Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Baa Mɛɛ Ŋ Chuɛinuŋ yɛ Ke pa Mɛlɛka Bɛɛleŋ

Baa Mɛɛ Ŋ Chuɛinuŋ yɛ Ke pa Mɛlɛka Bɛɛleŋ

“O bɛnda nyɛ o nyɛ nya tosa, . . . la tosa ndi le hali kpeŋ mi waŋnda a ke Mɛlɛka bɛɛleŋ tau.”​—KƆLIŊTIAŊ TASOO 10:31.

CHONDOŊ: 34, 61

1, 2. Le yɛɛ Seiyaa Chɛhowaa nɔ yɛ nɛila sɔvɛlaŋ a chuɛinɔŋndo okɔɔ? (Tofa fotueiyo o peeleŋ ndeŋ choo.)

MI YAU lakona Dɔchiiya tɛɛsiaa mɛɛ simlachiaa le kaŋnda ndaa chuɛinuŋ o bɔŋaŋ nda pilɛ yɛ. Mbo dimi aa, “Nyɛla wuyaŋ wuyaŋ ndaŋ kposoŋ num oo cha ni, taama taama teleŋ haŋgullo wa wo.” Kɛ mi yau lakona pilɛ koŋ dimi maa o cho lende le Seiyaa Chɛhowaa ndaa chuɛinuŋ o bɔŋaŋ nda bɛndoo le. Mi yau koŋ dimi maa mi waŋpiaanduaa, chuaambɔ ni bɛndu ni, chuɛinuŋ kotiilaŋ a yuei laboluei. Mi chuaa laanduaa wounuŋ sipola kɛndɛla hiou nda wulaŋ ndaŋ, nduyɛ la waŋnda wounuŋ waalioo laŋ. Mi waŋnda chandu Seiyaa Chɛhowaa daandi daandi le chuɛinɔŋ nda kɛndɔɔ. Kiilanɔɔ Pɔɔl dimi maa nyɛ chuɛinaŋ Kilisiɔŋnɔɔ nɔ mbo wa “o bɛndaa,” nduyɛ le buɛiyaa Mɛlɛkaa kpou. (Timoti Tasoo 2:9, 10) Mi che bɛɛ a waŋlaanduaa okɔɔ Pɔɔl wa suɛi ni, kɛ puaa bɛɛ, nyɛ o dimi wo piiliaŋ nda.

2 Kpeleŋnda kɛndɛlaŋ tolɔɔ kɔɔli a chuɛinɔŋndo okɔɔ cho nyɛ sɔvɛ le naa wanaa Chɛhowaa, nduyɛ o cho nyɛ sɔvɛ le Mɛlɛka naŋ piɛiyo. (Chɛnɛsee 3:21) Baabuiyo chɔm kpendekele maa Chɛhowa cho Mɛlɛka Kpou Kpou Wo le chieeŋndo ni. O chɔm buɛiyaa nduaa nɛilaŋ a mɛɛ nda nɔ ma chuɛinuŋ yɛ. Lelaŋ, nyɛ naŋ hɛli le chuɛinɔŋndo wo nɔ mbo nɛŋi naa kɔl suee le. Kɛ suɛi sɔvɛi kpou cho ni, o nɔ mbo nɛŋi Chɛhowa kɔl, Mɛlɛka naa Kpou Kpou Wo.

3. Yɛɛ Sawa Mɛlɛka ndoo ke Muuse wo pɛɛku yɛ naa a mɛɛ Isɔluɛiya ndaa nɔ ma chuɛinuŋ yɛ?

3 O Sawa Mɛlɛka ke Muuse wo niŋ, sawalaŋ la wa la kɛɛlu Isɔluɛiya balaŋ lueiyo o niilula nɔɔlɛila lɛŋii ndii balu nda ve wa tosaa laŋ niŋ. Mi Sawaa dimi maa, kposoŋ bɛɛ Chɛhowa hɛnaŋ mi wana pɔnɔɔ chuɛinuŋ maa wana lanɔ le, kɛlɛŋgaa mi wana lanɔɔ chuɛinuŋ maa wana pɔnɔ le. Hau, mi waŋpiaanduaa chuɛinuŋ maa waŋlaanduaa, nduyɛ mi waŋlaanduaa bɛɛ chuɛinuŋ maa puaa. (Nuawɔ Ditɔnɔmii 22:5.) Ŋ pɛɛku o Sawa koŋ niŋ maa Chɛhowa hɛnaŋ a nyɛ chuɛinaŋ tosa mi wana pɔnɔɔ wa maa wana lanɔ wo le, ɔɔ o tosa mi wana lanɔɔ wa maa wana pɔnɔ wo le. Ɔɔ i tosa mii wa ikala le teŋgeŋndo sinaa wana pɔnɔɔ nda wana lanɔɔ tɛɛŋndo.

