Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

La Taŋgul Nɔ Nyaa o Kala Poŋ Nduyɛ Mbo Nɔ Nyaaloo

La Taŋgul Nɔ Nyaa o Kala Poŋ Nduyɛ Mbo Nɔ Nyaaloo

“Chɛhowa ndu pilɛ kpe nɔla ni mbo taŋgul chiɛiyo, te o cho koŋ te, wanaa taŋgulaa a saŋgaŋ fondo fuu.”—CHON. 127:1a, NW.

1-3. Simulta kuɛɛ komallɛ wanaa cho o nɔɔ niŋnda? (Tofa fotueiyo o peeleŋ ndeŋ choo.)

 MI PƆNƆƆ opum, o chua niŋ wɔsilaŋ 38 o nɔ ndɔɔ niŋndo dimi aa, “Te a kindiŋ pɛ kpoke le batiuwaa sɔlaa o nɔ numndo niŋ, a nɔla ma tuei sala Chɛhowaa yeela.” Tonya, o teleŋnda nyɛkindilaa niŋ bɛɛ, piaanduaa a laanduaa wa a nyaale nduyɛ ma maaliaŋ vellaa velle.—Tal. 18:22, NW.

2 Kɛ, o cho suɛi kaamaa le icho le mi “sɔɔŋ palaŋ” ŋpum komal wanaa cho o nɔɔ niŋnda le. (Kɔl. Tasoo 7:28) Le sabu yɛɛ? Kɔl landɛiyo hiuwo nɔɔ le bahawɛilaŋ solioo lepaa o lepaa paaliaŋ diompilɔɔ o nɔɔ niŋ. Kɔl tuuwo, kɛɛ sina pɛŋgoo, a sɔɔŋ diɔɔmule lehakileŋ dimi lepum o baltaŋ niŋndo bɛɛ huŋ a simullo o nɔla kɛndɛlaŋ niŋ. (Chem 3:2, 5, 8) Mi wanaa cho o nɔlaŋ nda a bɔɔbɔɔ, che ndi ikala le biuwɔŋndo wali cho nda teleŋndo chuaa o ba tauwo tosaa, a chuauwa mandaa. Mi kɔl tambɛiyo a yɔkpaa tosa a bɔɔbɔɔ sɔla lɛ teleŋ yeemaŋ le nɔ ndaa kindioo wo le. Mi bahawɛi nyɛsɔlaa, kɛndiaa lepɛŋndo, a nyɛm kindilaŋ cheleŋ wɔɔsuu kaalaa a bɛɛle nda nɔ le ndapila leŋ. Le handɔɔ lechoo, mi kaalaŋ ndaŋ la hiiluu ŋgemela nɔ cho o kala poŋ ndo. Laŋ la cho ni, “Nyɛm wana chieeyɛi nɛi i yeema naa mi ŋ tosa woŋ,” mɛɛ suundaa cho naa yɛ, niilu suundɛi wɔɔŋndo, niilu latandaa, niilu paŋalɛiyo, kɔl tuu kele keloo, a kɛɛ diompilɔɔ.—Kal. 5:19-21.

3 Le sɔɔŋ bolleŋ saa, o “palɛi mɛɛlɛi” hei niŋ, waŋnda nɔ kaayei, a kaala wɔɔŋnda tosa mi nɔɔ vaala laŋ. (Tim. Diiŋ Ndɔɔ 3:1-4) O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, wanaa cho o nɔɔ niŋnda nɔ ma simul yaamɔɔnɔ wɔɔŋ wɔɔŋndo. Mi kiilanɔɔ Pitɛ sila naa aa, “Masa Nyinaa Wɔɔŋnda, o cho yaamɔɔnɔ nyaa wo, o cho balɔɔ mbo wa nuuviaa le wana o cha mbo tɛɛmbuu wo, mɛɛ yalakana bɛndoo balu visiaa kɔɔli le nda biyɔɔ yɛ.”—Pitɛ Tasoo 5:8, NW; Chɔɔmɔŋndo 12:12.

