Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Bundɛi A Ndu Okɔɔ

Chɛhowa Dɔu Ya Sala Mbo Hiau Mɛɛ Ya Wa Kɔllɛ

Chɛhowa Dɔu Ya Sala Mbo Hiau Mɛɛ Ya Wa Kɔllɛ

YAA yeema mi simnuŋ kɔɔfanɔɔ. Kɛ mi yiyaŋ maa kɔɔfaleŋ le kendu bɔɔ. Yaa kaala bɔɔ wali ya wa tosaa Chamani le nyɛdiaa yɔŋndo o lɛŋii cheleŋ niŋ Afilika wo. Lɛŋnde hei ipum cho Dal es Salaam, Elisabɛvil, a Asimala ni. Yaa sina pɛŋ maa wali lɔɔlɔɔ Mɛlɛkaa cho tosa mi kuɛ o lɛŋnde hei niŋ vɛlɛ a fondaŋnda cheleŋ o Afilika niŋ te!

Mɛɛ kiisaŋndo fula ya o kɔl mi kandu kɔɔfaleŋ, mi sɔɔŋ siŋgaŋ o yoomu nuu niŋ mɛɛ ya ve bɛɛ kɔl te yɛ. (Ɛfi. 3:​20) Kɛ naapum ma wa yiyaŋndo a mɛɛ keŋ looku yɔŋnɔŋ yɛ. I chɔmndɔ num mɛɛ i yɔŋnuŋ yɛ.

O Baliŋ niŋ Chamani ya veluŋ ni mɛɛ paŋgoŋ ŋtiŋ hiou chɔŋ a kandɔŋ Chɔu Chieeŋ Diiŋ Ndɔɔ a wɔsi 1939. Mɛɛ chɔuwo hoo hiŋ le chuwɔɔ a wɔsi 1945, mi waŋnda kandu dɛndɛla choolaŋ soliŋndo kpeku le bɔmnda bɛndaŋ mɛlioo Baliŋ. Ma fuuluu a bɔmndaŋ mɛlioo o fondaŋ naŋ wa wo paale pilɛ nduyɛ, miŋ nyaanuŋ naa yuŋgu nuu o fondaŋ nda toosiaa le bɔmndaŋ vioŋnɔŋndo wo. Okoŋ kɔɔli, miŋ kuaŋnuŋ Ɛfɔt, naa kala nuu veluŋnda.

Fotuei naŋ chua naa finya nuu, kala nuu, vɛlɛ a yema nuu o Chamani niŋndo, c. 1950

Kala nuu ndoo yeema bɔɔ mbo sina tonyaa. Le hei, mi ndoo veelu diomndaŋ o yaula wanaa sinaa dɛniaa ndaa poonyiaa laŋ niŋ, nduyɛ mi ndoo kuɛ vɛlɛ o piɛiyii yɛ yɛi niŋ, kɛ o seeluŋ tonyaa le. Mi Seiyaa Chɛhowaa a ŋiɔɔŋ huŋ o naa lo bɛɛ mɛɛ naŋ sɔɔŋguu o wɔsi 1948 ikɛi. Mi kala nuu ke nda naa chalaa, okoŋ mbo kandu nda nyuuniaa. O viu bɛɛ le, mbo dimul yema ni pɔmbɔɔ vɛlɛ a ya aa, “I saaluŋ tonyaa!” Okoŋ kɔɔli, mi kala nuu, yema nuu, vɛlɛ a ya kandu kɔlaŋ o bɔŋaŋndaŋ Ɛfɔt.

Miŋ miiŋgu Baliŋ a wɔsi 1950, nduyɛ o kundaa Baliŋ Kɔisibak naŋ bii bɔŋaŋndaŋ ni. Mɛɛ naŋ faŋaŋ kundaa hoo ikɛi miŋ kua o fondaŋ cheleŋ, o kundaa Baliŋ Tɛmpɛhuf naŋ kua niŋ o bɔŋaŋndaŋ ni. Mɛɛ teleŋ tiŋ hiou, mi kala nuu sɔla yiŋɔɔ, kɛ kiisaŋndo wa ya. Le yɛɛ?