4. Yɛɛ mala yɛ Kilisiɔŋnda le kɛɛsiaa kɛndɔɔ tosaa a chuɛinɔŋndo okɔɔ?

4 Sawala mandaala Baabuiyo mala naa le kɛɛsiaala kɛndɛlaŋ tosaa a mɛɛ naŋ nɔ miŋ chuɛinuŋ yɛ. Sawala mandaalaŋ ndaŋ la bɛnda le lelɛŋ o lelɛŋ, fondaŋ o fondaŋ, a naamu o naamu. A nɔ ma poonyial naa chuɛinɔŋ bɛnda wo ɔɔ o bɛnda le wo kpou o yau choo le. Sawala mandaala Baabuiyo koni naŋ nɔ ni miŋ tol kɔɔli le chuɛinɔŋ naŋ hɛnaŋndo. Ŋ tofaŋndɔ sawala mandaala Baabuilaŋ lapum la mala naa le sinaa ‘suɛi nɛŋi Mɛlɛka kɔl le, nduyɛ miŋ sina nyɛ cho sanaa le tosaa wo.’​—Luomaŋnda 12:1, 2.

“WAŊNDA SINA MAA O NYƐ O NYƐ NIŊ NAA Ŋ CHO TOSAA MAA BUƐIYAA MƐLƐKAA NAA Ŋ CHO NI”

5, 6. Vɛɛ chuɛinɔŋ naa piiliaŋ yɛ acheleŋnda?

5 Mi Mɛlɛka dimul Kiilanɔɔ Pɔɔl le mbo poonyiaa sawa mandaa sɔvɛ cho o Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 6:​4 niŋndo. (Nuawɔ.) Mɛɛ naŋ chuɛinuŋ yɛ tosa mi wanaa bɔɔbɔɔ sina wanaa suu naŋ cho wa. (Saamiɛɛ Tasoo 16:7) Le mɛɛ naŋ cho buɛiyaa Mɛlɛkaa yɛ, ŋ nɔ miŋ chuɛinuŋ mɛɛ naŋ yeema yɛ le. Te ŋ tol pɛ sawala mandaala Baabuiyo kɔɔli, hei nɔ mii mala naa le kpakpalaa nyɛla ŋuau naalaŋ, la vɛmtu vɛmtulaŋ, ɔɔ la ke waŋndo yiyaŋ wɔɔŋndo wo. Hoo sim ni maa ŋ nɔ miŋ kpakpala chuɛinɔŋ chɔɔmuu naa dialuŋ lasiɔmboŋ ndoŋ. Chuɛinɔŋ naa nɔ mbo tɛɛmbuu wana o wana kɔl te. O nɔ vɛlɛ mbo tosa mi waŋndo kpeeŋa hɔlaa nduaa ikɛi le.

6 Te ŋ wa pɛ a diandaa walaŋ, nduyɛ mi chuɛinɔŋ naa wa nyɛkɛndɛi, kɛlɛŋgaa waŋnda cho naa chɔɔlu bɛɛleŋ ke maa buɛiyaa Chɛhowaa naŋ cho ni, Mɛlɛka Kpou Kpou Wo. A cho chɔɔlu yeemɛi nɔ o Mɛlɛka naŋ cho piɛiyo wo niŋ, ma chɔɔlu bɛɛleŋ nɔ le kɔɔna naa, nduyɛ ma chɔɔlu yeemɛi nɔ le nilaŋ yaŋɔɔ o yooŋgu kɛndɛ piŋi waŋnda wo.

7, 8. Teleŋ kuɛɛ kpeekpei naŋ nɔ yɛ miŋ chuɛinuŋ nyɛkɛndɛi?