4. Vɛɛ nɔ numndo looku yɛ mbo wa o kala poŋ, nduyɛ ma wa a nyaale?

4 Mi pɔnɔ pum o Chepaŋ niŋ dimi aa, “I wa bɔɔ o nyɛ kindilaa nyɛsɔlaa bɛŋgu. Nduyɛ le mɛɛ ya kɛɛ laa nuu dimullo a hei okɔɔ yɛ, mi ndu bɛɛ sɔla kɔl landɛiyo tau. Le handɔɔ lechoo, o viou wɔ bɛɛ le mbo sɔla bahawɛilaŋ a kɛndiaa okɔɔ. Lepum, mi kɔl landɛiyo hoo ndoo tosa miŋ dɔunuŋ tumbe.” Ŋ nɔla miŋ kpakpala bahawɛilaŋ lapum o nɔɔ niŋ te, kɛ wana bumba laŋ chɔulaba le. A mala Chɛhowaa, wanaa cho o nɔɔ niŋnda nɔla ma kindi nɔ ndaa poŋ, nduyɛ ma wa diompilɛ a nyaale. (Nuawɔ Chondei 127:1, NW.) Ŋ yaasiaŋndɔ kpilikiŋ taŋgulaŋ iMɛlɛkayaŋ ŋuɛɛnu, ŋ taŋgul nɔɔ o kala poŋ lefafɛɛŋndo. Ŋ cho vɛlɛ yaasiaa mɛɛ kaalaa yikpa kpilikioŋ muŋ yɛ.

LA LUEI CHƐHOWA O NƆ NYAA NIŊ

5, 6. Yɛɛ piaanduaa a laanduaa nɔ yɛ ma tosa le ma luei Chɛhowa o nɔla ndalaŋ niŋ?

5 Pou taŋgulaa kpeekpei saa nɔɔ wo cho lo lechoo wo, a Wana kila nɔɔ wo diikɔŋndo ni. (Nuawɔ Ikilisiate 4:12, NW.) Piaanduaa a laanduaa luei Chɛhowa o nɔ ndaa niŋ te a tol pɛ sila ndɔ kaalaa kɔɔli. Mi Baabuiyo suaa a wanaa Mɛlɛkaa sindɛ okɔɔ aa, “Te la bendu pɛ nɛiyo mi la kuɛi o ba kɛndɔɔ choo ɔɔ o bamiallo choo, la tuɛinuŋ niŋ diomndo nya a makɔɔ aa, ‘Nɛiyo cho hoo ni. La kɔ lechoo.’ ” (Ais. 30:20, 21, NW) Hau bɛɛ, pɔnɔɔ a lanɔɔ nɔla ma “tuei” diom Chɛhowaa, te a wa pɛ Diom Mɛlɛkaa nuaa diompilɛ. (Chon. 1:1-3, NW) A nɔla ma hiou lachi a nɔ ndaa kindioo poŋ te a wa pɛ Pɛɛku Leyuŋgu nda tuɛi yeela wo tosaa. Piɛileŋ lɔɔlɔɔ diompilɛ cho vɛlɛ nyɛ sɔvɛ taŋgul nɔɔ o kala kpoŋ ndo ni, le yaŋɔɔla chieeŋ Setanaa hoo hiɔlɔŋndo.

6 Mi Kahat o lɛŋnde Chamanileŋ (Alemaŋndeŋ) niŋ dimi aa, “Te kpɔkɔsilaŋ a kɛɛ sina pɛŋgoo la hiou pɛ nyaale naa, sila cho o Diom Mɛlɛkaa niŋndo mala naa miŋ biuwaŋ nduyɛ miŋ wa malnaŋndo lahaki.” Suiliŋnda sɔvɛlaŋ la cho laŋ ni le nyaaloo sɔlaa o nɔɔ niŋ. Te pɔnɔɔ a lanɔɔ tosa pɛ wallo kalaŋ le ma luei Chɛhowa o nɔ ndaa niŋ, nduyɛ ma tosa walta iMɛlɛkaya laŋ diompilɛ, a cho biilaŋ kpiŋ a Mɛlɛka o nɔ ndaa niŋ, nduyɛ ma wa a kɔl kɛndɛ.