NYƐ MALA YA LE SIƆMBULAŊ MALƆƆ NDUYƐ MI TOSA HIOUWƆƆ LACHIOO WO

I yala hiouwɔɔ lachi tosa le kanifuule, yaa nɔ bɔɔ siɔmbulaŋ. Mi che bɛɛ I wa kɔlaŋ o wali pollo niŋ le wɔsilaŋ latiɔɔŋ, kɛ I dimul wana o wana yooŋgu kɛndɔɔ le. Mi sɔɔŋ siŋgaŋ mɛɛ ya holnuŋ puaapiliaa a ndepiliaa yɔŋguŋ o Chɛhowa lo nduyɛ ma chɔm kɔl sikpaa wa. A bɔɔbɔɔ ma duau nda o dɔɔŋgɔla ndaa kota waŋnda laŋ niŋ Chamani. Mi acheleŋ ndaa chua yaula naalaŋ sɔɔsɔɔ le puaapiliaa wa Chamani Ba Paaleŋ le Chaŋndo wa kɔlaŋ kioo, mi che bɛɛ ndaa sina maa i wa suɛi kpundɛ. Mi taamaselii ndaa pilaŋ ya kɔllo tau. Mi yiyaŋ maa te puaapiliaa haa luei pɛ yoomula ndalaŋ o kpundɔɔ niŋ le Chɛhowa vɛlɛ a puaapiliaa ndaa, mɛɛ ya bɛɛ nɔ mi kindiŋ o nɛi o nɛi niŋ mi mal siɔmbulaŋ.

Mi kandu siɔmbulaŋ malɔɔ mɛɛ ya sɔɔŋguu le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo a teleŋ kɔɔnaa tosa kɛɛsiaa teŋgeŋndo a wɔsi 1955 wo. Mi Ŋgɔɔ Netaŋ Nɔɔ dimi o yau ndaa veelu aa Informant * wo niŋ maa, kɔɔnaa yeema mi waŋnda yɔŋguŋ tau le kɛɛsiaa teŋgeŋndo hoo tooloo mbo hiou maa paandu. Nduyɛ maa te wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa kpou sɔɔŋguu pɛ le kɛɛsiaa hoo tooloo, “mɛɛ yooŋgu kɛndɛ naŋ cho dimi o paŋgii keŋ niŋndo cho hiouwɔɔ o kɛ kɛ naŋ dimi paandu.” Nduyɛ hei wa bɔɔ suɛi tonya! Nyɔɔ viu bɛɛ le mi yɔŋguŋ o Chɛhowa lo, nduyɛ a wɔsi 1956, mi ya, finya nuu, vɛlɛ a yema nuu sɔla yiŋɔɔ o paale pilɛleŋ choo. Kɛ, yaa nɔ vɛlɛ le kɛɛsiaa sɔvɛ cheleŋ tosaa.

Le wɔsila bɔɔbɔɔ, yaa nɔ o kɔl maa I nɔ mi kandu kɔɔfaleŋ, kɛ mi yiyaŋ maa I nɔ wɔ teleŋndo tau. Mi kɛɛsiaa le mi pɛɛku fɛŋ mɛɛ wana tosa yulaleŋ le nyɔɔŋ piondɔɔ nduyɛ ma yɔŋ muŋ o lɛŋii cheleŋ niŋ le pisioo yɛ. Okoŋ kɔɔli, mi yeema le mi tosa fɛŋ wali ya pɛɛku wo mi sɔla taasioo leniŋ, tuupa mi kandu kɔɔfaleŋ. Nduyɛ mi sɔla wallo a wɔsi 1961, Hambɔk, o fondaŋ leyula bɛndu dɛndɛla mamɛŋndaŋ la sim Chamani wo. Yaa kaala bɔɔ wali nuu, le hei, I yala kɔɔfaleŋ kandɔɔ le. Yɛɛ yaa nɔ yɛ mi tosa?