7 Ŋ nɔ kuee miŋ chuɛinuŋ nyɛkɛndɛi le Mɛlɛka naa diandaa, le puaapiliaa a ndepiliaa naa laalaŋnda, nduyɛ le wanaa naŋ komal o tanda naŋ dimi yooŋgu kɛndɔɔ niŋndo. Nduyɛ, hei tosa ma ke Chɛhowa bɛɛleŋ a yooŋgu kɛndɛ naŋ dimi wo. (Luomaŋnda 13:8-10) Chuɛinɔŋ naa nɔ mbo wa o sɔvɛ te ŋ wa pɛ kɔlaŋ o bɔŋaŋnda naala leKilisiɔŋndaŋ ɔɔ o wali pollo niŋ. (Timoti Tasoo 2:10) A tonya, chuɛinɔŋndo opum, o bɛnda o fondaŋ ndaŋ fau le. Lelaŋ, fondaŋ kɛ kɛ naŋ wa pɛ, naa Seiyaa Chɛhowaa nɔ miŋ kpakpala chuɛinuŋ tɛɛmbuu acheleŋnda kɔllo wo.

Chuɛinɔŋ numndo cho pa tosa mi waŋnda ke Mɛlɛka ŋ cho piɛiyo wo bɛɛleŋ? (Tofa pɛlta 7, 8)

8 Nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Tasoo 10:31. Te ŋ kuɛ pɛ o bɔŋaŋnda ibuŋgalaŋ a la bɛndaŋ, chuɛinɔŋ naa nɔ mbo wa chuɛinɔŋ lebɛɛ. Ŋ nɔ miŋ tol chuɛinɔŋ chieeŋndo kɔɔli le. Tuupa mi bɔŋaŋ bɛndoo kanduŋ, te ŋ mal pɛ, te ŋ wa pɛ kɔlaŋ o chiɛi nda yiya waŋnda wo, ɔɔ miŋ wa fulaa, ŋ nɔ miŋ chuɛinɔŋ wuyaŋ wuyaŋ te. Te ŋ chuɛinuŋ pɛ nyɛkɛndɛi, ŋ nɔla miŋ lɔɔŋ ibuŋ maa Seiyaa Chɛhowaa naŋ cho ni. Nduyɛ ŋ nɔla miŋ dimi yooŋgu kɛndɔɔ teleŋ o teleŋ.

9, 10. Le yɛɛ nyɛ Filipiaŋnda 2:​4 dimi wo piiliaŋ yɛ chuɛinɔŋ naa?

9 Nuawɔ Filipiaŋnda 2:4. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ yiyaŋ mɛɛ chuɛinɔŋ naa piiliaŋ puaapiliaa a ndepiliaa naa Kilisiɔŋnda yɛ? Saboo opilɛ cho ni, wanaa Mɛlɛkaa nɔ ma tosa wallo kekelee le silaa hoo tolɔɔ kɔɔli. Ndu cho ni, “Lelaŋ, la soli niko balaŋ po o yeemaŋ wanaa cho le chieeŋndo hoo wa a nɔ woŋ niŋ. Muŋ cho ni, suundaa nya wana nya cho o nɔ niŋ te wo, niilu nɔɔlɛiyo, yeemɛi suundɛi bɛnduei nɔɔ.” (Kolosiaŋnda 3:2, 5) Puaapiliaa a ndepiliaa naa apum soli balaŋ po o kaa ihini nɔɔlɛiyo niŋ. Kɛ a cho wɔ yeemaŋ wɔɔŋndoŋ chɔulabaa. Te ŋ ve yekeŋ te, mɛɛ naŋ chuɛinuŋ yɛ tosa ma chɔɔlu ndi chɔ ikala le sila Baabuiyo tolɔɔ kɔɔli le yeemaŋ wɔɔŋ muŋ chɔulabaa. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 6:9, 10) Ŋ yeema pa miŋ tosa chɔulaba nda cho wo o kala kpoke?