PIAANDUAA, LA CHUA CHILAŊ A KAALAA

7. Vɛɛ piaanduaa nɔ yɛ ma chua chilaŋ?

7 Mɛɛ pɔnɔɔ chua chilaŋ o nɔɔ niŋ yɛ nɔla mbo taŋgul nɔɔ o kala poŋ, nduyɛ mi nyaaloo wa leniŋ. Baabuiyo dimi aa, “Kiliti ndu cho wana pɔnɔɔ bolleŋ ni. Nduyɛ, wana lanɔɔ ndu ndu wana cho ndu bolleŋ ndo cho pɔnɔ ndɔ ni.” (Kɔl. Tasoo 11:3) Nyɛ o dimul waŋ piaanduaa leniŋndo cho ni maa, a chua chila nda ke nda laŋ nyɛkɛndɛi a mɛɛ Kiliti bɛɛ cho chilaŋ chuaa wana pɔnɔɔ choo yɛ. Pesiŋ bɛɛ Chiisu ve ŋuasu ŋuasu a waŋnda le. Kɛ lɔɔlɔɔ mi ndoo chɔm kaalaa, kɛndɛi, a sina pɛŋgoo. O ve wana kɔl tuu le, nduyɛ ndoo tuisiŋ.—Mat. 11:28-30.

8. Yɛɛ pɔnɔɔ nɔ yɛ mbo tosa le mi laandɔ kaala ndu, nduyɛ mbo ke ndu bɛɛleŋ?

8 Piaanduaa Kilisiɔŋnda nɔ ma wa laandaa ndaa nyunaa lɔɔlɔɔ le ma ke nda bɛɛleŋ te. Kɛ, kaala ndalaŋ la nɔ mi “la va la kɛndɛ naa laandaa” ndaa cha. A nɔ ma “ke nda bɛɛleŋ, kani fondole, a nɔ dialuŋ kala maa waŋ piaanduaa le.” (Pitɛ Tasoo 3:7) O faŋga tɛɛŋ ni, chiɛiniŋ ni, piaanduaa nɔ ma ke laandaa ndaa bɛɛleŋ a mɛɛ nda suaa o ndalo yɛ. Nduyɛ, ma chɔm maa a cho a sɔvɛ a mɛɛ nda bii nda yɛ. (Tal. 31:28, NW) Chila waa naa chuaa a kaalaa nɔla mbo nyindu lanɔɔ le mi ndu bɛɛ chɔm kaalaa a bɛɛleŋ. Nduyɛ hei huŋ a sala Mɛlɛkaa o nɔɔ niŋ.

LAANDUAA, LA DIIKUŊ

9. Vɛɛ lanɔɔ chɔm yɛ maa o diikuŋ?

9 Kaala kpeekpeiyo le Chɛhowa mala naa kpou ni le miŋ tuisiŋ o ba ndɔ kpaaya bɛndoo bɛŋgu. (Pitɛ Tasoo 5:6) Lanɔɔ nɔ mbo tuei pɔnɔ ndɔ diom, nduyɛ mbo wa wana malaa o yuŋgoo niŋ. Nɛi sɔviɔɔ opilɛ cho hoo ni le chɔmndo maa o cho wana diikaŋ, mbo wa wana lebɛɛ Chɛhowa o ba bɛŋgu. Baabuiyo dimi aa, “Nya laanduaa, la diikuŋ piaandaa nyaa, a mɛɛ i chɛlaŋ a Salamanɔɔ yɛ.” (Kol. 3:18, NW) Tonya icho ni maa, o cho kɛɛsiaala pɔnɔɔ tosalaŋ kpede le lanɔɔ yeema le. Kɛ, te o wa pɛ mi kɛɛsiaala o tosalaŋ la tɛɛmbuu sawala Baabuiyo le, lanɔ diikuŋndo nɔ mbo chɛl taŋ.—Pitɛ Tasoo 3:1.

10. Le yɛɛ diikɔŋndo cho yɛ nyɛ sɔvɛ?

10 Lanɔɔ nɔ foofu lebiɔɔ maa “chaaŋ” o pɔnɔ ndɔ. (Mal. 2:14, NW) Ndu bɛɛ nɔ mbo wa waŋndo opilɛ le kɛɛsiaala sɔvɛlaŋ tosaa o yuŋgoo niŋ. O nɔ mbo chɔm yiyaŋnda ndɔlaŋ, a yeemaŋ ndɔŋ o lebɛɛ niŋ. Nduyɛ, o nɔ mbo diikuŋ. Pɔnɔɔ nɔ mbo yaŋ nileŋ yekeŋ o nyɛ laandɔ cho wa dimioo wo. (Tal. 31:10-31, NW) O baa pilɔɔ choo, diikɔŋndo huŋ a kɔl kɛndɔɔ, kɔl nyuloo, a diompilɔɔ o yuŋgoo niŋ, nduyɛ mbo ke pɔnɔɔ a lanɔɔ kɔl hiniaa le sinaa maa, a cho nyɛ Mɛlɛka hɛnaŋndo tosaa.—Ɛfi. 5:22.

