Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

SUƐI LEBOLLE O KƆƆ | MASALE NƆ LABA O LAKAFA NIŊ TE LEŊ

Pɔsɔni Tosa Masaleŋ Nyɛ Lakafa Wo

Pɔsɔni Tosa Masaleŋ Nyɛ Lakafa Wo

Waŋnda soliŋ masale lakafaleŋ kpeku le waŋnda kpaayaa chɔmndo o nɛi wɔɔŋndo choo le tɔnɔ ndapilaa. O cho ko hau le hei kanduŋ te. Le tamaseliiyo, Baabuiyo kuuna luɛiyɔɔ niŋndo o sɔɔŋ toosiaa choo, nduyɛ mbo chɔm maa kaa hoo cho niŋ le wɔsilaŋ hiouwɔɔ 3,500. (Ɛsodɔɔ 23:8, NW) Kɛ, o cho ko luɛiyɔɔ niŋndo le cho niilu lakafalaa le. Lepum, mi wanaa bɛnduaa lakafaa chiimbuu nyɔɔŋ, ma tosa walta nda nɔ di le toosaa le laŋ, ɔɔ ma chiimbuu kanioŋ. Ma soliŋ vɛlɛ foofu ndaa kpeku le chaaŋaa ndaa a wanayaŋ ndaŋ dioo kioo o kafalaŋ choo.

O kɔɔnala waŋchieeyaa kɛ kɛ niŋ kafalaŋ la cho. Kɛ kafala cho o masale chieeŋndeŋ niŋndo la hiou poloŋ. O wɔsi 2013 niŋ, mi kɔɔna nɔ diolaŋ “Transparency International” wo poonyiaa yauwo diolaŋ aa, Global Corruption Barometer. Mi yauwo hoo dimi maa, waŋnda chieeŋndo balɔɔ silɔ nɔ yiyaŋndo maa kundala ŋuɛɛnulaŋ ndaŋ hiou lakafa. Wanaa sim le masaleŋ nda, polisiiya, wanaa bɛnduaa, dialii kɛsi sawala lelɛŋndaŋ ndo, a i kialu yamaŋ o lɛŋndeŋ niŋndo. Ŋ yaasiaŋ ndɔ konalaŋ lapum la soo a bahawɛiyo hoo okɔɔ wo.

  • AFILIKA: O wɔsi 2013 niŋ, wanaa bɛnduaa le 22,000 Afilika Batouwo nda bii o niilu lakafaa niŋ ni.

  • AMƐLIKA: O wɔsi 2012 niŋ, o lɛŋnde Bilasilleŋ niŋ, waŋnda 25 nda bii ni le kaniŋ lelɛŋndoŋ soliŋndo kpeku le mi waŋnda toolu nda ma sɔla masaleŋ. Wana kpaaya bɛndu paandoo o lɛŋnde leŋ niŋ te masaa faŋaŋ pɛ, wa wanaa nda bii ya tɛɛŋ.

  • EESIAA: O wɔsi 1995 niŋ, o chiee nɔ diolaŋ Siyul o Koliaa niŋndo, waŋnda 502 chiɛi leyulaa komba choo ni. Mɛɛ nda yaasiaa le sabu hei yɔŋnuŋndo, ma cha maa wanaa bɛnduaa cho taŋgultaŋ hɔlteŋ choo o chieeŋ bɛndoŋ niŋnda chɛl luɛiyɔɔ niŋndo wanaa taŋgulaa o ba ni, le ma soliŋ nyɛm kindu baa le woŋ kpeku.

  • YULOPI: Mi Sisiliaa Malmström, wana bɛndoo le “European Commission Home Affairs” (sɔɔŋ yɔŋnuŋ o Yulopi niŋndoŋ) dimi aa, “Kindiŋ bɛɛ masaa waa cho le kafalaŋ o lɛŋnde Yulopileŋ niŋ faŋaa le. Mi che bɛɛ naa o masɛi bɔɔbɔɔ niŋ, tuupa ma hɛli masaa, ma yɔŋgu diomnde mɛyaaleŋ le kafalaŋ faŋaa. Kɛ o Yulopi niŋ, mi kɔndɔfillo bii num le chɔɔ kafalaŋ pɛŋgɛlaŋndo.”

Kafalaŋ o masaleŋ niŋ kendu faŋa. Mi Susan Rose-Akerman, wana pɛɛkaa bɛndoo le kafalaŋ kuunaa poonyiaa aa, “O cho ko kɔɔnala tonyalaŋ kilaa le, kɛ siŋgaa mɛɛ masaleŋ le tosa yulaleŋ yɛ cho suɛi kpeekpeiye ni.” Mi che bɛɛ naa wana chioo nɔla mbo faŋa kafalaŋ te, kɛ Baabuiyo chɔm maa siŋgaŋnda bɛndaŋ la cho yɔŋnɔŋ kɛsɛ kɛsɛ.