋnda haa sɔla niŋ fanda ndaa le kɔlaŋ o choo choo niŋ. A cho maa buɛiyaa sɔla piɔmndo nda lachi, ma wa hɔlteŋ o nɛi le yoomoo sɔlaa o chieeŋndo choo wa le. (Hibuluiya 11:35) A wɔsi 1914 Chiisu hel o kpeŋgbei leMasa choo ni. A teleŋndo opum o wɔsi koŋ kɔɔli, mi Kilisiɔŋaa pɔyaŋaa vi wa sɔla fulasɛiniŋ nda vi lɛ le wo o choo choo niŋ. Nduyɛ a cho waŋchieeya wa choo masaa a Chiisu latulu.​—Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 20:4.

BUƐIYAA MƐLƐKAA A NƆ HAU TIINDAŊNDO O KALA POŊ NDA

13, 14. Tɔɔndaŋnda yɛɛ Ludɔf Kilechɛŋ biunuŋ yɛ, nduyɛ yɛɛ mala yɛ ndu mbo chɔm lolechoo wo o Mɛlɛka lo?

13 Buɛiyaa Mɛlɛkaa o miiliɔŋndaŋ niŋ cho tamasi Chiisoo tolɔɔ kɔɔli. A cho yiyaŋndo a mɛila Mɛlɛkalaŋ nduyɛ ma wa lo lechoo wo chɔmndo o ndu lo o simultaŋ bɛŋgu. Ŋ soonuŋ ndɔ a Ludɔf Kilechɛŋ, o veluŋ o lɛŋnde Chamanileŋ niŋ o wɔsi 1925 niŋndo. Teleŋ o wa feleŋgɔnɔ wo, mi wanaa velu ndu wa lɛɛnduu fotueilaŋ a bundɔŋ Baabuiyo okɔɔ o ndalo chiɛiniŋ. Mbo dimi aa, “Mi fotueiyo opilɛ chɔm visi biyaa nda saa, chuiŋndo nda tambillo, a nauwo nda kpɔkuŋndo, kpou wa o kɔl nyuloo niŋ. Nduyɛ poombɔ pɔmbɔɔ wa nda masaa choo ni.” (Aisaya 11:​6-9) Hei mala Ludɔf ni le yiyaŋndo tau a kpele hɛnɛkɛ cho wa o chieeŋndo choo wo okɔɔ, nduyɛ mbo kindi tiindaŋ ndɔɔ le waa achal leniŋ. Fulamakɔɔlioo wa ni, mbo chɔm lo lechoo ndɔɔ o Chɛhowa lo mi che bɛɛ mi Naasi Kɛstapo a “Communist Stasi” o Chamani niŋ, ba paaleŋ le chaŋndo, duau ndu kotaa choo le wɔsila bɔɔbɔɔ.

14 Mi Ludɔf biunuŋ tɔɔndaŋnda bɔɔbɔɔ cheleŋ. Mi naa taafuɛiyo dii kala ndɔ o dɔɔŋgɔ ndaa kota waŋnda o Ravensbrück niŋndo. Mi finya ndɔ pila suei o yauwo choo maa o cho lɛ Chɛhowɛinɔ le. Kɛ mi Ludɔf lo o tiindaŋ ndɔɔ choo o kala poŋ. Mɛɛ nda soli ndu o chiɛi manyumndo niŋ, mbo tosa buɛile ibuŋgaleŋ. Nduyɛ ma veelu ndu o sukuuwo Kiiliadi. Okoŋ kɔɔli, ma yɔŋ ndu o lɛŋnde Chilileŋ niŋ, naa o kandu buɛile ibuŋgaleŋ nda. Mbo chua ndepilɛnɔ misiɔnaleenɔɔ loŋ o nɔɔ niŋ diolaŋ Patisi. Kɛ i cho suɛi imɔnɔ le sinaa maa, mɛɛ wɔsioo opilɛ hiou, mi chɛlɛkpɛ nda laandoo wu. Mɛɛ teleŋndo viou vɛlɛ tiŋ kpɛɛ, mi Patisi laa ndɔ bɛɛ wu. Ndoo nɔ wɔsilaŋ 43 kinɛi. A tɔɔndaŋ ndaŋ kpou, mi Ludɔf hiau lachi a Chɛhowa piɛiyo. Teleŋ ndoo yuuwa mbo nɔ kɛndiaa lepɛŋndo wo bɛɛ, bɛndu kundaa o wa ni nduyɛ o wa kɔɔfale lɔɔlɔɔleŋ tosaa. Ŋ nɔla miŋ nua bundɛi nduɛi o Bandu Mɛŋgɛlaa hoo niŋ, Naanɔɔ 1, 1997, pei 20-25. [1] (Tofa diomnda chɔɔlaalaŋ.)