I naŋ bɔɔ kɔl le mɛɛ Chɛhowa soliŋ puaapiliaa nɔ kaalaa wa kpeku le ya malaa mi bii bila maa piɛiyo ndu hiou wa nyɛ sɔvɛ. Mi chaaŋaa niaa bɔɔbɔɔ kandu kɔɔfaleŋ, nduyɛ ma kɛsi taamasi kɛndɔɔ le ya. Le handɔɔ lechoo, mi Ŋgɔɔ Ɛliki Munditi, o ndaa dɔu o dɔɔŋgɔ ndaa kota waŋnda kɛ mbo sɔla malɔɔ wo, ke ya kɔl dɛɛniaa le mi dɔu tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ. Mbo dimi maa o dɔɔŋgɔ ndaa kota waŋnda wo niŋ, mi puaapiliaa ndaa tiindaŋ o ndapila niŋnda wu ŋdial. Kɛ mi wanaa ndaa tiindaŋ o Chɛhowa niŋ a kɔllo kpou wa lo o tiindaŋ ndaa choo, nduyɛ ma hiau lachi a kɔɔna Chɛhowaa malaa.

Teleŋ ya kandu kɔɔfaleŋ ndo, 1963

Mi Ŋgɔɔ Matiŋ Poɛtsiŋga, o mɛɛlu wa o Dialii Kuumbaŋ Choo Ve choo wo bɛɛ hiau lachi a puaapiliaa kɔllo dɛɛniaa. Mbo dimi aa, “Kɔl sikpaa nɔɔ cho nyɛ sɔvɛ mbo hiau nyɛ o nyɛ!” Mɛɛ ya yiyaŋ o diomndaŋ ndaŋ choo, mi mal wali ya wa tosaa wo, nduyɛ mi kandu kɔɔfaleŋ tosaa a Kooŋndo wɔsi 1963. Kɛɛsiaa sɔvɛ bɛndu ya tosa wo wa koŋ ni! Mɛɛ paŋgoŋ hiou ŋmuuŋ, ma veelu ya le kɔɔfale teŋgeŋndeŋ, tuupa pɛŋ mi kandu wali cheleŋ nuuviaa. Mɛɛ wɔsilaŋ la hiou tiŋ okoŋ kɔɔli, mi Chɛhowa duau ya sala ya ve kɔl te wo. Mi sɔla veeloo le kɔlaŋ o Sukuuwo Kiiliadi o toŋgo 44 wo.

NYƐ SƆVƐ YA PƐƐKU O SUKUUWO KIILIADI WO

Nyɛ sɔvɛ ya pɛɛku Ŋgɔɔ Netaŋ Nɔɔ vɛlɛ a Limaŋ Swiŋgul o ba wo wa ni maa, “Keleŋa kɔllo tambu ma mal wali nda ke num o kɔɔna Chɛhowaa niŋndo le.” Ma dɛɛniaa naa le miŋ hiou lachi a wali nda ke naa wo tosaa o yɔŋ bɛɛ mi kpɔkɔsilaŋ la wa. Mi Ŋgɔɔ Nɔɔ nyuna naa aa, “Yɛɛ nya cho yɛ lakɔ kɔllo handɔɔ choo? Baa fondaŋnda nɔɔlɛilaŋ, nyaa kisiaa, vɛlɛ a bala fondola waŋnda? Ɔɔ yɔmii kɛndɛi, bil lapeeŋgoo, vɛlɛ a wanaa cho wa mɛmɛlɛsɛɛ wa? La pɛɛku le waŋnda kaalaa chɔmndo!” Paale pilɛ, mɛɛ Ŋgɔɔ Limaŋ Swiŋgul wa tɛɛsiaa le sabu puaapiliaa apum keleŋa kɔllo tambu ma mal wali kɔɔna Chɛhowaa ke nda wo, mi chaŋndo huŋ ndu o kɔl, nduyɛ mi mɛmiaŋ ma yɛŋgɛ yɛŋgiaŋ ndu o hɔl. Mɛɛ mbo mei tiŋ malaŋ o tiuba le siouwo tɛɛsiaa. Mi hei pilaŋ ya kɔllo tau, nduyɛ mi kɛɛsiaa a kɔl nuu kpou maa fɛŋ bɛɛ I hui Kiliti ɔɔ pɔmbuaa nduaa laalaŋnda le.—Maa. 25:​40.