10 Te ŋ wa pɛ diompilɛ a puaapiliaa a ndepiliaa naa, wanaa nɔ kaala nɔɔlɛilaŋnda tiu naa ba le. Mɛɛ naŋ chuɛinuŋ le kɔlaŋ o bɔŋaŋ leKilisiɔŋndo ɔɔ naa cheleŋ yɛ chɔɔlu tosa miŋ mandaŋ. Mi che bɛɛ ŋ nɔ di le hɛlioo nyɛ naŋ chuɛinuŋndo, kɛ ŋ nɔ vɛlɛ kalaŋndo le chuɛinɔŋndo nyɛkɛndɛi. Chuɛinɔŋ ke acheleŋnda yiyaŋ kɛndɔɔ wo, o tosa ma dimi diomnda kɛndɛlaŋ a naa okɔɔ wo, nduyɛ mbo mala nda le kaa diandaa nɔɔ Mɛlɛka o hɔllo. (Pitɛ Tasoo 1:​15, 16) Kaala kpeekpeiyo “nɔ manda wɔɔŋ te, nduyɛ, o ve le dɛnɛ ndɔ kɛndɔɔ koni le o landuŋ kɔl te.”​—Kɔliŋtiaŋ Tasoo 13:4, 5.

CHUƐINƆŊ BƐNDA WO, TELEŊ O BƐNDA WO, A FONDAŊ O BƐNDA WO

11, 12. Vɛɛ Ikilisiaatii 3:1, 17 mala yɛ naa le sinaa mɛɛ naŋ chuɛinuŋ yɛ?

11 Te buɛiyaa Mɛlɛka wa pɛ kɛɛsiaa tosaa a chuɛinɔŋ ndaa okɔɔ, a sina maa “nyɛ o nyɛ cho yɔŋnɔŋndo teleŋ ndɔɔ cho fuuluu. Isɔɔ o isɔɔ i nɔ teleŋndo.” (Ikilisiaatii 3:1, 17) Mi fondaŋnda teŋgeŋ teŋgeŋndaŋ, boondoŋ, a sɔla naa piiliaŋ chuɛinɔŋ naa. Kɛ nɛila Chɛhowalaŋ la siŋgaŋ le lɔɔlɔɔ le.​—Malakai 3:6.

12 Te fondaŋ naŋ cho wo nɔ pɛ haŋgullo, mii wa ikala lepum le chuɛinɔŋ lebiɔɔ. Mi puaapiliaa a ndepiliaa naa hini kɔl te ŋ wounuŋ nyɛla ŋuau naalaŋ ɔɔ la chɔɔmuu dialuŋ lasiɔmboŋ ndaŋ te. (Choobu 31:1) Te ŋ kuɛ vɛlɛ pɛ o daa choo ɔɔ o fondaŋ waŋnda saana wo, nyɛla naŋ wounuŋ le saanaa laŋ la nɔ mi la wa nyɛkɛndɛi. (Pulɔwaa 11:2, 20) Mi che bɛɛ mi wanaa bɔɔbɔɔ o chieeŋndo niŋ wounuŋ nyɛla saanaala chɔɔmuu nda dialuŋ lasiɔmboŋ ndoŋ, kɛ naŋ nɔ miŋ hɛli la ke Chɛhowa Mɛlɛka naa diandaa bɛɛleŋ ndaŋ.

13. Vɛɛ Sila cho o Kɔliŋtiaŋ Tasoo 10:32, 33 niŋndo mala yɛ naa le hɛlioo nyɛla bɛnda laŋ?

13 Sawa mandaa sɔvɛ cheleŋ nɔ vɛlɛ mbo piiliaŋ nyɛla naŋ nɔ miŋ hɛli laŋ. Ŋ nɔ miŋ wa yekeŋ yɔŋii naŋ paaliaŋ kɔl iyama acheleŋnda. (Nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Tasoo 10:32, 33.) Ŋ nɔ miŋ chuɛinuŋ nyɛla pilaŋ puaapiliaa a ndepiliaa, vɛlɛ a wanaa cho Chɛhowa piɛi le wa tana le. Mi Kiilanɔɔ Pɔɔl poonyiaa aa, “Naa pilɛŋ pilɛŋ nda kpou ŋ nɔ mi ŋ tosal chaaŋaa naa nyɛ wa malaa le nda, nduyɛ mbo hini nda kɔl lo le ma sɔla dialluŋ kalaŋ o tiindaŋ nda nɔ o Mɛlɛka niŋ ndo.” Mi Pɔɔl chɔɔlu isɔɔ a saboo hoo okɔɔ aa, “Nyɛ Kiliti tosa wo o tosa ndu le ndu pila kɔl nɛŋi suee le.” (Luomaŋnda 15:2, 3) Maa Chiisu, ŋ nɔ miŋ che hɛnaŋ Mɛlɛkaa tosaa a wanaa cheleŋnda malaa nyɛ sɔvɛ mbo hiau hɛnaŋ naa pilaa tosaa. Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ wounuŋ nyɛla tosa mi waŋnda kɛɛ nilaŋ yaŋɔɔ o yooŋgu kɛndɛ naŋ dimul nda wo le.