LA MALNAŊ LAHAKI VELLAA VELLE

11. Le yɛɛ malɔɔ hakioo cho yɛ nyɛ sɔvɛ?

11 Kpilikiŋ taŋgulaŋ tosa mi nɔɔ viou wo, ipilɛ cho malɔɔ hakioo ni. Diompilɔɔ o nɔɔ niŋ nɔla mbo kendu te pɔnɔɔ a lanɔɔ “biuwaŋ pɛ vellaa velle. Nduyɛ, ma malnaŋ lahaki fasɛi.” (Kol. 3:13, NW) O baa pilɔɔ choo, te pɔnɔɔ a lanɔɔ wa pɛ sɔŋgɔla paandulaŋ kɛsiŋndo o kɔl le laŋ soliŋndo kpeku maa tukpa le chaaŋ ndɔ kisɔɔ a sɛɛŋgiaŋndo, chaŋyɛi ndɛi o nɔɔ niŋ nɔla mii tambu. Mi chiɛiyo yɔŋyɔla te o tɛnda pɛ. Mɛɛ lende koni ŋɔɔchiaŋ ndaŋ, a suɛi kɛsiŋndo o kɔl tosa ndi ikala ni le miŋ mal haki. O baa pilɔɔ choo, pɔnɔɔ a lanɔɔ nɔla ma wa a mɔɔsaa o nɔɔ niŋ te a wa pɛ hakilaŋ malnaŋndo vellaa velle, mɛɛ Chɛhowa cho nda biyɔɔ yɛ.—Mai. 7:18, 19.

12. Vɛɛ kaalaa kumbu yɛ hakila bɔɔbɔɔ?

12 Kaala kpeekpeiyo “manda suɛi nɛiyaŋ o kɔl te.” A tonya, kaalaa kumbu hakila bɔɔbɔɔ. (Kɔl. Tasoo 13:4, 5; nuawɔ Pitɛ Tasoo 4:8.) O baa pilɔɔ choo, kaalaa tuu ŋso le hakila naŋ mal taŋ te. Mɛɛ kiilanɔɔ Pitɛ nyuna Chiisu mɛɛ kpɛ o nɔ mbo mal waŋndo haki yɛ, mi Chiisu muli aa, “A nɔ ma mal ndu haki le bɛmbɔɔ bele ŋɔmmɛu a le ŋɔmmɛu.” (Mat. 18:21, 22, NW) Dimioo o wa ni maa kpeleŋ cho o kɛsiaa mɛɛ kpɛ Kilisiɔŋnɔɔ nɔ mbo mal acheleŋnda haki yɛ le.—Tal. 10:12 NW. a

13. Vɛɛ naŋ chɔulaba yɛ yiyaŋ kɛɛ malaa hakioo?

13 Mi Anɛti dimi aa, “Te pɔnɔɔ a lanɔɔ melnaŋ lahaki vellaa velle le, koŋ tosa ma kɛsiŋ sɔŋgɔɔ o kɔl, a laalaŋ o ndapila niŋ te, nduyɛ pɔsɔnioo cho koŋ le nɔɔ ni. Haki malaa tosa nɔɔ le mbo wa o kala poŋ, nduyɛ mi la sɔɔŋgaŋ ikɛi kpɛɛluŋ vellaa velle.” Le ma chɔulaba kɛɛ haki malaa, kindiŋ ma chɔm balikaa a kɔl hiniaa. Tosa a sabu le ma chandu pɔnɔ num, ɔɔ laa num o nɛi sɔviɔɔ choo. (Kol. 3:15) La tuei kɔl nyuloo, diompilɔɔ, a salala haki malaa huŋ ndaŋ yeela.—Luom. 14:19.

LA TOL SILA SƆVIƆƆ KƆƆLI

14, 15. Pɛɛku sɔvɛ kuɛɛ naŋ soo yɛ a ndu okɔɔ, nduyɛ vɛɛ o cho yɛ nyɛ sɔvɛ o nɔɔ niŋ?