Ya, Kulɔdi, a Hɛnlik o wali lemisiɔnalueiyo niŋ Lubumbashi, Koŋgo, 1967

Mɛɛ nda chɔm naa fondaŋ naŋ nɔ miŋ kɔ tosa wali naa wo, Bɛtɛlaitiiya apum ndaa yeema le sinaa lɛŋii nda yɔŋ naa ve. Le hei, ma nyuna ya a chaaŋaa niaa apum mɛɛ naŋ wa diompilɛ. Nda kpou wa sɔɔŋ kɛndɔŋ dimioo a lɛŋii nda yɔŋ chaaŋaa niaa kaŋ nde okɔɔ. Kɛ mɛɛ ya dimi aa, “Koŋgo (Kiŋsiasa) nda yɔŋ ya ni,” ma mei tiŋ, nduyɛ ma dimi aa, “Kpo, num Koŋgo! Maa Chɛhowa wa a num latulu fɔ!” A teleŋ koŋ, ŋ wa yooŋgulaŋ tueiyɔɔ maa waŋnda cho chɔulabaa a diuwaŋndo tau o Koŋgo (Kiŋsiasa) niŋ. Kɛ mi yiyaŋ a sɔɔŋ ya pɛɛku o Sukuuwo Kiiliadi woŋ. Dimioo naa pɛɛku naa chuu a Tapioo 1967, mi Hɛnlik Dɛŋbositɛl, Kulɔdi Liŋse, vɛlɛ a ya kua o chiee bɛndoo niŋ le Koŋgo kpou, Kiŋsiasa.

SƆƆŊ SƆVƐ NAŊ PƐƐKU O WALI LEMISIƆNALUEIYO NIŊNDOŊ

Mɛɛ naŋ fuuluu Kiŋsiasa, miŋ pɛɛku Filɛŋsiiye le paŋgoŋ ŋgaa. Okoŋ, miŋ kua Lubumbashi, ndaa veelu ndu paandu aa Elisabɛvil. Chioo hoo wa Koŋgo batouwo o pɛŋgula lelɛŋndaŋ le fuuluu wo Sambiaa. Nduyɛ, miŋ kua o chiɛi ndaa chua o chioo tɛɛŋ le misiɔnalueiya wo.

Fondaŋnda bɔɔbɔɔ o Lubumbashi niŋ, wana o wana ndoo dimi wɔ yooŋgu kɛndɔɔ loŋ te. Le hei, miŋ naŋ kɔl tau le mɛɛ naŋ wa wanaa tasiaa le wanaa wa loŋ nda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo a Masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ yɛ. Nyɔɔ viu bɛɛ le, miŋ sɔla pɛɛkula Baabuilaŋ tau nduyɛ naŋ nɔ pɛŋ teleŋ le laŋ chiiyo le. Miŋ dimul vɛlɛ polisiiya wa wallo le masaa wa yooŋgu kɛndɔɔ. Mi a bɔɔbɔɔ chɔm bɛɛleŋ le Diom Mɛlɛkaa vɛlɛ a wali naa dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ. Suɛi maŋgalɛi kpeekpei waŋnda haa dimi ve cho Suaahiliiye ni. Le hei, miŋ pɛɛku suɛi maŋgalɛi hei naa Kulɔdi Liŋse. Nyɔɔ viu bɛɛ le ma yɔŋ naa o kunda dimi Suaahiliiye wo niŋ.

Mi che bɛɛ mi sɔɔŋ kɛndɔŋ yɔŋnuŋ naa tau, kɛ miŋ sɔla vɛlɛ simultaŋ. Mi sovɛiyaa kolaa mamuɛiya a polisiiya ndaa bii naa teleŋnda bɔɔbɔɔ le sɔɔŋ naŋ tosa le woŋ. Paale pilɛ, mɛɛ naŋ wa bɔŋaŋ leKilisiɔŋndo biyɔɔ o chiɛi misiɔnalueiya, mi polisiiya luɛi naa choo a yekpaŋndaŋ ma kua a naa o polisiiyo. Mɛɛ nda kuɛ a naa, ma kɔ kɛsi naa lɛŋ nduyɛ ŋ lo ichali loŋ haaa mbo kua le fuuloo lɔɔ tɔɔ o nyumndaŋ niŋ malaŋ nda mal naa.