14. Vɛɛ kalaŋ chuauwa pɛɛku yɛ chuauwaa ndaa le Mɛlɛka saŋgalaa a chuɛinɔŋ ndaa?

14 Kalaŋ chuauwaa Kilisiɔŋnda nɔ ma pɛɛku chuauwaa ndaa le sawala mandala Baabuiyo tolɔɔ kɔɔli. La tiŋ la cho ni, tosaa a sabu le mi ndapila a chuauwaa ndaa nɛŋi Mɛlɛka kɔl a chuɛinɔŋ lebiɔɔ. (Pulɔwaa 22:6; 27:11) Vɛɛ kalaŋ chuauwa pɛɛku yɛ chuauwaa ndaa le Mɛlɛka diandaa bɛɛleŋ kioo a nɛila ndɔ laŋ? Kalaŋ chuauwa nɔ ma kɛsi tamasi kɛndɔɔ le chuauwaa ndaa. Nduyɛ, a nɔ ma pɛɛku chuauwaa ndaa o nɛi kaalaa niŋ le fondaŋ nda saaluŋ nyɛ chuɛinaŋ lebiɔɔ le piondɔɔ wo. Chuauwa nɔ ma hɛli nyɛla chuɛinaŋndaŋ le mɛɛ nda yeema laŋ yɛ le. Kɛ nyɛ sɔviɔɔ cho ni, a nɔ ma hɛli la ke Chɛhowa bɛɛleŋ ndaŋ, Mɛlɛka nda cho piɛiyo wo.

SOLIŊ DI NUMDO KPEKU A TAASI

15. Yɛɛ mala yɛ naa le nyɛ chuɛinaŋndo hɛlioo a taasi?

15 Baabuiyo ke naa nɛi chɔmaa kɛndɔɔ le kɛɛsiaala ke Mɛlɛka bɛɛleŋ ndaŋ tosaa a taasi. O wa bɛɛ lende, mɛɛ naŋ hɛnaŋ yɛ naŋ chuɛinuŋ ni. Sɔndɔɔ naŋ hɛnaŋndo, a nyɛ chuɛinaŋ naŋ nɔla piɔmndɔɔ wo wa teŋgeŋ a o wanaa cheleŋnda. Kɛ chuɛinɔŋ naa nɔ mbo wa lɔɔlɔɔ o diandaa, o chɔm bɛɛleŋ ndo, o bɛnda le fondaŋ naŋ cho kɔlaŋndo, nduyɛ o waŋnda hɛnaŋ o fonda naŋ cho wo.

16. Le yɛɛ sɛmbɔɔ dɔuwɔɔ le chuɛinɔŋndo nyɛkɛndɛi cho yɛ o sɔvɛ?

16 I cho suɛi bɛɛŋ bɛɛŋ le nyɛ chuɛinaŋ lebiɔɔ saalɔŋndo le. Nyɛ chuɛinaŋ bɛnda le wo waŋnda pisi o fondaŋnda bɔɔbɔɔ ni. Lelaŋ, mɛɛ ma chua teleŋndo tau le sipola kɛndɛlaŋ, domalaŋ, a lɛmbɛla ŋou wana tau le laŋ saalɔŋndo. Kɛ mi puaapiliaa a ndepiliaa naa che, nduyɛ ma hini kɔl le kindi kindiŋ naŋ cho le chuɛinɔŋndo o nɛi bɛnda wo choo wo. Nduyɛ kɔl hiniaa naŋ nɔ le saŋgala naŋ chuu Finya naa kaalaa o choo choo niŋndo tosa ni miŋ kei o nɛi o nɛi niŋ le chuɛinɔŋndo o nɛi bɛnda wo choo.