14 A tonya, a yeema mi waŋndo chua num maa wana sɔvɛ, nduyɛ mbo ke num bɛɛleŋ. A hini kɔl te waŋndo sina pɛ yiyaŋ numndo, a yeemaŋ numndoŋ. Kɛ a tuei niŋ pa waŋndo dimioo aa, “A tosalla pɛ I tosal num”? Mi che bɛɛ ma yiyaŋ maa kaa waa naa o naŋ, kɛ Baabuiyo dimul naa aa, “Dimi maa, ‘Nyɛ waŋndo o tosal numndo, num bɛɛ mɛɛ ma miŋgul ndu maa le.’” (Tal. 24:29, NW) Mi Chiisu chɔm pɛŋ nɛi sɔviɔɔ mɛɛ naŋ nɔ miŋ bii bahawɛila kalalaŋ yɛ. Nduyɛ waŋnda tau sina nɛi sɔviɔɔ hoo. Ndu cho ni, “Kaa ŋ hɛnaŋ maa chaaŋ num tosal num ndo, num bɛɛ tosal chaaŋnda lende.” (Luk. 6:31) Nyɛ Chiisu yiyaŋndo cho ni, ŋ nɔ miŋ bii waŋnda mɛɛ naŋ yeema ma bii naa yɛ, o cho le miŋ wa maalaŋ miŋgulaŋ ndo le. Koŋ sim ni maa, ŋ nɔ miŋ tiindaŋ le sɔlaa nyɛ naŋ yeema o nɔɔ niŋndo.

15 Wanaa cho o nɔɔ niŋnda kindi chaŋyɛi nɔ ndaa te a wa pɛ yekeŋ le sinaa yeemaŋ wana nda cho o nɔɔ niŋndo. Mi pɔnɔɔ opum o Afilika Batouwo dimi aa, “Mi kindiŋ le sila sɔviɔɔ hoo tolɔɔ kɔɔli. Tonya, miŋ dɔunuŋ tumbe teleŋndaŋ lapum, kɛ miŋ kindiŋ kpoke le tosaa vellaa velle nyɛ naŋ yeema mi waŋndo tosal naa wo. Ndu cho ni, chuaa naapila maa wanaa sɔviaa, a bɛɛleŋ kenaŋndo.”

16. Yɛɛ wanaa cho o nɔɔ niŋnda nɔ yɛ ma tosa le?

16 Te wana nya cho o nɔɔ niŋndo nɔ pɛ kaalaŋ suuwo pum, o lamamɔɔ niŋ bɛɛ, hɔŋ buloo a laŋ okɔɔ le. Kɛsiŋ o kɔl maa, nɔɔ cho nyɛ kilulaŋ te, le sinaa nɛɛ hiou yɛ kalu, nɛɛ hiou yɛ deŋi, ɔɔ nɛɛ hiou yɛ sondo le. Tonya icho ni maa, naa kpou nɔ kaala wɔɔŋndaŋ. Nduyɛ lepum, miŋ tuulu acheleŋnda kɔl. Kɛ sabu o sabu cho le mi pɔnɔɔ a lanɔɔ nuuviaa nɛilaŋ le youwaŋndo, a diomnda chii waŋndo bɛɛlaŋ ndaŋ soliŋndo kpeku le. Ɔɔ iwɔɔŋnde kpou, le waŋndo chɔchɔŋaa a diomnda wɔɔŋndaŋ, ɔɔ luaanaŋndo le.—Nuawɔ Talelaŋ 17:27; 31:26, NW.

17. Vɛɛ piaanduaa tuallɛ sila sɔviɔɔ kɔɔli?

17 O naamulaŋ lapum niŋ, te waŋ piaanduaa lɔɔ laandaa ndaa pɛ, mɛɛ wana pɔnɔyɛi nda cho keŋ chɔmndo ni. Baabuiyo dimi aa, “O bɛnda ma wa wana biunuŋndo, mbo hiau waa wana dialuŋ kala. O bɛnda ma wa wana tiu kɔl numndo ba wo, mbo hiau waa wana kpaaya tiu chioo ba wo.” (Tal. 16:32, NW) Ŋ nɔ miŋ kindiŋ kpoke le tamasi Chiisu Kilitioo tolɔɔ kɔɔli, wana pɔnɔ cho achal mbo hiau waŋnda kpou wo, o bii fau le kɔl naa mandaa. Te wana pɔnɔɔ pɛɛsa pɛ laandɔ nduyɛ mbo lɔɔ ndu, wana pɔnɔyɛi nduɛi o cho keŋ chɔmndo ni. Kɛ chaŋyɛi nduɛi cho tambu nda Chɛhowa tɛɛŋ. Wana ŋchondoo, Deeve ndoo nɔ dialuŋ kalaŋ a kɔl sikpaa. Mbo dimi aa, “La tuulu kɔl, kɛ la tosa yɔŋ wɔɔŋ te. Hini o kɔllo choo ŋuɛ a suɛi cho num o kɔl le, nduyɛ ma mei doŋ.”—Chon. 4:4, NW.