A wɔsi 1969, ma ke ya wali buɛile kelaa chooleŋ. Teleŋ ya wa wallo hoo tosaa wo, mi yaa kuɛ lepum a ŋpelu o tiŋnda vilɛilaŋ niŋ o nɛila loolilaŋ choo a nɛila yimbaalaŋ o Afilika niŋ. O sɔndɔkɔlɔɔ pum, o kpele yaa lɔllo bɛŋgu sɔɔ komsaa ndoo lɔl a chuauwaa nduaa ni. Fɛŋ bɛɛ I puɛɛnuŋ mɛɛ sɔɔ hoo ndoo pena ya tindi yɛ le. Paaleŋ lee seile mi ndoo kandu bɔɔluuwo. I loonuŋ ndɔ a mɛɛ nyɔɔ ndoo hɛnaŋ ya yɛ, te naŋ chal pɛ haŋgɔɔ ichɔl naa puaapiliaa miŋ wa baltaŋ dɔwɔɔ a tonya naŋ pɛɛku o Baabuiyo niŋndo okɔɔ.

Simulta kala kalala naŋ sɔla laŋ opilɛ wa puaapiliaa lachoowaa ni. Ma handuŋ o hɔl maa Seiyaa Chɛhowaa nda cho ni, kɛ kunda ndaa veelu aa Kitawala * wo nda wa tooloo ni. Mi a bɔɔbɔɔ sɔla yiŋɔɔ, nduyɛ ma simnuŋ pɛŋ bɛnduaa kundaa. Kɛ ‘waŋnda haa’ nɔla puaapiliaa a ndepiliaa ndaa nɔ tiindaŋndo wa hui kposoŋ te. (Chudi 12) O mɛɛlulaŋ, mi Chɛhowa soli wanaa wɔɔŋnda haa po o kunda leKilisiɔŋndo niŋ, nduyɛ mi wanaa bɔɔbɔɔ huŋ o tonyaa niŋ.

A wɔsi 1971, ma yɔŋ ya le wallo o lɛuve Kiŋsiasa. Walta yaa tosa loŋ ndaŋ latiŋ la wa ni, veelu laŋ mulioo o foŋndo choo, yaula nda poonyial waŋnda laŋ yɔŋndo, poonyiaa le yaulaŋ le kundalaŋ, a sɔɔŋ wali pollo kɔɔnaa. O Bɛtɛɛl, mi pɛɛku le wallo kɔɔnaa o lɛŋnde cho tau leŋ niŋ, mi che bɛɛ nyɛm mapuuluŋ bɔɔ ve le. Lepum, mi yaula naŋ yɔŋ ndaŋ laa chua paŋgoŋ tau malaŋ laa fuuluu o kundalaŋ niŋ. Te ndaa chua pɛ yaulaŋ ndaŋ naa dɛndɛ choo tualla, a wou laŋ o dɛndɛla pɔmbɔla kua o mɛŋndaŋ choo laŋ niŋ. Mi bil wul o mɛŋndaŋ niŋndo ndoo tosa mi dɛndɛla pɔmbɔlaŋ ndaŋ laa hau le lɔɔlaŋ tau. Kɛ miŋ sɔla batiuwaa mi che bɛɛ simultaŋ ndaŋ a la cheleŋndaŋ la wa.

Mi kɔndɔfillo ndoo bii ya tau te puaapiliaa nda wa pɛ fondaa toosiaa le bɔŋaŋnda bɛndaŋ, mi che bɛɛ nyɛsɔlaa bɔɔ ve le. A pilaŋndaŋ ndaa taŋgul bafɛiyo ni. Te a chii pɛ a handu walalaŋ lechoo, okoŋ a kuŋga ndu a sayaa. A puusu kaaŋguaa ndaa toosiaa biŋndo ni. Nduyɛ mi ndaa lɔfa sayaa o bandula ndaa baŋ le challe laŋ choo le mi laa wa fɔɔndiɔŋ. A pilaŋndaŋ ndaa toosiaa vɛlɛ tibiilaŋ ni. Naa lɔndimɛiyoŋ yeemaŋ pɛ, a sɛl kpɛndɛlaŋ. Mi nyɔɔ ndoo hɛnaŋ ya tau le mɛɛ puaapiliaa a ndepiliaa haa ndaa soliŋ kɔl kalula yɛ yɛlaŋ ndaŋ kpeku le bahawɛilaŋ solioo yɛ. Mi chɔɔlu nda kaala tau. Mi yeemɛi ndɛi lo ya o kɔl mɛɛ nda yɔŋ ya lɛŋnde cheleŋ.