17. Yɛɛ puaapilɛnɔɔ nɔ yɛ mbo kɛsiŋ o kɔl tuupa mbo manda siɛiye?

17 Baa o bɛnda pa mi puaapiliaa manda siɛiye? Mi Sawa Muusioo dimul puaa le siɛiye mandaa. Kɛ Kilisiɔŋnda cho o Sawa Muusioo bɛŋgu le, nduyɛ a dimul nda le ma tol ndu kɔɔli le. (Lɛvitikɔɔ 19:27; 21:5; Kaleesiaŋnda 3:24, 25) O naamula bɔɔbɔɔ niŋ, waŋnda chi ndi suɛi wɔɔŋ le siɛiye kɛɛmiaa nyɛkɛndɛi le. Keŋ kɛɛlu waŋnda le nilaŋ yaŋɔɔ o yooŋgu kɛndɛ naa le. Nduyɛ puaapiliaa nda yulu iso wa apum nɔ siɛiye. Kɛ a koŋ kpou, mi puaapiliaa apum kɛɛsiaa maa a cho isiɛi manda le. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 8:9, 13; 10:32) O naamulaŋ ɔɔ fondaŋnda cheleŋ, siɛiye mandaa cho naamu nda le, nduyɛ o bɛnda mi Kilisiɔŋnɔɔ manda ndi le. Mi hei kuuna puaapilɛnɔɔ Mɛlɛka saŋgalaa chuu wo, nduyɛ mbo simnuŋ wana tɔɔ wɔɔŋ.​—Timoti Tasoo 3:2, 7; Luomaŋnda 15:1-3.

18, 19. Vɛɛ Makal 6:8 mala yɛ naa?

18 Ŋ naŋ bɔɔ kɔl le mɛɛ Chɛhowa poonyial naa nyɛ chuɛinaŋ bɛnda wo ɔɔ o bɛnda le wo o yau choo le yɛ. Kɛ, mbo ke naa dioo le miŋ tosa kɛɛsiaala tɔlnuŋ o sawala mandala Baabuiyo choo laŋ. Lelaŋ, te ŋ wa pɛ kɛɛsiaalaŋ tosaa a nyɛ chuɛinaŋ naa okɔɔ, ŋ nɔ miŋ chɔm maa ŋ cho wanaa lebɛɛ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ.​—Makal 6:8.

19 Ŋ sina maa wana diandaa Chɛhowa cho ni, nduyɛ maa sawala ndɔlaŋ la bɛnda le naa nɛi chɔmaa kioo. Te ŋ yeema pɛ miŋ wa wanaa lebɛɛ nduyɛ miŋ tuisiŋ, ŋ nɔ miŋ tol sawala ndɔlaŋ kɔɔli. Tuisiŋndo mala naa miŋ ke yiyaŋnda acheleŋnda a tuula ndalaŋ bɛɛleŋ.

20. Yɛɛ chuɛinɔŋ naa nɔ yɛ mbo tosal acheleŋnda?

20 Chuɛinɔŋ naa nɔ mbo chɔm kpendekele maa buɛiyaa Chɛhowaa naŋ cho ni. Chɛhowa nɔ nɛila filioŋndaŋ, nduyɛ ŋ cho a kɔl kɛndɛ le laŋ tolɔɔ kɔɔli. Ŋ nɔ miŋ chandu puaapiliaa a ndepiliaa kpou le chuɛinɔŋ ndaa a kaa nda kɛndɔɔ. Chuɛinɔŋ nda kɛndɔɔ cho wanaa nɔ yeemɛiya nanɔɔ o yooŋgu Baabui ke wana yoomoo wo, nduyɛ ma wa Chɛhowa saŋgalaa a ndu kɔllo nɛŋioo. Te ŋ tosa pɛ kɛɛsiaalaŋ a taasi a chuɛinɔŋ naa okɔɔ, ŋ cho hiouwɔɔ lachi a Chɛhowa saŋgalaa, Wana chuɛinuŋ ndupila a “kpaayaa a bɛɛleŋ” ndo.​—Sam 104:1, 2.