“LA DOVIŊ NYAPILA A KAALAA”

18. Le yɛɛ o bɛnda yɛ miŋ hiou lachi a kaalaa nɔɔ?

18 Nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Tasoo 13:4-7 (NW). Kaalaa cho suiliŋ sɔviɔɔ o nɔɔ niŋ ni. Baabuiyo dimi aa, “La doviŋ nyapila a kaalaa, nyɛiye, kɛndɛi, tuisiŋndo, kɔl vilɛiyo, a biuwɔŋndo. Kɛ o hiou kpou wo cho ni, la doviŋ nyapila a kaalaa, kanifuule ndu mɔɔsa waŋnda diompilɛ ni.” (Kol. 3:12, 14, NW) Kaala soliaŋ salaa maa Kiliti cho puulu naŋ wou o kpilikioŋ tɛɛŋ le nɔɔ chɔuwɔɔ mbo wa o kala poŋ ndo ni. Kaala naala wɔɔŋndaŋ, kɛndiaa lepɛŋndo, nyɛsɔlaa lepɛŋndo, a bahawɛila lefuaa nɔla nɔɔ piɔlɔɔ le.

19, 20. (a) Vɛɛ pɔnɔɔ a lanɔɔ tiu yɛ ba ma kindi nɔ ndaa poŋ? (b) Yɛɛ naŋ nɔ yɛ le yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

19 Tonya, kaalaa a kɔllo kpou yeemaŋ ni, loo o lediom, a kindiŋndo kpoke le mi nɔɔ sɔla batiuwaa. Yɔŋi wanaa cho o nɔɔ niŋnda kɛɛ nɔɔ te bahawɛiyo luɛi pɛ, o bɛnda ma biunuŋ, o wa ko le dɛnɛ kɛndɔɔ le. Kilisiɔŋaa cho o nɔɔ niŋ ma wa Chɛhowa piɛiyo a kɔl ndaa kpou wa, nduyɛ ma wa ndapila pɛɛkaŋndo wa, kaala nda nɔ le Mɛlɛka a le ndapila wo, nyindu nda ni ma soli bahawɛila ndalaŋ. Kanifuule, “kaalaa ndu cho nyɛ mɛɛlu le.”—Kɔl. Tasoo 13:8; Mat. 19:5, 6; Hibu. 13:4.

20 Icho suɛi bɛɛŋ le nɔɔ taŋgullo o kala poŋ, nduyɛ mbo wa a nyaale o “palɛi mɛɛlɛi” hei niŋ te. (Tim. Diiŋ Ndɔɔ 3:1) Kɛ a mala Chɛhowaa, mii yɔŋnuŋ. A koŋ kpou, wanaa cho o nɔɔ niŋnda nɔ ma biunuŋ sɔɔŋ nɔɔlɛi cho hau o chieeŋndo niŋndoŋ. Buŋgɛi cho lachi ve cho naa chɔm mɛɛ piaanduaa a laanduaa nɔla ma kindi nɔla ndalaŋ poŋ a mala Mɛlɛkaa yɛ.

a Mi che bɛɛ wanaa cho o nɔɔ niŋnda nɔ ma kindiŋ le ma malnaŋ lahaki vellaa velle, nduyɛ ma kindiŋ le bahawɛila ndalaŋ solioo, kɛ Baabuiyo ke wana suunda le wo dioo le mbo kɛɛsiaa a ba ndɔ te o kɛɛ niŋ wana suunda wo, ɔɔ kɛɛ niŋ ndu le. (Mat. 19:9) Tofa suɛi lebolle hei, “Nyɛ Baabuiyo Dimi Wo: Suundaa, A Mal Haki, ɔɔ A Mel Haki Le?” o “Tiondoo!” niŋ Naanɔɔ 8, 1995. O puuluei niŋ o cho ni.