MA YƆŊ YA KENYA

A wɔsi 1974, ma yɔŋ ya o lɛuve Kenya, o chiee nda bɛndoo kpou niŋ Nailobi. Wallo wa naa bɔɔ le tosaa kanifuule, lɛuve hei wa wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ hɔlteŋ le lɛŋii balu Kenya ve tɔ. Ma kɛɛlu wali naa dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ o lɛŋnde hei ipum niŋ. Teleŋnda bɔɔbɔɔ mi ndaa yɔŋ ya le kɔlaŋ yilɔɔ o lɛŋnde hei niŋ, taama taama Itoopiaa, naa ndaa tusi puaapiliaa naa nyɛpalaa choo wa. Tɔɔndaŋnda kala kalalaŋ la wa vɛlɛ bɔɔ puaapiliaa naa kaŋ choo. A bɔɔbɔɔ ma bii nda maa ŋvisi nduyɛ ma duau nda o chiɛila manyumndaŋ niŋ. Ma dii pɛŋ apum. Kɛ chaŋyɛi kɛndɛi wa nda tɛɛŋ a Chɛhowa vɛlɛ a ndapila vellaa velle ve mala nda ni ma biunuŋ, nduyɛ ma lo o tiindaŋ ndaa choo.

A wɔsi 1980, mi suɛi sɔvɛ bɛndu pum yɔŋnuŋ o yoomu nuu niŋ. Ndi cho ni, miŋ chal o nɔɔ niŋ naa Kal Matɛsiŋ. O lɛŋnde Kanada leŋ niŋ Kal veluŋ ni, nduyɛ naa ndu kuɛ o toŋgo pilɔɔ o Sukuuwo Kiiliadi ni. Mi naŋ poonyiaŋ yaulaŋ teleŋ naŋ chellɔ o nɔɔ niŋ te wo. Kal wa wali lemisiɔnalueiyo tosaa o lɛŋnde Bolivia leŋ niŋ. Mɛɛ wɔsilaŋ la hiou 12, miŋ chiikaŋ vɛlɛ Niu Yɔk. Nyɔɔ viu bɛɛ le miŋ chal o nɔɔ niŋ o lɛŋnde Kenya leŋ niŋ. I naŋ bɔɔ kɔl le mɛɛ ya chua Kal o nɔɔ niŋ yɛ kanifuule, lɔɔlɔɔ mɛɛ Chɛhowa cha sɔɔŋ yɛ o yiyaŋ ni, nduyɛ o nɔ kɔl hiniaa a nyɛm o nɔ woŋ. O cho hiouwɔɔ lachi a ya tooloo nduyɛ ndu cho chaaŋ ni kaalaa ni.

A wɔsi 1986, ma ke naa wali buɛile kelaa chooleŋ naa Kal. Nduyɛ a teleŋ pilɛ koŋ kpe, I wa vɛlɛ o Kunda Cho Lɛuve Chilaŋndo choo. O wali buɛile kelaa choole naŋ wa tosaa leŋ niŋ, mi naŋ kuɛ o lɛŋii bɔɔbɔɔ wa lɛuve Kenya o ba bɛŋgu ve niŋ.

Teleŋ ya wa suɛi yɔŋgoo o bɔŋaŋ bɛndoo Asimala wo, 1992

I loonuŋndɔ teleŋ naŋ wa fondaa nuuviaa le bɔŋaŋ bɛndoo biyɔɔ Asimala (o Ɛliteelia niŋ), o wɔsi 1992 niŋndo. A boondii keŋ, ndaa kɛɛlu wali naa dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ o lɛŋndeŋ ndeŋ niŋ te. Kɛ, o cho bɔɔ suɛi kɔl tambɛi le sinaa maa toŋgo naŋ sɔla le bɔŋaŋndo biyɔɔ wo ndoo niŋ nua kposoŋ o kɔɔ le, nduyɛ ndoo hiou ba a nɔɔlaa leniŋ. O paale bɔŋaŋ bɛndoo choo, mi nyɔɔ hɛnaŋ ya tau a mɛɛ puaapiliaa dindi fondaa hoo mbo naŋ le bɔŋaŋndo biyɔɔ yɛ. Mi yuŋgula bɔɔbɔɔ huŋ a kɔlala kɛndɛlaŋ le fondaa bɛɛndiaa le halikpeŋ mbo naŋ. Miŋ tuɛi bɔŋaŋ koŋ yeela tau, nduyɛ waŋnda 1,279 bii ndu ni.