15. Chɔmndɔ tamaseliila puaapiliaa a ndepiliaa cho hau Chɛhowa piɛiyo a nyaaloo wa mi che bɛɛ a cho nda kotaa.

15 Hau, puaapiliaa a ndepiliaa naa bɔɔbɔɔ cho Chɛhowa piɛiyo a nyaaloo mi che bɛɛ a cho nda kota wɔɔŋ wɔɔŋndo. Puaapiliaa a ndepiliaa o kɛmɛlaŋ niŋ nda dɔu o chiɛi manyumndo niŋ o Ɛliteeliaa, Saut Koliaa a Siŋgapɔɔ niŋ ni. Le mɛɛ nda kɛɛ ‘sɔŋgɔɔ a muɛi’ yɛ. (Maatiu 26:52) Le Tamaseliiyo, Isak, Nɛkɛde, a Pɔlos cho niŋ o chiɛi manyumndo niŋ o lɛŋnde Ɛliteeliaa niŋ le wɔsilaŋ 20 a nyɛ lechoo! Biyɔɔ wɔɔŋndo pila nda cho nda ni. A wɔsiŋ nda chua niŋ o chiɛi manyumndo niŋndoŋ fau, a tiuba le nɔɔ chuaa ɔɔ ma manda wanaa velu nda wa le. Kɛ a koŋ kpou, a cho lo lechoo ndaa chɔmndo o Chɛhowa lo, nduyɛ tiindaŋ ndaa cho o kala poŋ. Vɛlɛ wanaa cho nda hɔlteŋ choo o chiɛi manyum koŋ niŋnda nɔ bɛɛle ndaleŋ. Fotuei puaapiliaa haa cho o jw.org. Hɔlla cho nda mɛmɛlɛsɛɛ, mi che bɛɛ a cho o saŋgaa niŋ.

Vɛɛ puaapiliaa o kunda numndo niŋ kɛsi yɛ tiindaŋ ndaa o kala poŋ? (Tofa pɛlta 15, 16)

16. Yɛɛ tiindaŋ kala kalaa mala yɛ num le tosaa?

16 A dou wɔ wanaa Chɛhowaa a bɔɔbɔɔ o chiɛi manyumndo niŋ ɔɔ ma bii nda biyɔɔ wɔɔŋndo maa puaapiliaa naŋ laŋga soo haa a nda okɔɔ wa le. Kɛ kuɛi, kpundɛlaŋ, ɔɔ chɔulaŋ la saaŋgiaa niŋ a bɔɔbɔɔ. Apum tol tamasi Ebilaham, Aisaki, Chekɔpu, a Muuse wo kɔɔli le tɔɔ ɔɔ sul ndaa malɔɔ le hɔlla mulioo o Chɛhowa piɛiyo choo. Yɛɛ cho yɛ puaapiliaa naa malaa le nyaaloo sɔlaa o Chɛhowa piɛiyo niŋ? Kaala nda nɔ le ndu wo nduyɛ a tiindaŋ kala kala nda dɔu o mɛila ndɔlaŋ niŋndo nda malaa ni. A sina maa o cho buɛiyaa nduaa dɔu tiindaŋndo o ndu niŋnda fanda a yoomu fafɛɛŋndo o chieeŋ sɛnɛiyo niŋ, naa kafala ve lɛ niŋ te wa.​—Nuawɔ Sam 37:5, 7, 9, 29.

17. Vɛɛ ŋ kɛsi yɛ tiindaŋ numndo o kala poŋ, nduyɛ yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

17 O buŋgɛi hei niŋ, ŋ che mɛɛ tiindaŋndo mala naa le ‘sinaa o kɔl naa niŋ a tonya maa ŋ cho nyɛ naŋ cho lehɔl o nɛi le ndu wo sɔla’ yɛ. Le tiindaŋ waa naa sɔlaa, ŋ nɔ miŋ piɛi o Chɛhowa lo nduyɛ miŋ wa yiyaŋndo o mɛila ndɔlaŋ choo. Hei mala naa miŋ biunuŋ tɔɔndaŋ kɛ kɛ. Buŋgɛi cho lachi ve cho chɔɔlu yaasiaa nyɛ tiindaŋndo nɔɔ simndo.

^ [1] (pɛl 14) Tofa vɛlɛ bundɛi Andilee Hanák ve o lɛŋnde Solovaakiaa leŋ niŋ. Suɛi lebolle aa, “A Tɔɔndaŋndaŋ Kpou, Mi Lo o Tiindaŋ Nuu Choo” o “Tiondoo!” hoo niŋ, Nyaakuɛiyo 22, 2002.