O wali buɛile kelaa chooleŋ niŋ, mi ndaa yiya naa o fondala teŋgeŋndaŋ. Teleŋ pilɛ, ma yiya naa o chiɛi nda yiya mialla wo niŋ. Chiɛiyo hoo ndoo naŋ bɔɔ, nduyɛ o pee bɛndoo ikɛi o wa ni. Kɛ a teleŋ cheleŋ, ma yiya naa o chiɛi pɔmbɔɔ niŋ. A kpaŋ kpaŋndaŋ ndaa taŋgul ndu ni, nduyɛ tiŋ naŋ kua yondo niŋndo wo ndoo hiou nɛiyo 300 (mɛtɛlɛlaŋ 100.) Kɛ ba o ba naŋ kuɛ pɛ yilɔɔ, nyɛ ndoo hɛnaŋ naa tau wo cho kɔɔfaa vɛlɛ a wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa ndaa nɔ sɛmbɔɔ le kɔlaŋ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo wa ni. Miŋ mɛi chaaŋaa naa kɛndiaa haa mɛɛ nda yɔŋ naa o lɛŋnde cheleŋ niŋ, nduyɛ mi yeemɛi ndɛi lo naa o lakɔl tau.

HIOUWƆƆ LACHI YƆŊNUŊ ITOOPIAA WO

Chɔŋ a wɔsi 1987 mbo kɔ bii a wɔsi 1992, miŋ sɔla dioo le wali naa tosaa o lɛŋii bɔɔbɔɔ wa lɛuve Kenya o ba bɛŋgu ve niŋ. Le hei, ma kila lɛuwoŋ o lɛŋnde ipum niŋ. Nduyɛ, ma yulu bɛnduaa kundaa apum iso le ma wa wallo chilaŋ o lɛŋii nda kila ŋlɛu le ve niŋ. A wɔsi 1993, ma yɔŋ naa Addis Ababa, o lɛŋnde Itoopiaa leŋ niŋ, le waa wallo chilaŋ. Le wɔsila bɔɔbɔɔ, wali naa wa tosaŋndo sɔɔsɔɔ o lɛŋnde Itoopiaa leŋ niŋ. Kɛ miŋ sɔla dioo o mɛɛlulaŋ.

O lɛŋnde Itoopiaa leŋ niŋ. Teleŋ naŋ kua yilɔɔ o sɔndɔkɔltaŋ o wali buɛile kelaa chooleŋ niŋndo, 1996

A mala Chɛhowaa, mi hiouwɔɔ lachioo yɔŋnuŋ o Itoopiaa niŋ. Mi puaapiliaa a ndepiliaa bɔɔbɔɔ kandu kɔɔfaleŋ. Chɔŋ a wɔsi 2012, wɔsi o wɔsi te a chɔm pɛ wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa kɛmɛ, ŋwaŋ 20 wa kɔɔfaa lɔɔlɔɔ wa ni. Le handɔɔ lechoo, sukuula kɔɔna Chɛhowaa la pɛɛku niŋ puaapiliaa a ndepiliaa tau, nduyɛ Toŋgola leMasalaŋ hiouwɔɔ 120 nda taŋgul niŋ ni. A wɔsi 2004, mi yuŋgoo Bɛtɛɛl hiau o chiɛi sɛnɛi nda taŋgullo niŋ. Nduyɛ, Toŋgo bɛndu cho o fondaŋ koŋ le Bɔŋaŋnda Bɛndaŋ biyɔɔ wo cho vɛlɛ hiouwɔɔ lachi tosaŋndo ni.

O wɔsila hiou laŋ niŋ, ŋ tuei niŋ chaŋyɛi kɛndɛi yeela tau a puaapiliaa vɛlɛ a ndepiliaa o Itoopiaa niŋ naa Kal. Ŋ kaala nda bɔɔ kanifuule, a nɔ bɔɔ kɛndɛi nduyɛ a kaala naa tau. Bahawɛi naŋ nɔ suŋ suŋndo cho a kɛndiaa naa okɔɔ ni. Le saboo hoo, ma yɔŋ naa vɛlɛ o lɛuve Yulopi kɔllo. Puaapiliaa cho naa biyɔɔ nyɛkɛndɛi o fondaa hoo. Kɛ nduyɛ, yeemɛi cho naa bɔɔ o lakɔl le chaaŋaa naa Itoopiaa.

CHƐHOWA TOSA NI MBO HINDU

Ŋ che niŋ mɛɛ Chɛhowa tosa mi wali ndɔɔ hiau lachi yɛ. (1 Kɔliŋ. 3:​6, 9) Le taamaseliiyo, mi dimul wanaa chɛŋ Luwaŋnda ma huŋ bulɔŋsiiyoŋ nuuviaa o lɛŋnde Koŋgo leŋ niŋnda yooŋgu kɛndɔɔ. Teleŋ tase ya dimul nda wo, wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa ve o lɛŋnde Luwaŋnda leŋ niŋ te. Kɛ suŋ suŋ niŋ, puaapiliaa a ndepiliaa hiou niŋ 30,000 o lɛŋnde leŋ niŋ. A wɔsi 1967, wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa wa le 6,000 o Koŋgo (Kiŋsiasa) niŋ. Kɛ suŋ suŋ niŋ, wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa cho niŋ le 230,000, nduyɛ wanaa bii Loonuŋyaa o wɔsi 2018 niŋnda ndaa hiou miiliɔŋndo opilɛ. O lɛŋii wa lɛuve Kenya o ba bɛŋgu ve niŋ kpou, wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa chɔɔlu handɔŋ lechoo hiouwɔɔ 100,000.

O hiou niŋ suɛi wɔsila 50 chɔŋ a teleŋ Chɛhowa soliŋ puaapiliaa kpeku le ya malaa mi kandu wali lɔɔlɔɔ Mɛlɛkaa wo. Mi che bɛɛ mi yɔŋndɔ siɔmbulaŋ lepum, kɛ I pɛɛku niŋ le tiindaŋ nuu dɔwɔɔ kpou o Chɛhowa niŋ. Mi nyɛ yɔŋnuŋ ya Afilika wo pɛɛku ya le kaa biuwaŋndo nɔɔ a kɔl hiniaa. Mi nyɔɔ hɛnaŋ naa tau naa Kal a puaapiliaa vɛlɛ a ndepiliaa le mɛɛ ndaa nɔ kɛndɛi, nduyɛ ma duau tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ le bahawɛila ndalaŋ biuwɔŋndo yɛ. I nɔ bɔɔ balika melaa le kɛndɛi bɛnduii o tosal la ve. O kpeekpei niŋ, Chɛhowa dɔu ya sala mbo hiau mɛɛ ya wa kɔllɛ.—Sam 37:​4.

^ pɛl. 11 Yauwo hoo ndaa veelu niŋ ni aa, Yau Wali Naa leMasaa, kɛ suŋ suŋ niŋ, ma siŋga ndu a Yoomu Naa leKilisiɔŋndo a Wali Pollo—Yau Wali Bɔŋaŋndo.

^ pɛl. 23 Diomndo hoo “Kitawala,” o Suaahiliye niŋ o fula ni. Nduyɛ o sim le, “kpaayaa nɔɔ, chilaŋ chuaa, ɔɔ waa masa.” Le fulaa o masale Bɛlchiɔm ndeŋ bɛŋgu ma sɔla masaleŋ a banda kundaa hoo ndoo kilaŋ ni. Mi wanaa wa o kundaa hoo niŋnda ndaa sɔla yaula Seiyaa Chɛhowaa le pɛɛkoo, nduyɛ mi ndaa piɔu laŋ waŋnda. O hei niŋ, mi ndaa miŋgi pɛɛku tonya Baabui cho o yaula naalaŋ niŋndo balaŋ amakɔɔ le kunda nda lemasaa tooloo, naamula ndalaŋ, vɛlɛ a kaala nɔɔlɛilaŋ.